|
| |
| |
| |
Vier en twintigste hoofdstuk.
Daer is nog veel nood in het dorp.
Het gansche land kon zich niet genoeg over de Goudendalers verwonderen. Want de algemeene welstand nam er zigtbaer toe. Niet alleen had het dorp geene schulden meer, maer lieden, die er te voren tot aen den hals toe in staken, legden langzamerhand hunne opgenomene kapitalen af. Al de lieden uit de stad die geld wilden uitzetten, leenden hetzelve het liefst aen de Goudendalers; want iedereen wist, dat het gemeentebestuer in het schatten van de onderpanden zeer stiptelyk te werk ging, en op een hair na wist hoe veel schuld op ieder stuk land stond. Dit was alzoo niet in andere gemeenten; daerom ook stonden de Goudendalers overal in aenzien en hadden zy den voorkeur. Kwam er eenmael
| |
| |
een bedelaer, die zei dat hy uit Goudendal was, dan antwoordde men hem:
- Foei! schaemt gy u niet te bedelen, gy die uit Goudendal zyt?
Want men kon in het geheel niet denken, dat er in Goudendal bedelarme lieden waren.
Doch hierin had men het mis. Want er was nog immer, in dit nieuw opbloeijend dorp, een aenzienlyke droessem uit den ouden tyd overgebleven. Daer leefden eenige huisgezinnen, die zoodanig in de ondeugd gezonken waren, dat zy niet tot verbetering konden gebragt worden, hoe ook de pastoor met goede vermaningen en het gemeentebestuer met bedreigingen te werk gingen. Daer leefden menschen, die liever ledig gaen, honger lyden en bedelen wilden, dan by het zweet van hun aengezigt het zuere brood verdienen. Daer leefden menschen die zelfs hunne kinders tot het bedelen en het stelen opbragten, en hen des avonds braef afrosten, wanneer zy niet genoeg te huis gebragt hadden. Daer leefden menschen, die steeds al wat zy verdiend of als aelmoezen bekomen hadden, in bier, in brandewyn, en in allerhande lekkernyen opmaekten. Ook had men geene hoop, dat deze lieden eindelyk eenmael uitgeroeid zouden kunnen worden. In tegendeel, zy groeiden met den welstand van de Goudendalers aen. Want zy trouwden onder
| |
| |
malkander, zonder na te denken hoe zy hunne kinders den mond zouden kunnen openhouden.
- De gemeente heeft een armengoed, zegden zy, en dat hoort ons toe. De gemeente is verpligt, ons te onderhouden, zy moge willen of niet. Zy kan ons niet verdryven of van honger laten sterven.
Den goeden pastoor gingen deze roekelooze woorden van het onbeschaemd janhagel byzonderlyk ter herte. En hy zegde menigmael tot de leden van het bestuer:
- Arbeidt zoo veel als gy wilt, maer zoo lang gy die voorbeelden van luiheid, van wanorde en van losbandigheid, die kweekschool van alle soort van laster, in het dorp zult hebben, zoo lang komt de gemeente op geenen groenen tak te staen. Want hetgeen regtschapene huisgezinnen verdienen, dat helpen de lediggangers mede verteren. Deze verminderen steeds het vermogen der anderen, en zy vervoeren door hunne slechtigheid andere lieden tot slechtigheid.
De gemeentebestuerders zagen dit zoo wel in, als de eerwaerdige pastoor. Maer hoe konde men dat moedwillig bedelen en dat lediggaen afhelpen? Daer lag de knoop. In het dorp bevond zich, wel is waer, eene soort van armenhuis, hetgeen men het hospitael noemde. Maer hetzelve was voor het groot getal bedelaers te klein, en daerom konden er velen niet in aengenomen worden.
| |
| |
Daerby was men bevreesd om er menschen in te plaetsen. De heer pastoor ging dikwerf het zoogenaemd hospitael bezoeken, om door zyne goede vermaningen de lieden die er in waren te verbeteren; maer al zyne pogingen bleven vruchteloos, en hy moest eindelyk de hoop opgeven. Hier woonden oud en jong, mannen en vrouwen, die anders geen eigen dak meer hadden, ellendig te zamen. Het huis was, zoo als de pastoor dikwyls zeide: eene ware moordkuil voor de zielen. Want de kinders hoorden aldaer van de ouden vele schandelyke dingen. Het zamenwonen van persoonen van beider geslacht en van bedorvene zeden gaf tot vele buitensporigheden aenleiding. Het land, dat aen het hospitael toehoorde, was altyd met de grootste wanorde bezorgd, en Pieter had oneindig veel moeite om het huis zelf en de menschen uiterlyk zuiver te krygen. Maer, hoe zeer hy zich ook het hoofd brak, hy kon geen middel bezinnen om dat zamengepakt, lui en bedorven janhagel te veranderen, en hy begon eindelyk zelfs te gelooven, dat zulks misschien een noodwendig euvel was.
Ondertusschen had de pastoor geene rust, en hy wilde niet langer van zoo groot een zedebederf in zyne gemeente getuige zyn. Maer hy was een wys man, die zich nooit regtstreeks met de aengelegenheden der gemeente bemoeide, dewyl hy, om heilzamer te kunnen werken, met
| |
| |
al de inwoners van het dorp in vriendschap wilde blyven. Hy gaf hier en daer eenen goeden raed, bragt eene goede gedachte uit, en verheugde zich wanneer hy dezelve door dit of geen lid van het gemeentebestuer opnemen zag. Dan liet hy in het geheel niet zien, dat de zaek van hem gekomen was; maer, in tegendeel, liet hy aen de leden van het bestuer alleen de eer van den regten weg gevonden te hebben. Deze waren daerop trotsch, en volgden des te williger den goeden weg. De pastoor was ook van gevoelen dat het gemeentebestuer in groot aenzien by de burgers moest blyven, en dat deszelfs aenzien gekrenkt zoude worden, indien men zeide dat zich het zelve door den pastoor liet leiden en mennen. Dat moest niet zyn. Op zulke manier werkte de wyze man in de stilte, zonder eigenen roem te zoeken, en meer dan de lieden zelven wisten, op dewelke hy werkte. En ging ook alles niet zoo als hy het gewenscht zoude hebben, dan was hy er toch nooit zoodanig over misnoegd, dat hy de hand van de goede zaek terug trok. Want hy was bescheiden genoeg, om te denken, dat andere lieden ook verstand van God gekregen, en misschien in vele dingen meer ondervinding en kennis hadden, dan hy. Al wat nuttig was, prees hy ongemeen, en dit verschafte aen iedereen grooten moed en groote vreugde. En zoodra men erkende dat men gedwaeld had, verontschuldigde hy vriendelyk de
| |
| |
dwaling; dit was eene vertroosting en eene aenmoediging voor de bedroefden.
- Zoo kan het langer niet gaen met onze gemeentearmen en met onze ledigloopende bedelaers, zeide Pieter eens tot den eerwaerdigen pastoor. Maer ik weet geenen goeden raed te schaffen. De erfbedelaers zyn voor eene gemeente, wat zekere erfziekten voor een menschenligchaem zyn: eene plaeg en eene schande. Ik huiver zoo dikwyls als ik ons gasthuis aenzie. De beheering van hetzelve kost veel, en dezelve deugt openbaerlyk niets; en het is slechts zorg dragen voor schande en losbandigheid.
- Pieter, gy hebt my daer eindelyk uit den grond van uw hert gesproken, antwoordde de pastoor. Indien de gemeente geen gasthuis had, zou zy er ook geenen mensch in hebben. De meeste bedelaers en lediggangers zal men ten allen tyde daer vinden, waer het meeste armengoed bestaet, of waer men de meeste aelmoezen uitdeelt.
- Ik heb in der daed reeds aen het afschaffen van het gasthuis gedacht, gaf Pieter tot antwoord. Maer daermede zal de zaek niet geholpen zyn. In de best ingerigte gemeenten zullen altyd armen en deugenieten bestaen. Wat met deze aengevangen? Ik heb in andere gemeenten gezien, dat de armen beurtelings by de vermogende boeren opgenomen worden, of voor eene week onderhoud krygen, en ook wel, om 's nachts te slapen, in de
| |
| |
stallen worden toegelaten. Maer dit is voor oude en zieke lieden even zoo onmenschelyk, als gevaerlyk voor de zielen en de zeden der zulken die nog zouden kunnen arbeiden en die alzoo in hun lediggaen aengemoedigd worden. In andere dorpen, die het bedelen afschaften, heb ik gezien, dat zy hunne armen, op kosten der gemeente, by zekere burgers derzelve bestelden. Aldus werd de bezorging van de bedelaers aen de burgers overgegeven, die er het minste voor vraegden. Dit waren dan ook zeer arme lieden, die daermede eenen stuiver geld zochten te winnen, en zich zelven in zoo een roekeloos en slecht gezelschap verder bedorven. Daerby had alzoo de gemeente groote schade, en niet het minste nut. Want de bedelaers verbeterden zich niet, en staken andere lieden, waerby zy woonden, met hunne losbandigheid aen. Ja, mynheer de pastoor, bloedige tranen zou ik weenen, wanneer ik soms aen arme verweesde kinderen denk, die op deze wyze, als op eene openbare veiling, aen de verzorging van den minstbiedenden overgegeven geworden zyn. Ik weet hoe men, in dure tyden, het geld voor het onderhoud van zulke kinderen trok, en dezelve toch honger liet lyden, en hoe men de arme kleinen, wanneer zy klaegden en van honger weenden, met roeden heeft geslagen, om dezelve tot zwygen te brengen, opdat de lieden het niet vernemen zouden. Ik weet, dat, eens
| |
| |
het ligchaem van zulk een kind geopend zynde, men niets in den maeg vond als wat gras en wat water, en dat de rug en de lenden gansch bebloed waren. Waerlyk, waerlyk, er is onder de Turken en de Heidenen meer barmhertigheid, dan men er dikwyls by onze ruwe boerenlieden aentreft. Ik weet ook zeer wel, dat in vele gemeenten de besturen aen het oprigten van armen- en gasthuizen dachten, waerin zy hunne behoeftigen wilden plaetsen. Nogtans deden zy zulks niet uit ware menschlievendheid, maer zy meenden alzoo slechts eene groote moeite te sparen, en zich niet aen de smert bloot te stellen, van altyd aen de arme lieden te moeten denken. Want de hoogmoed der gemeentebesturen houdt meer van de eer die aen het ambt verkleefd is, dan aen het vervullen der lastige pligten die door hetzelve opgelegd worden.
Alzoo sprak Pieter. De eerwaerdige pastoor was zeer verheugd over de grondige kennis der zaken, die de burgemeester aen den dag gelegd had, en hy antwoordde:
- Ik heb eens eenige bedenkingen over dit hoogst wigtig punt in schrift gesteld. Lees toch deze bladzyden. Gy zult er vele onrype gedachten in vinden; maer verander en verbeter dezelve, of verwerp alles, zoo als gy wilt.
Pieter nam het schrift van den pastoor mede naer zyn huis, en las hetzelve meermalen door. Hy sprak er over
| |
| |
met zyne ambtgenooten. Daerna keerde hy naer den pastoor terug, maekte hem allerlei tegenwerpingen, hoorde deszelfs antwoorden aen, en ging weder met zyne ambtgenooten beraedslagen. Eindelyk kwam hy met den pastoor overeen, wegens een plan om de bezorging der armen in het dorp te verbeteren. Alsdan verzamelde hy de achtbaerste lieden van de gemeente, vraegde hun ook om raed, en nam hunne tegenwerpingen in overweging. Daerna werden verscheidene punten veranderd en wederom verbeterd.
|
|
Auteursrechtvrij