|
| |
| |
| |
Een en twintigste hoofdstuk.
De schulden moeten afgeschaft worden.
Nu had Pieter van 's morgens tot 's avonds veel te schaffen. Niemand wist waermede hy zoodanig bezig was. Dan liep hy in het veld rond, dan bragt hy dagen lang in de bosschen door, en dan weder in de stad.
- Och! arme Pieter! zegde hem Elisabeth zuchtende, wanneer zy hem 's avonds buiten het dorp te gemoet ging en hem met medelyden verwelkomde; waerom kommert gy u zoodanig, arme Pieter, en plaegt gy u zoo zeer? Gy zult ten laetste maer ondankbaerheid en verdriet voor al uwe moeite bekomen.
- Ondankbaerheid is de munt waermede de lieden het liefst betalen, antwoordde Pieter. Maer hy die aen het hoofd eener gemeente staet, moet aen God en aen
| |
| |
zynen pligt denken, en niet naer loon of dank wachten. Ziet gy, lieve Elisabeth? God beloont eindelyk ook gewis alle goed, gelyk hy alle kwaed straft.
Aldus sprak Pieter en hy deed wat hy doen moest.
Maer er werd bevonden, dat het dorp nog over de zes duizend guldens schuldig was, gedeeltelyk van uit de tyden van oorlog en duerte die geregeerd hadden, gedeeltelyk door de slechte huishouding van het voormalige gemeentebestuer. Pieter was nacht en dag bezig met na te peinzen, hoe het mogelyk zoude wezen, dezen last van het arme Goudendal af te kunnen nemen, of denzelven te verminderen. En toen zyn plan eindelyk ryp was,
| |
| |
legde hy hetzelve aen zyne ambtgenooten voor, die het, na lange beraedslaging, goedkeurden, zeggende:
- Wilde de goede God, dat de schulden afgelegd waren, dan zou toch ook ieder van ons weten wat hy in de wereld bezit, en vry kunnen adem halen, zonder gedurig aen interesten hoeven te denken.
Daerop werd eene bezigtiging en eene waerdering van al de liggende goederen der burgers van Goudendal besloten, om ongeveer te kunnen weten hoe arm of hoe ryk elkeen was, en alzoo in het toekomende iederen inwoner op eene billykere wys, in het verdeelen der belastingen, aen te slaen. Daerna moest ieder huisvader by het gemeentebestuer aengeven en bewyzen, hoeveel schulden hy op zyn huis en zyne goederen staen had. Dit alles werd naeuwkeurig in een register aengeteekend, en ieder werd volgens deze aengaven aengeslagen.
Toen trad op eenen zondag na de Hoogmis, Pieter met zyne ambtgenooten voor de verzamelde gemeente, en zegde:
- Mannen, lieve medeburgers, ons dorp heeft zes duizend vier honderd guldens schuld. Dit geld is gedeeltelyk in de naburige steden tegen interest opgenomen geworden, en wy zyn hetzelve gedeeltelyk hier in het dorp aen ons zelf voor hooi, haver, vervoeringen en opeischingen schuldig. Wat de som aenbetreft die wy buiten de gemeente schuldig zyn, daerover zullen wy een ander mael
| |
| |
spreken. Maer thans willen wy afmaken hetgene dat zich de gemeente zelf schuldig is. Velen van ons hebben nog van de gemeente aenzienlyke sommen terug te eischen voor stroo, haver en andere leveringen, die wy in den laetsten oorlog gedaen hebben. Men betaelt er hun, wel is waer, jaerlyks de interest van; maer zy moeten toch altemael eerst ieder hunne bydrage tot de algemeene interestsom afgeven. Alzoo betalen zich eigenlyk velen hunne eigene schuldvorderingen. Dit is even zoo zot als vervelend. Dus hebben wy deze schuld op alle burgers, naer mate van hun vermogen, verdeeld. De ryken treft daervan meer, de armen minder. Zoo wordt de gemeenzame schuld in eene byzondere schuld veranderd. Wie op deze wys, zoo veel schuldig wordt als hy te eischen heeft, hoeft maer enkel schuld en vordering uit te wisschen; alzoo wordt hy vry, en hy bekomt noch betaelt geene interest meer. Maer wie meer te vorderen heeft dan hy door de verdeeling schuldig wordt, trekke eerst zoo veel van zyne schuld af, als hy van de gemeente zelve te eischen heeft, en hy vrage:
- Wie betaelt my het overige wat my nog toekomt? Antwoord: - Zy moeten hem uitbetalen, die, gedurende den oorlog, niets aen de gemeente geleverd hebben. Deze zyn als schuldenaers aen de te goed hebbers aengewezen, en leggen hun zoo gelyk in klinkende munt de kleine som
| |
| |
af, welke zy hun schuldig zyn, of betalen er hun eene jaerlyksche interest voor, tegen vier ten honderd.
Aldus sprak Pieter. Velen verstonden in het begin niet wat hy zeggen wilde. Maer toen zy inzagen, dat daerby niemand te kort kwam, lieten zy het zich gaerne welgevallen. Want, de ryken die het meeste te vorderen hadden, moesten ook, naer mate, meer tot het afmaken der gemeenteschuld bydragen. Zoo bleef aen de armen minder te betalen over, en elkeen vond deze inrigting des te billyker, daer de waerdering van de goederen en van ieders vermogen zeer onpartydig gedaen was.
Den volgenden zondag werd de gemeente andermael verzameld, en Pieter sprak in dezer voege:
- Mannen, beminde medeburgers, wy hebben het geluk gehad, het geld, dat onze gemeente schuldig is, tegen eene geringere interest, in de naburige steden te vinden, zoodat Goudendal slechts eene jaerlyksche som van twee honderd en twintig guldens heeft op te brengen. Maer menigen huisvader zal het moeijelyk wezen, zyne bydrage tot deze interest uit zyn goed te kunnen winnen. Daerom is het beter, dat niemand van ulieden de interestbydrage uit zyn goed betale.
Alsdan ontstond onder de Goudendalers een vrolyk gelach, en zy riepen uit:
- Dat laet zich hooren en het gevalt ons boven mate.
| |
| |
Toen hernam Pieter het woord en hy sprak verder:
- Beminde medeburgers, wy bezitten nog een aenzienlyk stuk gemeenteweide. Dit is een ellendig land, dat door het vee vertreden wordt, en waer slechts eenige oude eikenboomen op staen. Ieder van ulieden, indien hy er eigenaer van was, zoude hetzelve veel beter kunnen te nutte maken. Ontertusschen wie trekt er thans voordeel van? Niemand. Want de ryken, die veel vee hebben en hetzelve aldaer in den zomer laten gaen weiden, hebben er openbare schade by. Niet alleen komen hunne koeijen 's avonds magerder en hongeriger er van naer
huis terug, dan zy des morgens uitgegaen zyn, maer alle mest van het vee gaet ook daerby voor de akkers verloren. De arme lieden, die geene koei kunnen houden,
| |
| |
hebben er in het geheel geen voordeel aen, en zy moeten hetzelve aen de ryken alleen overlaten. Is dit billyk? Waerom moeten de ryke burgers meer voordeel van den eigendom der gemeente trekken, dan de arme? Zyn wy niet altemael Goudendalers? Heeft de eene niet zoo veel regt als de andere? Wie heeft dan aen de ryken alleen het genot van het gemeenteland toegekend? Indien de arme lieden een stuk veld daervan hadden, en er klaver of andere grassoorten op konden aenbouwen, zoo zouden zy voor hunne geiten en hunne schapen dubbel en gezonder en beter voedsel hebben, dan nu. Dus slaen wy voor, het gemeenteland in gelyke deelen onder de burgers te scheiden, zoodat ieder zyn deel daervan te nutte make zoo als hy het goedvindt. Maer het land moet de eeuwige eigendom der gemeente blyven. Ieder burger ontvangt slechts zyn aendeel in pacht, en kan hetzelve noch verkoopen, noch verhuren, noch door erfenis overlaten, noch, op wat voor eene wys het ook zy, vervreemden; maer hetzelve moet ieder mael, na den dood des bezitters, aen de gemeente terugkeeren. Deze verleent het dan aen eenen jongen burger, die zyne eigene huishouding voert en nog geenen gemeentegrond in bezit heeft. Ieder betaelt jaerlyks eene geringe pachthuer voor zyn stuk land, en met dat geld wordt de interest van de gemeenteschuld bestreden. Op deze wys betaelt niemand
| |
| |
de interest uit zyn eigen goed, maer uit het goed dat hy van de gemeente in huer bezit.
Nadat Pieter gesproken had, ontstond onder het volk eene groote nadenking en weldra hoorde men een gemurmel, een geschrei, een gedruis, waerop een hevige stryd en eene woordenwisseling volgde, alsof het om moord en doodslag te doen ware. Want de ryke boeren, die tot nu toe uitsluitelyk voor hun vee het genot van het weideland gehad hadden, weigerden den voorslag van Pieter in te willigen, zy riepen uit, dat hun onregt gebeurde, en dreigden het bestuer met de hooge overheid. Anderen zegden:
- Wy zien wel, dat men de bedelaers ryk wil maken, en de eerlyke lieden uit de gemeente te gronde rigten. Wie vee heeft, kan hetzelve op de weide doen gaen; dit is een oud voorregt, dat wy van onze voorvaders geërfd hebben, en wy zullen ons hetzelve niet laten ontnemen.
Doch de meerderheid der boeren, die niet ryk waren, of die hun vee, om meer mest te winnen, in den stal voederden, namen den voorslag aen, en schaften het weideregt af. Alsdan werd de landmeter geroepen, om de gemeenteweiden in zoo veel deelen te scheiden, als er huisgezinnen bestonden, en de stukken werden verloot. De ryke boeren wendeden zich jammerend en klagend tot de hooge overheid, en droegen voor, dat men
| |
| |
hen van hunne oude voorregten verstoken had. Maer de overheid gaf hun het volgend bescheid:
- Het gemeenteland hoort aen alle burgers en niet aen het vee van Goudendal toe. Alzoo heeft ieder burger regt op het genot van het gemeenteland, en kan zich zyn aendeel te nutte maken zoo als hy wil. Gy, heeren, verdedigt niet uwe oude voorregten, maer uwe oude onregtveerdige eigenbaet, en daerby nog verstaet gy uw eigen voordeel slecht. Deshalve blyft, van nu af, het weideregt afgeschaft. En daermede gaet heen en keert in vrede naer uw huis terug.
De ryke boeren bedankten de overheid voor haer genadig antwoord en keerden naer huis terug. Nu eerst beklaegden zy Brenzel, den baes uit den Gouden Leeuw, en zegden:
- Hy was toch met al zyne gebreken een brave man. Hy hield zich aen de oude geregtigheden en gebruiken. Onder hem, was zekerlyk zulk eene zaek niet gebeurd. Pieter is een Franschman, een Jacobyn, een stichter van nieuwigheden, een bonapartist, en al wat een mensch zyn kan.
|
|
Auteursrechtvrij