|
| |
| |
| |
Vierde hoofdstuk.
Hoe Pieter met kracht de hand aen het werk slaet en wat er van komt.
Op eenen zondag, na de hoogmis, vond zich de geheele gemeente op de groote plaets verzameld. Want goede raed was duer, en men wist niet hoe men aen geld zoude geraken, dewyl in het land eene buitengewone belasting uitgeschreven, en nog daerby aen de gemeente eene schuld opgezegd geworden was, dewelke men tot nog toe niet behoorlyk betaeld had. De gansche gemeente was,
| |
| |
naer oud gebruik, onder den grooten lindeboom op de plaets byeengekomen. De dorpsbestuerders stonden in het midden der burgery, en buiten den kring bevonden zich de vrouwen, de jonge dochters en de kinders, om te hooren wat er te doen was.
Pieter was er ook heen gegaen en had voorgenomen zynen medeburgeren over hunnen treurigen toestand de oogen te openen. Daerom steeg hy, zoodra de gemeentevoorzitters hunne voordragt gedaen en hunne aenspraek geëindigd hadden, op eenen steen, die midden in den weg lag. Daer konde hem iedereen zien, en aldus hief hy zyne rede aen:
- Beminde medeburgers! Voor jaren ben ik als kind van hier naer den oorlog vertrokken, en als man ben ik hier teruggekeerd. Maer, toen ik in ons dorp introk, heb ik hetzelve ter naeuwer nood herkend, en my brak het hart van droefheid, toen ik zag hoedanig hetzelve veranderd is. Want voorheen noemde men ons dorp met regt Goudendal, dewyl hetzelve een gouden dal was, waerin Gods milde zegen meer dan ergens anders nederdaelde. By ons waren de meeste lieden welhebbend, en er bevonden zich slechts weinig armen, en byna geene bedelaers. Alsdan plagt men ons, uit inzigt van onzen welstand, ook nog in het gansche land de Heeren van Goudendal te noemen. Want wy gingen niet, zoo als bedelaers, met verretene
| |
| |
kleederen, maer wy kwamen statig te voorschyn, met schoone maer toch eenvoudige kleedy. Niet alleen hadden wy het noodige in ons huis, maer ook nog eenen goeden gulden in voorraed. Toenmaels was de gemeente met geene schulden belast; maer zy trok, in tegendeel, uit andere plaetsen aenzienlyke interesten voor hare uitstaende kapitalen die wy bespaerd hadden. Toenmaels was al het veld goed gemest en bebouwd, en iedereen had zyne koei en zyn peerd in den stal, en zelfs ook geiten en schapen, of een paer verkens er by. Toenmaels had ons dorp het aenzien van een sierlyk vlek. De huizen waren schoon en net van binnen zoowel als van buiten, zoodat zich geen heer uit de stad had moeten schamen om er in te wonen. Huis- en keukengereedschap kondigden aen, dat men goed verzorgd was, en de vensters glinsterden gelyk als spiegels. Weinige lieden hadden schulden, en degene die er had, was niet verlegen om te weten hoe hy dezelve zoude kunnen betalen. Toen ter tyd kreeg een Goudendaler uit de stad, zonder handteekening en zonder onderpand, enkel op zyn eerlyk woord, honderd guldens en meer geborgd. Toen ter tyd was er nog voor Goudendal een gouden tyd.
Terwyl Pieter aldus sprak, wenkten hem allen met vriendelyken byval toe, en eenigen zegden:
- In der daed Pieter heeft gelyk.
| |
| |
Maer hy ging voort en sprak:
- Thans is het niet meer aldus gelegen. Men moest ons dorp niet meer Goudendal, maer slyk-, modder-, doorn-, en disteldal noemen. Van onze akkers is meest de zegen verzwonden; want eenigen hebben te veel land, de overigen kunnen het hunne niet behoorlyk aenbouwen en genieten. Het bedelen wordt door velen niet meer voor eene schande gehouden, maer, in tegendeel, als een ordentelyk beroep en broodgewin aengezien. De meeste huisgezinnen zyn met schulden belast, en het eene na het andere ziet den dag te gemoed, waerop zy de verkooptafel voor hunne deur zullen zien plaetsen en zy zelve er uit zullen gedreven worden. De schuldboden verlaten ons dorp niet. Met de naburige plaetsen staen wy in twist en in processen, en onder ons heerschen steeds vyandschap en tweespalt. Wy hebben nog den ouden hoogmoed, maer niet meer het oude geld. Op de straten vindt men slyk, en in de huizen vuilnis en stank; maer de meeste vuilnis is in de herten. Want hier verstaet zich zekerlyk iedereen beter op den drank dan op den arbeid, beter op het borgen dan op het betalen, beter op het bedriegen en het stelen dan op het geven, beter op de arglist dan op de waerheid. Indien het zoo voortgaet, moeten wy allen in ellende en schande vergaen. Reeds hebben wy in de stad en op het land volstrekt geen aenzien meer;
| |
| |
en, wanneer men iemand voor eenen deugeniet wil uitmaken, dan zegt men: ‘Hy is een Goudendaler.’
By deze woorden van Pieter ontstond een diep gemurmel en een hevig gewoel onder het volk, en iedereen zag hem met duistere blikken aen, zoodat Elisabeth, de molenaersdochter, van eene groote vrees bevangen werd. Want zy stond op eene bank voor het huis en sloeg geene oogen van Pieter af, dien zy van herte lief had.
Nogtans liet zich Pieter noch door het gemurmel noch door het getier verschrikken. Maer hy ging aldus voort:
- Beminde medeburgers, indien nog een druppel redelyk en vroom bloed in uwe aders vloeit, slaet dan hand in hand en zegt: ‘Het zal, het moet anders gaen.’ Waer komt ons verderf van voort? Ziet, daeruit komt hetzelve, uit de drinkhuizen! Daer zyn uwe landeryen in de bier- en brandewynglazen gevallen, en uwe koeijen door de speelkaerten geslagt geworden. Daer hebt gy de spaerzaemheid verleerd en den arbeid vergeten. De armoede brengt den steellust voort, en de ledigheid is het oorkussen des duivels. Het goed uwer vaderen hebt gy opgemaekt, en uwe zondagsrokken draegt gy met gaten aen de mouwen. Hebt gy eenige stuivers in uwe borse, dan drinkt gy lustig op, en laet uwe vrouw en uwe kinders honger lyden. Wat moet daervan komen? - Nu vraeg ik onze dorpsbestuerders: wat is van
| |
| |
het gemeentegoed geworden? en hoe hebt gy met de nalatenschap onzer voorvaders huis gehouden? Waerom legt gy geene getrouwe rekening af, en geeft gy geenen opregten raed om ons uit dien droevigen toestand te redden? Waerom smult gy steeds op kosten der gemeente, in plaets van het gemeentegoed spaerzaem in acht te houden? Waerom sluit gy de drinkhuizen niet, en opent gy niet liever graven om het water van het moerassige gemeentewoud af te leiden, of betert gy niet lieven onze halsbrekende dorpswegen? Waerom maekt gy het den lieden zoo gamakkelyk wanneer zy geld willen opnemen, en zoo moeijelyk wanneer zy zich van den bedelstaf zouden kunnen redden?
Terwyl Pieter aldus sprak, riepen eenigen van de gemeentebestuerders met woede uit:
- Zwyg, landstryker en deugeniet! Zwyg, of wy verwyzen u voor acht-en-veertig uren te water en te brood in het gevangenhuis!
En de gansche gemeente brulde luidkeels:
- Zwyg! zwyg!
Maer Pieter antwoordde:
- Gy hebt de magt om my in het gevangenhuis te werpen; maer ik heb de magt om u voor het hooge landsbestuer te dagen. Zoo ik aldaer uwe slechte regering te kennen geef, zult gy slechter te moede zyn dan ik in
| |
| |
het gevangenhuis wezen zal. Maer gy allen, medeburgers, bewyst my dat ik onwaerheid spreek of lastertael voer. Vraegt aen uw geweten of gy ryker of armer geworden zyt, of trouw en eerlyk woord nog onder ons gelden, of godsvrucht en menschenliefde meer onder ons heerschen, dan hardhertige eigenbaet, woeker, losbandigheid, arglist, schelmery, valschheid en meineedigheid? En is uw geweten sprakeloos, beschouwt dan uwe vervallene huizen en stallingen, uwe verwilderde akkers en hoven, uwe ledige geldbuidels en kisten, uwe verretene kleeders en hemden: deze zyn myne getuigen tegen u! Beschouwt uwe arme verwaerloosde kinders; zy zyn myne getuigen tegen u! Gy hebt meer zorg voor uwe koeijen, voor uwe geiten en uwe verkens, dan voor uwe kinders; maer uwe koeijen, uwe geiten en uwe verkens zyn u minder waerd dan zwelgery, spel, en onmatig eten en drinken.
Pieter wilde nog meer zeggen, maer zy stieten hem met een woedend moordgebrul van den steen af, en lieten hem geen woord meer spreken. Eenigen wilden de hand op hem leggen; maer hy vatte hen met eene forsche vuist aen, en sleurde ze den eenen tegen den anderen, zoodat zy met de hoofden tegen een sloegen. Hy greep eenen dikken stok, en dreigde den eersten die hem naderen zoude, op den grond neder te slaen. Het geschreeuw tegen hem werd immer luider en wilder. Eenigen
| |
| |
raepten steenen op. Maer Pieter stapte moedig, met opgeheven stok, tegen den woedenden hoop op; midden door denzelven maekte hy zich een baen, en hy keerde naer zyn huis terug. Hy wiesch zich af, plaetste een verband op zyn verwond voorhoofd, en bleef stil.
Daer kwam, zoo bleek als de dood, Elisabeth met bekretene oogen tot hem, en vraegde:
- Pieter, hoe gaet het?
En zy konde van droefheid niet verder spreken, en hy troostte haer en drukte haer met eene diepe hertroering de hand.
|
|
Auteursrechtvrij