Het dorp der goudmakers

[p. 20]

Derde hoofdstuk.
Wat de verstandige molenaer vertelt.

Toen Pieter in het dorp zoo veel laster en zonde zag, voelde hy zyn hart van toorn opzwellen. Hy ging naer den molen toe, zoo als hy telkens deed, wanneer hy mistroostig was. En als hem daer de hemelschzachte Elisabeth aenlachte, dan verdween zyn verdriet, zoo als eene nevelwolk op den top van eenen berg voor den glans der zon.

Pieter zegde tot den molenaer:

- Wel, hoe zyn toch de menschen zoo goddeloos en de huizen zoo vol kommer? Voorheen was het zoo niet. Toen heerschten de vlyt op de akkers, de sierlykheid in het dorp, de eendragt in de huizen en de rykdom in de schuren. Toen waren de boeren in eer en aenzien by de stedelingen, en men noemde hen meestal de Heeren van Goudendal. Thans is alles omgekeerd, en de armoede zit naest de boosheid onder de daken. Heeft dan de oorlog zoo veel kwaeds voortgebragt?

De molenaer antwoordde en sprak:

[p. 21]

- Ons dorp heeft veel door den oorlog geleden, zoo als andere dorpen en steden. Vreemde krygslieden zyn by ons ingelegerd geweest en hebben onzen voorraed opgemaekt. Wy hebben het krygsvolk moeten dienen en hun opleveren wat zy begeerden. Wy hebben aen de overheid belastingen en brandschattingen moeten betalen. Daerbuiten hadden wy slecht gewin, handel en wandel stonden stil, alle nering was bederf. Daerby kwamen nog slechte jaren en onweders, zoodat het gras op de velden, de oogst op de akkers, en het ooft op de boomen omkwam. Maer ons ongeluk komt niet van den oorlog noch van de dure tyden voort. Want andere steden hebben zoo wel geleden als wy, en niettemin beginnen zy weder lastig uit te zien. Maer in ons dorpje wordt het alle dagen slimmer. Andere plaetsen zyn in ellende en armoede gedompeld geweest zoo als wy; en toch zyn zy er weder met Gods hulp uitgekomen. Maer, den hemel zy het geklaegd, wy zinken er altyd dieper in.

- Daervoor wille ons God behoeden! riep Pieter uit. Wat is er dan de oorzaek van?

De molenaer antwoordde:

- Dat komt hieruit voort: de anderen spannen hunne krachten aen en zwemmen naer den oever; wy, in tegendeel, laten ons aen het spel van de ongeluksgolven over, en vertrouwen enkel op eenig toeval om ons te redden.

[p. 22]

Zelfs degenen die ons helpen konden, trekken ons nog dieper naer den waterkolk in.

- En wie zyn die?

- Ik wil het u wel in vertrouwen onder vier oogen openbaren, zegde de molenaer. Wanneer eene gemeente den kreeftengang gaet, dan kunt gy verzekerd wezen dat zy eene slechte overheid heeft. En dit is by ons het geval. Onze dorpsbewindhebbers zyn eigenbelangzoekende menschen, of eenvoudige en zwakke lieden. Twee van hen hebben eenige drinkhuizen en de schoonzoon van den derden heeft ook eene herberg. Zoo is het hun even goed of de menschen liever by hen aen de drinktafel



zitten, dan met hun werk bezig zyn. Wordt de gemeente

[p. 23]

verzameld, zoo is het dan in dit dan in dat drinkhuis, en daer moet ten slotte dapper gedronken worden. Hebben de dorstigen geen geld, dan wordt hun de drank geborgd. Kunnen zy niet betalen, dan wordt hun het een of het ander welgelegen stukje land afhandig gemaekt, of men neemt hetzelve voor de schuld over, of wat de menschen bezitten wordt openlyk verkocht. Dan zyn de bedelaers veerdig. Daerdoor komt al het liggende goed langzamerhand in het bezit der ryken alleen. Wie geld opnemen wil, gaet tot hen en bekomt wat hy begeert tegen dubbelde of driedubbelde interest. Zoo worden de behoeftigen door onchristelyken woeker des te sneller te gronde gerigt.

- Maer waerom gaen degenen die geld noodig hebben, niet liever in andere plaetsen of by regtschapene lieden te leen? vroeg Pieter.

- Omdat men aen onze gemeente in andere plaetsen geenen stuiver meer aenvertrouwt, antwoordde de molenaer. Want, dewyl onze gemeentebestuerders tot nu toe getuigschriften van eerlykheid aen menschen die zich in nood bevinden, op de ligtveerdigste wyze gegeven hebben, zoo hebben zich degenen die er geld op leenden, na eenigen tyd, half of gansch bedrogen gevonden. Door de nalatigheid van ons bestuer hebben wy alzoo alle vertrouwen en alle hoop op vreemde hulp verloren. Daer

[p. 24]

ons niemand in de stad meer borgen wil, schimpen en vloeken onze lieden dagelyks tegen de stedelingen en dreigen hen met moord en brand. Overkwam eenig ongeluk aen de stad, dan zou hetzelve met de grootste vreugde door ons janhagel vernomen worden, ofschoon wy nog veel voordeel en vele aelmoezen uit de stad trekken.

- Dit is afschuwelyk, riep Pieter uit. Maer wy bezitten toch nog een redelyk schoon gemeentegoed.

- Ja, maer het gemeentegoed is ook belast, en de ryken hebben er uitsluitelyk het genot van, gaf de molenaer tot antwoord. Want, gebeurt het, dat onze bestuerders de eene of de andere zaek af te maken hebben, onze grenspalen afzien, een verkoop van hout doen, of zoo iets buitengewoons verrigten, dan wordt op kosten der gemeente volop gegeten en gedronken. Alzoo gaet het vermogen der gemeente door de keel onzer bestuerders. Iederen stap willen zy betaeld hebben. Daerby komt nog, dat, de ryken alleen koeijen kunnende houden, en de armen daertoe de middelen niet meer hebbende, de ryken uitsluitelyk het weideregt in het bosch en op het broekland genieten, en dat de armen aldus geen nut noch voordeel van het gemeentegoed trekken.

- Maer, vriend, daer gy alles zoo goed weet, waerom zegt gy dat niet aen de gansche gemeente en waerom

[p. 25]

opent gy den lieden de oogen niet? vraegde Pieter met eene vertoornde uitspraek.

- Omdat myne woorden niet helpen zouden, antwoordde de molenaer. Want, daer de meesten uit het dorp in het schuldboek der ryken aengeteekend staen, zoo doen de ryken al wat zy willen, en niemand durft hun een woord tegenspreken. Zoodra een van ons den mond tegen de bestaende misbruiken open wil doen, dan schreeuwt en raest ons geheel janhagel, zoodat men zich ter naeuwer nood van het leven zeker achten kan. Dit weten de gemeentebestuerders en de ryken wel. Deze betrachten de arme lieden als hunne honden, welke zy, naer hun believen, tegen iedereen los kunnen laten, die hun in den weg wil treden.

- Dit alles is verschrikkelyk! riep Pieter uit. Maer, indien de menschen geen verstand hebben, zoo kunnen zy toch niet zonder geweten en zonder vrees voor God zyn.

- Dat zou wel moeten zyn, gaf de molenaer tot antwoord, maer dat is niet. Want men luistert zelfs niet meer naer de woorden van den waerdigen pastoor der gemeente. Deze, ofschoon hy reeds een bejaerd man is, stelt alles in het werk om de menschen tot inkeer te brengen en tot God terug te roepen. Maer alle zyne pogingen blyven vruchteloos, zoodanig is iedereen in het kwaed verhard. Men gaet enkel uit gewoonheid naer de kerk. Men

[p. 26]

hoort de beste vermaningen uit gewoonheid aen; en, zoodra men den voet uit de kerk gezet heeft, dan keert men tot de vorige lastertael en losbandigheid terug. En, daer de lieden zich van binnen in hunne harten niet beteren willen, zoo gaet het ook van buiten hoe langer hoe slechter. En gelyk als de ouders zyn, zoo zyn de kinders ook.

- Hoe? vraegde Pieter. Deugt dan de schoolmeester ook niet?

- Sedert dat uw vader, die een verstandig en godvreezend man was, gestorven is, gaet het slecht met de school, antwoordde de molenaer. De jongens en de meiskens leeren naeuwelyks lezen, schryven en cyferen; en weinig zyn er die zelfs hun gebed goed kunnen opzeggen. Maer te huis leeren zy grondiglyk al wat zy van hunne ouders hooren en zien, namelyk liegen en bedriegen, vloeken en zweren, ontucht en huichelary, twisten en vechten, bedelen en stelen, spelen en drinken, lediggaen en kwaed doen, haet en nyd, kwaed spreken en lasteren.

Toen Pieter deze dingen vernomen had, schudde hy het hoofd, en keerde hy, tot in zyne ziel bedroefd, naer huis.