|
| |
| |
| |
Tweede hoofdstuk.
Wat Pieter in het dorp ziet.
Hoe weinig werks ook de lieden van Pieter maekten, was hy niettemin zeer dienstveerdig en zeer vriendelyk jegens allen. In den beginne ging hy regts en links by iedereen in huis, en bezocht den eenen na den anderen, vernam naer de kinderen, naer de goederen, naer de manier van de velden te bestellen en naer alle verdere omstandigheden.
Eertyds was Goudendal een regt statelyk dorp geweest. Er bevond zich, wel is waer, geen overgroote rykdom,
| |
| |
maer het welzyn heerschte in alle huizen. Nu, in tegendeel, stond het overal slecht, uitgenomen by eenige ryke boeren en by de herbergiers, zoo als ook by den molenaer. De armoede keek droevig de vensters uit, en overal kookte de vuerhaerd karige soep. Van de honderd huisgezinnen zonden er wel twintig hunne kinderen met den bedelzak uit. De zestig andere beholpen zich kommerlyk onder den druk van schuldlasten, en de overige waren nog gedeeltelyk in staet de gemeentebelastingen geregeld op te brengen, en zich zoo en zoo staende te houden.
Van buiten reeds zag men het den huizen aen, hoe slecht het er van binnen staen moest. Men bespeurde het aen de vervallene daken, aen de muren waervan de kalk door den regen losgemaekt geworden was, aen de smerige wanden en deuren, aen de gebrokene en met papier toegeplakte vensterglazen. Ging men er binnen, dan vond men er onreinheid en stank, de tafel en de banken onzuiver, den vloer vol gaten, den spiegel, indien er een bestond, sedert jaren door de vliegen blind gemaekt, en eindelyk de vloersteenen zoo zwart als de aerde, met verharde morsigheid bedekt. In de keuken bevond zich weinig en gebroken vaetwerk, dat er zelfs niet eenmael rein gewasschen stond. In den hof van het huis zag men geene orde, geene sierlykheid, maer enkel eenige moeskruiden gansch
| |
| |
nalatig door elkander geplant. Men scheen zich gelukkig te achten, zoodra men slechts aerdappelen genoeg voor menschen en verkens had. Voor de huizen lagen by hoopen, akkertuig, hout en wat men al niet onder het dak konde brengen, bont ondereen. De mannen en vrouwen gingen met verscheurde of grof geflikte kleederen, die geheel slordig uitzagen, met stroo en vederen in de ongekamde hairen, en met sedert dagen lang ongewasschene handen en aengezigt. De kleine kinders bleven dikwyls eenen halven dag in hunne onreinigheid in de wieg liggen; en, waren zy grooter, dan speelden zy half naekt voor de huizen in het slyk.
Geen wonder was het, dat er, by zoodanig eene bedelachtige onzindelykheid, dikwerf krankheden ontstonden. Maer men ging liever by eene oude vrouw, by den viller, by eenen kwakzalver, in geval deze het maer goedkoop deden, dan by eenen ervarenen en geleerden doktoor te rade. Wanneer aldus man of vrouw bedlegerig werden, ging het huisgezin den kreeftengang. Dan moest een stuk huisraed of vee of zelfs land in den nood verkocht, of geld tegen hooge interest opgenomen worden. Dit duerde dan tot dat men meer schulden had dan men betalen konde. Eindelyk werd alles voor de deur verkocht, en er bleef niets als de bedelstaf over.
Wanneer Pieter hier en daer goeden raed wilde geven,
| |
| |
of wanneer hy iemands onhuisselykheid of wanorde berispte, dan kreeg hy morrige gezigten ten dank.
- Arme lieden, zegde de eene, kunnen alles zoo zuiver niet hebben, maer zy moeten het nemen zoo als het is.
- Wat gaet het u aen? zegde de andere. Bemoei u met uwe eigene zaken.
In de huizen der ryke boeren zag het, wel is waer, beter uit, en er was meer huisraed en kleedy voor handen. Maer toch trof men by hen veel onzuiverheid en nalatigheid aen. Want, dewyl zy bestendig en overal bedelhuisgezinnen voor de oogen hadden, zoo gewenden zy zich er aen, en dreven zy het op eene niet veel andere wyze. De geheele week door, waren zy smotsig en verreten; maer des zondags pronkten zy hooveerdig op. Daerom hoorde men ook by hen niets als klagten over den slechten tyd, over de regering en over de menschen van de gemeente. Want, daer byna alle huisgezinnen van het dorp in schuld zaten, zoo moesten deze weinigen voor de anderen betalen. En, daer de gemeente zelve, sedert den oorlog, met eene groote schuld van vele duizend guldens belast was, viel het opbrengen der gemeenteschattingen en der landsbelastingen alleenlyk op degenen die meer vermogend waren. Dit maekte hen toornig en onvergenoegd.
In het algemeen was te Goudendal de eene tegen den
| |
| |
anderen, en er heerschte bestendig twist en stryd. Er bestond geen onderling vertrouwen. De eene vervloekte en belasterde den anderen, en ieder wist aen eenen anderen iets kwaeds natespreken. Daer was noch trouw noch geloof, maer enkel leugentael en bedrog. De armen benydden de ryken, en de ryken onderdrukten en plaegden de armen. Als de ryken geld uitborgden, dreven zy schandelyken woeker, en namen zy van arme lieden interesten van twaelf, van twintig en zelfs meer ten honderd, zonder dat zich het christelyk geweten daerover voelde schamen of zich liet bewegen. De armen van hunnen kant wreekten zich, zoo als schelmen doen. Zy beschadigden heimelyk de boomen en de plantingen der ryken, stalen hunne moeskruiden en hun ooft, hunne duiven, hun hout, hunne hoenders, alles wat maer toegankelyk en ligt neembaer was. Men konde zich op geen woord, op geenen eed meer verlaten. Zelfs tusschen echtelieden was het enkel haet en krakeel. Dit zagen de kinders alle dagen, en zy leerden niets anders.
Niettegenstaende de zigtbare verarming der gemeente, en schoon iedereen over regering, overheid en slechte tyden klaegde, en geen geld had, wanneer hy het noodwendige betalen moest, trokken de lieden toch in het algemeen groot op. De meest vermogende zegden in hun eigen, als zy laet in den morgen naer de akkers gingen,
| |
| |
of als zy vroeg voor den avond, om zich te verlustigen, naer huis kwamen:
- God zy geloofd! wy kunnen het wel zoo hebben.
Van hunnen kant zegden de arme daglooners, terwyl zy, by den arbeid, de handen lieten nederzinken en gapende rondkeken:
- Wy zyn toch ook geene lastdieren, en een mensch moet ook wat rust genieten.
Maer, was het zaturdags 's avonds of zondags, dan had iedereen geld, om zich in de herberg met bier en brandewyn wat te goed te doen. Dan was het:
- Hospes, nog een half! Heisa! Kaerten bygeschaft!
Zoo werd de geheele weekloon door de keel gejaegd,
| |
| |
en dikwyls nog meer. Men speelde. De eene verloor zyn geld, de andere verdronk of verdanste zyn gewin. Dikwyls zelfs in de week werd het drinkhuis dapper bezocht. De mannen konden eene drooge keel niet verdragen. Ondertusschen hadden de vrouwen en de kinders ter naeuwer nood genoeg te eten. Maer was er geld in het huis, hoe luttel het ook ware, dan moest koffy gemaekt en gebak er by opgedischt worden. En dan zegde men:
- Lieve God, dat hebben wy zoo zelden. Men wil toch ook eenmael zynen lust voldoen. Wat heeft men anders van het leven?
Aen feestdagen ontbrak het niet, en die wilde men lustig gevierd hebben. Was het in het naburig stadje jaermerkt, dan moest men er heen, en kyken hoe het in de herbergen der stad uitzag, en hooren wat er nieuws in de wereld was. Dan gebrak het, daerbuiten, niet aen allerlei gangen, bezoeken, procesverhandelingen, schreden en treden naer den regter en de overheid. Dit bragt veel uitgaven en verzuimenis, en weinig gewin en voordeel te weeg. Gevolgelyk nam in alle huizen het vermogen eerder af dan toe. En daerom vervloekte de eene zoo wel als de andere de slechte tyden, de regering en de lieden van het dorp.
|
|
Auteursrechtvrij