Pulse frambozen

31.

Samen met War ging ik mijn ‘drie dagen’ doen in het Klein Kasteeltje te Brussel. Na anderhalve dag was de keuringsraad met ons klaar... Gelukkig, want we waren uitgehongerd... De enige warme maaltijd die we kregen bestond uit aardappelen, worst en rodekool. Van die worst echter kregen vijf van de acht tafelgenoten niets over de tong... De man aan het hoofd van de tafel deponeerde vier stukken in zijn bord, de man naast hem drie, en de man tegenover deze laatste één... Toen wij reklameerden, werd ons diets gemaakt dat we maar op ons qui-vive hadden moeten zijn. Omdat mijn vader een oorlogsslachtoffer was en ik de oudste van zes kinderen, mocht ik mijn dienstplicht doen op

[p. 127]

zaterdagnamiddag. In de kazerne op de Luchtbal te Antwerpen zou ik een opleiding krijgen voor reserveonderofficier. Omdat de lessen in Brussel echter duurden tot zaterdagmiddag, zat ik in de rats... Toen herinnerde moeder zich dat een nicht van haar, Jeanne Le Bruyn, in Antwerpen aan de Rolwagenstraat een kruidenierswinkel uitbaatte. Als ik na het beëindigen van de lessen om twaalf uur vierklauwens naar het Zuidstation holde, daar in een sneltrein naar Antwerpen dook, ginder hals over kop een tram nam naar de Rolwagenstraat, me op een zolderkamer van de kruidenierswinkel als de bliksem in militair uniform stak, weer op de eerste de beste tram wipte... kon ik om halftwee onmogelijk op de Luchtbal zijn. Dus kwam ik altijd met een halfuurtje vertraging toe in de kazerne, wat min of meer oogluikend getolereerd werd. Dat eerste halfuur werden er immers driloefeningen gehouden, en ik zou ten slotte toch maar opgeleid worden voor tolk... Toen ik mij de derde week op het zolderkamertje omkleedde - mijn kaki-uniform en de rekwisieten ervan lagen op het bed in een duistere hoek geetaleerd - kon ik mijn das niet vinden... Gemor en dreigementen van de adjudant natuurlijk! Thuis trok ik Arthur Simons aan de mouwen vroeg ik zijn soldatendas. Die bleken ze echter de dag dat hij afzwaaide te hebben afgeknipt. Enfin, de knoop met een sikje eraan kon ik krijgen. Ongelukkig genoeg sprong dat sikje, telkens als ik een stoere borst opzette, weerbarstig uit mijn pullover. Dan maar wat minder robuust gedaan... De volgende week - het was alsof de duivel er zich mee moeide - kon ik mijn muts niet vinden. Jeanne Le Bruyn bezwoer mij bij hoog en laag dat niemand - en zéker geen kind - het kamertje betreden had. De adjudant was vanzelfsprekend razend! Ik stond op het punt geboekstaafd te worden in de annalen als de slordigste milicien aller tijden. Ditmaal kon Arthur Simons mij niet helpen: zijn soldatenmuts had de dag dat hij afzwaaide voor een weinig welvoeglijke vorm van ontlasting dienst gedaan en een rekruut kon er beslist niet meer mee onder de men-

[p. 128]

sen komen. Gelukkig zat Omer Mommaerts naast mij in de klas... Hij was een externe leerling en verklaarde zich bereid voor mij op zoek te gaan naar een passende muts. Met het oog daarop mat hij met een touwtje mijn hoofdomtrek. En, warempel, 's anderendaags kwam hij met een gloednieuwe soldatenmuts aandragen. Jammer genoeg was die muts véél te klein, zodat ze bijna als een donkere halo boven op mijn krulhaar lag te wiebelen. Toen ik de volgende zaterdag op de Luchtbal arriveerde, stond de kazerne in rep en roer: een hoge militaire piet kwam inspektie houden. Het hele vijfentwintigste bataljon moest aantreden op het binnenplein... In gebroken Nederlands vertelde de hoge piet dat de jongste lichting nu ook een exercitie-opleiding gekregen had, dat de bataljonskommandant over die lichting veel goeds had verteld... en dat hij zich met eigen ogen wilde overtuigen van de bekwaamheid van deze kandidaat-reserve-onderofficieren. Ik zag hoe zijn ogen de gelederen inspekteerden en... ik wist - ik wist het toch! - dat die ogen niet zonder meer aan mijn Kapitän-von-Köpenickfiguur konden voorbijgaan... ‘Jij daar!’ zei de hoge piet, terwijl hij met zijn bâton naar mij wees. ‘Jij daar! Kom even hier! Laat jij het bataljon eens exerceren...’ Hij ruimde de plaats achter de mikro... Ik hoorde mijn medesoldaten opgelucht ademhalen, zag de adjudant ineenkrimpen... Als een robot verliet ik de gelederen. Om mezelf moed in te pompen haalde ik diep adem, waarbij het sikje van mijn das uit mijn jas sprong. Vervolgens tastte ik naar mijn wankele muts en trok ze wat naar beneden, zodat ze de vorm van een kalotje kreeg. Ik merkte dat de minzame glimlach van de hoge piet verstarde tot een grimas, de man geloofde duidelijk zijn eigen ogen niet. Omdat ik nooit had deelgenomen aan de driloefeningen, vond ik er niet beter op dan me te laten inspireren door wat ik zoal gehoord had tijdens de gymnastieklessen. Dus riep ik: ‘Strekstand... Sta!’ Het hele exercitieveld keek me stomverbaasd aan. Toen ik nog wat raaskalde over halve draai zus of zo, volgde er een onvoor-

[p. 129]

stelbaar wapengekletter... en een hilariteit zonder weerga. De drilmeester rukte me achter de mikro weg en ruimde de chaos op. De hoge piet nam me bij de arm en leidde me een gebouw binnen. Daar mocht ik een verklaring geven voor mijn onkunde. De man bleek begrip te hebben voor mijn situatie: mijn oproepingen werden geschorst, en ik mocht de verloren tijd inhalen tijdens de zomervakantie... Toen ik mij op de afgesproken dag in de kazerne meldde, werd ik daar behandeld als quantité négligeable: het vijfentwintigste bataljon was afgeschaft... Ik moest de insignes van mijn muts en schouders verwijderen én stante pede mijn ceintuur en beenkappen inleveren, zodat ik nog karnavalesker uitgedost dan ooit voordien naar huis kon... Jaren later, toen al ontelbare generaties muizen waren grootgebracht in mijn kit-bag, liet Jeanne Le Bruyn me weten dat ze mijn das en muts gevonden had: ze waren tussen de beddeplank en de beddezak tot op de springveren matras gegleden... Tijdens mijn tweede en laatste jaar in het Sint-Thomasinstituut stierf grootmoeder Obbels. Haar verscheiden betekende voor mij een zware slag. Nooit had ik een dag in Pulle doorgebracht zonder dat ik bij haar aanliep. Omdat ze zwaar astmatisch was, betekende heel het leven voor haar één lijdensweg. Nooit echter hoorde ik haar klagen. Net voor de kist voorgoed gesloten werd, legde ik nog een ruiker tulpen aan haar borst. En zo wil ik altijd aan haar blijven denken. Grootmoeders dood niet te na gesproken denk ik nog steeds met genoegen terug aan dat tweede jaar in Brussel. Ik had toen mijn kamer op de verdieping boven de kapel. Het raam bood uitzicht op enkele flats, zodat zelfs een voyeur zich daar zou thuis gevoeld hebben. Het amusante element echter was de sfeer daar. Mijn buren waren Hubert Willems (van Waarschoot), Robert Sandijck (van Maldegem), Herman Wouters (van Wechelderzande), Jean Bauman en Herwig van de Steen. Vooral de twee eerstgenoemden zorgden ervoor dat wij ons nu eens in de pruikentijd, dan weer in de pur sang romantische periode waanden.

[p. 130]

Spreken zoals Justus van Effen of Aernout Drost geschreven hadden was voor hen een koud kunstje. Bovendien beheersten zij als niemand de knepen van de mnemoteckniek. Ganse kursussen breiden zij van trefwoord tot steekwoord, van lemma tot lijfspreuk aaneen door middel van burleske, groteske, erotische en knotsgekke onzin. De hele Duitse spraakkunst bijvoorbeeld was één absurde farce. Studeren in de buurt van die mannen was een klowneske bedoening zonder weerga. De tweeëndertig gevallen waarin volgens onze Engelse spraakkunst een komma kon, mocht of moest geplaatst worden in een zin, kenden wij vanbuiten, omdat de dorre zinnen omgevormd waren tot sottises die één buikschokkende sotternie opbouwden. Ik geloof derhalve ook niet dat het een toeval was dat de eerste zes studenten van het tweede jaar Germaanse talen hun kamer naast elkaar hadden. Het knappe docentenkorps werd in het tweede jaar aangevuld met R.F. Lissens: kaal, met zware hoornen bril, voortdurend sjorrend aan zijn broeksband, een beetje te veel refererend aan eigen publikaties... maar verbluffend scherpzinnig en kritisch. Gedurende het ganse jaar dacht ik dat R.F. Lissens mij maar een blaag vond, doch toen hij me jaren later uitnodigde om in de aula van de UFSIA, waar hij toen professor was, te komen spreken samen met de intussen overleden heren H. Pernath, R. Verbeeck en P. de Vree, begreep ik dat ik mij toen moest vergist hebben. Vooral de latere toneel- en filmakteur Leo de Wals, die toen in de klas naast mij zat, kon R.F. Lissens op onnavolgbaar kostelijke wijze imiteren. Enfin, R.F. Lissens leerde ons alleszins goed Duits spreken, en mij wees hij de weg naar Thomas Mann, Stefan Zweig en vooral Ernst Jünger... Het voornaamste werk dat ik dat jaar voor Paul Hardy moest maken, was een skriptie (essay? dissertatie?) over Hella S. Haasse, uitgaande van haar novelle ‘Oeroeg’. Tot mijn spijt antwoordde de indertijd slechts matig bekende schrijfster niet op mijn bedelbrieven voor informatie, zodat ik grotendeels op mijn fantazie aangewezen was. Er waren

[p. 131]

echter andere klasgenoten die het nog minder getroffen hadden: romans die zij moesten lezen prijkten op de index librorum prohibitorum, met het gevolg dat ze telkens een soort van nihil obstat of fiat moesten aanvragen bij het een of ander bisdom. Mijn stage viel dat jaar in een verschrikkelijke regenperiode, waardoor ik elke dag druipnat (met de fiets) in het Kollege arriveerde. Gelukkig kon ik konstateren dat de oude weerzin enigszins vervaagd was... In die tijd kreeg ik van Maaike ‘Das geduldige Fleisch’ van Willi Heinrich en ‘The naked and the dead’ van Norman Mailer, twee naturalistische oorlogsromans die me diep schokten en die me deden twijfelen aan een schrijverschap op basis van het toch maar gelijkmatig leven dat het mijne vooralsnog was... In de eksamentijd van dat jaar was het zó snikheet dat wij in zwembroek zaten te studeren. Alleen melk en bananen kregen wij over onze tong. De bombastische taal van pruikentijd en romantiek bleef echter voor een onverwoestbaar optimisme zorgen. Het kon niet anders of flarden daarvan moesten ook de examinatoren bereikt hebben. Wellicht geloofden die hun eigen oren niet en schreven zij die atavistische rariteiten toe aan de krankzinnige hitte... Tijdens dat schooljaar - maar dan in 1956 - werd de wereld geschokt door de onderdrukking van de Hongaarse opstand. Ik stapte toen mee op in de studentenbetoging te Brussel. In de buurt van de sovjetambassade gooide de politie traangasbommen naar de manifestanten. Een jongen uit mijn buurt raapte zulke bom op en wilde ze teruggooien, maar ze explodeerde in zijn hand... Ik weet niet wat er van die hand overbleef, doch sedertdien leeft in mij de overtuiging dat alleen dwazen hun rechterhand opofferen voor humanitaire idealen... Overal ter wereld vegen de politici hun achterste af met idealen. En die politici kun je in hun vrije val naar boven alleen maar hinderen door het gravitatieveld dat de stembussen vormen, te chargeren.