Pulse frambozen

17.

Toen in 1948 de bamispruimen rijp waren, mocht ik naar het Klein Seminarie in Hoogstraten vertrekken. Mocht... ja. Zo althans liet ik het voorkomen. In feite zat ik met de daver op het lijf. In de woonkamer bij oom Peer hing een vergeelde foto van een jongen op zijn doodsbed. Ik had er nooit bij stilgestaan tot... oom Peer mij, een paar weken voor de aanvang van het schooljaar, meende te moeten verklappen dat die dode knaap een neef van hem was, die tijdens de oorlog in het Klein Seminarie van Hoogstraten gestorven was aan dysenterie... Van Pulle naar Hoogstraten reizen was in die dagen geen sinecuur: ik moest te voet (met het valies aan de hand) of met de fiets (maar die moest weer thuis geraken) of met de stoomtram (die in geen enkel tijdschema paste) naar Zandhoven, daar moest ik de stoomtram nemen naar Oostmalle, en zo verder naar Rijkevorsel en Hoogstraten. In het Klein Seminarie waren ze van die verplaatsingsmoeilijkheden goed op de hoogte, want de leerlingen moesten op de vooravond van de eerste schooldag aanwezig zijn en mochten tijdens het schooljaar zo weinig als maar mogelijk naar huis. Vanaf het eerste ogenblik dat ik daar was, kreeg ik af te rekenen met een krop in mijn keel, een wee gevoel in mijn maag en lood in mijn benen. Drie jaar zou ik daar doorbrengen, en al die tijd voelde ik mij terneergedrukt, moedeloos, wanhopig... en futloos. Voor mij was dat geen internaat maar een interneringskamp, geen instelling maar een inrichting... Toen men mij enkele jaren

[p. 60]

geleden gevraagd had om er over mijn werk te komen spreken, overviel mij bij het betreden van het immense gebouwencomplex weer hetzelfde desolate en desperate gevoel. Iemand vroeg me toen waarom ik over de jaren als intern daar nooit wat geschreven had. Ik antwoordde, geloof ik, dat ik me alleen al bij het terugdenken aan die tijd weer zee-, lucht- en landziek tegelijkertijd voelde. Het moet iets te maken hebben met mijn konstitutie, die in illo tempore wellicht de konstitutie van elke Pullenaar was. Het dorp was toen een aards paradijs en wie eruit weggerukt of verbannen werd - de Pullenaars die toen middelbaar onderwijs volgden, waren zeldzaamheden, rariteiten zelfs - voelde zich door een engel met een vlammend zwaard de uitzichtloosheid ingedreven. Als een vorm van sadisme ervoer ik wat men de sorties (omtrent Allerheiligen, vastenavond en Pinksteren) noemde: als ik thuiskwam, kon ik weer inpakken. Ach, ook tijdens de vakanties werd het niet meer wat het geweest was: het klikte niet meer met mijn kameraden... Ik zou immers pastoor worden, of archtitekt, of... alleszins iets dat niet paste bij Pulle. Voor moeder, die al meer dan genoeg te stellen had met mijn broertjes en zusjes, verbeet en verborg ik mijn misère. Terwijl ik me erger dan Oliver Twist in zijn zwartste dagen voelde, schreef ik naar huis hoe goed ik het getroffen had, hoe smakelijk het eten was, hoe graag ik studeerde... Ik zat nog maar amper in de Kleine Studiezaal (nooit vergeet ik die stank van overjaarse aardappelen, zweetvoeten en andere onfrisheid - in geen maanden zagen de leerlingen daar een bad), of de surveillant Peeters (die men de Blater noemde) boorde mij de grond in met vier vingers tegelijkertijd (‘vier noten’ noemde men dat) voor iets dat mijn buurjongen gedaan had. Het betekende dat de eerste maandkaart die mijn moeder kreeg een rode kleur had én dat ik de volgende zondagnamiddag met een soort van strafkompagnie naar het zes kilometer verder gelegen Loenhout moest marcheren. Eigenlijk was dat nog maar een peulschil tegenover wat enkele maanden later

[p. 61]

volgde... Eén van de eerwaarde surveillanten heette Verbraeken. Deze kleine, vreselijk korrekte man was een stoïcijn, een asceet, een perfektionist, een prinzipienreiter... Omdat hij voortdurend de wacht optrok bij de toiletten (opdat toch zeker niemand daar zou roken of een onzedig dagblad lezen), noemde men hem eufemistisch Mouche of gewoon Strontvlieg. Op een keer stond ik mij in het gezelschap van een makker (wat niet mocht, want om alle homofiele neigingen de kop in te drukken werden slechts gezelschappen van drie en meer jongens geduld) vrolijk te maken over de aandoenlijk tragische onverstoorbaarheid van Mouche, toen plotseling een militair disciplinaire vinger op mijn schouder me tot de orde riep. Ik keek om en blikte in het gelaat van Mouche himself ...‘Twaalf noten,’ zei hij met ijzige stem. Dat betekende dat ik naar de superior moest, dat ze thuis een groene kaart kregen, en dat ik de eerste dag van de volgende vakantie moest blijven strafschrijven... Mouche... Het was aandoenlijk te zien hoe hij zich gedroeg als er soms in de feestzaal een film gedraaid werd. Bij het minste spoor van vrouwelijk schoon op het scherm draaide hij ostentatief zijn rug naar het doek. Gelukkig maakte ik het ooit mee dat in de refter tijdens het avondmaal het licht uitviel. Alsof het zo moest zijn, aten we juist pekelharing. Toen het licht weer aanging, lagen tientallen haringen rond de op zijn post gebleven Mouche. De mijne lag er ook bij... Toen hij me, om de een of andere pietluttigheid, op een barre winteravond tijdens de rekreatie dwong op het grote rioolrooster in het midden van de speelplaats te gaan staan, werd het mij eensklaps te machtig... Razend van woede vloog ik hem in de soutane. Waar ik me aan een verschrikkelijke straf verwacht had, bleef alles kalm. Mouche moet toen danig geschrokken zijn van al die opgekropte opstandigheid in het slungeltje dat ik toen was. Mijn eerste gevecht met een surveillant bleef alleszins zonder gevolg... Alhoewel ik veel respekt had voor meneer Bluekens, de kwieke en goedlachse klastitularis van de Zevende Voorbereidende A, blijft dat

[p. 62]

eerste jaar in mijn herinnering toch geprent als een nachtmerrie... Naast mij in de bank zat een grote jongen, die haast elke dag een aanval van epilepsie kreeg. Achter mij in de studiezaal zat een knaap die om de haverklap verschijningen van de Heilige Jozef kreeg. In de refter belandde ik aan een tafel, waar drie broers, kolossen van kerels, het voor het zeggen hadden als deler, opperschenker en gewone schenker. Als je dan bedenkt dat het hoofdbestanddeel van ons middagmaal één sardientje, of één pilchard, of één Weens worstje, of één doorzichtig schijfje soepvlees, of één lor stoverij... per persoon was, dan weet je het wel. En dan mag je niet vergeten dat toespijs bij het van in de verte met margarine aangeraakte ochtendbrood en bij de twee boterhams van het vieruurtje op straf van zware boete verboden kost was, wat vanzelfsprekend niet belette dat de twee jongens naast mij - boerenzonen met bellefleurgezichten - bij elke maaltijd dikke plakken ham uit de zakken van hun stofjassen toverden. Het een en ander bracht met zich mee dat ik omtrent Kerstmis thuiskwam als een uitgemergeld hongerlijdertje, met zwarte wallen onder de ogen en gezwollen klieren in de hals. Toen ik terug naar Hoogstraten vertrok, had ik een briefje bij me, van moeder. Voortaan mocht ik - tegen extra betaling natuurlijk - elke voormiddag een tas melk gaan drinken in de refter. En dan was er die akelige Slaapzaal III in het zogenaamde nieuwe gebouw... Het moest er muisstil zijn. Je hoorde er de eenzaamheid ritselen, de verlatenheid suffen, de waakhonden op vilten pantoffels rondlopen... En onverhoeds werd het gordijn van de chambrette weggeschoven om je op ik-weet-niet-wat te betrappen. Je moest trouwens met je handen boven het deksel slapen. 's Nachts hoorde ik vaak een jongen huilen als een maanzieke hond. Naar ik hoorde fluisteren, was het een knaap die ze 's nachts moesten opsluiten, omdat hij anders naar huis vluchtte. De allerergste kwelling voor een wildebras als ik werd echter de kapel: ik raam zo dat ik één vijfde van mijn tijd in het Kleine Seminarie heb doorgebracht op een

[p. 63]

ongemakkelijke bidbank, afgestompt, dodelijk verveeld, versteend van wanhoop... Ik ben ervan overtuigd dat God zelf het hemeltergend, wraakroepend én zondig tegen de natuur vond. Het zal trouwens God wel geweest zijn die me te hulp kwam en die me influisterde dat ik eens wat verder in mijn missaal moest kijken... Daar ontdekte ik dan de uiterst minuskuul gedrukte en toch wel godgeklaagd summiere hagiografieën onder de namen van de heiligen in kwestie. Voortaan zat ik die verhaaltjes te lezen, aan te dikken, uit te breiden... Nooit in mijn leven heb ik zo gefantazeerd. Toen al zwoer ik bij alle heiligen dat ik schrijver zou worden en dat ik de mensen zou vertellen over het onrecht dat zovele armoedzaaiers, reine dwazen en altruïsten ooit was aangedaan.