Pulse frambozen

5.

Als ik zo aan het vooroorlogse Pulle denk, wellen allerhande vragen in me op... Wie had er een krant? Wie beschikte er over een radio? Wie, in 1939, besefte ten volle waarom de strijdkrachten alweer gemobilizeerd werden? Oom Don en oom Jos konden beslist beter overweg met het kwastje van hun soldatenmuts dan met hun geweer. De eerste, die brancardier was, keerde enkele dagen na het uitbreken van de oorlog alweer naar huis: hij had geen Duitser gezien; de tweede, die infanterist was, beleefde ergens in de Ardennen zulke gruwelijke dingen dat hij er bij zijn thuiskomst geen woord over kon uitbrengen. Nooit vergeet ik

[p. 17]

de avonden in de abri. De abri was een ondergrondse schuilplaats die de mensen van het Lang Spoor in de tuin van mijn grootouders gegraven hadden. Vooral 's avonds, als helgekleurde lichtjes door de lucht dreven, zaten ze daar rozenkransen te bidden. En dan kwam wat iedereen dè vlucht noemde... Enkele notabelen en enkele rijke boeren vertrokken met paard en kar westwaarts en veroorzaakten door hun schichtigheid een soort van paniek in het dorp. De weerbare mannen, onder wie ook mijn vader, begonnen aan een homerische fietstocht naar het zuiden. De meeste andere Pullenaars (oudere mensen en moeders met een troep kinderen) trokken met have en goed naar Krabbels, waar burggraaf-burgemeester Gaëtan van de Werve de deuren van het kasteel Cleydael, een oude waterburcht, had opengezet. De gezinnen met de grootste kinderzegen echter namen hun intrek in de leeggelopen boerderijen en verzorgden er het vee, vaag hopend dat de boeren hen in de nakende tijden van voedselschaarste niet zouden vergeten. De vlucht van mijn moeder reikte ook maar tot Krabbels. Gelukkig maar, want ons gezin was sedert enkele maanden verrijkt met een tweeling (Maria en Jos) en mijn broer Karel had een borstvliesontsteking. Intussen had mijn vader - het peloton waarvan hij deel uitmaakte was al tot in Abbeville gesukkeld - zulk heimwee gekregen dat hij het stuur wendde en in één ruk naar huis kwam. Vader moest trouwens in 1935, bij het bouwen van ons huis, al een voorgevoel gehad hebben van naderend onheil, want hij had tussen twee muurkasten een absoluut onvindbare schuilplaats ingebouwd. Daar zou hij voortaan zijn toevlucht zoeken als er gevaar dreigde... Als ik aan de jaren van de bezetting terugdenk, kom ik als het ware in een werveldans van beelden en gewaarwordingen terecht. Oom Staf, die zelf nog naar de jongensschool ging, zette mij in zijn nek en bracht me naar de bewaarschool van de zusters aan de Rode Bomen. Daar werd ik voor de eerste maal in mijn leven verliefd, en wel op juffrouw Margriet, een dochter van hoofdinspekteur Kempenaers uit Bouwel.

[p. 18]

Op de speelplaats en op weg naar huis vertoefde ik vaak in gezelschap van Maria Mortiers, een dochter van de imker Ward Mortiers. Maria stierf in 1942 aan longontsteking. Het was de eerste maal dat ik er mij van bewust werd dat jonge mensen ook konden sterven. En van toen af aan kreeg ik een hekel aan de engelenmissen waar wij in schoolverband geregeld naartoe moesten. Pulle leek mij in die jaren nochtans één grote familie, één heerlijke idylle te zijn. Alle eenvoudige mensen hadden een aardappelveld en enkele groentebedden op Krabbels. Dit betekende dat ook de jeugd veel tijd doorbracht op dit paradijsachtige domein. Nooit zal ik de geur van de azalea's en de lelietjes-van-dalen vergeten. Ook de gepofte aardappelen en kastanjes waren toen heerlijker dan later. Zelfs de aanwezigheid van een Duitse kolonie op het kasteel kon deze sfeer van samenhorigheid, behulpzaamheid en gemoedelijkheid nauwelijks vertroebelen. Ach, de mensen waren toen anders... De boeren zwoegden van in de vroege ochtend tot in de late avond op de akkers. In de winter, vaak hij het licht van de smoutlantaarn of de petroleumlamp, werd er gedorst en gewand, gekarnd en gebreid, gewassen en gebeden. De diamantbewerkers hadden ook hun moestuin en hun kleinvee. De dagelijkse kost bestond uit havergort, roggebrood, wrongel, aardappelen, groenten en spekvet. Vlees, eieren en tarwebrood kwamen alleen op tafel op zon- en feestdagen. Reeds op zaterdagavond kwam er een vredigheid zonder weerga over het dorp. Iedereeen waste zich, de huismoeders bakten een taart, de mannen harkten en keerden... Bij mijn grootvader stonden ze in de rij voor een emmer wit zand of witkalk. Tot laat in de avond zat pastoor Dom de biecht te horen. Over pastoor Dom gesproken... Hij was de nederigste der nederigen: klein, kortgeknipte haren, sjofeltjes in de kleren, een beetje timide, ongelofelijk plichtsgetrouw... Een heilige was hij, maar de Pullenaars herinneren zich nog voornamelijk zijn meid Zien. Zien van de pastoor moet in de Kempen een soort van feministe avant-la-lettre geweest zijn: met haar karabijn

[p. 19]

schoot ze het gevogelte voor het diner van de pastoor uit de bomen van de pastorietuin, en in de drama's die in de parochiezaal werden opgevoerd speelde ze onveranderlijk de vrouwelijke óf mannelijke booswicht. Dat ze pastoor Dom op water en brood durfde zetten als hij eens niet naar haar pijpen danste, is - naar ik vermoed - kwaadsprekerij... In 1942 schonk mijn moeder het leven aan een tweede tweeling (Lydia en Agnes). Het betekende dat ik voortaan bijna steeds aan het Lang Spoor te vinden was. Ik was toen een echte ravotter geworden. In elke haag kende ik blindelings de gaten die een weg korter konden maken, in elke boomgaard wist ik de perziken staan, kersen plukte ik met een korenhalm waarin een lusje gelegd was, er stond in het dorp geen noteboom of tamme kastanje of hazelaar die ik niet hielp plunderen... Op een keer zat ik samen met enkele vriendjes achter de boerderij van Jos Marcelis met lucifers te spelen. Plotseling vatte een hooimijt vuur. Toen heeft mijn vader mij voor het eerst en voor het laatst een echte schrobbering gegeven.