Bloedrode honig

[p. 68]

VIII

Wanneer ik 's anderendaags in Brecht kom, is het net alsof dit uitermate landelijke dorp onder zwaar mortiervuur ligt: het blijkt dat de te Polygoon gekazerneerde soldaten tussen Brecht en Wuustwezel een oefenterrein hebben en dat zij hun wekelijks rantsoen kanonskogels aan het verschieten zijn. ‘Elke explosie kost ons ten minste vijfduizend frank,’ zegt de kleine dikkerd van WASSERIJ DE LELIE (dat staat althans op de camionette geschilderd), die ik aanklamp. Over de Zusters van Onze-Lieve-Vrouw van Barmhartigheid heeft hij nog nooit horen reppen, maar er staat wel een klooster tussen de meersen en de bossen langs de weg naar Sint-Antonius-Brecht: daar wonen de Zusters van Bethanië... Dat klooster biedt een prachtige aanblik in de platina middagzon: een bakstenen ommuring, fruitbomen, rode pannen op voorname gebouwen. De toegangspoort staat open. Boven op een logge brouwerswagen staat een gast met een zilvergrijs vaatje in de armen, zijn metgezel reikt ernaar met twee zwaargespierde armen. Tegen een oude knoestige palmbos staat een nonnetje met de handen in de mouwen van haar kleed devoot te glimlachen tegen de zon en tegen mij wanneer ik het raampje in het portier naar beneden draai. ‘Leven hier de Zusters van Onze-Lieve-Vrouw van Barmhartigheid?’ vraag ik vriendelijk. ‘Dit is de kongregatie van de Zusters van Bethanië, meneer,’ zegt het nonnetje terwijl ze lieftallig het hoofd nijgt. Ze heeft dat vreemde uiterlijk van iemand die veel ouder is dan zij lijkt, een verschijnsel dat ik onder kloosterlingen reeds vaker aantrof.

‘Wonen er hier in de buurt nergens Zusters van Onze-Lieve-Vrouw van Barmhartigheid?’

Het nonnetje luikt de ogen en denkt diep na. ‘In Sint-Antonius-Brecht is een psychiatrische inrichting...’ lispelt ze zacht.

‘Misschien... Ik weet het niet.’

‘Is daar een klooster aan verbonden?’

[p. 69]

‘Daar zijn kloosterzusters, maar ik weet niet tot welke orde ze behoren...’

‘En je bent er zeker van dat hier nooit Zusters van Onze-Lieve-Vrouw van Barmhartigheid geleefd hebben?’

‘Ja... Wij zijn trappistinnen... Dit klooster werd gesticht door...’ Ze kan haar zin niet afmaken want op dat ogenblik begint achter mij een bestelwagen te klaksonnen.

Ik rijd tien meter verder, tot vlak tegen een vuurdoornstruik. Er is ruimte genoeg nu om te passeren, maar het nonnetje heeft de bestuurder aangesproken en ze wijst naar mij. Ik stap uit mijn wagen en ga op hen toe. TRAPP staat er in grote witte letters op de lichtblauwe bestelwagen, en: SHAMPOO - BADSCHUIM. De chauffeur is een verschrompeld mannetje van bij de zeventig jaar, hij draagt een kraakwitte apotekersjas. ‘Meneer Walbers is onze hoofdvertegenwoordiger’, zegt het nonnetje trots, ‘hij kent de streek op zijn duimpje...’

‘Ha, ja...’ aarzel ik.

Het mannetje begrijpt mijn verwarring meteen, want hij verklaart: ‘Ik ben een gepensioneerde onderwijzer, meneer, maar ik kan niet stilzitten, en daarom bestel ik de kosmetische middelen die door de trappistinnen worden vervaardigd.’ ‘Heb jij ooit gehoord van een klooster van Zusters van Onze-Lieve-Vrouw van Barmhartigheid hier in Brecht?’

‘Ja... ja! Dat klooster stond op een boogscheut van de kerk. In mijn jeugd was dat nog een ruïne, alleen de kapel stond nog overeind. Na de oorlog echter, en in Brecht werd verwoed gevochten, stond er geen steen meer op de andere. En nu... nu begint de nieuwe wijk, die daar destijds uit de grond rees, ook al oud te worden. Is meneer misschien een historicus?’

‘Niet precies, neen, maar een zuster van mijn betovergrootvader is daar in het klooster geweest, en ik interesseer me nogal voor mijn voorgeslacht.’

Het mannetje wrijft met zijn rechterwijsvinger de traanklontertjes uit zijn ogen. ‘Dan kan ik je helpen’, zegt hij. ‘Je

[p. 70]

rijdt van hier naar Brecht, links de weg op. Twee kilometer verder kom je aan de Kempische Vaart. Je rijdt de brug over, en dan sta je vlak voor DE NOTELAAR, afspanning en herberg en brugwachtershuis. Daar moet je zijn... Daar zit onze oude hoofdonderwijzer, meneer Van den Biggelaere: hij is al dertig jaar bezig aan een boek over het verdwenen klooster.’

‘Hoe weet je dat hij daar nu is?’

Het mannetje knipoogt samenzwerend. ‘Hij is er.’

Vijf minuten later stop ik voor de wit gekalkte herberg met het rode pannendak. In het paarse grint staat een jonge noteboom met neerhangende bladeren te treuren. Het unieke vergezicht over de landerijen wordt afgebakend door eikenen beukendreven als uitlopers van bergketens. Een zacht briesje doet het oeverriet frazelen. Het water van de vaart is lichtgroen met wiebelende kladden oud zilver erin. Als ik de deur openduw, komt mij de zurige geur van bier van hoge gisting tegemoet. ‘Laat maar open!’ roept één van de vier kaartspelers aan een tafeltje langs het ronde kijkvenster me over zijn schouder toe. Boven de tapkast hangt een prent met een oog in een driehoek erop. Een dikke lichtbruine straathond komt aan mijn benen snuffelen, zijn nagels tikkelen op de rode uitgesleten vloer. Een opgevulde woerd kijkt mij star aan. ‘Een pintje, meneer?’ vraagt een zwaar vrouwmens vanachter een grote pot met veelkleurige kauwgombollen op het buffet.

‘Een trappist, graag. Is meneer Van den Biggelaere hier?’ ‘Meester, hier is iemand voor jou!’ roept het wijf naar de kaartspelers. ‘Kom even, ik zal jouw plaats wel innemen.’ Een fijn uitgedost heertje met een grijswit bokkebaardje rijst op vanachter de tafel. ‘Is meneer op zoek naar mij?’ vraagt hij vriendelijk terwijl hij met de vinger tussen zijn vergeeld boordje en zijn adamsappel peutert. Ik knik verontschuldigend.

‘En waarom?’ Hij trippelt nieuwsgierig naderbij.

‘Ik heb me laten wijsmaken dat jij aan een studie over het

[p. 71]

verdwenen klooster laboreert...’

De kleine grijze oogjes twinkelen geïnteresseerd. ‘Een roman, meneer, het is een roman. Voor een studie beschik ik over te weinig bronnen. Ben jij een uitgever?’

‘Neen’, zeg ik verschrikt. Ik drink een slok van mijn trappist. ‘Ik werk voor een weekblad, en ik beoefen de archeologie als hobby. Graag had ik wat informatie ingewonnen over dat fameuze klooster...’

‘Fameus! Zeg dat gerust!’ Het puntbaardje wipt op en neer. ‘In het klooster zijn de vreemdste dingen gebeurd die iemand zich indenken kan. Het was, geloof ik allengs sterker, behekst...’

Ongelovig kijk ik het ietwat potsierlijke heertje in de ogen. Hij meent wat hij zegt... ‘Behekst?’ echo ik.

‘In 1874 stierven tweeëntwintig nonnen aan cholera, zodat er slechts elf overbleven. In 1875 werden tien nonnen vermoord, elke maand één, en toch duurde het tot in februari van 1876 voordat de moordenares, de zuster-overste notabene, werd opgeleid. In 1877 werd ze te Antwerpen ter dood gebracht. Wat ik over haar proces terugvond in de archieven, laat er geen twijfel over bestaan: ze was een heks.’ Betekenisvol tokt hij met de knokkels op de toonbank. Verbijsterd wrijf ik met de handen over mijn slapen. ‘Heette die heks misschien toevallig Bruna Tavernier?’

Nu staat het heertje verstomd. ‘Godverdomme!’ zegt hij. Hij drinkt gulzig van mijn trappist en schudt ongelovig het hoofd. ‘Hoe heb je haar naam achterhaald? Weet je misschien ook dat die nonnen aan apikultuur deden en dat hun rode honig in de hele streek bekend was? Ze hadden een lusttuin vol goddelijke sierbomen...’

‘Hemelbomen’, onderbreek ik hem.

‘Ja, maar de mensen vertelden dat ze hun honig met bloed vermengden! Neen, die heks heette Adelheid Vanhalewijn... En Bruna Tavernier behoorde tot de slachtoffers van de cholera, samen met haar kind. Adelheid Vanhalewijn was trouwens de peettante, de petemoei van Bruna Tavernier...’

[p. 72]

‘Haar kind?’ stamel ik stomverbaasd.

‘Ja, hààr kind. Officieel was het zogezegd een vondeling. De twee weldoeners van het klooster, graaf Odilon de Renappe en barones Yolande de Nieuwmoer de Noordmalle, aanvaardden het als petekind. In haar laatste jaarboek, jaarcahier eigenlijk, noemde Adelheid Vanhalewijn de kleine Wilhelmus een kind van de duivel. Om haar te treffen zou Satan dit kind verwekt hebben bij het reinste aller schepselen, haar petekind, haar hexa, haar opvolgster...’

‘Hexa?’ vraag ik opgewonden.

Het heertje knikt een beetje lijdzaam verduldig tegenover zoveel onbegrip. ‘Heb je ooit gehoord van de “hage-dessa”? Bij de Germaanse volkeren was dat de wijze of vroede vrouw, een volksmoeder bijna: ze organiseerde de volksfeesten, onderwees de jeugd, verpleegde de zieken, hielp bij bevallingen, trad op als priesteres... Deze wijze vrouwen woonden samen in kloosterburchten te midden van de sterrebossen. Vanaf de uitkijktorens seinden zij allerlei berichten naar elkaar, en zo deden hun boodschappen via de heilige lijnen de ronde. Vanaf hun zevende jaar werden de knapste dochters van de voornaamste families aan deze wijze vrouwen in de kloosters toevertrouwd. Ze werden er met de meeste zorg opgeleid, en leerden er bijvoorbeeld hoe ze het heilige haardvuur moesten onderhouden. Vanaf hun veertiende jaar werden deze meisjes werkelijk ingeschakeld in het werk der wijze vrouwen. Op hun eenentwintigste jaar tenslotte mochten ze kiezen tussen een taak als echtgenote en moeder of de dienstbaarheid aan de gemeenschap als magisch onderlegde wijze vrouw. Deze leerlinge van de wijze vrouw of toverfee noemde men de hexa. Vergeet niet dat in de oeroude Germaanse tijd het jongstenrecht van toepassing was. Assepoester was zo'n hexa: zij verzorgde het haardvuur, offerde op de heilige plek bij de hazelaar... Roodkapje was er een: zij gaat naar de wijze vrouw binnen de notehaag. En waarom zouden zovele kapelletjes ter ere van Maria tussen de lindebomen staan? Wel, in de zieke geest van Adelheid Vanhalewijn moest ook Bruna Tavernier,

[p. 73]

haar ouderloos petekind, een hexa zijn... Begrijp je?’

Ik begrijp er geen barst van, maar ik knik. ‘Geloof jij dat die kleine... Wilhelmus door Satan verwekt werd?’ vraag ik onnozel.

Meneer Van den Biggelaere kijkt mij medelijdend aan. ‘Ik geloof niet in de Heilige Geest en ook niet in Satan, ten minste niet als levenwekkers,’ zegt hij, ‘maar ik kan wel verstaan dat vooral de laatstgenoemde af en toe een hoereerder bezielt. Naar het schijnt was Bruna Tavernier ongelooflijk mooi. Op een bepaald ogenblik noemde Adelheid Vanhalewijn haar zelfs de bijenprinses... Ik kan mij best voorstellen dat een of andere gewiekste biechtvader deze argeloze schoonheid ergens... onder die hemelbomen achter de bijenkorven een lijfelijke penitentie heeft opgelegd.’ Hij kirt naïef bij dit klaarblijkelijk paradijselijk tapkastvisioentje.

Voor de open deur stopt een zwarte mercedes. De dieselmotor blijft hortend draaien. Een dikke vent in een geruit hemd en met een sigaar in een mondhoek stapt uit. ‘Big, we hebben je nodig!’ zegt hij met een zware bevelende stem. ‘Is Azazel in vorm?’

‘Ja! O ja!’ roept het heertje verrukt. ‘Waar is het te doen?’

‘In Overbroek. Je krijgt vijf procent vandaag.’

‘Prachtig!’ Het heertje maakt aanstalten om de dikkerd te volgen als hij eensklaps beseft dat ik er nog ben. ‘Ik ben de voorzitter van “De rode Haan”,’ verklaart hij. ‘En in Overbroek hebben ze me nodig.’

‘Hanegevechten?’ vraag ik benieuwd.

‘O neen! Enfin, nu toch niet... Hanegevechten zijn verboden in België. Daarvoor moeten we de grens over. Hanekraaien heet dit spel. De aanwezigen raden ernaar hoe dikwijls Azazel zal kraaien in een half uur. Wie er het dichtst bij is, wint. Ga je niet mee? Er wordt zwaar gewed...’

‘Kom nou,’ praamt de dikkerd hem korzelig.

Verstomd kijk ik hem na. ‘Den Big is zo zot als het haantje van de kerktoren,’ zegt de herbergierster terwijl ze met vier lege glazen in de hand naar het buffet komt. ‘Wat stond hij

[p. 74]

je daar allemaal wijs te maken over dat klooster?’

‘Wijsmaken? Ik had de indruk dat hij zeer beslagen was in de lokale archeologie en de heemkunde.’

‘Den Big vertoefde reeds tweemaal in een psychiatrische inrichting te Sleidinge, verleden jaar nog voerde de dorpsdokter hem naar Tienen...’ Ze tapt de glazen overvol en zet ze dan op een vaatdoek. ‘Het vat is pas aangestoken,’ zegt ze verontschuldigend.

‘Hij is een boek aan het schrijven over het verdwenen klooster,’ werp ik op. ‘Het is zijn levenswerk.’

De waardin schuddekopt. ‘Er is hier nooit een klooster verdwenen, meneer. Allemaal verzinsels van Den Big! Er heeft in de buurt van de kerk een Latijnse school gestaan, dat is waar, maar een klooster... Den Big wilde vroeger romanschrijver worden. Geen enkele uitgever echter wilde zijn werk. Hij schreef het altijd weer opnieuw, en breidde het uit... tevergeefs echter. Het is best mogelijk dat hij al aan de twintigste versie bezig is. Is het dan te verwonderen dat hij zijn eigen leugens gelooft? Hij is er zot van geworden...’ Ze neemt in elke hand twee glazen furieus parelend bier.

‘Maar meneer Walbers, de handelsreiziger van de Zusters van Bethanië, sprak toch ook over een klooster... Hij was het die me naar hier zond.’

De vrouw zet de pinten terug neer. Eerst geluidloos, maar vervolgens buikschokkend luidkeels begint ze te lachen. ‘De Walvis!’ hikt ze. ‘De Walvis is de grootste fratsenmaker van Brecht... Die is zelfs in staat om de mussen wijs te maken dat ze kunnen zingen als kanarievogels!’

Ik betaal mijn trappist en maak dat ik buitenkom: ik ben er de man niet naar om lang voor schut te staan. Een merel vliegt weg uit het treurende noteboompje. De uitlaatgassen van een vliegtuig buigen naar de zon toe, die me eensklaps een apokalyptische mascaron lijkt. Duizelig zoek ik steun tegen mijn wagen.