Den lust-hof der Christelycke leeringhe
(1622)–Benedictus van Haeften–
Auteursrechtvrij
[Folio *5r]
| |
Voor-reden, Tot de Godt-vruchtighe, ende Eerbaere Ionckheyd, des Arts-bischdoms en de stadt van Mechelen.DE heylighe Schriftuere (Godt-vruchtighe Kinders) berispt seer dapper de ghene, die de kennisse Godts, ende de wetenschap der dinghen, die hen tot de eeuwighe saligheyd van noode zijn, verachten: overmits de selve onwetentheyd veroorsaeckt ontallijcke sonden, en d'eeuwighe verdoemenisse. Dit ghetuyght ons klaerlijck den Prophete Isaias, door wiens mond Godt selve aldus is spreeckende: Daerom is mijn volck ghevanghen gheleydt, omGa naar margenoot+ dattet gheene kennisse heeft ghehadt; ende sijne edele zijn vergaen van hongher, ende sijne menighte is van dorste uyt-ghedrooght. Daerom heeft de helle haere siele verbreydt, ende heeft haeren muyl open ghedaen sonder eenigen kante: ende sijne stercke sullen daelen, ende sijn volck, ende hooghen, ende heerlijcke tot haer. Desghelijcks den Prophete Baruch, beschreyende de uyterste ellenden, die soo aen siele, als aen't lichaem, 't volck van Israel over-komen waeren; verklaert dat d'onwetentheyd van alles d'oorsaecke was. Wat is 't Israël (seght hy)Ga naar margenoot+ dat ghy in't landt der vyanden zijt? ghy zijt veroudert in een vreemd land, ghy zijt besmet met de dooden, ghy zijt gherekent met den ghenen die in de helle daelen. Van welck quaed hy dese reden gheeft: Ghy hebt de fonteyne der wijsheyd verlaeten; want haddy in des Heeren wegh ghewandelt, soo soudy voorwaer in eeuwighe vrede ghewoont hebben. Met welcke woorden hy oogh-blijckelijck bethoont, dat de ghevanghenisse, verwoestinghe, ende vernederinge des volcks van Israel, als oock de slavernije der sonden, met d'eeuwigh-duerende straffe, de selve volgende, haeren oorspronck hebben uyt d'onwetentheyd Godts. Waerom hy oock voorders bewijst dat | |
[Folio *5v]
| |
de waere kennisse Godts den eenighen middel is, om al het voor-seyde quaed t'ontgaen; aldus vervolghende: Leert waer de voorsichtigheyd is, waer de deughd is, waer het verstandt is; op dat ghy te samen weten mooght, waer de lanckheyd des levens is, ende des onderhouds; waer het licht der ooghen is, ende den vrede. Om dese nootsaeckelijcke wetenschap de menschen beter in te planten, heeft Godt almachtigh bevolen, dat men sijne gheboden wel neerstelijck soude over-dencken, ende de Ga naar margenoot+jonge kinderen voorts leeren. Stelt dese vvoorden (seght hy) in uwe herten, ende in u gemoed; ende hanght die voor een teecken aen uwe handen, ende steltse tusschen uwe ooghen. Leert uwen kinderen, dat sy-se over-peysen, als ghy sult sitten in u huys, ende gaen over wegh, ende als ghy sult te ruste neder-ligghen, ende op-staen. 'twelck hy op eene andere plaetse herhaelt, segghende: Ga naar margenoot+Stelt u herte op alle de woorden die ick u heden getuyghe, dat ghy die uwen kinderen voort ghebiedt te bewaeren, ende te doen, ende te volbrenghen: want sy u niet te vergheefs gheboden en zijn. Om dit ghebodt wel t'onderhouden, hebben t'allen tijden de heylighe menschen groote neerstigheyd ghedaen om het rechte gheloove, ende den wegh der eeuwigher saligheyd d'onwetende te leeren. Hierom is den Patriarch Abraham soo grooten vriend Godts ghewerden, dat Godt voor hem niet en wilde verberghen de verholen ende toe-komende dinghen, als de schromelijcke straffe, ende verdervinge der Sodomiten, met hunne steden; dat hy alle geslachten in sijn saed soude ghebenedijden; ende dat hy sijne naekomelinghen soude gheven het honingh-vloeyende land van beloften. Ga naar margenoot+Hoort Godt dit selver spreecken: Sal ick moghen voor Abraham verberghen het ghene dat ick doen sal; aengesien dat hy sal worden tot een groot ende seer machtigh volck, ende dat door hem alle de gheslachten des aerdrijcks ghebenedijdt sullen worden? want ick weet wel dat hy sijne kinderen, ende sijne huyse na hem bevelen sal, dat sy bewaeren sullen den wegh des Heeren; ende dat sy recht oordeel, ende rechtveerdigheyd doen sullen; op dat den Heere mach volbrenghen, om Abrahams wille, al 'tghene dat hy tot hem gheseyt heeft. Den ouden Tobias werd Ga naar margenoot+hierom oock gepresen, dat hy sijnen soone van sijnder kindtsheyd heeft gheleert Godt vreesen, ende hem onthouden van alle | |
[Folio *6r]
| |
sonden. Alsoo leest-men oock, dat de rechtveerdighe ouders van d'eerbaere Susanna hare dochter hebben gheleert nae deGa naar margenoot+ wet Moysis. Aldus is noch hedens-daeghs de ghewoonte der sorghvuldighe ouders, dat sy de jonge kinderen, soo haest als sy eenigh verstandt beginnen te gebruycken, leeren het teecken des heylighen Kruys maecken, 't ghebed des Heeren, de Enghelsche groete, d'artijckelen des geloofs, de thien gheboden Godts, ende dierghelijcke goede leeringhen; op dat sy de kennisse, ende vreese Godts, van joncks af, met de melck van hunne moeder, souden in-drincken. Hier uyt is oock ghesproten die nutte, ende salighe ghewoonte; dat-men de kinderen in de schoolen, ende kercken, voor-houdt den CATHECHISMUS ofte Christelijcke leeringhe; inde welcke kortelijck begrepen werdt al't ghene een Christen mensch gelooven, doen, laeten, ende ghebruycken moet om saligh te werden. Waer uyt men lichtelijck bemercken kan, hoe noodsaeckelijck dat de selve leeringhe is; als sonder welcke den mensche toe het eynde, daer hy toe geschapen is, niet kan gheraecken. Dit is voorwaer het voedsel ende de spijse der opkomende Christenen: dit is de gheestelijcke melck, daer de kleyne kinderen, naer der siele, mede op-gequeeckt, ende ghekoestert werden; ghelijck den H. Apostel Paulus seght: Als kleyne kinderkens, in Christo, hebbe ick u melck te drinckenGa naar margenoot+ ghegheven: door de melck verstaende eene ghemeyne onderwijsinghe vande eerste beginselen der woorden Godts.Ga naar margenoot+ Hierom behoorde de Christelijcke jonckheyd eenen grooten honger ende dorst tot dese leeringe, als tot den eygen kost haerder sielen, te hebben; tot welcke hen den H. Apostel Petrus seer vriendelijcken noodet, met dese woorden: Als nieuweGa naar margenoot+ ghebooren kinderkens, redelijck, sonder bedrieghelijckheyd, begheert melck, op dat ghy daer door mooght vvassen ter saligheyd. Waer uyt volght, dat, gelijck de kinderen in hare jonckheyd met melck op-ghebracht werden, om tot den volkomen wasdom te gheraecken; dat oock alsoo een Christen mensche hem tot het leeren van den CATECHISMUS, van joncks af behoort te begheven; niet alleen om dat in de jonghe sielkens, als in een gladde ende effen-gheschaefde panneel, de deughd ende eerbaerheyd beter kan in-ghebeeldt, ende met vaste ko- | |
[Folio *6v]
| |
leuren geschildert werden; maer oock om dat-men gemeynlijck beter onthoudt 'tghene men in sijne jonckheyd gheleert heeft. Soo dat seer wel seght den Prophete Jeremias: Het Ga naar margenoot+is een man goed, als hy het jock ghedraghen heeft van sijne jonckheyd. Waer van den Koningh Salomon dese reden gheeft: Ga naar margenoot+want ghelijck hem een Ionck-man ghewent, soo en sal hy daer niet af-gaen als hy oudt ghevvorden is. Niet sonder reden dan vermaendt de heylighe Schriftuere de jonckheyd: Kind, van Ga naar margenoot+uwer jonckheyd ontfanght de leeringhe, ende tot het grijs hayr suldy wysheyd vinden. Ghelijck eenen die ackert, ende die saeyt, alsoo gaet tot haer; ende vervvacht hare goede vruchten: vvant in haer werck suldy een vveynigh arbeyden, ende vroegh suldy van hare vruchten eten. Welcke woorden alle goed-aerdighe kinderen met recht behoorden te beweghen, om met eene vlijtige neerstigheyd ende grooten yver den CATECHISMUS te leeren. Soo veel nu belanght de boecken, die de Christelijcke leeringhe uyt-legghen, staet wel te bemercken, dat, hoe-wel in onse spraecke veelderhande CATECHISMI van verscheyde gheleerde mannen, wel, ende profijtelijck geschreven zijn; dat nochtans voor dese Provincien de bequaemste ende beste bevonden is, die door het Provinciael-Concilie van Mechelen, over ettelijcke jaeren is uyt-ghegheven. Den welcken als ick door het bevel van den doorluchtighsten, ende eerweerdighsten Heere Matthias Hovivs, van saligher ghedachtenisse, Artsbischop van Mechelen, over ses ofte seven jaeren de jonckheyd der om-liggende parochien, in dit Klooster was voor-houdende; ende alsoo bevondt de groote onwetentheyd, die (Godt beter't) noch in vele kinderen, ja ooc somtijdts in oude lieden is; ende daer beneven, dat menige soo plomp van verstand, ende kort van memorie waeren, dat sy, oft niet wel en konden begrijpen, ofte langhe onthouden 'tghene in de CATECHISMUS gheleert werde; soo heeft het my, naer den raed van mijne oversten, en het goed gevoelen van Godtvruchtighe, ende gheleerde persoonen, goed gedocht den selven in rijme, ende verscheyden liedekens allenghskens te stellen; door verscheyden ende ghewichtighe redenen daer toe aenghelockt zijnde. | |
[Folio **1r]
| |
Ten eersten, Om dat de kinderen, sonder eenigh vernoegen ofte walginghe (die uyt het ghestadigh, ende eenerley herlesen van de selve lesse mochte spruyten) souden door de lieffelijckheyd des sanghs de Christelijcke leeringhe met vermaeck ende luste dickwilder herhaelen, dieper over-peysen, vaster in de ghedachten drucken, ende lichtelijcker onthouden. Want het kennelijck is, dat den sangh, en het ghedicht, niet alleen de menschen verheught; maer oock de memorie seer helpt, ende versterckt. Hierom seght seer wel den wel-sprekenden Cicero: Ick houde't met Plato, datter niet soo lichtelijck inGa naar margenoot+ de teere ende jonghe herten der kinderen vloeyt, als verscheyde toonen van singhen, welcke tot het goed, ende quaed, groote kracht hebben. Om welcke reden, ick my laet voor-staen, dat het niemandt vreemd behoort te schijnen, dat-men de puncten der Christelijcke religie in sangh stelt; aengesien dat het selfde daerom oock by de oude Leeraers der H. Kercke gheschiedt is, ende daer na van hunne nakomelinghen in onse tijden oock is bestaen. Aldus heeft den H. Bischop Athanasius de artijckelen des gheloofs Psalm-ghewijs in sangh ghestelt. Als de Arrianen den heylighen Ambrosio op-leyden, dat hy het volck door sijne lof-sanghen hadde verleydt; heeft hy gheantwoord; datter niet krachtigher en was danGa naar margenoot+ sulcke lof-sanghen, in welcke de belijdenisse der heylighe Dryvuldigheyd daghelijcks door de mond van alle het volck ghesonghen werde: Yegelijck (seght hy) is om 't seerste besigh, om het gheloove te belijden; sy weten den Vader, den Sone, den heylighen Gheest in 't ghedichte te loven; sy zijn meesters ghewerden die qualijck leerlinghen konsten verstrecken. In der selver maniere heeft oock in 't jaer ons Heeren 1587. den hoogh-gheleerden ende wijdt-vermaerden HeereGa naar margenoot+ Guilielmus Lindanus, eerste Bischop van Ruremonde, voor de Jonckheyd van dese Nederlanden den CATECHISMUM in Duytsche rijmkens begrepen; op dat de selve inde schoolen, ende kercken, nae de Catechismus-lesse van de kinderen souden gesongen werden; 'twelck oock in de Walsche schoolen daer na werde ingebracht. Den Godsaligen P. Franciscus XaueriusGa naar margenoot+ heeft in Indien de Christelijcke leeringhe, al singende de kinderen geleert; hem laetende voorstaen, dat sy daerom te | |
[Folio **1v]
| |
liever souden komen, ende door den sangh de leeringhe te beter onthouden, ghelijck het oock metter daedt gebleken heeft: soo dat dit exempel van veel andere, in andere plaetsen der wereld, sonderlingh in Italien naerghevolght is. Ten anderen, Bemerckende dat de ketters soo van desen, als van voor-leden tijden, hunne valsche leeringhe door liedekens hebben soecken te verbreyden, ende het slechte volck door de selve te verleyden; hebbe daer teghens op de selve maniere (naer mijn kranck vermoghen) d'oprechte leeringheGa naar margenoot+ Christi ghepooght te verklaeren: volghende daer in den heylighen Ephrem; die, van Godt verweckt zijnde, om 't vergif der ketterijen ('twelck in gulde schaelen der soet-klinckende lof-sanghen voort-ghebracht was) uyt te roeyen, heeft tegen deselve veel gheestelijcke liedekens ghemaeckt, ende de Syren te singhen ghegheven. Desghelijcks heeft oock den heylighenGa naar margenoot+ Augustinus eenen lof-sangh ghedicht teghens de secte van Donatus. Ten derden, Alsoo wy van natuere een inghebooren treck, ende gheneghentheyd tot den sangh hebben; (ghelijck den H. Chrysostomus daer uyt bewijst, dat de jonghe suyghende Ga naar margenoot+kinderkens in de wieghe, ofte tusschen de armen van hunne voedsters schreyende, door den sangh ghepayet werden: dat reysende lieden, schippers, ackermans, en werck-lieden door den sangh, hunnen wegh en arbeyd soecken te verkorten: dat oock de vrouwen die nayen, spinnen, hekelen, ofte breyen, al singhende de moeyelijckheyd van haer hand-werck looselijck versoeten, overmits dat de siele (soo hy seght) als sy hoort singhen, alle swaere ende lastighe dingen lichtelijcker sal verdraghen;) soo is 't dat den boosen vyand dese onse ghenegentheyd tot schade onser sielen oock soeckt te misbruycken, ende door onkuysche, oneerlijcke, ende brand-weerdige liedekens, sijn doodelijck vergif, door den trechter onser ooren, in 'therte ende siele te gieten. Hier teghens sal dit boecksken, met meer andere, moghen dienen, om sulcke wereltlijcke ende ontstichtende liedekens uyt de handen, monden, ooren, ende gedachten der Christenen te weeren; ende in plaetse van dien hen te versien van eerbaere, gheestelijcke, ende stichtende lofsanghen, in welcke de lieffelijckheyd der wereltlijcker wij- | |
[Folio **2r]
| |
sen, met de Godtvruchtigheyd der Christelijcke leeringhe te samen ghevonden kan werden: soo datmen uyt de selfde eerlijcke ghenuchte, ende goed onderwijs, met groot profijt der sielen magh scheppen. Ten vierden, Hebbe ick dit ghedaen, om dat door den sangh allenghskens, ende soetelijck in 't herte souden vloeyen goede ghepeysen, ende Godtvruchtighe bewegingen tot Godt ende goddelijcke dinghen. Om dese reden heeft Godt almachtigh begheert dat veel dinghen inde heylighe Schriftuere in rijm, ende veerskens geschreven souden werden: want gelijck den H. Basilius ghetuyght; als den heylighen Gheest sagh datGa naar margenoot+ wy ons niet wel tot het aenvanghen der deughden lieten bringen, en dat wy seer slap waren om tot de gerechtigheyd des levens te trachten, door dien dat wy gantsch gheneghen waeren tot ons vermaeck; wat heeft hy gedaen? Tusschen de leeringhe der heylighe Schriftuere heeft hy inghestroyt de cierlijcke maten des sanghs: op dat, als het ghehoor door de honigh-soete stemme vermaeckt soude zijn, wy heymelijck, ende quansuys wat anders doende, souden in ons laten sluypen de nutte onderwijsinge. Den heyligen Augustinus verhaelt oock bevonden te hebben, dat het gemoed somtijdts veelGa naar margenoot+ vyeriger tot de Godtvruchtigheyd ontsteecken werd, als de heylighe woorden gesonghen werden, dan oft-se sonder sangh maer werden ghelesen. Dit leert ons oock den heyligen martelaer Justinus, aldus van de gheestelijcke liedekens sprekende:Ga naar margenoot+ Dit ghesangh verweckt met welluste den gheest, ende ontsteeckt eene vyerighe begheerte tot het ghene dat met de woorden verkondight werdt: het bluscht de hert-treckingh, ende begeerlijckheyd des vleesch: het neemt wegh het onsienlijck in-geven des vyandts: het begiet het gemoed tot vruchtbaerheyd van goddelijcke wercken: maeckt de Godtvruchtige voorvechters kloeck ende vroom tegens alle tegenspoed: gheeft de gheestelijcken in alle droefheyd, ende verdriet van dit leven, eene goede medicijne. Eenige van dese salighe beroerten heeft in sijn selven gevoelt den H. Augustinus, die tot Godt aldus spreeckt: Hoe seer heb ick geschreydt in uwe lofsanghenGa naar margenoot+ ende liedekens, innelijck beroert zijnde door de lieffelijcke stemme uwer Kercke. Die woorden vloeyden in mijne | |
[Folio **2v]
| |
ooren, ende uwe waerheyd smelte in mijn herte, ende daer door onstack eenen yver tot de Godts-dienstigheyd, ende de tranen liepen my af, ende ick bevonde my seer wel met haer. Welcke vruchten der geestelijcke gesangen, als ick wel overpeyse, soo en dunckt my niet wonder te wesen, 't gene van oudeGa naar margenoot+ gheloof-weerdighe aengeteeckent is, dattet eertijdts eene gewoonte is gheweest inde ghestichtige maeltijden der Christenen, gheestelijcke liedekens te singhen. Waer toe den H. Chrysostomus alle vaders des huysghesins oock is vermanende, als hy seght: Ghelijck de verckens loopen naer het slijck; maer de byen tot wel-rieckende kruyden, ende goede reucken: alsoo, daer oneerlijcke liedekens gesongen werden, daer vergaderen de duyvelen: maer tot de geestelijcke liedekens komt gevlogen de gratie des H. Geests, door de mond heyligh-maeckende de siele. Dit segge ick, om dat ghy lieden niet alleen soudt Godt loven; maer om dat ghy uwe kinderen, ende huysvrouwen oock soudt leeren sulcke liedekens singen; niet alleen als sy breyen oft eenigh ander werck doen, maer boven al aen de tafel. Want ghemerckt den duyvel meest bespied, ende sijne listige laghen toe-leyd in de maeltijden; alwaer hy met de dronckenschap, overdaed, onmatigh lacchen, ende uytghestortheyd des herten hem behelpt: soo moetmen dan aldermeest, soo voor den eten, als aen de tafel, hem wapenen met Psalmen; ende met vrou en kinderen van de tafel op-staende, heylighe lof-sangen tot Godt singen. Den heyligen Apostel Paulus vermaent oock alle geloovigen tot geestelijcke gesangen, schrijvende aldus: Het vvoord Christi Ga naar margenoot+vvoone in u lieden overvloedelijck in alle vvijsheyd, leerende ende vermaenende malkanderen met Psalmen, lof-sangen, ende geestelijcke liedekens, in gratie singende in uvve herten Gode. Om dese oorsaecken heb ick (God-vreesende ende deughdsamighe kinderen) desen Lvst-hof oock beplant met veelderhande Godt-vruchtighe leeringen, salighe vermaningen, geestelijcke lof-sanghen ende liedekens, tusschen beyden, tot meerder veranderinghe, met eenighe Latijnsche geschakiert; meer d'eenvuldighe Godt-vruchtigheyd, als het cieraet der taelen smaeckende; om door dien den gheest bequamelijck tot Godt te verwecken, u lieden soo van't gebruyck der onsuyve- | |
[Folio **3r]
| |
re amoureuse, ende wereldtlijcke, als oock kettersche liedekens te vervreemden; ende boven dien, om u lieden te begiften met eene vermaeckelijcke ende smaeckelijcke middel; door welcke ghy-lieden den CATECHISMUS te lichter mooght leeren, ende te beter onthouden. Want al het ghene dat dien magh aengaen, hier eerst in't kort in twee liedekens begrepen is: daer naer is elck stuck der Christelijcke leeringhe met vraghen ende antwoorden breeder uyt-gheleyd, hebbende daer beneven de geestelijcke liedekens tot elcke lesse dienende. Hier uyt kond ghy-lieden d'oprechte kennisse ende wetenschap des Christen geloofs, de maniere van Godt te loven, bidden, ende beminnen; sijne gheboden, ende de H. Kercke t'onderhouden, de H.H. Sacramenten te gebruycken, de salige vermaningen, om de deughden te beoeffenen, sonden te schouwen, en voorts alle het ghene dat een mensche tot de eeuwighe saligheyd van noode is, lichtelijck te leeren: vvelcke soo verre by u lieden zijnGa naar margenoot+ ende overvloeyen, en sullen u lieden niet ydel, ende sonder vrucht stellen in de kennisse ons Heeren Iesv Christi. Ontfanght dan, Godt-vruchtighe kinders, desen mijnen jonstighen arbeyd in danck; ende gelijck ick dien voor u lieder bate heb aenghenomen, ende u lieden nu ben op-draghende, ende toe-eyghenende; soo wilt den selven oock gebruycken tot uwer sielen hooghste saligheyd. Den Heere Iesv, die voor ons allen een kleyn kind heeft willen worden, ende gheboodt dat-men de kinderen tot hem soude laten komen, wil sijnen Goddelijcken segen in u lieden alle overvloedelijck storten, ende als jonghe plantsoenkens, in den hof der heylighe Kercke gheplant, laten in deughden voorspoedelijck op-wassen, ende tot de eeuwighe saligheyd door sijne ghenade vervoorderen.
Uyt het klooster van Affligem,
V.L. Goed-gonstighen dienaer in Christo,
F. Benedictvs van Haeften. |
|