De heyr-baene des cruys
(1672)–Benedictus van Haeften–
Auteursrechtvrij
[pagina 97]
| |
Het XII. Capittel.
| |
[pagina 98]
| |
heydt uyt te legghen. Zijt dan aendachtigh, ende luystert wel toe, antwoordede Christvs; Ga naar margenoot+ Al dat in de wereldt is, dat is begheerlijckheydt des vleeschs, ende begheerlijckheydt der ooghen, ende hooverdye des levens. Want de wereltsche menschen soecken, oft ghenoeghten, oft rijckdommen, oft eeren. Ende voorwaer de wellusten hebben in haer-selven meer gals, als honichs, soo dat eenen van de wijse des wereldts niet qualijck het kindt en schijnt gedoopt te hebben, als hy seyde: Dat'er Ga naar margenoot+ geen quader oft schadelijcker peste van de nature aen de menschen gegeven en is, dan de wellusten des lichaems, ende dat die, hoese grooter zijn, hoe datse het licht der ziele meer uytblusschen. Wel, vraeghde Stavrophila, waerom wordense dan wellusten geheeten, aengesien sy niet genoeghelijcks, maer veel bitterheydts in hebben? Aen de welcke Christvs aldus was antwoordende: de weelden, oft wellusten zijn aen haer-selven teghen-strijdigh; soo dat ick niet en weet van waer sy dien naem ghekregen hebben, gemerckt sy ongenoeghelijck, ende bitter zijn. Want den snellen loop der Ga naar margenoot+ rivier-wateren de kanten oft den oever soo niet af en knaeght, ghelijckerwijs de weelden ende den overdaedt alle de krachten en sterckte van onse ghesontheydt lichtelijck zijn te neder-werpende. Want indien ghy eenen Apothekers-winckel wilt ingaen, ghy sult bevinden dat bynaer alle d'oorsaecken van sieckten hier-van haeren oorsprongh hebben. Want een sober ende mager tafel (ghelijck de genees-meesters segghen) is de moeder van de gesontheydt: maer den overdaedt is de moeder der kranckheden, ende veroorsaeckt sieckten, | |
[pagina 99]
| |
de welcke oock het verstandt der ghenees-meesters te boven gaen: Want uyt den overdaet komen ghemeynelijck voorts pijn der voeten, swaerheydt, ende draeyinghen des hoofts, pijnen der handen, bevinghen, luyigheden, slappigheden, ende meer andere kranckheden en sieckten zijn ghewoon uyt den overdaedt voorts te komen. Maer is 't saeck en dat ghy wilt sien de sieckten van de ziele, de welcke daer uyt, ghelijck uyt hunnen eersten oorsprongh, zijn voortkomende, ghy sult bevinden, dat alle onwetentheden hier van hun beginsel hebben: want sy en worden niet beter van ghemoedt als d'esels, wanneer sy de weelden ende wellusten van sulcke tafels zijn volghende. Daerom, mijn lieve dochter,
Wilt ghy 's lichaems esel dwinghen,
Die wilt buyten reden springhen
Nemt den toome vande maet,
En verwerpt den overdaet.
Soo en sal de ziel niet treuren
Maer haer naemaels bly ghebeuren,
Inden Hemel d'hooghe vreught
Ist dat sy volherdt in deught.
Ick en will' hier niet spreken van den soeten onderganck der jeughdighe jaeren, d'onkuysheydt, segh ick, gevende eenen schandelijcken, ende Ga naar margenoot+ leelijcken spot aen haere dienaers, spaerende noch aen lichaemen, noch aen zielen. Ende het is een-yder niet dan te kenbaer, dat den ghenen die onkuysheyt Ga naar margenoot+ bedrijft, sondight in sijn lichaem. Ia de vuylstinckende onkuysheyt des vleeschs ontmenscht den mensch, ende maeckt hem meer een beest ghe- | |
[pagina 100]
| |
lijck dan een mensche, doende hem versaecken den eersten oorsprongh, en 't oprecht oogh-merck van sijn scheppinghe. Waer het saecken dat de menschen, die de vleeschelijcke dertele ghedachten toe en ingangh verleenen, de droeve bitterheydt bemerckten, die daer op volght, sy souden eer het herte met de naghels uytrucken, als sich met soo schaemelijcke vuyligheden besoetelen. Voorwaer, Dochter, daer de Passie van onreyne liefde den voedt stelt, daer bant sy de deughtsaemheyt, ende gerustheydt uyt, die de twee kostelijcste peerlen zijn van s'menschen leven. T'is my groot vermaeck, seyde Stavrophila, te verstaen de Cruycen ende pijnen der wellusten; de welcke ick voortaen, soo ick hope, te minder beminnen sal. Ghy sult antwoordede Christvs, seer wijsselijck doen. Want wat goets, oft vastigheydts vint ghy in de selve? Ga naar margenoot+ Wat sal ick seggen van dese troubele genoeghten? Als dat den drift, daer sy die mede vervolgen, is vol anghst ende benautheydt, het besitten ende ghenieten vol rouw ende droefheydt. Dat een-yegelijck eens wel ondertaste sijne wel-lusten, ende hy sal bekennen datse altemael eenen droeven uyt-ganck hebben; ende onlijdelijcke quellinghen ende droefheden, ghelijck een seker vrucht van boosheydt, ghewoon zijn te geven aen de lichaemen der genietende. Te weten,
Ga naar margenoot+Al de tijdelijcke vreught
Quetst de ghen' die sy verheught,
En waer sy haer honich schiet,
Daer en blijft sy selve niet;
| |
[pagina 101]
| |
Maer sy vliet, en laet in't hert,
Wroeghen, droefheyt, pijn en smert.
Ende dit zijn voorwaer de pijnen van de Martelaers des vleesch, ende des wereldts. Ick ben seer begheerigh om te weten, seyde Stavrophila, oft de rijckdommen oock soo groote pijninghe ende Cruys hebben? Maer wat twijffelt ghy? antwoordede Christvs, de Ga naar margenoot+ welcke ick daerom wel meest doornen genoemt hebbe, om datse in-gesteken zijnde, vast houden, ende pijnen veroorsaecken: soo oock de rijckdommen Ga naar margenoot+ worden met grooten aerbeydt verkregen, met meerder vreese bewaert, en met de meeste droefheydt verloren. Hier van is seer swaer, ende pijnelijck het martelie van den gierigaert, wiens ziele dese Ga naar margenoot+ bijtende sorghvuldigheden sonder ophouden vernielen. Dat'er maer een hondt en bast, den gierighaert meynt dat'er een dief is. Soo daer maer een muys en ratelt ofte gherucht maeckt, het hert van den gierigaert dat klopt, ende jaeght, jae oock van elck kindt heeft hy quaedt vermoeden. Maer nu volwasse jonghmans aensiet hy als bespieders, om dat nu den ouderdom van die, de succeßie schijnt te begeeren. Ende siet eens, ick bidd' u, wat dieper in, wat de minnaers van het Ga naar margenoot+ gout niet en onderstaen ende lijden. In't hardtste van den winter gaen sy ter zee vaeren: Want soo brandt de gierigheyt, dat sy geen koude en vreesen: sy worden van de winden herwaerts en derwaets gedreven; van de baren op en neer gheslaghen, ende met onuytsprekelijcke perijckelen tot'er doodt toe ghequollen. Dat sy Ga naar margenoot+ dan oock aen het gout segghen: om u worden wy den | |
[pagina 102]
| |
gheheelen dagh ghemortificeert ende verstorven. Iae dat meer is, niet eenen nacht en hebben sy rust; want de sorghvuldigheydt van profijt en gewin, jaeghen hun den slaep uyt d'ooghen, op datse oock metter waerheydt souden mogen seggen; Wie sal ons scheyden van de begheerte van 't gout? Soude dat wel konnen de tribulatie? oft de benoutheydt? oft de vervolginghe? Dese pijn, en quellinghe, seyde stavrophila, heeft een groote ghelijckenisse met het waerachtigh martelie; maer daer-in is het verschil meest geleghen, dat het is sonder verdiensten, jae dat meer is (gelijck ick voorwaer vermoede) met groot ziel-verlies. Dat en is gheen vermoeden, antwoordede Christvs, maer d'oprechte waerheydt: Want Ga naar margenoot+ die rijck willen worden, vallen in bekoringhen, ende den strick des duyvels: ende het is veel lichter eenen kemel door d'ooghe van een naelde te gaen, dan eenen rijcken te gaen in het rijck Godts. Ende ick bidde u, let doch eens hoe dat het Cruys van den gierigaert een levendigh afbeeldt van de helsche pijnen ende tormenten voorwendt. Want hem en Ga naar margenoot+ ontbreckt niet het water van Tantalus, de lever van Titius, het radt van Ixion, de kruycke van de Belides, den steen van Sisiphus, als hy in't midden van de rijckdommen hongher heeft, als hy met sorghvuldigheden benauwt wordt, als hy met begheerlijckheden ghequelt wordt, als hy tot ongheoorloofde dinghen getrocken wordt, als hy in een gebroken sack vergadert, als hy met rijckdommen by-een te schrafelen sich-selven met een geduerighen, ende onnutten aerbeydt afslaeft ende uyt-mergelt. Voorwaer is dit ge- | |
[pagina 103]
| |
lijck ghy seght, niet te vergheefs, seyde stavrophila, en zijn in het Euanghelie de rijcke ghedreyght met den schroomelijcken wee! is't by Ga naar margenoot+ aldien dat soodaenigh hunne conditie is, soo wel in dese wereldt, als hier naemaels. Ick salder nu by-voeghen, antwoordede Christvs, die dieren van glorie, ende die eerslaven, aen de welcke ooc hun Cruys, ende pijnbanck niet en is ontbreeckende. Want door wat swaerigheden, ende quellingen en worden de eeren niet versocht, ende verkreghen! Want Ga naar margenoot+ die uyt-gaen met begeerte van in't Magistraet te gheraecken, die en schaemen hun niet, noch t'en verdriet hun niet met schade ende achterdeel van ziel ende lichaem, ende trachten niet alleen met schade, maer oock met schande ende versmaetheden om te geraecken tot hunnen wensch ende begheerte. Hoe slechtjens en komen sy niet gekleedt daer aengetreden? Wat voorhoff, oft sale en voor-komen sy niet met nachtsche ende ontijdige groetenissen? Aen een-yder van qualiteyt, oft aensien zijn sy hun vernederende, op geen banquetten oft maeltijden zijn sy te vinden, op gheen gulsige slempernyen vergadert, maer al het geluck van vrydom, ende genoeghte is van hun uytgebannen, ende dat altemael om de vlieghende blijdschap van een jaer. Och met wat-een groote pijn ende aerbeyt, met hoe veel slapeloose nachten, ende onlusten worden de eeren, ende weerdigheden versocht, ende begheert. en hebt ghy noyt ghesien, mijne dochter, hoe datmen in principaele feesten reusen-dansen maeckt, en hoe een van hun te sien veroorsaeckt verwonderinge met de Majesteyt | |
[pagina 104]
| |
en de pracht daer hy aenkomt? soo verheven boven alle d'andere, behanghen met sijde en gout, met een grooten sleyp ende suite? En by aldien men t'wel besiet, onder dat kleedt salmen eenen armen mensch sien van weynigh extiem, besweedt, verheystert, ende vermoeyt, die schier al berstende gaet. Alsoo ghebeurt het oock in lieden, die de eeren des wereldts sijn pretenderende, en soecken datmense hoogh acht: de selve van buyten wel besien zijnde, bethoonen wel authoriteyt ende Majesteydt in hun officie, zijn rijckelijck ghekleedt, met vele knechten, ende knapen vergheselschapt, maer van binnen schuylt een ongeluckige ziele, aerm van deughden, vermoeydt van sonden, en hyghende, jae schier berstende van de lasten en eyghen obligatien van hunne hooghe officien! Den eersuchtighen is selver eerst een slave, op Ga naar margenoot+ dat hy daer naer over andere soude mogen heerschappye hebben; hy wort door dienst gebogen op dat hy met eeren begaeft soude worden. Den wegh tot het punct van eeren is seer hardt ende scherp. De eersucht doet ghewelt aen de natuere selver. Wat heeft Cnejum Pompejum ghetrocken naer Afrijcken, oft naer den Ga naar margenoot+ Noorden? Wat heeft Mithridatem getrocken naer Armenien, ende alle hoecken van Asien? voorwaer d'ontijdige begeerte van d'eere, ende van groot te worden, gemerckt hy aen sijn eygen-selven alleen scheen kleyn te wesen. Wat heeft Cajum Caesarem in sijn eygen, en de t'saemen in d'aller-gemeyne doodt gesonden? d'eergierigheyt, ende de glorie, en d'onmatigheyt van boven andere te willen uyt-schijnen. Maer in- | |
[pagina 105]
| |
dien aen iemant de ghewenschste eere gheweyghert wordt; hoe en quelt dien sy-selven niet! Mardocheus sat voor de deure van het paleys; Ga naar margenoot+ maer om dat hy Aman ongegroet liet voor-by gaen, soo is hy soo vergramt gheworden, dat hy selver bekende, dat hem docht, dat hy luttel hadde, daer hy nochtans veel hadde, soo langh als hy Mardocheum sagh sitten voor des Koninghs deure. Ende dese saecke, die kleyn scheen te wesen, heeft het hert ende ghemoedt van hem soo door-steken, dat hy een seer hooghe galghe heeft doen oprechten, aen de welcke Mardocheus soude ghehangen worden. Maer hoe heeft ons de redenkavelingh hier ghebroght tot het hoff, ende paleys? Laet ons voorwaer binnen gaen, want wy hier oock al vele Cruycen sullen vinden, om te bemercken. Het ghemeynte verwondert, ende eert de Hovelinghen, niet wetende aen hoe groote perijckelen sy onderworpen zijn. Die op de zee Ga naar margenoot+ gaet, ende vaert, verwacht baeren: Die in't Hof verkeert, beroerten. Ga naar margenoot* Want voorwaer dese zijn gelijck aen de legh-penningen: want die zijn naer den rekenaers wille, nu koper, nu gout, ende de Hovelingen naer's Koninghs wille, nu geluckigh, nu ellendigh. Hoe veel en zijnder niet, naer vele vlabackeryen ende vleyinghen, eenen spot der menschen geworden, somtijdts oock tot droefheydt toe van hunne Ga naar margenoot+ vyanden, van alle schoonigheydt berooft, ende van alle s'wereldt goet, gelijck van de walgende fortuyne uytgespogen! Want | |
[pagina 106]
| |
Wat gaeter om in't Hoff, als dobbelheydt, en veynsen,
Dat schaers den mensche laet een ur' op Gode peynsen?
En nu wort dit getoont, dan moet dat zijn gestelt,
En soo wort dagelijcks den geest te neer gevelt.
De traegheydt noemtmen daer gestiticheydt te wesen,
De dronckenschap die wort voor blijden aert gepresen;
De wreetheyt wort genoemt een mannelijcke daedt,
En alle slim beleydt een saeck van Hoofschen staet.
Men weet daer overdaedt met miltheyt te verbloemen,
Geveynstheydt weetmen daer beleefdicheyt te noemen.
Men cleet daer alle sond' met schoone masschers aen,
En doen die inden stoel van waere deughden staen.
Wanneermen aldermeest u daer begint te streelen.
Siet toe! want dan ist dat s' vw' naemen faeme stelen:
Het isser al bedrogh, al list en eygen baet,
Iae t'is vol dieperij, al watter ommegaet.
Ick verstaen nu, seyde Stavrophila, hoe waer ende wel ghesproken heeft, die eertijdts seyde:
Ga naar margenoot+Vriendt zijdy wijs, wilt my ghelooven.
Vlucht het Paleys, en s'Princen Hooven:
Want sorgh' en Cruycen, met ellend'
En vinden daer voorwaer gheen end'.
T'is inder waerheydt waer het gene ghy seght Stavrophila, antwoordede Christvs: want Ga naar margenoot+ door d'ydelste ydelheydt krakeelen ende oorloghen die van den Hove, met grooten aerbeydt, quellinghen, ende perijckelen; perijckelen der zee, perijckelen der rievieren, perijckelen der brugghen, perijckelen der berghen, perijckelen in valsche broeders, in verkranckinge ende | |
[pagina 107]
| |
vermoeytheydt des lichaems, en vele andere perijckelen van het leven, door de welcke sy de glorie van martelie verdienen soude, indien sy dese verdroegen voor mijnen naeme. Maer nu zijn't martelaers van de wereldt, opper-leeraers van de wereldt, discipels van den Hove, ende soldaten van Herluinus. Want door vele tribulatien verdienen sy de helle. Sy moeten hun verbinden aen de ondanckbaere, toonen een lieffelijck aensicht aen die hun haeten, yder-een naer den mondt sluyten, ende dan zeylt men noch dickwijls sonder hope van have. Wat is't dat sy stuypende en nijghende in den mondt en op de tonghe hebben, dan uwen oodtmoedigen Dienaer mijn Heer, ende waerom doch alle dese kromme spronghen? Om een weynigh ydel eere te verkrijghen. Siet nu, oft de Hovelingen vry van het Cruys zijn. Ende leert dat de martelaers van de wereldt veel meer lijden, dan vele voor Godt, ende haer eeuwighe saligheydt. Met recht dan, antwoordede Stavrophila, magh ick met Seneca segghen: Staet al die wilt in's Princen Hoven: Ia soo, antwoordede Christvs, daer slaeght ghy den naghel recht op sijn hooft, maer geeft, bid ick, oock een plaetsken in u hert, en gheheughenisse dit navolghende staeltjen:
Als Ph'lippus Coning was van desen naem den derden,
Soo wijt-beroemden Vorst als Spaegnien kost gewerden;
Hoe wijs, en hoe devoodt hy altijdts is gheweest,
Blijckt openbaerlijck aen die sijn daeden leest.
| |
[pagina 108]
| |
Niet teghenstaende sijn Godtvruchtigheydt van leven,
Waer toe hy van jonghs af hem selven had begheven;
Alst op een sterven quamp, en hy de wereldt sagh,
Met al haer ydelheyt, ded' sulck een kort beklagh:
Als ick in mijn verstandt
De dry-en-dertigh jaeren,
Diep-grondelijck bepeys,
Waer dat die zijn ghevaeren,
Ick wensch van herten seer,
Dat ick al diën tijdt
Had in een cluys gheleeft,
Als eenen Eremijdt.
Voorts datmen preken sou op stoel dees eygen woorden,
Daer toe soo gaf hy doen uytdruckelijcke oorden.
Siet wat een schoone leß', wat voor een fraeye leer
V hier gegeven wort van uwen eygen Heer!
|
|