Visioenen

Regelnummers proza verbergen

[p. 123]

Twaalfde Visioen.

Inhoud.

Op Driekoningendag, gedurende de mis.

Had. ziet een groote, prachtige stad; te midden zat iemand op een ronde schijf die voortdurend open- en toeging; die daarop zat bleef stil boven de schijf, maar binnen de schijf draaide hij onophoudelijk snel. De schijf draaide in een onmetelijk diepen afgrond. De schijf was, van binnen langs haar bovensten kant versierd met allerlei schoone gesteenten, langs haar ondersten, donkeren en immer-bewegenden kant, gelijk vreeslijke vlammen. Niemand die niet tot deze vlammen behoorde en in dien diepen afgrond geworpen was kon het Aanschijn van Hem die op de schijf zat herkennen. Maar dit Aanschijn gaf leven, vernieuwing, rijkdom, sterkte aan al wie er in staarde, en veréénde ze allen. Wie daarop zat, had een wit kleed aan; vóór zijn borst droeg hij zijn naam: alre ghelieve lief. Een arend verscheen, die Had. viermaal toespreekt. Toen kwam in de stad een groote menigte, alle Deugden, die een Bruid geleidden. Deze droeg een kleed: het kleed van den ‘enighen volcomenen wille’. Dit kleed was gesierd met al die deugden, die er hun naam op hadden: Geloof, Hoop, ware Trouw, Karitate, Begeerte, Ootmoedigheid, Onderscheid, voorname, machtige Werken, Rede, Wijsheid, Vredelijkheid, Verduldigheid. Zoo treedt de Bruid, geleid door ‘'tghebod van dogheden’. Zij vindt in de stad ‘tghebruken’. Zij wordt als Bruid met den Bruidegom veréénigd: zij heeft 't verholen woord best begrepen.

Algemeene beschouwingen.

Een der best begrijpelijke visioenen, dat de mystieke Bruiloft van de ziel met den goddelijken Bruidegom uitbeeldt.

In het beeld van God in de Liefdezaligheid is van belang, de voorstelling van de kracht en omschepping der Liefde, r. 24 vlg., en de wijze waarop de vereeniging van allen in God wordt uitgedrukt: uit de veelheid en menigvuldigheid van hun geschapenheid worden zij in de zalige genieting één.

Op te merken is ook, dat het kleed der Bruid genoemd

[p. 124]

wordt: kleed van den volmaakten Wil, eene deugd waarop in de Nederlandsche mystiek vooral nadruk wordt gelegd. Dit kleed nu was met alle deugden versierd. Die deugden zijn twaalf in getal, als de glossa doet uitkomen. Dit getal schijnt als een vast getal te zijn geweest: zoo ook in 't aan Ruysbroeck toegeschreven werk Vanden XII Dogheden, hoewel de deugden daar behandeld verschillen van die door Had. vermeld.

De rol van vredeleecheit, Pax, komt eenigszins vreemd voor. De uiteenzetting ervan gaat duidelijk uit van het Schriftuurwoord: justitia et pax osculatae sunt. De vredeleecheit doet de gelijkvormigheid met Christus omarmen: zij verwijdert immers alle oneenigheid, alle ongelijkheid.

Verder kunnen de woorden: valle niet in dit anschijn met de verklaring ervoor gegeven (r. 44 vlg., 165 vlg.) andere dergelijke plaatsen helpen begrijpen: dit geldt klaarblijkelijk van de ziel in de mystieke vereeniging, welke plaats heeft, boven 's menschen geschapen wezen, in zijn ongeschapenheid in God.

Men ziet ook hier weer, welk een voorname plaats het leerstuk van onze gelijkvormigheid met den Godmensch in Had.'s mystiek inneemt en in hoe vele bijzonderheden dit parallelisme wordt doorgezet.

De ridderlijke opvatting van de deugdenbeoefening komt ook, in een beknopte voorstelling weliswaar, telkens toch prachtig ter gelding.

[p. 125]

[1] JN enen dertiendaghe wasic binnen der^*1 2 messen op ghenomen inden gheeste vte mi 3 seluen/; daer saghic ene stat groet ende wijt ende 4 hoghe ende ghesciert met volcomenheiden; ende 5 daer in midden sat .i. op ene ronde sciue, die⁵ 6 alle vren haer seluen oppenbaerde/ ende besloet⁶ 7 in bedectheiden; ende die daer op sat bouen der⁷ 8 sciuen, hi was in enen stillen sittene/; ende binnen⁸ 9^* der sciuen draiedehi altoes in onseggheleken|| lope/;^* [10] ende die wiel daer die sciue in liep daer hi in 11 draiede, die was so onghehoerdelike diep ende so 12 doncker dat en ghene eiselecheit daer ieghen ghe- 13 liken en mach; ende die sciue was binnen in¹³ 14 douerste anesien van alrehande sconen ghesteinte/ [15] ende in dier varuwen van ghepuerden goude; ende 16 in die donckerste side daerse so vreselike liep/,

* .xij.

1 Het epistel van de mis van dien dag begint met Surge, illuminare, Jeruzalem, wat aanleiding heeft kunnen geven tot het visioen.

5 Die ronde scive herinnert aan 1, 221: enen zetel ghelijc ere sciven, en 1, 236. Boven op die scive zat iemand in enen stillen sittene, die r. 152 zetel genoemd wordt. De bijzonderheden der beschrijving worden door de uit te beelden gedachten bepaald, zonder dat het daarom steeds mogelijk is zich die te samen concreet voor te stellen. Die scive zal wel een soort sfeer geweest zijn, en moet God in zijn eeuwigheid verbeelden.

6 die... bedectheden verbeeldt het uitgaan der goddelijke Personen (waardoor de hl. Drieënheid voorgesteld wordt zich te openbaren) en het terugkeeren in de Wezenheid (waardoor zij voortdurend besloet in bedectheiden).

7 De Godheid nl. in haar wezen beschouwd.

8 Binnen de scive draaide Hij in een oneindigen draaikolk: de kolk der goddelijke ghebrukelecheit (1, 243 vlg.) in hare verhoelnen stormen. Die loop verbeeldt de levende, voortdurende uitvloeiing der Personen en de Liefdeomhelzing in de ghebrukelecheit.

* LXXX-d.

* 13 d.

13 binnen in doverste anesien zoodat die scive doorzichtig was: en van boven, langs de binnenzijde, allerlei gesteenten had met een grondkleur van gelouterd goud. Dit herinnert aan de wijze waarop Jerusalem versierd is met de twaalf steenen.

[p. 126]

[17] daer wasse ghelijc vreseliken vlammen/ die hemel¹⁷ 18 ende erde uerslinden / ende daer alle dinc in uer- 19 uaert ende verswolghen wert/.

20 Ende die daer op sat, sijn anschijn en mochte²⁰ 21^* niemen bekennen / dan die behoerde te diere 22 vreseliker vlammen/ van diere sciuen / ende die 23 gheworpen was in dien diepen afgront die daer 24 onder was/ Ende dat anschijn trac alle dode te²⁴ 25 hem leuende/, ende alle dorre dinc bloeiden daer 26^* af/; ende alle diere in saghen arme ontfinghen²⁶ 27 grote rijcheit /; ende alle die crancke worden 28 staerc/; ende alle dier uele ende menechfout wa-²⁸ 29 ren, worden in dat anschijn .i.. Ende die daer op 30 die stat sat, hi was ghecleedt met enen clede 31 wittere dan wit/, ende daer ane was ghescreuen³¹ 32 vore de borst: alre ghelieue lief was die name/.

33 Doe vielic vore dat anschijn om ane te bedene 34 die waerheit / van dien vreseleken wesene / dat

17 die donkerste side, is de zijde der goddelijke ghebrukelecheit waarin de zaligen worden verzwolgen (172) in de vlammen der Liefde. Donker waarschijnlijk verbeeldt het niet-kennen met onderscheid in de Godsgenieting; of donker, omdat dit is in de goddelijke wezenheid.

20 Gods Wezenheid kan men alleen kennen in die liefdeomhelzing der goddelijke Personen.

* 54 c

24 Wel gaat het hier over de kracht van het goddelijk Aanschijn, dus van God. Maar feitelijk opgevat als Liefde, zooals blijkt. r. 32. Wat hier volgt is een treffende plaats over de kracht der Liefde.

* LXXXIJ-a

26 dierre = die daer, die er; 28 dier = die der, genitiefvorm in plaats van nominatiefvorm, wat wel meer gebeurt. Zie Franck Mnl. Gr, § 217, Anm.. Hier vooral wordt het pronomen met een soort partitieve beteekenis gebruikt; hoewel het tweede dier misschien door analogie met het eerste verklaard moet worden.

28 Beeld der vereeniging van allen met den Geminde, met God. Men ziet hieruit, hoe de eenheid der Minnevereeniging kan opgevat worden: één in de zaligheid, verloren in den afgrond van God.

31 Als de hoogepriester der Oude Wet. Vgl. Ap. 19, 16; 14, 1; 17, 5.

[p. 127]

35 ic daer gheopenbaert sach/. Doe quam een aer 36 vlieghende met eenre groter stemmen roepende 37 ende seide/: Noch en weet die lieue niet al || welc^*37 38 si comen sal/. Ende een ander seide: Noch en³⁸ 39 weet die lieue niet welc hare ouerste wech es/.³⁹ 40 Ende die derde seide/: Noch en weet die lieue 41 niet welc dat grote rike es dat si bruut van haren 42^* brudegoem sal ontfaen/. Ende die vierde seide 43 te mi/: Ghedoochdi ende beide/, ende en valle^{43 *}44 niet in dit anschijn. Die in danschijn vallen ende 45 anebeden die ontfaen ghenade/; die dore danschijn 46 staende sien/, si ontfaen gherechticheit ende wer- 47 den moghende te bekinne die diepe afgronde die 48^* so vreseleke sijn te bekinne den onbekinden.

49 Ende doe wardic op ghenomen met dier stem- 50 men van dien aer die te mi sprac/. Ende doe⁵⁰

* 14 a.

37 Deze toespraak, volgens het algemeene anticipatie-procédé, wordt verder verklaard (r. 160 vlg.) Door deze viervoudige toespraak worden waarschijnlijk de vier Evangelisten bedoeld. Cf. Ap. 7, 10.

38 alwelc hoedanig.

39 wech vgl vis. 8.

* LXXXIJ-b

43 vlg. Wordt verklaard r. 165. Iets dergelijks, vis. r. 265. Zij die ter aanbidding op hun aangezicht neervallen ontvangen ghenade: het staan is eigen aan de minnenden, die gherechticheit (volmaaktheid van leven) hebben en in God worden opgenomen. Had. zal als Bruid van God gevierd worden. Daar-door wordt uitgedrukt, dat de ziel als Bruid, op gelijken voet met den Bruidegom verheven wordt. Ook, meen ik, omdat men, om de Liefde te kennen, met God moet vereenigd zijn; eerst in ons ongeschapen leven en dus als vereenigd met God, kunnen wij bekinnen die diepe afgronde... Zoolang men ghenade ontvangt, is de ziel nog niet met God zelf vereenigd, in 't bezit van God. Vgl. l. 121 vgl.. waar ghenade = een geschapen gave, niet God zelf.

* ne cadas in faciem

* 54 d.

50 Deze stoet van Deugden herinnert reeds aan de sinnen der moraliteiten. Zij verbeelden Had.'s (of der ziel) deugden, die de Bruid hadden fier (heerlijk) gehouden, zoodat zij haar op waardige wijze aan den Bruidegom konden voorstellen. Vgl. vis. 10.

[p. 128]

51 quam in die stat ene grote menechte gheciert / 52 Ende elke rike van haers selues werken/. Dit 53 waren al doghede, ende volleiden .i. bruut te haren 54 lieue, ende hadden hare scone ghedient/, ende 55 haddense so fier ghehouden / dat sise tameleke 56 voltonen mochten/ vore den moghenden groten god 57 diese te brude ontfaen soude/.

58^* Ende si was ghecleedt met enen clede dat was⁵⁸ 59 met eneghen volcomenen wille/ altoes sonder ver- 60 noyen/, ende talre doghet ghereet/, ende ghetoghet 61 met alre saken die daer toe behoert. Ende dat ^*62 cleedt was met al ghenen dogheden ghesciert ende 63 elke hadde hare teken daer ane/ ende haren name 64 bekint alse ghescreuen/.

65 Die ene was gheloue: die hadse op ghedraghen^*65 66 van nederheiden/.

67 Die andere hope/: die hadse ghehoecht bouen ^*68 hare seluen ten groten toeuerlate || der eweliker^* 69 ghenuechten/.

70 Die derde, gherechte trouwe, orcontse edel/;⁷⁰ [71] want si haers nie af en stont bi enegher noet die^{71 *}72 so groet was/.

73 Die vierde karitate: die orcontse rike/; wantse^*73

* LXXXIJ-c.

58 Het kleed van Volmaakten Wil, waardoor de wil in alle lijden volkomen met Gods wil gelijk blijft. Al de deugden sierden dit kleed en hadden haar teeken eraan; en haar naam stond er op geschreven, alse = namelijk; of eenvoudig: als, zijnde.

* vestis voluntatis perfecte ornata xij virtutibus.**

* fides

65 Het Geloof, dat tot de kennis en beoefening der bovennatuurlijke, goddelijke dingen verheft.
De Hoop wekt het betrouwen op de eeuwige zaligheid.

* spes

* 14 b.

70 Trouw zoo 'n echt ridderlijke deugd, haers = van trouw; si de ziel. orcontse als een blazoen, of een schildknaap, zijn heer noemt en bekend maakt; orcontse is imperf.. voor orcondese.

71 die so groet was hoe groot ook,

* fidelitas

* caritas

73 Karitate is steeds naastenliefde.

[p. 129]

74 hare werke nie en begaf van buten noch van⁷⁴ 75 binnen/ ende hare nie en ghebrac riker ghichten⁷⁵ 76^* dore hare ere/; wantse te alre rijcheit bekint was⁷⁶ 77^* bi hoghen toeuerlate/.

78 Die vifte begherte: die orcontse wijt in hare^*78 79 lantscap scoene/ ende verweent uan volre rijcheit/⁷⁹ [80] dat si wel mochte onthalen al die groetheit des 81 hemels/.

82 Die seste oetmodicheyt: die orcontse so diep /^*82 [83] ende so ongrondeleec datse die groetheit wel 84 ontfaen mach te vollen/ Jn hare ongrondeleecheit/.

85 Die seuende onderscedicheit: die orcontse so^*85 86 listech datse elc wesen int sine set: den hemel 87 in sine hoghede; die helle in hare diepte; dat 88 vagheuier in sijn wesen /; die inghele in hare 89 ordinen; die menschen elken in sijn ghetamen in

74 hare = der Karitate.

75 hare aan de ziel ontbrak het nooit aan rijke gaven die zij deed om Karitate te eeren (ghichten: gaven van barmhartigheid en naastenliefde, aalmoezen, enz.).

* 55 a.

76 want zij oefende alle rijcheit (rijke vrijgevigheid). Er ís hier klaarblijkelijk spraak van de milde vrijgevigheid der ziel door karitate; dore hare ere uit eergevoel; of: om karitate te eeren. Want zij was rijk-gevend in haar hoog vertrouwen. Prachtig beeld van ridderlijke magnificentia.

* LXXXIJ d

* desiderium

78 wijt immers de Begeerte wordt gedacht als steeds verder reikende. Zij had haar hart verwijd, verruimd, om God te ontvangen.

79 Verweent prachtig, heerlijk. dat si wel mochte ze had wel kunnen... of: opdat zij behoorlijk mocht onthalen. De ziel, in haar grondbezit, is zoo'n weidsche vrouw, ze had den heelen hemel wel kunnen onthalen.

* humilitas

82 Ootmoedigheid toch ledigt de ziel van haar zelve en maakt haar diep, grondeloos, om Gods grootheid geheel te kunnen ontvangen. Een bij de Kerkvaders meermaals voorkomende gedachte, en steeds een grondbeginsel van alle ascese.

* discretio

85 Door Onderscheid kent de ziel aan elk wezen de door God bepaalde plaats toe, in overeenstemming met Gods wil.

[p. 130]

90 sijn vallen / ende in sijn opstaen/ Aldus gode laten 91 te ghewerdene, dat voechde wel ane dat cleet des 92 enechs willen/.

93^* Die achtende, hare uorewordeghe moghende^{93 *}94 werke/: die orcondense so crachtech dat hare niet⁹⁴ 95 ontbliuen en mochte si en verwan wel allene alle⁹⁵ 96 crachte/, ende sine brachte wel alle nederheit 97 hoghe/ ende alle hoecheit neder/.

98 Die neghende, redene; die toenese gheordent ^*[99] ende datse hare reghele ware/ daerse mede wrachte||^* 100 gherechtecheit alle vren / ende die hare lichte in¹⁰⁰ 101^* al den liefsten wille haers lieues; ende si gaf¹⁰¹ 102 benedictie ende doemsele ghelijc hem seluen in al ^*103 sine minnende ende in al sine hatende/; ende si 104 gaf al dat hi gaf/, ende si nam al dat hi nam/.¹⁰⁴

105 Die tiende wijsheit: die tonese bekint in allen^*105 106 heerscape van elker volcomenleker doegt/, die 107 men hanteren soude om volmaecteleke ghenoe- 108^* ghen van lieue/. Si toense oec bekint dore elken¹⁰⁸

* LXXXIIJ-a.

93 vorenwordeghe hare trouwe, machtige werken.

* opera

94 Die betuigden haar zoo krachtig, dat zij zich geen punt van volmaaktheid liet ontbreken, maar wel alle kracht hadde overwonnen.

95 en Rede toonde dat zij de regel der ziel was; toenese imperfectum: toonde ze.

* ratio

* 14 c.

100 lichte voorlichtte.

* 55 b.

101 Zij zegende en doemde met den liefsten wille haers Lieves, gelijk Hij zelf, al Zijne minnenden en zijne hatenden (zondaars).

* maledixit

104 Door geven en nemen wordt iemands heele handelwijze uitgedrukt; vgl. 6, 5.

* sapientia

105 hoe zij kennis had om alle deugden volmaakt te beoefenen; bekint = bedreven, ervaren.

* LXXXIIJ-b.

108 bekent dore kennis hebbende van; misschien dan: kennis hebbende van de werken, die men moet doen om met elk der drie personen gelijkvormig te zijn, dan dore = over geheel de uitgestrektheid dier werken, tot ze leiden in de Eenheid der Wezenheid. De wijsheid is steeds de kennis van de goddelijke dingen: cognitio divinorum.

[p. 131]

109 persoen der driuoldicheit in die enecheit die daer 110 so diep wiel was onder die wonderleke vreseleke 111 sciue / daer hi in sat die de bruut ontfaen soude /.

112 Die .xi. vredeleecheit: die toende hare ende ^*113 orconde goet ghelaet / ende scone ende constech¹¹³ 114 in ghehelen behelsene / ende in enen doregaenden¹¹⁴ 115 cussene/ ende in alre eren ende in allen hanteerne/ 116 also lief liefs in minnen pleghen sal/, ende die¹¹⁶ 117 met hem was gheboetscapt ende gheboren, ende 118 hare lijc vyte anderen gheboren ende met hem op¹¹⁸ 119 wassende ende met hem mensche leuende in alre 120 gheliker pinen in aermoede in uersmaetheiden, 121 in ontfaermene alder gheenre dien de gherechti- 122^* cheit verbolghen was, ende dat haerlijc vte anderen¹²² 123 gheuoedt was/ van binnen ende van buten, ende 124^* nie vremden troest en ontfinc/, ende met hem 125 staerf ende met hem alle gheuanghene verledech-¹²⁵ 126 de/ ende bant dat hi bant / ende met hem opuer- 127 stont/ ende met hem te sinen vader .i. voer/ ende¹²⁷ 128 daer met hem sinen || vader / vader bekinde/ ende^* 129 hem met hem/ sone / ende met hem den heileghen

* pax

113 vredeleecheit wat volgt moet afgeleid zijn uit het: justitia et pax osculatae sunt.

114 goet ghelaet een goed voorkomen; misschien is hare reflexief: zij toonde zich en betuigde een.

116 Zinspeelt op de gelijkvormigheid, door vredeleecheit tot stand gebracht tusschen Had.'s menschheid en Christus' menschheid. Zoo is ook de Bruid met Jezus geboodschapt, en geboren geworden, enz.. Ende die hangt af van toende en orconde.

118 hare lyc vyte anderen gheboren als uit elkander geboren.

* LXXXIIJ-c.

122 ende dat hangt af van orconde

* 55 c.

125 De ghevanghene uit het voorgeborchte.

127 En samen met Hem tot zijn Vader opvoer, en daar met Hem zijn Vader als Vader erkende, en Hem (den Zoon) met Hem als Zoon enz.. één voer gelijk één vallen; met Hem één geworden. Zie Woordenlijst.

* 14 d

[p. 132]

130 gheest heilech gheest bekinde/ ende met hem ghe- 131 lijc hem kinne sise al .i. ende dwesen daerse met¹³¹ 132 .i. sijn/. Dit orcont hare al vredeleecheit, dat sijs 133 dus gheploghen heeft ende voert volmaecteleke¹³³ 134 sijns wel met minnen in minnen pleghen sal/.¹³⁴

135 Die .xij. verduldecheit diese alre noselheiden^*135 136 buten heeft ghehouden sonder enech vernoy in¹³⁶ 137 allen vernoye, alse instrumente ten goeden werken^* 138 weert/ ende alse in een nuwe behelsen/: si toenese¹³⁸ 139^* godeleec in enen wesene ende in enen werke/.¹³⁹

140 Dus eest volciert metter godleker naturen dat 141 cleet van eneghen wille/. Dus gheciert comt die 142 bruut met al desen sconen gheselscape in ghelike- ^*143 nessen gheseghet/. Si hadde in die borst een vore-¹⁴³ 144 span vanden godleken ingheseghele/ daerse metter 145 godleker enegher enecheit bekint es/. Dat was een¹⁴⁵ 146 teken datse dat verhoelne waert hadde uerstaen 147 van hem seluen vte diere diepheit/. Dus quamse 148 in die stat met deser gheselscap gheleidt tus-¹⁴⁸

131 kinne sise: met Christus, Hem gelijk, kende zij de drie personen als één wezenheid; imperfectum.

133 vredeleecheit betuigt van haar, dat ze dit alles dus heeft beoefend.

134 Sijns des Zoons; hangt af van pleghen: met Minnen in Minnen nu zij immers zijn Bruid wordt.

* pacientia

135 die ze buiten alle schade van zonde heeft gehouden. Of misschien noselheit in gewone bet.: vijandelijke gezindheid, ontevredenheid, misnoegdheid.

136 en, te midden van, alle verdrieten, beproevingen, die als werktuigen waren tot goede werken te.. weert = tot. De Regel van den hl. Benedictus, cap. IV, heeft de uitdrukking: quac sunt instrumenta bonorum operum.

* instrumenta bonorum operum

138 ende alse in paralleel met in allen vernoye en alsof't in een nieuwe omhelzing ware.

* LXXXIIJ d.

139 godeleec godvormig (met Christus gelijkvormig).

* in similitudine dicta

143 een vorespan versiering(speld?) ingheseghele zegel; daerse wat beteekent, getuigende van: vermits ze.

145 vgl. 169: bekent kennis, ervaring hebbende van.

148 Geheel dit gheselscap en vooral 't Ghebruken van Minnen en 't Ghebod van dogheden zijn al echte personnages uit de moraliteiten.

[p. 133]

149 schen tghebruken van minnen ende tghebod van 150 dogheden/: tghebod brachte si daer / Ende tghe-¹⁵⁰ 151^* bruken vantse daer/.

152 Ende doese dus gheleidt wart ten hoghen setele 153 daer ic af seide vore/, Doe seide die aer die te mi 154 sprac/: Nu dore sich danschijn ende werde ghe- 155^* rechte bruut des groets brudegoems/ Ende sich 156 di seluen dus/. Ende met dien saghic mi seluen 157 ontfaen een vanden ghenen die daer sat in dien ||^* 158 wiel op die lopende sciue /, ende daer wardic .i. 159 mede in sekerheiden der enecheit /. Doe seide 160 die aer / Doe ic ontfaen was/: Nu sichdi, alwel-¹⁶⁰ 161 deghe, die ic te uoren lieue hiet /, dat ghi niet en 162 wist al welc ghi comen soudet / ende welc uwe 163 ouerste wech ware / ende welc dat grote rike 164 ware dat ghi bruut van uwen brudegoem soudet 165 ontfaen/. Doe ghi vielt te voren in danschijn doe¹⁶⁵ 166 bekinne dijt alse een sempele ziele onghenade; 167 doe ghi op stont ende doersaghet/, Doe saghedi¹⁶⁷

150 Dit legt het tusschen uit van r. 148.

* 55 d.

* LXXXIIIJ-a.

* l5 a.

160 De arend had Had. vroeger (r. 37 vlg.) lieve geheeten. De drie hss. hebben in plaats van sichdi: seghet hi waarmee onmogelijk een zin te maken is; seghet hi moet een verkeerde schrijfwijze zijn voor den 2^den persoon enkelv. dien ik sichdi schrijf: nu ziet gij; vgl. beneden (167) saghedi.

165 Vgl. 44. vlg.. De bet. van onghenade dunkt me te zijn: toen was het Aanschijn u onghenadech; gij voeldet het vreseleke wesen van Gods majesteit; gij waart nog niet in de Liefdeomhelzing; onghenade is waarsch. adj, na bekennedijt.

167 Maar dit opstaan en doorzien gebeurt eerst in de Liefdever-eeniging: dat doet de ziel, die Bruid geworden is. Wat Had. te zien krijgt in de Visioenen over haar zelve betreft veel meer haar ziel in God. Of liever de Liefde-vereeniging gebeurt in God.

[p. 134]

168 v seluen volcomenleke met ons gherechte bruut 169^* gheseghelt metter minnen. Du heues al weldeghe¹⁶⁹ 170 diepst ontfaen dat verhoelne woert dat iob ver- 171 stont, dat was porro dictum est.^*171

172 Jn die diepheit saghic mi verswolghen /; Daer 173 ontfinghic sekerheit met diere vormen ontfaen te¹⁷³ 174 sine in mijn lief ende mijn lief also in mi.

* LXXXIIIJ-b.

169 alweldeghe daar zij in God is en God als het ware veroverd heeft in de opperste liefdevereeniging.

* porro dictum est**

171 Dit porro dictum est ad me verbum absconditum, dat in het boek Job. 4. 12. een gansch andere beteekenis heeft, wordt in de ME. bij vele mystieke schrijvers, van den hl. Gregorius af, toegepast op het geheime woord, dat de Liefde in de vereeniging spreekt.

173 met diere vormen der Bruid.

2. B missen B gen.; geeste 3 A sach ic B sagic 4 B hoge: gheciert 5 A enen ronden sciue 6 hare A oppebaerde B oppenbarde 8 C stille 9 B drayde C onseggheleke B ontseggheleken 10 B viel II drayede; soe A onghehoerdeleke B onghehordeleke (h van hor erb.); soe donker 12 eys. B iegen gel 14 B scone 15 A ende i.r. bijgev. B gep. 16 donkerste B zide; soe vreseleke

17 B gel.; vreseleken 18 A erden B veruart A veruaert 19 ende in v. B verzwolgen 20 A anscijn 21 bekinnen B behorde 22 vreseleker; dier 23 gew. 24 A aenscijn A doedde 25 A bloyden B bloyde 28 starc 29 A worden i.r. bijgev. A aenscijn 30 B cleede 31 B gescr. 32 B vor; die b. 33 aenscijn

35 gheoppenbaert B geoppenbart A .i. 36 ere 38 i. ander 39 B haer 40 B weet (op ras.) 42 A brudegom 43 A ghedoechde B ghedoechdi (i uit e)* 44 A aenscijn A daenscijn B daenschijn 45 A Doe: o geexp. i erb. A daenscijn 46 A gherechtecheit B gerechtecheit 47 mogende B bekinnene, C diepte 48 soe B zijn te bekinnene 49 gen.

52 B elkerlike van hars; selfs 53 B alle; doechde 54 A hadde B ged. 55 soe A tameleken 56 C voltoemen 58 B cleede 59 enegen 60 B doget ger. 61 B zaken B behort 62 cleet; doechden gheciert 63 B elc; haer 64 B gescr. 65 B gedraghen C op ghedraghen tot 67 die hadse: ben. i.r. bijgev. d.a.h. 67 B geh. 68 B har; eweleker B gen. 70 B ger. A vôôr die staat der g doorgeh.); B orcondese A orcondese (bov. d staat iets dat op een e gelijkt en door B waarschijnlijk als egelezen werd). 71 C diese soe 73 B iiij.; caritate; die ontbr. A oercondse (bov. nd: e) B orcondese

75 A nye B gebr. B gichten 76 B hogen 78 A De; vijfte B die ontbr. A oercontse; A ende hare (ende schijnt veranderd) B ende haer 79 scone 82 oetmoedecheit A oercondse; soe 83 soe A ongrondelec A grootheit (A wel staat op versleten pl.) B gr. in o.m. 84 B i.h. grote; ongrondelecheit 85 onderscedecheit A oercontse; soe

87 B ende sine; hoechde A De hille A haerre 88 A vageuier B ingele 89 A oerdenen B ordenen B elcken 90 B zijn v. 91 B te ontbr. B ghewerden 93 A vorewoerdege B vorewaerdeghe 94 A oere.; soe B crachtich 97 B hoge 98 B .ix.; C die ontb. A gheoerdent 99 B regele 100 B ger. 101 B hars 102 B gel. 103 B minnende (uit ..den) B hatende (uit.. den) 104 B alle dat hi gaf 105 C tonese (se erb.) 106 herscappe B elcker; volcomeleker doecht 107 omme B genoeghen 108 B elcken

109 drieuoldecheit C wiel (uit viel verbet.) 110 soe 112 elfste vredelecheit 113 A oerconde 114 B geh. 116 alsoe B plegen 118 A yte B ute 119 B metten menschen 120 armoede 121 ontfermene; gherre A diede B diende (uit diede*) A gherechtecheit B gerechtecheit 122 B verbolgen, haerljc 124 A vreemden B vremde 125 A starf B starf B allen gheuangene verledeghe 129 A zone A heilighen B heilegen

130 geest; heilich geest B gel., 132 B zijn A oercont A vredelecheit B vredelijcheit 133 B geplegen B vort 134 B plegen 135 xijste 136 B geh. B enich 137 B als 138 wert; .i.; tonese 139 godelec B godeleec (maar e van de geexp.) A in .i. werke B in .i. werken 142 B geselscapen 143 .i. 144 B ingheseghele (le erb. bijgev.) 145 .i. 146 B tekin A woert

148 A tuschen 149 tgebruken A tgebod 150 doechden B tgebr. 152 B hogen; zetele 153 B de aer 154 B sich dore A daenscijn 155 A brudegoms 156 mettien A sach ic B sagic 157 A .i B genen 159 (tusschen sekerheiden en der heeft A twee gaatjes) 160 C en A: seghet hi B seget 162 B sout B welc v 163 rijc 164 A brudegom 165 doen ghi B te voten A daenscijn B daenschijn Doen 166 i. A semple siele B simple 167 B doen A doers.. B doersaget; saechdi

168 volcomeleke B ger. 169 A ghezeghelt 170 (B p.d.e. tusschen twee roode lijnen) 172 sach ic A verswolgen; ontfinc ic 174 A alsoe