Visioenen

Regelnummers proza verbergen

[p. 99]

Tiende Visioen.

Inhoud.

Op tweeden Kerstdag, feest van den hl. Johannes Evangelist. Den heelen winter reeds had Had. Minne beoefend en revelacien.

Zij ziet een stad nieuw als Jeruzalem, die men prachtig versiert. De schoonste geesten van den hemel versierden haar; zij ontboden er toe alle wonderen van pracht. De arend vloog door de stad; noodigde eerst die hooge geesten, dan de levende, eindelijk de dooden, die niet te naakt zijn om ter bruiloft te verschijnen, uit tot de viering der Bruid. Een Evangelist verklaart Had. dat die stad hare conscientie is; die pracht, hare deugden door allerlei lijden gewonnen; die omhang haar vurige vlijt. Haar ziel is de Bruid; de hooge geesten zijn gekomen om hun ‘heerschap te hebben’ met hare bruiloft, de levenden, om haar leven te vernieuwen, de dooden die niet te naakt zijn en nog aan de deugd hechten, om verzadigd te worden uit hare bruiloft. Een stem roept haar tot Bruid.

Zij heeft Jezus in zijn Menschheid en Godheid ten volle beleefd. Nog veel zal zij moeten lijden. Nu mag zij Jezus genieten. Dit duurde een halve uur. Toen was de nacht over, de morgen brak aan.

Algemeene beschouwingen.

In dit visioen wordt de ziel tot Bruid verheven van Christus. Hieruit blijkt nogmaals, hoe machtig Had. zulk een gedachte kan uitbeelden: met al de grootschheid en epische pracht der apocalyptische visioenen.

Weer komt de groote gedachte, dat de ziel den Godmensch moet beleven in zijn Menschheid en zijn Godheid, ter gelding: wanneer zij dit volmaakt doet, wordt zij Bruid, maar ook Moeder, daar ze God ten volle draagt.

Over 't algemeen is de voorstelling duidelijk, hoewel toch enkele trekken duister blijven.

Zoo zijn de uitwerkselen dier Bruiloft niet zeer helder: de heerlijkheden des hemels zetten haar luister en pracht bij; de heiligen ontvangen er nieuw leven door; de lauwen en

[p. 100]

zondaars komen er door tot zaligheid, zoo ze nog niet te diep gevallen zijn om die Bruiloft te erkennen en te gelooven. Daardoor schijnt uitgebeeld de eeuwige vruchtbaarheid der heiligheid.

In dit visioen gewaagt Had. van twee soorten van geesten: aureola en eunustus. Wat door aureola bedoeld wordt heb ik in den commentaar verduidelijkt. Wat eunustus mag beteekenen ben ik niet te weten gekomen. In geen enkel woordenboek wordt het woord aangetroffen. Ducange in zijn Glossarium Scrip. M. Ae. heeft het niet. Ook niet Vacant in Diction. de théol. cath. dat toch volledig al zulke uitdrukkingen die met de theologie in verband staan opneemt. Ik ben dan tot de veronderstelling gekomen, dat het woord corrupt is en het oorspronkelijk zal geweest zijn eunuchus, van welk woord ofwel Had. alleen dezen corrupten vorm heeft gekend, ofwel de afschrijvers zoo iets hebben gemaakt.

Eunuchus nu moet in verband gebracht met het woord des Zaligmakers: Qui se castraverunt propter regnum Dei (Mt. 19, 12) en beteekent: de geest van algeheele maagdelijkheid, van vrijwillige zuiverheid. Door eunuchus zou dus bedoeld zijn de bijkomstige verheerlijking, die de vrijwillige maagdelijkheid te beurt valt. Dit past uitstekend in verband met de verheerlijking der Bruid van Christus. Dit past ook in verband met r. 81 waar eunuchus wordt uitgelegd als een verzaken aan alle aardsche voldoeningen.

Die mystieke beteekenis van eunuchus werd bij de theologen wel meermaals aangewend. De hl. Thomas, IV Sent. d. 49, q. 5, a. 3, ad. 7 spreekt ervan in verband met de aureolae.

Hoewel het dus zoo goed als zeker is dat eunustus moet veranderd tot eunuchus, toch heb ik die verandering, waartoe geen aanleiding in de hss. wordt gegeven, niet willen opnemen, om geen subjectieve elementen in den tekst in te lasschen.⁽¹⁾

(1) Bij het ter perse gaan zie ik dat J.O. Plassmann in zijn Werke der Hadewych, Folkwang, Hagen, i.W., 1923, opmerkt dat Roschler, Myth. Lex. het woord als eigennaam heeft van alexandrijnsche vorsten, en Pauly-Wissowa als dien van een heros en heroine. Ik geloof niet dat zoo iets bedoeld is, en blijf bij de boven gegeven verklaring.

[p. 101]

[1] IC was op ghenomen inden gheeste in sinte^* 2 Jans daghe ewangelists inde kersdaghe. 3 daer saghic ghereiden een stat nuwe alse ierusa-³ 4^* lem hetende ende also ghedaen/. Die cierdemen ||^* 5 met allen nuwen gherede dat onsegleke scone⁵ 6 was/. ende die daer in dienden waren die alder 7 scoenste vanden hemele / ende allen van dien⁷ 8 namen / auriolam / ende eunustus/, Ende alle die 9^* gheheilechde van minnen/: si cierdense met alden⁹ 10 leuenden /; ende daer ontbodense al die nuwe¹⁰ 11 wondere / die met nuwen wonderen gheboren wer- 12 den/. ende in midden der hogher stat vloech .J. aer 13 roepende met eenre groter stemmen/: Ghi alle

* .X.

3 vgl. Apoc. 3, 12. Die stad was niet het nieuwe Jerusalem, maar zij was nieuw als Jerusalem, van denzelfden naam en dezelfde gedaante.

* 51 d.

* 11 a.

5 gherede toerusting, sieraad. Cfr. 3.

7 allen behoorden zij tot de geesten die aureola en eunustus heeten. Door aureola, aureool verstond men in de ME. de bijkomstige verheerlijking van sommige heiligen, van de martelaars, de maagden b.v. Deze verheerlijking schijnt door Had. verpersoonlijkt te worden: de auriolae zijn hemelsche geesten, die de heiligen versieren: Zie hierover, b.v. Dict. de théol. catholique i.v. Auréole. Wat eunustus beteekent, zie algem. beschouwingen.

* LXXVIJ c.

9 gheheilechde van Minnen vlg. 8, 90; die heilighen van Minnen schijnen een bijzondere groep Minnebeoefenaars uit te maken.. Uit 8, 90 zou men meenen, dat zij heilig in Minne zijn, die den vijfden weg hebben bereikt, waar ze nl. met Christus gelijkvormig zijn. Dan beteekent heiligheid niet een relatieve heiligheid, die allen door de heiligmakende gratie bezitten, maar een loutere, absolute heiligheid, door de geheele inbezitname van hen door de Liefde. Toch schijnt een tegenstelling gemaakt met de levenden, d.i. de (bovennatuurlijk) levenden; zoodat de gheheilechde zouden zijn: de heilige Minnebeoefenaars van den hemel. Echter zijn die levenden niet alleen levenden der erden maar ook des hemels r. 46; met = te zamen met, niet instrumentalis.

10 zij ontboden (lieten brengen) en wendden daartoe aan alle mogelijke heerlijkheden, steeds nieuwe bewondering wekkende.

[p. 102]

14 heren ende heerscape/, hier seldi bekinnen die¹⁴ 15 ewecheit van uwen heerschape. Ende anderwerf¹⁵ 16 vloech hi dore die stat roepende/: Het naket dien¹⁶ 17 tide; ghi alle leuende, ghebruket der leuender met- 18 ten leuene/. Ende derdewerf riep hi / ende seide/: 19 O ghi dode, comt int licht / ende int leuen/, ende¹⁹ 20 alle ghi ongherede / die niet te naect en sijt onse²⁰ 21 brulocht te bekinne/, comt in onser saden / ende 22 bekint die bruut, die bi minnen dore kint heeft²² 23 alle node / hemelsche / ende eerdsche/. Si es soe²³ 24 met node dore kint int vremde lant/, dat ic hare nu 25^* sal toenen hoese es ghewassen int lantscap der 26 demsternessen/; ende si sal wesen groet / ende si 27 sal hare raste sien / ende die stemme dies moghens²⁷ 28 sal hare al sijn/.

29 Hier na quam .J. ewangeliste / ende seide/: du 30 best hier / ende men saldi toenen die glorie dijns 31 ellenden; ende die stat die du hier sies ghe||ciert^*

14 heerscape geldt misschien de verpersoonlijkte heerlijkheden, als auriola en eunustus. Vgl. 44-45. Deze eerste oproep geldt toch voor hen.

15 ewecheit Had. als bruid zal gesierd worden met hunne eeuwige heerlijkheid; of liever: hun zal vertoond worden wat zij in der eeuwigheid met hunne heerlijkheid tegenover de Bruid zullen te doen hebben: heerschape.

16 De tweede oproep geldt de levenden: de Bruid is de levende, die het leven bezit, waaruit zij hun leven zullen kunnen vernuwen, r.46.

19 De derde oproep geldt de zondaars, r. 47.

20 Toespeling op de parabel van het bruiloftsmaal, M. 22, 1-14.

22 dorekint en ervaren: hier actief; r. 24 passief.

23 Had. zal zien de heerlijkheid waartoe haar lijden om Minne int lantscap der demsternissen haar gebracht heeft.

* LXXVIJ-d.

27 raste het genoegen, de zaligheid haar voorbereid; die stemme des moghens, zij zal gebieden en heerschen, als Bruid-Koningin.

* 11 b.

[p. 103]

32^* es dine vrie consciencie/; Ende dese hoghe cier-³² 33 heit die hier es/, dat sijn dine menechuoudeghe 34 dogede met uollen doghene/; ende die omhanc³⁴ 35 es dijn viereghe vlijt die di uerwonnen heeft³⁵ 36 bouen alle vernoye/; dine ombekinde doghede /³⁶ 37 met nuwen erenste/, dat sijn de menechuoude 38 cierheide / die de stat cieren/. Dine ghebrukeleke³⁸ 39 ziele / dat es de bruut vander stat/. Hier es dat³⁹ 40 hoechste geselscap / die gheheel leuen in minnen / 41 ende inden gheeste vander hoechster doghet/. Alle 42^* die ghene die ghi hier siet eunustus ende aureolas/, [43] ende alle die ghehele menechde der hoechster 44 moghentheit/, die sijn hier comen hare heerscap^44-45 45 te hebbene met diner brulocht. Daer na alle die 46 leuende des hemels / ende der erden selen hare⁴⁶ 47 leuen vernuwen in diere brulocht/. Die dode son-

* 52 a.

32 dine vrie consciencie de ziel in haar zedelijk streven, vrij van aardsche, zondige banden: de libertas filiornm Dei.

34 ten volle uit beoefend, omhanc de versieringen om de stad heen.

35 die di... vernoye die in u bleef heerschen ondanks alle rampen.

36 de (voor de menschen verborgen) onbekende deugden, steeds met nieuwen ijver (beoefend), dat zijn de cierheide...

38 dine ghebrukclike ziele: zij is de bruid in de stad der vrie conciencie. Hier schijnt ghebrukeleke niet meer te beteekenen dan zalig: de ziel als genietend, de ziel als opgenomen in de zaligheid.

39 De drie groepen van uitgenoodigden worden nog eens gemonsterd, en van ieder wordt gezegd, wat zij bij de bruiloft doen.

* LXXVIIJ-a.

44-45 heerschap hebben hun heerlijkheid uitoefenen, om tot de staatsie bij te dragen, als bruidjonkers en -juffers.

46 selen hare leven vernuwen deze levensvernieuwing is als de bruidsgift, die zij bij deze bruiloft ontvangen.

[p. 104]

48 dere die buten hope sijn comen / ende bi dijnre⁴⁸ 49 kinnesse sijn verlicht / ende sijn in begherten van 50 gracien ochte in purgatorien/, die een deel cleuen 51 ane die doghet / ende niet te naect en sijn / Sine 52 gheloeuen uwer beider enecheit/, Si selen ghe- 53 saedt werden ute uwer brulocht/.

54 Doe hoerde ic alsoe lude .J. stemme roepende/: 55 vrede si .v. allen nuwe ende alle nuwe bliscap/.⁵⁵ 56^* Siet hier dit es mijn bruut/, die heeft doer gaen 57 alle uwe ambachte met||ter volmaecter minnen/,^*57 58 Wies minne es soe starc daerse bi alle dus wassen/.⁵⁸ 59 Ende hi seide/: sich hier, bruut ende moeder, du⁵⁹ 60^* heues mi allene god ende mensche connen leuen/.⁶⁰ 61 Wat dunket di/, die alre erdscher rasten eunustus^61-62 62 sijn wat werden si dat bestu hen allen/; .J. noch 63 nie en smaecte di erdscher poysoen/; .J. doch 64 heuestu onmenscheleke vele onder de menschen

48 bi dijnre kinnessen dit moet verklaard in verband met 8,89: de kennis en belijdenis van onser beider enecheit.. Wie tot die kennis komt is, zooals in 8,88 vlg., op weg ter heiligheid. Die zijn niet te naakt, niet te diep gevallen, en durven nog de hooge bestemming der ziel belijden en gelooven (als 8,90 vlg). De vereeniging met God, zulk een Bruiloft als hier vertoond wordt, is nl. die bestemming der ziel. En hieruit besluiten wij, dat niet zoozeer de bruiloft van Had. met Christus, als de bruiloft der ziel met Christus, in 't algemeen, wordt uitgebeeld. Maar Had.'s bruiloft is er als het type, het voorbeeld van.

55 In dit nieuw Jerusalem is alles nieuw: eeuwig-jong.

* LXXVIIJ-b.

* 11 c.

57 ambachte nl. van het hoogste gezelschap, r. 40; zij heeft dit beoefend met volmaakte liefde.

58 vgl. 45 vgl.. daerse dat ze allen (van r. 47 vlg) daarbij groeien.

59 Bruut ende moeder zij is moeder, omdat zij den Godmensch ten volle gedragen heeft, ook omdat allen door haar groeien.

* 52 b.

60 allene misschien: ten volle, op een eenige wijze, zooals geen ander.

61-62 Zij die eunustus (eunuchus) zijn, niet de geesten eunustus, maar zij die nog levende tot de heerlijkheid dier geesten zullen komen door verzaking aan alle aardsche genoegens; wat zij worden, gij zijt het hun, door u zullen zij het worden. Want gij alleen hebt nog nooit gesmaakt het aardsch vergift (zinnelijke genoegens, onkuische voldoening, vleeschelijke lust). Misschien zal noch oorspronkelijk bedoeld zijn in de beteekenis van: doch, als in volgenden regel. Dat .j. is een = waarschijnlijk alleen, op uitstekende wijze.

[p. 105]

65 ghedoghet/. Du salt al vte doghen ten inde / met⁶⁵ 66 dat ic ben/, ende wi selen .J bliuen/. Nu ghebruke 67 mijns / dat ic ben / metter cracht dijns uerwin-⁶⁷ 68 nens/, ende die ghesaedde selen eweleke leuen⁶⁸ 69 ute di.

70 Ende die stemme omuinc mi met enen onghe- 71 hoerden wondere/, ende ic viel in heme/, ende 72 mi ghebrac des gheests meer te siene / ende te 73 hoerne/. Ende ic lach in dien ghebrukene ene⁷³ 74^* halue ure/; maer hier was de nacht al ouer/, ende 75 ic quam weder iamerlike claghende mine ellende/, [76] alse ic al desen winter hebbe ghedaen. Want ic 77 hebbe wel na alle desen winter alsoe ghedaender 78 dinc gheploghen/. Jc lacher toe alle uren / ende ^*79 oeffende minne/, ochte reuelacien / ochte yet⁷⁹ 80 anders sonderlinghes dat mij minne gaf.

65 met dat ic ben met mijne menschheid; ofliever, met de kracht die gij uit mijne genieting zult putten, daarom: Nu ghebruke mijns dat ic ben.

67 metter cracht vgl. r. 27.

68 die ghesaedde, vgl. 21. Degenen die door u tot de zaligheid zullen komen.

73 Vgl. 6,82.

* LXXVIIJ-c.

* exercitium

79 oeffende had.

1 A gen.; geeste; sente 2 B dage; kerstdaghe 3 B sagic; ene B als; iherusalem 4 alsoe B ende ontbr. 5 A onseggheleke B ontseggeleke 6 daer inden d. (maar den in A geexp. in B doorgeh.*); de alre 7 alle 8 A name B aureolam (e uit i) 10 alle die n. B alle die wondere 12 B hoger 13 B ere

14 B eerscappe (uit... pen) ende heeren A heerscappen (tusschen die en ew geras. plaats) B euw.. 15 A heerscape B eerscape 16 B doer B stad 17 B leuender (uit... de) 20 B ghi alle ongereede A ongerede 21 B bekinnen B zaden 22 B de br. B doer kint 23 A aerdsche B hemelsche erdsche 24 B doer k. A 24-29: streep i.r. 25 A tonen B gew.; 26 deemst. A groot 27 mogens 28 B zijn al (maar orde door teeken hersteld) 29 B ewangelist 30 tonen A de 31 B zies

32 A 32-38: streep i.r. A conscientie B hoge 33 menechfoude 34 A doeghde B dogene 35 B omhant (?) B onb.; doechde 37 B eernste B zijn; die menechfoude 38 B stad 39 die br. B stad 40 B ges. B geh. 41 geeste A doget 42 B gene B ghi i.r. A auriolas 43 B geheele 44 B zijn B hier (op ras.) B haer eerscap 45 A dijnre B diere 46 B haer (B heeft tweemaal Daer na... brulocht, maar eens doorgehaald)

48 sonderen B zijn A diere B diere (di op ras.) 49 kinnessen B zijn B zijn 50 A gratien; .i. 51 doget B zijn 52 A ghelouen B gelouen A gesaedt 54 hoerdic B hoerde ic (ben. i.r. met verwijzing naar hier) B roepende (en op ras.) 55. A blijscap B blijsscap 56 A mine B mine nuwe bruut A dore B ghaen A 56-60: streep i.r. 60 alse allene A na connen: zelen geexp. 61 A rastuen (u geexp). A 61-63: streep i.r. B eunustus tusschen twee roode lijnen 62 B zijn A bastu (a geexp. en e erb.) 63 B die A poisoen 64 soe heuestu.

65 A ghedoecht B gedoecht A 65-73: streep i.r. 66 B wy B een 68 A ghesade B gesade 70 B ongehorden 72 geests 74 B die n. 75 iammerleke A clagende B mijn 76 B alsic B ged. 77 Al d.w. B alle d.w. komt na gheploghen ghedaenre 78 B vóór Ic lacher staat ende hebben gedaen doorgeh. B lachter 79 oefende A reuelatien A iet 80 sonderlincs; mi