Visioenen

Regelnummers proza verbergen

[p. 80]

Achtste Visioen.

Inhoud.

Had. ziet een hoogen, breeden berg; vijf wegen, de eene hooger dan de andere, leiden naar den top; de hoogste weg was de top van den berg zelf. Daarboven zag zij een Aanschijn, waarin alle wegen uitliepen, en waarmee, allen die de wegen begaan hadden, veréénd werden.

Er verschijnt haar een ‘kimpe’: hij is die wegen tot het hoogste opgekomen; hij kan haar langs de vier eerste geleiden, maar de vijfde, die Had.'s weg is, zal haar door God zelf geleerd worden.

Het Aanschijn vertoont zich als een groote vloed van vuur. Een stem noodigt Had. uit, de hoogste weg te zijn, met al degenen die hem volmaakt bewandeld hebben. Haar groote ‘derven van Minne’ heeft haar dien hoogsten weg gegeven in Godsgenieting. Dit is de uur die alle lange uren overwint: dien weg is Christus zelf gegaan in Zijne komst tot de menschen. Daarop volgt eene verdere verklaring van: ‘de uur die een jaar van pogingen verwint’, nl. door sterke begeerte en door groot verduren van versmading; ‘de maand die het jaar verwint’ nl. door het ontberen van troost in verdriet en door volle betrouwen op God; ‘de wijle die de maand verwint’ nl. door smart om zonden en tekortkomingen van anderen, en voortdurend streven naar kennis van Minne; ‘de dag die de week inhaalt’ als men in jammer valt zonder schuld en toch vlijtig jegens God blijft.

Daarna verklaart haar de stem plechtig, in 's Vaders en Zijn eigen naam, dat Had. die opperste weg is, dien zij met zich brengt, waarnaar Hij had verlangd en gewacht met Zijn eigen weg, dien Hij op aarde had begaan.

Zij wordt overwinnares verklaard en ontvangt zending om de ongeleiden te leiden, de wegen tot Hem te toonen.

Weer ontwaart Had. dan den kimpe; deze verklaart haar, wie hij is en waarom hij den vijfden weg niet is opgestegen; hij had Minne te veel met het verstand gezocht. Hij voorspelt haar allerlei leed, dat zij toch overkomen zal.

[p. 81]

Algemeene beschouwingen.

Dit visioen is, dus, voortzetting van 't voorgaande: het is uitbeelding van vijf manieren, of wegen, die uit de Minne, waarin ze één en geheel zijn, komen en tot de Minne leiden. Deze vijf wegen worden dan verklaard als korte uren (dit zijn de selkerhande uren van vis. 7): die alle lange uren verwinnen (de bovenste weg); uren die het jaar verwinnen (vierden weg); maanden die het jaar verwinnen (derde); wijlen, die de maand verwinnen (tweede); dagen die de weken verwinnen (eerste): d.w.z., als uit r. 66 blijkt, dagen, enz., waarin degenen, die dien weg bewandelen, zoo ver geraken als anderen in een week, enz..

Men krijgt den indruk dat dit visioen wel als een soort zelfverdediging bedoeld is. Niet alles is zeer helder; en een der interessantste plaatsen zou men wel wat helderder wenschen (87 vlg.). Maar zooveel toch is duidelijk, dunkt mij, dat Christus hier de Minnebeoefening van Had. goedkeurt en in de oogen van hare volgelingen verdedigt, om dezen aan te zetten haar getrouw te blijven. Had. wordt door Christus toegesproken vooral als geestelijke leidster, en ook in die hoedanigheid door Hem aangesteld.

De kimpe, waarvan hier spraak is, moet een beroemd theologant geweest zijn, wiens leering misschien door de vremden, door de bedillers van Had., tegenover de hare werd gesteld. Had. veroordeelt de leer niet, maar stelt ze als minder volmaakt voor: als te intellectueel, te weinig menschelijk. De menschheid, die in Had.'s leer zulk een voorname rol speelt, vermits wij naar gelijkvormigheid met God in de Godheid moeten streven door gelijkvormigheid met hem in Zijn Menschheid, kwam in die leer niet tot haar recht. Naar zijn naam kunnen wij slechts gissen.

Waarom wordt hij kimpe genoemd? Waarschijnlijk met het oog op den strijd met de Minne. Of zou hij soms een beroemd geloofsverdediger, een apologeet geweest zijn? Over sommige theologanten waren in de ME. soms zulke sprookjes in omloop, waarin zij als minder volmaakt, ja als bijzonder gestraft in 't latere leven werden voorgesteld. Zoo verhaalt Thomas van Cantimpré over Hugo van St-Victor, hoe deze na zijn dood zou geopenbaard hebben: quia dum viverem accipere renui disciplinam, vix ullus daemonum in inferno remansit, qui non mihi ictum validum dederit ad purgatorium transeunti. (??) (Bon. Univ. de Ap. L. II, c. XVI).

[p. 82]

Natuurlijk, wat Had. van dien kimpe vertelt is heel wat anders, heel wat ernstiger, en veel waardeerender: hij was alleen niet tot de hoogste volmaaktheid gekomen.

Klaar ook wordt de weg langs de Menschheid van Christus als de kortste en de volmaaktste voorgesteld om tot de Godheid te komen: zoo komt men in Gods Geheelheid. Die weg bevat in zich de andere wegen; dezen zijn daarin gheheel.

Zoo neemt men Christus enich op en beoefent men de eneghe Minne.

Wie dien weg langs de Menschheid verwaarloost pleegt Minne sonder affectien. Alhoewel die vereeniging met de Menschheid van Christus in voorgaande visioen eenigszins zinnelijk werd uitgebeeld (waardoor misschien hier die uitdrukking van Minne sonder affectien te verklaren is) toch mag niet uit het oog verloren, dat dit eigenlijk een weg van lijden, van derven van Minne, van ellende van Minne is: de eindelijke vereeniging is dan vol zaligheid, die ook in de menschheid overstroomt.

[p. 83]

[1] JC sach enen groten berch/ die hoghe was/ ende^* 2 breet/, ende van onseggheleker scoender ghe- 3 dane/; tote dien berghe ghinghen .v. weghe hoghe^3-4 4^* staen/, die alle dien edelen berch op ghinghen/ 5 ten hoechsten sittene dat daer bouen was. Maer 6 si ghinghen hoghe/ ende noch hoghere/ ende meer⁶ 7 hoghere/ ende alder hoghest/, Soe dat hi selue 8 die hoechste was gheheel/ ende dat hoechste wesen⁸ 9 selue/. Ende ic wart op ghenomen/ ende wart ghe- 10 uoert op dien berch. Daer saghic een anschijn 11^* van eweleker ghebrukenessen/ daer alle die weghe¹¹ 12 in inden/ ende daer alle die ghene/ die de weghe 13 volbrachten .J. in worden/.

14 Ende een die mi daer op voerde toende mi 15 hem seluen/. Ende alse ic daer op was / Seide 16 hi te mi: Sich hier / hoe ic ben kimpe / ende¹⁶

* viij.

3-4 ghingen... hoghe staen zonderlinge verbinding, die toch wel zal beteekenen: gingen steilop, zoo dat ze in 't zicht als stonden; ze gingen omhoog staan. Het is trouwens moeilijk zich wat volgt concreet voor te stellen: die wegen, die hooger en nog hooger... gaan en die dan nog wel zullen vereenzelvigd worden met de zielen, die iederen weg bewandelen, (wat men zich al kan voorstellen: de eene ziel die hooger opstijgt dan de andere) en waarvan de vijfde is de berg zelf, en 't hoogste wezen dat op dien berg zit.

* 50 a.

6 ende meer hoghere voorbeeld van meer ook voor compar., wat niet ongewoon was in 't Mnl.. hier vooral is het natuurlijk na een eersten comp.: meer vergelijkt tusschen beíde comp.. De lezing van A en B (niet vergeten dat B een afschrift is van A, en dus hun lezing er maar één enkele uitmaakt) is daarom al verkeerd, dat meer hoghe wel niet past.

8 gheheel als alle wegen bevattende en als zijnde God in zijn geheelheid vgl. 10-13.

* LXXIIIJ-c.

11 van eweleker ghebrukenessen omdat het de eeuwige Godsgenieting verzinnebeeldt, in Gods geheelheid.

16 kimpe waarschijnlijk omdat allen die deze wegen opgaan min of meer strijders zijn (vgl. 21). Een gewone beteekenis van kimpe is overwinnaar in een tweegevecht, hier in den strijd met de Liefde. Ik geloof niet dat hier bedoeld wordt: een strijder voor 't geloof, een theologant geloofsverdediger.

[p. 84]

17 rijcleec ghenen ghewareghen anschine/ dat al dore¹⁷ 18 siet/ ende doer licht den volcomenen dienste, dat¹⁸ 19 vollei || det / ende leret diuiniteit/ ende vroetheit/^*19 [20] ende rijcheit gheeft aller ghebrukenessen van allen²⁰ 21 vollen consteleken smake/. Jc ben ghetoent kimpe/;²¹ 22 siet dat mine sierheit es alse al uerwinnende/ ende²² 23 moghende derre dinc die al es Daer die hemel/ ende 24 die helle ende die erde vore dienen/. Ende ic ben 25 dese weghe hoghest op comen/ ende gheleide di/; 26 ende ic ben dijn gherechte orconde vanden vieren/;²⁶ [27] ende den vijften die dine es/ dien saldi orconden de 28^* gherechte god/ die hem di sendde ende die hem²⁸ 29 di sent.

30 Ende doe toende hi mi voert dat onseggheleke 31 scoene anschijn/; ende dat was ane te siene alse³¹ 32 ene groete viereghe vloet widere ende diepere dan 33^* die zee/. Ende doe hoerdic ene grote stemme vter [34] uloet sprekende te mi/: Comt ende wes seluer

17 rijcleec machtig in de oogen van dit Aanschijn, vgl. 23.

18 dat antec. anschine.

* 9 b.

19 diviniteit al wat tot de kennis van God, vooral tot de vereeniging met God behoort: mystieke theologie, Godskennis. Vroetheit om er toe te geraken.

20 van ... consteliken smake smaak waarin kennis is, vol kennis, meen ik; of: fijn, kunstvol, schrander.

21 mijn uiterlijke verschijning, opschik, heerlijkheid (sierheit) is die van een kimpe; ge kunt het mij aanzien dat ik kimpe ben.

22 zie dat mijn heerlijkheid is van iemand die alles overwint en die in zijn macht heeft datgene dat al is (Minne), waarvoor hemel, hel en aarde dienen.

26 orconde getuige, verklaarder.

* LXXIIIJ-d.

28 Apocalyptische taal; men zíet hoe dit beeld van dien weg plooibaar is; zoodat God hem kan zenden; het beeld verdwijnt, zooals dikwijls bij Had., achterh et beteekende. Vgl. voor de bet. r. 49-50: anticipatie.

31 Weer moeilijk te realiseeren. Het herinnert aan God sprekende tot Mozes uit het brandende braambosch.

* 50 b.

[p. 85]

35 die ouerste wech .J. inden wesenne diere volcomen³⁵ 36 in sijn/, die met corten vren alle langhe vren ver-^*36 37 uolghen/. Dijn grote daruen van minnen heeft di 38 ghegheuen den ouersten wech in mijn ghebruken/ [39] daer ic van ane beghinne diere werelt na hebbe³⁹ 40 ghehaect, dattu dicke met swaren begherten ont- 41 gouden heues / ende noch sels /. Dies te daruene 42 datmen bouen al beghert / ende mi te gherijnne^*42 43 die ongherijnlec ben /: dat es die corte vre die 44^* alle langhe vren uerwint/. Ende dats die wech te 45 mijns selues || naturen/ daer ic te mi seluen mede^* 46 ghecomen hebbe / ende gheghaen /; ende daer 47 mede ghinc ic vte te minen vader te di / ende ten⁴⁷ 48 dinen / ende quam weder van di / ende vanden 49 dinen te minen vader /. Die vre hebbe ic di ghe-^49-50 50 sent met mi/ ende di sent voert den dinen met mi/.^*50

35 .J.: lees een; inden wesenne misschien zooals meermaals: in de levensvoering, manier, van die er heelemaal in zijn; diere: die er: enclitisch.

* prima hora consequitur quaudo negat.

36 Dien weg zijn en volgen al degenen die met korte uren alle lange uren achterhalen; wat dan verder verklaard wordt.

39 daer naar dit ghebruken: God heeft die onderlinge vereeniging verlangd, die plaats heeft als de ziel Hem geniet, dit ghebruken heeft Had. meermaals door zware begeerten bekocht en zal dit nog doen.

* pena eius

42 mi te gherijnne ik versta; door dit derven, doordat men geen andere vertroosting aanneemt dan Minne zelf, geheel en al, raakt men Christus zelf aan, die anders ongherijnlec is. vgl. 81. Of misschien: gherijnt men God door het ghebruken.

* LXXV-a.

* 9 c.

47 vte te minen Vader te = uit Vgl: ten huis uit. A, wiens lezing overigens corrupt is, heeft toch dit te niet: te is misschien fautief uit ute. Toch heb ik den tekst niet veranderd, omdat B te ook heeft, onafhankelijk van C.

49-50 De weg, die nu een uur is, die alle uren inhaalt, werd gezonden tot Had., omdat zij Christus op dezelfde wijze moet volgen: daarom met mi. Die eerste hoogste weg, die eerste uur die alle uren inhaalt, waardoor men in den korst mogelijken tijd tot mijn ghebruken komt, is dus: Christus op te nemen in zijn Menschheid, door het groote derven van Minne. Het derven van Minne bij Christus bedoelt het verzaken aan de redundantia Visionis beatificae. In de economie onzer verlossing heeft Christus, wien de visio beatifica eigen was, aan de vreugde er van willen verzaken.

* missa fuit

50 Dit moet Had. aan hare gezellinnen leeren.

[p. 86]

51 Die vre die dat jaer uerwint / datmen pinen⁵¹ 52 soude /, dat bestu / ende de ghene die altoes in 53 nuwen vlite sijn van meerre begherten/, ende daer⁵³ 54 omme doghen grote versmaedtheit ende die onghe- 55 hoert bouen macht/, Ende sijn van allen beclaghet⁵⁵ 56 ende twifelende/ bouen alle de goede ghewerke:⁵⁶ 57 die doemt men / ende niemen en es hen wel na⁵⁷ 58 ghenadech /. Den godleken twiuelt /, ende den 59 anderen wondert/, ende selke benident/: die vre 60^* uerwint dat iaer/.

61 De maent die dat iaer uerwint/, dat bestu/⁶¹ 62^* ende de ghene die lettel troests hebben in haren^* 63 vernoye / ende in haren ghebrekene van buten⁶³ 64 ende van binnen/, Ende dat gherne doghen om 65 mi/, ende op minen troest te verlatenne/ dat ic hen⁶⁵ 66 comen sal /; die uervolghen mi naerre ter maent /^*66 67 dan die ghetroeste ten iare/.

68 Die wile dat die maent uerwint dat sidi/ ende de

51 Die ure waarin men zoo ver geraakt als anders in een jaar pogingen (pinen).

53 van veroorzaakt door.

55 ende die onghehoert en die versmaadheid dulden in ongehoorde mate boven macht, op een wijze die alle macht van geduld overtreft.

56 twifelende de natuurlijke zin schijnt te zijn: dat ze twijfelen aan hun eigen zelf, ondanks al hun goede werken; nochtans, om 58, zou dit twifelende als onderw. kunnen hebben allen uit van allen; boven: in weerwil van; vgl. boven recht ende redene.

57 wel na bijna niemand.

* LXXV-b.

61 De nota verklaart deze plaats zeer juist.

* 50 c.

* Nota*

63 ghebrekene in haar ontberen.

65 te verlatenne is appositie van dat es.

* desolati cicius deum consecontur

66 Deze woorden maken de beeldspraakt in dit visioen duidelijk.

[p. 87]

69 ghene die om mi ende om andere die haers behoeuen⁶⁹ 70 in qualen sijn om mi/ ende om hare mesdaet / 71 ende om hare scade / ende om hare verlies van 72 buten/ ende van binnen, in al hare noet/; ende 73 seluen al || toes arbeiden om te besittene kinnisse^* 74 van minnen/.

75 Die daghe die de weke verhalen / dat bestu /^* 76 ende de ghene die in iammere uallen sonder⁷⁶ 77 scout / ende daer toe niedech ghenoech te gode⁷⁷ 78 datse ghene scout en hebben verhaelt/.

79^* Ende want du eneghe dine karitate van allen⁷⁹ 80 met mi enech heues bracht ende du mi in derre 81 vren berurende waers met miere naturen weghe die⁸¹

69 Met de lezing van C zou begheven hier geconstrueerd zijn met een persoon als obj. in den 2^den nv., waarvoor geen voorbeelden zijn. Toch ware dit een geringe moeilijkheid, daar begheven hier eerder beteekent: verloochenen, en ww. met die bet. den 2^den nv. van den persoon kunnen hebben. Dan zou de misdaet, scande, verlies juist dat verloochenen zijn. Ik meen echter dat de zin duidelijk vereischt: behoeven, als A. Er is spraak, m.i. van lauwen, die door Had. en haars gelijken moeten opgewekt worden. Deze wile dat die maent verwint is: het in qualen zijn om de tekortkomingen, en om de schade en 't verlies van anderen die lauw zijn; die scade is de schade hun veroorzaakt door hun lauwheid. Zij zelf intusschen blijven ijverig arbeiden om tot de kennis van M. te komen.

* 9 d.

* dies

76 iammere in leed, in schade en schande zonder eigen schuld.

77 niedech eenig bekend voorbeeld van dit woord: afgeleid van nied zou het bet.: hevig verlangend. Ik begrijp: hoewel ze in iammere zijn gevallen, houden ze toch hun verlangen hoog genoeg naar God op, daar ze, voor zoover ze, geen schuld hebben op zich geladen. Ze zijn zich bewust geen schuld aan die iammere te hebben, en daarom durven ze nog steeds verlangen naar God; dat in datse heeft dan de kracht van een voegwoord, misschien omdat, maar in verband met ghenoech meen ik eerder voor zoover.

* LXXV-c.

79 Jezus verklaart nu hoe Had. de overste weg is: eneghe misschien met van allen; waarschijnlijker dunkt me, in mystieken zin: van de geestelijk vereenvoudigde levensvoering der mystieken; du eneghe staat duidelijk paraleel met mi enich, tegenover van allen. Had. heeft hare karitate van allen in en met Christus in één liefdebeweging vereenigd.

81 met miere naturen weghe vgl. beschrijving van den hoogsten weg.

[p. 88]

82 ic quam ende ghinc / Soe orcondic di met gherech- 83 ten orconde/ Daer ic mede ben mijns vader waer-⁸³ 84 heit/, Ende mijn vader orconde mi/, dattu best/ die⁸⁴ 85 ouerste wech ende dien metti heues bracht /, daer⁸⁵ 86 ic na hebbe ontboden met minen uerhoelnen⁸⁶ 87 weghe/. Ende want du dit bekint heues in onser⁸⁷ 88 beider heylecheit /, nv wes heylech in ons / ende⁸⁸ 89^* alle die comen selen bi ons in dine kinnisse/, die⁸⁹

83 De Zoon is de Waarheid (het Verbum immers) des Vaders; de bet. schijnt te zijn: dat zooals mijn Vader mij betuigd heeft (84) zoo getuig ik u, die de Waarheid des Vaders ben, dat; met ghrechten orconde Apoc. 1, 5 Christus, qui est testis fidelis.

84 dattu best is voorw. van orconde ic en van mijn Vader orconde mi.

85 ende dien = ende dattu dien: en ik getuig dat gij dien met u hebt gebracht; want die weg is toch eerder een levenswijze.

86 ontboden van ontbiden: waarop ik heb gewacht; met minen... weghen, zoo C: de verholen, mysterieuze weg, de hoogste, dien Christus zelf was gegaan: of misschien beter met A: weghen, nl. al de vier voorgaande voorbereidende wegen, waardoor God de ziel, zonder dat zij het weet, tot het hoogste leidt.

87 in onser beider heylecheit van den Vader en den Zoon, waarin Had. die kennis heeft ontvangen: Jesus heeft immers een beroep gedaan op wat de Vader en wat Hijzelf orconde.

88 Duistere plaats. Eerst valt er te kiezen tusschen de lezing van C ende alle, en die van A en B: ende in alle. Hoewel deze rythmisch beter luidt, meen ik toch, na lange weifeling, die van C te moeten handhaven. Juist de rythmische beweging heeft A dit in in de pen gegeven (B heeft van A afgeschreven), en alle (voor allen na in) dunkt me nog den oorspronkelijken nom. te hebben behouden. Dan is de zin: wes heijlech in ons en (wezen heilig in ons) alle die comen selen, enz.

* 50 d.

89 in dine kinnisse, Vgl. 10, 48 (ook 10, 3 en 69) waar aan lauwen en zondaars nog redding komt door de erkenning en belijdenis van de hooge bestemming der ziel tot Bruid van Christus, en door het geloof aan die vereeniging der ziel met God. Zoo iets wordt hier ook gezegd; die doch (althans) heylech comen (of doch = immers? zoodat als een gevolg van dit comen in dine kinnisse wordt uitgedrukt). Voor 't woord kennis vgl. 10, 21 waar: onze bruloft te bekinne; dus: tot de kennis van u in den hoogsten weg. Vgl. r. 115.

[p. 89]

90 doch heylech comen / Ende also enech datse .v.⁹⁰ 91 bouen al in dit wesen kinnen / ende ghetrouwen / 92 ende .v. dat dienen dat ghijt sijt die dit es/, Ende⁹² 93 datse mi in dit wesen begheren/ ende recht hou-⁹³ 94 den in .v. Ende gheuen, tote dien daghe datse ghe-⁹⁴ 95 leiden/ so hoech leuen dat ic / ende mijn vader / 96^* ende ghi moghen gheuen ghetrouwe orconde/ dat 97 haer corte vre also langhe tide uerwint/.

98 Nu heuestu mijns ghesmaect / ende ontfaen⁹⁸ 99 van buten/ ende van binnen/; Ende du heues

90 ende also enech: en enich genoeg om u in dit wesen te kennen; enich: Had. en Christus waren ook enich gekomen, 79, 80; hier dunkt me dat also enech datse zooveel is als: enech (verenkelvoudigd, eenvoudig) genoeg om te erkennen, dat gij in dit wezen zijt (der vereeniging met Christus in den oppersten weg; in vis. 10 is 't der vereeniging van de ziel als Bruid met Christus) en het u toeschrijven (ghetrouwen) en u daarin zoover eeren (dienen, dien dienst bewijzen) dat gij dit zijt (dus vereenigd met Christus: dat ghijt sijt die dit es onrechtstr. rede, in rechtstr. rede ware 't: ic ben die dit es = ik ben dit).

92 ende (so enich) datse mij in dit wezen begeeren; naar Mij in dien hoogsten weg verlangen, Mij daarin nastreven.

93 Ende recht houden deze uitdrukking vooral verbonden met gheven zal wel beteekenen: recht spreken, en de heele plaats: u niet laten veroordeelen, maar goedkeuren, en u alle recht latende wedervaren er naar streven; in u = in uw geval, wat u betreft. Meer heb ik van deze duistere plaats niet kunnen maken. Alles wordt klaarder, als men Had. in dit wesen als in 10, 48 in de Bruidvereeniging, opvat, niet zoozeer als de persoon Had., dan wel als de type der ziel; of, zoo men deze al te symbolische opvatting der visioenen niet aanneemt, Had. als tot de hoogste bestemming der ziel gekomen, zoodat de kennis, waarvan hier spraak, niet zoozeer de kennis is van Had, zoo hoog verheven, dan wel van de hooge verhevenheid waartoe de ziel bestemd is.

94 gheleiden zal wel hetzelfde zijn als leiden: tot den dag dat ze leiden zulk een hoog leven, het voorvoegsel ghe duidt dan de mogelijkheid of de onbepaaldheid aan: tot den dag dat ze ooit leiden.... Heel deze plaats schijnt bedoeld als een rechtvaardiging door Christus zelf van Had. 's Minnebeoefening, vgl. voor de gedachte Str. Ged. I. Het begrip heylich staat ook niet vast; is dit: gelukzalig? of volmaakt? of wat juist? Vgl. 10. 9, 19, 51. In de lijst der volmaakten wordt heilich verklaard als de volcomenheit der persone daer de drie in wonen. Cf. daar.

* LXXV-d

98 Samenvatting mede van voorgaand visioen; in vis. 7 had Had. Hem van buten ontfaen; vgl. r. 88.

[p. 90]

100 verstaen die eneghe weghe die gheheel in mi be-¹⁰⁰ 101 ghinnen. Nu kere di in mi alse de onuerwonnen ||^*101-105 102 die heues uerwonnen alle hemelsche / ende alle 103 erdsche / ende alle helsche kimpen/ ende uerwinre 104 wes gheciert /. Gheleide alle de ongheleidde / na^* 105 hare werdecheit / daerse van mi toe ghemint sijn/ [106] ende daerse mi in minnen / Ende dienen na recht¹⁰⁶ 107 miere naturen / daer ic al mede ben dat alle¹⁰⁷ 108 creaturen / behoeuen/ ende dat hen gherieft /.

109 Ende ic quam weder int ghemoet dies gheests / [110] die mi daer brachte/, ende ic vrachede hem: kimpe 111 here, hoe sidi gheciert uwen hoghen orconde daer¹¹¹ 112^* gi mi toe leidet/ ende niet en volleidet/? ende hi 113 seide mi wie hi was. Daer na seide hi te mi: 114 Jc orconde .v. die .iiij. weghe ende volleide, daer 115 in bekinnic mi/ ende die tide verwinnic/; ende den 116 viften gaf .v. die ghetrouwe, dien ghi ontfingt daer¹¹⁶ 117 ic niet en ben /. Want doen ic mensche leuede¹¹⁷

100 eneghe weghe: vereenigingswegen; in Mij zijn die één en geheel.

* 10 a.

101-105 Had. is zegevierster; zij heeft alle wegen bewandeld; zij zal nu zelf anderen geleiden; alse de onverw. = als een onoverwonnene. de helsche kimpen = de duivelen, waarover zij ook gezegepraald heeft.

* Nota duc oues meas**

106 daerse mi in minnen: in welke waardigheid zij Mij minnen, die waardigheid is de adel en de hooge bestemming der ziel.

107 daer = met miere naturen, waarin alle creaturen hebben wat zij behoeven en, meer nog, wat hun behaagt, wat hun nuttig is.

111 hoe zijt gij gekomen tot de sierheid van dien graad; de dat. = tot, in overeenstemming met; orconde = datgene wat hij getuigt, verkondt.

* LXXVJ-a.

116 Ghetrouwe de Minnaar; met zinspeling op Apoc. 1.6: testis fidelis.

117 Uit deze woorden zou mogen besloten, dat die man een theologant zal geweest zijn, waarschijnlijk te streng intellectualist; is dit een echo van den strijd tusschen Augustinisme en Aristotelisme? Wie hij mag geweest zijn, zullen wij wel niet kunnen uitmaken, nu Had. zelf ons zijn naam niet heeft meegedeeld. Het is ook niet gemakkelijk juist te bepalen wat hij heeft misdaan: hij had te lettel minnen met affectien wat wel zal beteekenen: te louter intellectueele Minne, zonder dat de heele mensch er aan deelnam; zoo heeft hij der edelre menscheit onrecht gedaan, door haar te houden buiten die Minne met affectien. Hij was dus misschien een theologant, die in 't geestelijke leven de rol van de menschheid, zooals Had. die in den oppersten weg had geschetst, voorbij zag.

[p. 91]

118^* haddic te lettel minnen met affectien / ende vol- 119 ghede den scarpen rade vanden gheeste; daer bi 120 en mochtic niet beruert werden te also enegher 121 minnen /. Want ic der edelre menscheit groet 122 onrecht dede/ dat ic hare dier affectien buten 123 hilt/. Ende hi seide: kere weder in dine materie /¹²³ 124 ende laet bloeyen dine werke / ende stucken van 125 onghenaden sijn di nekende/; Want du best¹²⁵ 126 kerende alse al uerwinnende/, Want du al uerwon- 127 nen heues. Doen quamic in mi seluen alse ene¹²⁷ 128^* nuwe harde sereghe / ende em || mermeer wesen^*128 129 sal tote dien daghe dat ic daer weder in valle 130 daer ic doe af keerde/.

* 51 a.

123 in dine materie in uw lichaam, waaruit zij immers was opgevoerd.

125 Als zegevierster zal Had. alle nakende vervolgingen en smarten kunnen overwinnen; stucken, in den zin van daden.

127 in mi selven ze komt terug in hare materie, in haar lichaam.

* LXXVJ-b.

* 10 b.

128 sereghe hartzeer hebbende; nuwe daar dit hartzeer opnieuw losbreekt.

1 B hoge B breet (et op ras.) 2 scoenre B ontseggheleker sconer 3 B gingen; hoge 4 B ginghen 5 C hoechten 6 B gingen A hoghe ende meer hoghe ende noch hogere ende alre hoechst B hoge ende meer hoge ende noch hogere ende alre hoechst 8 B geh. A hoecste w. 9 B gen. 10 sach ic .i. A aenscijn 11 B wege 12 B gene B de wege 13 een 16 B kympe

17 A ryclec A aenscine B anscine B doer s. 18 A dore l. A en C diensten B dienste 19 leert 20 B geeft (B tusschen vollen en const. staat sse op ras. en doorgeh.) 21 B smaken B get. B kympe 23 de h.; 24 hille 25 hoechst 26 C gherech B ger.; oerconde 27 B ende vanden vijften; A die saldi B di s. A oercunden 28 B ger. C die; sende 29 A di sint (i onduidelijk) 30 B vort B ontseggeleke; 31 scone A aenscijn 32 A grote B .i. groet A 33-44 streep i.r. 34 selue

35 wesene 36 B lange (B heeft tweemaal alle lange vren maar eens doorgehaald) B veruolgen 38 B gegeuen B gebr. 39 aneghinghe derre 40 B gewaect B zwaerre 43 B cortte 44 B lange; de w. 45 A te mi selue 46 A ghegaen B geghaen 47 A ghinic ic ute m.v. B gingic ute te minen v.t.d. 49 A hebic B hebbic B gesent

50 ten d. 52 A die gh. B. die gene 53 B zijn B meere 54 B dogen; versmaetheit B die gehort 55 B zijn B beclaget 56 goede (in A e van oe erb) ghewerleke 57 B doemmen B en erb. B gen. 58 twifelt 62 A 62-67: streep i.r. B die gene B luttel 63 A ghebrukene B gebrukene* 64 B dogen; 65 verlatene 67 getr. 68 A die gh. B die gene

69 C begheuen 70 B ende in; quale B zijn 71 B haer sc.. B haer v. 73 selue B arbeiten (t uit d verb.) A kinnissen B kinnesse 75 B dage 76 A die gh. B die gene C iamerere (verkeerd afkortingsteeken) B iammer 77 gen. 79 car. 80 A ende dere B in derre (op ras.) 81 B beruerende B wege

82 B metten ger. 83 A oerconde 84 A oerconde 85 met di 86 ontbonden (maar n geexp. in A en B*) A verhoelne 87 weghen 88 A heilicheit B heilecheit B nu (uit mi) 89 in alle; kinnesse

90 heilech; alsoe 93 A begaren 94 B dage 95 soe h. A dat (op ras.) 96 B mogen geu. A oerconde 97 hare; alsoe B lange 98 B gesm.

100 B enege B geh. 101 B alse die; onuerwonne A 101-107: streep i.r. 102 C alle vôôr erdsche erb. 103 A aerdsche A hilsche 104 alle die A ongheleide B ongeleide 105 B zijn 108 (B tusschen dat en hen staat ic doorgehaald). B ger. 109 A geests 110 vraghede III B hogen A oerconde 112 ghi niet ne (in C is vollei van det gescheiden door een scheur in 't hs.) 114 A oerconde B die .iiij. A wegen B weghen 115 verwinne ic 116 vijften; ontfinct 117 doe A van 117 tot einde: streep i.r. C leuende

118 B luttel B volgede 119 A scerpen B scerpen; geeste 120 ne m.; alsoe 121 B groot [?] 122 diere B affectie 125 A onghenade B zijn; nakende 127 doe 128 B zereghe