Visioenen

Regelnummers proza verbergen

[p. 63]

Zesde visioen

Inhoud.

Op driekoningendag. Had. was toen 19 jaar oud. Zij had verlangd te weten, hoe God degenen die zich in Hem verliezen en in zijne genieting worden opgenomen, ontvangt en Zich zelf meedeelt. Zij ziet een hooge, machtige plaats: daarop een zetel; daarop iemand in alle heerlijkheid en macht; een kroon, die alles overspande, hing boven zijn hoofd. Een engel vereert en aanbidt Hem en stelt Had. voor. Deze erkent den Minnaar: in zijn aanzicht ziet zij alle aanschijnen en alle dienstbeoefeningen: zij begrijpt waarom en hoe sommigen gedoemd worden, en waarom ieder zal beloond worden; waarom sommigen van God afdwalen en wederkeeren tot Hem met nog schooner heiligheid dan te voren; hoe anderen er uit schijnen te dolen, maar er steeds in blijven, in troosteloosheid; anderen van jongsaf hunne plaats in Hem behouden. In zijne rechterhand houdt Hij zijne zegeningen en daarin den hemel; in zijne linker de straffen en de hel; zij ziet hoe Gods lengte onder al is, zijn kleinheid boven al, zijn verborgenheid om al heen, zijne wijdheid binnen al. Zoo kent zij God. In zijne borst ziet zij de Godsgenieting, waarin zij dan, zonder kennis, verzwolgen valt, een halve uur. Dan komt zij terug tot haar vorigen toestand van vervoering; zij wordt vermaand voortaan steeds in alles naar Gods wil te zijn, met Hem te doemen en te benedien; en haar wordt verklaard, dat God dusdanig is in ghebruken, en in kinnen en in opghenomenheiden.

Algemeene beschouwingen.

In het visioen zijn er duidelijk twee stadia der vervoering: in het eerste kent en verstaat de zienares God, zij schouwt en begrijpt wat er van God te kennen is; in het tweede geraakt zij buiten alle weten en kennen, in een zich-éénvoelen in zalige genieting met God. In de inleiding nu had Had. verlangt te weten, hoe God is in verlorenheiden van hem, in opnemene van ghebrukenessen; ik meen dat daardoor niet de twee stadia in 't visioen worden uitgedrukt, maar alleen het laatste (vgl. 84:

[p. 64]

al verloren in die ghebrukeleke borst). Aan het slot worden drie zaken vermeld, door 't visioen beteekend: dusdanig ben ik in ghebrukene, ende in kinnen ende in opghenomenheiden. De eerste twee zouden wel de twee stadia in 't visioen kunnen uitdrukken, in omgekeerde orde; feitelijk schijnen de twee uitdrukkingen: in verlorenheiden... in opghenomenheiden min of meer hetzelfde te beteekenen: de ziel geraakt verloren in God; God neemt haar op en geeft haar ghebrukenesse.

67 vlg. wordt de alomtegenwoordigheid van God, die, buiten alle ruimte, overal Zich zelf is, op paradoxale wijze uitgedrukt. Br. 20 is er eene uitbreiding van met allegorische verklaringen. Dergelijke paradoxale taal, die wel vooral uit Dionysiaanschen invloed stamt, komt bij vele kerkvaders voor. Zoo heeft de hl. Gregorius: Ipse (Deus) manet intra omnia, ipse extra omnia, ipse supra omnia, ipse infra omnia. Et superior est per potentiam, et inferior per sustentationem, exterior per magnitudinem et interior per subtilitatem. Sursum regens, deorsum continens, extra circumdans, interius penetrans. Nec alia ex parte superior, alia inferior; aut alia ex parte exterior atque alia manet interior; sed unus idemque totus ubique. (Mor. in Job, 2, 12, P.L. 75,565 C; maar elders komt Gregorius er meermaals op terug; zie Deus in Index van Migne). Dergelijke beschouwingen meer, ook in onze literatuur: Van Maerlant Wap. Mart. III, 105; Monen Lat. Hymn. I, 14, De S. Trinitate. cf. S. Bonaventura Itiner. mentis, n. 64.

[p. 65]

[1] HEt was in enen dertiendaghe/; Doe wasic^*1 2 .xix. iaer out, alsoe wordense mi daer² 3 ghenoemt/. Doe haddic wille/ te onsen here te 4 gane/; ende ic was te dien tiden in begherten/ ende 5 in ouerstarken eyschene wie god nemt / ende⁵ 6 gheeft in verlorenheiden van hem, in op || nemene^*6 7 van ghebrukenessen, die hem als in allen na sinen⁷ 8 wille sijn /. Doen werdic op dien dach daer 9^* met sere van nuwes in minnen beruert/; ende⁹ 10 doen werdic op ghenomen in enen gheeste/ ende 11 gheuoert daer mi wart ghetoent ene hoghe ghe- 12^* weldeghe stat/ ende op die moghende stat stont 13 .J. zetel; ende die daer op sat was onsienlec ende 14 onuerstaen in diere werdicheit / van dien am-¹⁴

* .vj.

1 dertiendaghe: dertiende dag na Kerstmis, Driekoningendag.

2 XIX iaer. De Engel zal haar dit zeggen, r. 33. Was ze misschien dien dag negentien jaar geworden, zoodat ze op een Driekoningendag zou geboren zijn? Misschien wel, om de bijzondere vermelding hier. Uit deze plaats kan wel afgeleid, dat de Vis. vooral plaats hadden in Had.'s jeugd; daarom niet, dat ze toen werden opgeteekend.

5 wie hoegedaan? (vgl. r. 35; r. 96: aldus ghedane) nemt ende gheeft vaag; misschien: hoe God de ziel opneemt in verlorenheiden, en zich dan meedeelt (in opnemene van ghebrukenessen).

* 7 b.

6 Wat verlangde Had. eigenlijk? vgl. aan het slot, waar Jezus zegt: (r. 96 vlg.): aldus ghedane ben ic in ghebrukene ende in kinnen ende in opghenomenheiden denghenen die mi ghenoech na minen wille sijn. Om de plaats van die hier, heb ik het relat., dat in A en B staat r. 6 na gheeft en in C ontbreekt, hier vóór hem gezet, wat ook den zin duidelijk maakt. In verlorenheiden van Hem verloren in Hem, in opnemene = in opghenomenheiden als de ziel opgenomen wordt; God neemt de ziel op, die in Hem verloren geraakt, dan geeft Hij haar ghebruken. Zie Alg. beschouwingen.

7 als alles, geheel, in alle opzichten.

* LXXI-b.

9 sere niet subst., maar bijw.: daarmee zeer beruert.

* 48-b.

14 Hier wordt Gods ondoorgrondelijkheid voor alle natuurlijk verstand mede uitgedrukt.

[p. 66]

15 bachte dat daer bouen te werkene was. selke stat 16 te besittene dat es onbekinleec hemelsche ende¹⁶ 17 ertschen /. Bouen op dat hoghe sitten in die 18 hoghe stat / daer saghic ene crone / die was¹⁸ 19 bouen alle diademata/; ende hare wijdde hadde 20 onder hare alle dinc beuaen / ende buten diere 21 cronen en was niet.

22 Ende een Jnghel quam met enen gloeyende wye- 23 roecvate / ende gloyende van viereghen roke/; ende 24 hi cnielde voer die hoechste stat / der zetele daer²⁴ 25 die crone bouen hielt /; ende hi deder hem ere 26^* mede ende seide/: O onbekinde moghentheit /²⁶ 27 ende al vermoghende grote here/, hier mede si di 28 ere ende werdicheit / van derre vrouwen die di 29 besoect in dine verhoelne stat /, die onbekint es²⁹ 30 allen den ghenen / die di dus onstekene offerande 31 niet en senden/ met alsoe scarpen schichten / Alse 32 si di sent met nuwer bernender ioghet/, die || onder^* 33 dat volc hare .xix. Jaer heet hebbende/. Ende 34 si es die, here, die di inden gheeste comt besoe- 35 ken /, Wie du daer best daer men di niet en³⁵ [36] versteet /. Want dat onbekinde leuen dattu in

16 van dien ambachte: de werken van Gods opperheerschappij: het ambt dat degene, die daar op zat, uitoefende.

18 crone zinnebeeld van Gods onmetelijkheid, oneindigheid. Voorloopig weet Had. nog niet, dat zij Gods troon ziet.

24 der zetele? Er is maar van één zetel spraak geweest. En zetel is gewoonlijk mannelijk. Bedoeld is toch de stat waar de zetel op stond (r. 12.) Is dit een plur. majestatis (als zijnde de zetel der Drieënheid?) of is zetel hier vr.?

* LXXI-c.

26 De Engel biedt de vurige verlangens van Had. aan, met hare offeranden, beden enz.

29 die nl. dine verhoelne stat.

* 7. c.

35 vgl. r. 50.

[p. 67]

37 hare heues ghesticht inder bernender karitaten, 38 dat heefse hier gheleidt/. Nu oppenbare hare 39 dattuse hier halets ende volleidse in di/.³⁹

40^* Ende daer hoerdic .J. stemme spreken vreseleec 41^* te mi / ende onghehoert, bi enen ghelikenesse 42 sprekende te mi, die seide/; Sich wie ic ben/. [43] ende ic sach den ghenen dien ic sochte/; ende sijn 44 anschijn oppenbaerde hem met selker claerheit 45 dat icker in bekinde alle anschine / ende alle die^*45 46 vormen die ye waren / ende selen wesen/, daer 47 hi ere ende dienst af ontfeet in allen gherechten /; 48 ende waer omme elc tsine sal hebben in doemselen / 49 ende in benedictien /; Ende waer bi elc geset sal 50 sijn in sijn stat/; ende bi wat wesene die selke⁵⁰ 51 van heme daer vte dolen / ende weder daer toe 52 geraken fierleker / ende scoenleker dan sijt te 53 voren hilden /; ende waer omme selke dolen/ ende 54 niet weder gheraken /; ende hoe selke altoes 55 schinen dolende/ ende nye vre daer wt en quamen/^*55 [56] ende gheheel sijn bleuen staende / ende alle⁵⁶ 57 vren wel na sonder troest; ende selke sijn 58^* bleuen in hare stat van kinde/ ende bekin||dense^*58

39 halets ímperf..

* 48 c.

* LXXI-d.

* Nota (C.)

45 Deze voorstelling berust op de Augustiniaansche voorstelling van ons aller ideëele leven in God, zie vis. 2.

50 wesene manier, levensvoering.

* status diuersorum

55 schinen dolende; zij schijnen buiten God te dolen, maar blijven steeds in Hem; degenen nl. die, als Had. dikwijls in de Str. Ged. klaagt, in ellende van Minnen zijn, die als de Imitatio het heeft, exsilium cordis lijden.

56 ende vóór alle ontbr. in A en B, is ook niet noodig.

* LXXIJ-a.

* 7 d.

58 van kinde van kindsbeen af; bekendense: nl. hare stat: lieten ze waardig blijken.

[p. 68]

59 werdech / ende hildense also toten inde/. Alle 60 wesene bekindic daer in dat anschijn/. Jn sine⁶⁰ 61 rechte hant saghic die ghichte siere benedictien, 62 ende daer in den groten hemel ontdaen / Ende 63 alle die daer in wesen selen eweleec met heme /.⁶³ 64 Jn sine luchter hant saghic dat swert dies vruch- 65 teghen slaghes/ daer hiet al met versleet in die 66 doet/. Daer in saghic die helle / ende alle hare 67 eweleke gheselscap/. Jc sach sijn lingde onder⁶⁷ 68^* al verdruct/; Jc sach sine cleinheit bouen al ver- 69 heuen /; Jc sach sijn verborghenheit begripeleke⁶⁹ 70 alle dinc omme vloeyende /; Jc sach sine wijtheit 71 binnen al besloten/. Jc hoerde sine redene/ ende⁷¹ 72 verstont alle redene met redenen/. Jc sach in sijn⁷² 73^* borst dat ghehele ghebruken siere naturen in 74 minnen. Van alden anderen dat ic sach gheston-⁷⁴ 75 dic inden gheeste/.

60 vlg.: wel een groot- epische voorstelling!

63 In den groten hemel zullen de zaligen dus eeuwig met God zijn, niet in God verdwijnen of te niet gaan, naar pantheistische voorstelling.

67 Vgl. Br 22, die een uitbreiding is van deze overigens verspreide gedachte; cf. b.v. Bernardus De consid. l. 5, c. 13: Quid est Deus? Longitudo, latitudo, sublimitas et profundum. De gedachte berust op Eph. 3,18. Zie Alg. besch.

* 48 d.

69 begripeleke alles omvattend.

71 sine redene zijn woord, leer: wat met onderscheidelijk verstandelijke kennis kan gevat worden; alle redeue hetzelfde: met redenen met onderscheidelijk verstandelijke kennis, tegenover ondervindelijk genietende kennis.

72 De Godsgenieting gebeurt in 't innigste van Gods wezenheid.

* LXXIJ-b.

74 van alden anderen. Misschien is hier tegenstelling bedoeld met wat volgt, en staat ghestondic inden gheeste tegenover quamic buten den gheeste. Dan is ghestondic = bleef ik staan, hield ik het uit; maar voor die rycheit (tegenover alden anderen) quamic..

[p. 69]

76 Maer doe wonderde mi van al diere rijcheit/ 77 die ic ghesien hadde in heme/; Ende bi dien⁷⁷ 78 wondere quamic buten den gheeste/ daer ic in 79 hadde ghesien al dat ic sochte/; ende alse ic alsoe⁷⁹ 80 ghedaen in al diere riker verweentheit kinde mijn 81 anxteleke lief/ ende mijn ontseggheleke soete/, 82 Doe vielic buten den gheeste van mi/ ende van 83 al dien dat ic in hem ghesien hadde/; ende viel 84 al verloren in die ghebrukeleke borst siere naturen 85 der minnen/. Daer in bleuic verswolghenleke ver-⁸⁵ 86 loren buten alle ver||stannesse van el yet te wetene/^* 87 noch te siene/ noch te verstane,/ dan .i. te wesene 88 met hem/ ende dies te ghebrukene; daer in bleuic 89 men dan ene halue vre/.

90^* Doen werdic weder ghewect in enen gheeste/⁹⁰ 91 ende ic bekinde weder alse te voren/ ende ver- 92 stont alle redene/; ende van hem wart echt ghe-

77 Totnogtoe heeft Had. in vervoering klaar geschouwd, ‘gekend met redenen’; verwondering brengt haar nu buten alle verstannesse (r. 86) waar ze niets meer ziet noch verstaat, maar geniet.

79 ende alse ic.. doe vielic buten den gheeste van mi is feitelijk een verklarende herhaling van wat voorafgaat; dit buten den gheest vallen van r. 82 is geen ander dan dat van r. 78; het wonderen van r. 76 wordt verklaard door 79: toen ik alsoe ghedaen in al diere riker verweentheit kinde; nl. toen Had. aldus ghedane kende haar anxteleke lief (waarsch.: door zijn grootheid, heerlijkheid enz. ontzag inboezemend) en mijn ontseggheleke (onuitsprekelijk, om zijn heerlijkheid, enz.) soete, kwam ze...

85 Had. geraakt hier in verlorenheiden, waarin ze niets meer schouwt, noch kent, noch verstaat, maar geniet: zich één voelt en weet met den Geminde. Vgl. 10,71; 14,149.

* 8 a.

* LXXIJ-c.

90 Zij komt terug tot den eersten toestand, om nog een les te hooren en de verklaring van 't visíoen.

[p. 70]

93 seghet te mi: Hier na en saltu meer nieman⁹³ 94 doemen / noch benedien / buten ghetamen van 95^* mi/; Ende du salt elken gheuen recht na sine 96 werdecheit/. Aldus ghedane ben ic in ghebrukene/⁹⁶ 97 ende in kinnen/ ende in op ghenomenheiden den 98 ghenen die mi ghenoech/ na minen wille sijn/.^* 99 Jc gheleide di god/ ende mensche weder in die⁹⁹ 100 wrede werelt, daer du salt ghesmaken / alre 101 doede: des du hier weder coms in den ghehelen¹⁰¹ 102 name mijns ghebrukens / daer du in ghedoept¹⁰² 103 best in mine diepheit. Ende ic wart met dien 104 weder bracht iamerleke in mi seluen.

93 vgl. v. 5, 19.

* 49 a.

96 Dit had ze verlangd te weten.

* preparatio

99 di God ende mensche behoort waarsch. samen (niet met Jc, god ende mensche) dit toch moet Had.'s leven zijn: als de Godmensch, gelijkvormig met zijn Menschheid en met zijn Godheid.

101 de ghehele name mijns ghebrukens is de Godheid in hare wezenheid, waarin de drie namen één zijn, en waarin de volle vereeniging gebeurt.

102 Slaat minder op het sacrament des doopsels, dan op de ervaring in dit vis. opgeteekend: ze kreeg het doopsel der volle Godsgenieting, waarin ze eens ten volle zal leven, nl. in Gods diepheit = eenheid van wezenheid.

1 B doe was ic .xix. (ben. i.r. met verwijzing naar hier) 3 B gen. B heere 4 B ghane; tide 5 ouersterken A eyskene 6 B geeft Na gheeft heeft A die B die (verbeterd uit iets anders) 7 die ontbr. hier in de 3 hss. 8 B zijn; doe 9 A beroert 10 B gen.; geestes 12 B mogende 13 A omsienlec B onsienleec 14 B in die w.

15 B Selke 16 onbekinlec hemelschen 17 A aerdschen B erdschen B hoge 18 B hoge B sagic 19 dyademata (in B tusschen twee roode lijnen); wide 21 dier 22 1 B ingel A gloyede B gloyenden; wieroec vate 24 knielde vore 25 B hilt A dhi (d geexp) 26 ombekinde B mogent. 27 B groet 28 C vrouden 29 C besoecht B besuect; ombek. 30 al den Bgenen 31 nesenden (in B is ne door een streep van senden gescheiden) scerpen scichten 32 B si (i op ras.) B nuwer (op ras); berrender 34 A eerste die geexp. en doorgeh. B eerste die ontbr*; geeste B besueken 35 C die niet

37 B gest.; berrender carit. 38 B heeftse (t bijgev.) 39 dat duse; haels (in B ha op ras.); ende volleitse A indi 40 A hoerde ic B ene; vreselec 41 B ongeh. B ghelikenessen 42 B ende seide 43 B den genen B zijn 44 A aenscijn A openbaerde B openbarde 45 A aenscine B anscine 47 B eere A gherechte B gerechte 49 B by; ghes. 5o B zijn; in sine A bi wat saken wesene (saken geexp. en doorgeh.) 52 A gher. C f van fierleker verbeterd (uit s?) (A heeft ook wel f, maar gelijkend op s) B sierleker 53 A omme 54 B ger. 55 scinen; nie; ute 56 B geh.; ende vóór alle ontbr. 58 B haer st. A bekindese B bekindense (d op ras).

59 hieldense; alsoe ten 60 A aenscijn 61 B sagic B gichte sire 63 eweleke 64 B sagic B zwert 65 B slages; hi al 66 B doot B sag ic A hille; al hare 67 ges.; sine l. 68 cleynh. 69 sine A verborghentheit B verborgenheit; begripelec B ende alle d. 70 vloyende 72 in sine 73 B geh. B ghe van ghebruken erb. bijgev.. B sire 75 geeste

76 dier 77 B ges. 78 geeste 79 C ic erb. B ges. B alsic en in al: onduidelijk, op doorgesleten plaats 80 dier 81 A onseggh. B onseggel. 82 geeste 83 B ges. 84 siere (op ras. in A staat siere en naturen op anderen regel; B heeft eerst sienen gelezen, daarna verb. en beide woorden gescheiden.*) 85 verswolgenleke 86 A allen B ver van verstannesse op versleten pl. onleesbaar; iet 87 A ien (in rand .i.) B een 89 min; .i. 90 Doe; geeste B i.e.g. ghewect

92 B gheseget 93 ne; niemene 94 B get. 95 B elcken geu. 96 A ghedaen B gedaen 97 A kinne B kinnene A ghenoemenh. 98 C di B genoech B zijn 100 B gesm. B du i.r. hier op versleten pl. B geheelen 101 C hier i.r. 102 B ged. 103-104 iammerleke