Visioenen

Regelnummers proza verbergen

[p. 40]

Derde Visioen

Inhoud.

Op een Paaschdag, nadat Had. al meer dan twee jaar had verlangd te weten: Wat is Minne? en wie is Minne? wordt zij gevoerd vóór het Aanschijn van den hl. Geest, (deze minder als afzonderlijk Persoon gedacht dan als één met den Vader en den Zoon, in de wezenlijke liefde der Godheid,) en wordt er haar op die vragen antwoord gegeven.

Algemeene beschouwingen.

Iets dergelijks over dit verschil van wat Minne is en wie Minne is komt ook voor bij Ruysbroeck XII Begh., 29-30.

Daar spreekt de Vader tot de ziel: Merke mi nauwe, wat ic ben ende wie ic ben. En verder wordt die verstandighe cracht gheneicht ende van Gode gheeyscht te siene wat God es ende wie hi es. De hl. Geest antwoordt aan de ziel, die verlangt Gods Aanschijn te aanschouwen: Sich mi ane, wie ic ben ende wat ic ben. Uit geen enkel woord echter bij Ruysbroeck blijkt welk verschil hij tusschen beide uitdrukkingen maakt. Uit wat volgt bij Had. schijnt dat verschil hierin te bestaan: wat Minne es bedoelt meer de werkingen en openbaringen der Liefde, die dan ook in de schepselen worden aangetroffen; wie is meer de persoon zelf der Liefde. De watheid is als buiten den h. Geest, de wieheid is de hl. Geest zelf. Daarom moet Had. die watheid erkennen in allen, moet zij die watheid in haar Minneleven uitdrukken (18, 20). De wieheid echter zal zij gebruiken, genieten, als zij zelf Minne zal zijn.

Algemeener nog: de watheid is God in geschapen licht; de wieheid is Hij zelf. Naar Dionysius toch heeft God geen naam, geen watheid, dan alleen in geschapen licht. De wieheid is dan God in zich zelven.

Dit visioen is, ten slotte, toch weer een uitbeelding van de gewone leer, dat de ziel den geheelen Godmensch in zich moet beleven: als zij zijne Menschheid in zich beleeft, beleeft zij wat Minne is; komt zij daardoor tot de Godheid, dan bezit zij de Liefde: wie Zij is en is zij Liefde. De ziel

[p. 41]

moet leven wat Minne is en dus worden en bezitten wie Minne is.

Opmerking verdient nog dat, hoewel de stem komt uit het Aanschijn van den hl. Geest (wel is waar als één met Vader en Zoon), de hl. Geest zich toch vereenzelvigt met den Godmensch, Christus, welke voorstelling bij de Middeleeuwers in de hand gewerkt werd, door den naam God, waarmee zij kortweg Christus bedoelden.

Noch in A noch in B schijnt hier een nieuw visioen te beginnen: er staat slechts, op een nieuwen regel, het bekende teeken voor een paragraaf; en de letter d is niet rood, zooals gewoonlijk bij het begin van elk visioen, maar alleen rood doorstreept. Toch is 't visioen zelf verscheiden van het voorgaande: de schrijfster schijnt het zich herinnerd te hebben, nadat zij 't vorige had opgesteld.

[p. 42]

[1] DAer na eens paeschs daghes wasic te gode¹ 2 ghegaen/; ende hi omuinc mi van binnen 3^* mine sinne/ ende nam mi inden gheeste / ende 4 voerde mi in dat anschijn des heyleghen gheests / 5 die den vader / ende den sone in enen wesene 6 heuet. Ute dien gheheelen wesene / dies anscijns⁶ 7 ontfinghic alle verstennissen ende soe lasic alle ^*8 mine vonnissen/. Ende ene stemme vte dien an-⁸ 9 schine luudde also vreeseleke / alse ouer al ghe-⁹ 10 hort /; ende si seide te mi /: Sich hier, oude, die¹⁰

1 te gode ghegaen waarschijnlijk te communie, God = Jesus Christus. 3 mine sinne hangt af van omvinc (A en B ontfinc;) inden gheeste nemen vervoeren, naar aanleiding van de apocalyptische uitdrukking: fui in spiritu in die dominica (Apoc. 1, 10) of: abstulit me in spiritu (Apoc. 17. 3). 5 in enen wesene heuet = zooveel als: één wezen is met Vader en Zoon in een-Liefdeomhelzing. Maar Had. wordt gevoerd vóór den H. Geest, als één wezen met Vader en Zoon; daarom:

* LXVIJ-c.

6 Ute dien gheheelen wesene 6-7. Zij ontving dit niet vóór de stem weerklonk; maar deze regels geven op voorhand aan wat de stem haar zeggen zal; vgl. r. 26; reeds in Vis. I wordt dit anticipatie-procédé opgemerkt. Zoo zijn r. 10-14 uitbreiding van de verstennesse; r. 15-25 zijn hare vonnisse nl. de judicia Dei omtrent haar.

* iudicium legit

8 Uit het aanschijn der Minne worden gewoonlijk deze vonnissen gelezen; vgl. b.v. Br. 6, 136: Ende vte dien heileghen anschine leset al v vonnisse ende al v pleghen van uwen levene, waaruit ook de beteekenis van vonnisse duidelijk blijkt. Het woord is de vertaling van 't bijbelsche judicia, dat herhaaldelijk in dien zin gebruikt wordt, voornamelijk b.v. in ps. 118; (in 't kerkelijk officie, feestpsalm in de zoogenaamde kleine uren) ps. 16,2: De vultu tuo judicium meum prodeat.

9 alse ouer al ghehort zooveel als: dat ze overal, boven alles uit, gehoord werd.

10 oude is dit: houde, getrouwe? Ik ben geneigd het op te vatten als oude, in een apocalyptische visionnaire beteekenis, als overigens geheel dit antwoord een apocalyptisch karakter draagt. Wat het dan juist bedoelt, is niet duidelijk: vroede, wijze? Waarschijnlijker echter geldt dit weer van de ziel in God: de ziel in de enicheit ontvangen, (22) is oud als God; vgl. r. 12.

[p. 43]

11 op mi gheroepen heues ende ghesocht / wat ende¹¹ 12 wie ic minne ben dusentech iaer vore der men-¹² 13 schen gheborte/, Sich ende ontfanc minen gheest;^13-14 14 van allen bekinne / wat icker minne in ben /. 15 Ende alse du mi di volbringhes puer mensche¹⁵ 16 in mi seluen dore alle weghe van volre minnen, 17 Soe saltu mijns ghebruken wie ic minne ben /;¹⁷ 18^* tote dien daghe || saltu minnen / wat ic minne^*

11 wat ende ontbreekt in C, maar zal wel oorspronkelijk zijn, daar Had. dit zoo verlangd had. De zin: wat ende wie ic Minne ben is een soort constructio praegnans; daar de hl. Geest zelf Minne is en Hij hier spreekt, zegt hij, niet: wat ende wie Minne es maar wat ende wie ic Minne ben. Of zou Minne als appositie kunnen opgevat: ic, Minne, ben.

12 dusentich iaer volgt den apocalyptischen stijl na, en bedoelt waarschijnlijk: van alle eeuwigheid, in navolging van b.v. 2 Petr. 3, 8: et mille anni sicut dies una; of van Apoc. 20, 2 vlg.; of eenvoudig, ook in ons spraakgebruik = lang vóór. Van alle eeuwigheid waart gij het voorwerp mijner Liefde.

13-14 Waarschijnlijk moet met A en B gelezen worden bekenne: ontvang mijn Geest; daardoor zult gij van alles weten wat ik er Minne in ben; zoo iets als: welke werkingen, openbaringen mijner Liefde er in zijn.

15 En wanneer gij u mij brengt ten volle puer mensche in mi selven; dit slaat op Hadewijch's voorstelling: men moet Christus volgen in zijne Menschheid, Hem gelijkvormig-worden, puer mensche in Hem worden, om Hem gelijkvormig te worden in zijne Godheid, met Hem God te worden (vereenigd met Hem). Zoo reeds in vis. 1. Zoo vooral in Br. 6, 117 vlg.

17 dan zult gij mij niet meer kennen, maar door uw gelijkvormigheid met Mij, één geworden met Mij, zult gij mij bezitten wie ic Minne ben, persoonlijk. Tot dien dag zult gij minnen, (en in uw minneleven uitdrukken) wat ic minne ben, mijne werkingen, (zooals God zich in geschapen licht openbaart, als wijsheid, liefde enz.) door u met mij één te maken in mijn menschheid; dan zult gij Minne zijn, mij hebben wie ic Minne ben, en daarom Minne zijn zooals ik Minne ben. Vgl. b.v. Ruysbroeck XII B, 33, 22: Die vierde wise (van minnen) is een te sine met Gode in minnen.

* LXVIJ-d.

* 5 b.

[p. 44]

19^* ben/; ende dan saltu minne sijn / also ic minne 20 ben/, Ende dune salt niet men leuen / dan dat ic²⁰ 21 minne ben / Jn dinen daghe toter doet / dattu²¹ 22 leuende werdes/. met miere enecheit ontfingstu²² 23 mi / ende ic hebbe di ontfaen/. Vare ende leue dat²³ 24 ic ben, Ende comt weder/ ende bringt mi gheheele 25 godheit/ ende ghebruket wie ic ben. Ende doen 26 quamic weder in mi seluen ende verstont al dat 27 ic te voren seide / ende bleef starende in mijn her- 28 teleke suete lief.

* 46 b.

20 Ik begrijp: gij zult niet minder leven (in uw streven naar gelijkvormigheid met mij in mijn menschheid, leven is bedrijvend, dan dat ic minne ben, dan mîjn zelfde minneleven, in de beoefening van dezelfde minnewerken; door algeheel opname in u van mijn Menschheid.

21 in dien daghe waarschijnlijk te lezen met A en B: in dinen daghen = in de dagen van uw leven, tot aan den dood, wanneer gij zult levende worden; die voor u de dag van 't leven zal zijn. De stervensdag der heiligen wordt ook door de kerk dies natalis genoemd.

22 Gij hebt mij ontvangen met mijne enkelvoudigheid: met de goddelijke Liefdeomhelzing; vergelijk r. 5.

23 leve (bedrijvend) dat ic ben i.e. wat ik Minne ben, de Menschheid. Als gij dan zoo geheel Godvormig zult geworden zijn, geheel vergoddelijkt, dan kom en bezit mij wie ic minne ben.

In A noch in B schijnt hier een nieuw visioen te beginnen: er staat slechts, op een nieuwen regel, het bekende teeken voor een paragraaf; en de letter d is niet rood, zooals gewoonlijk bij het begin van elk visioen, maar alleen rood doorstreept.
1 A een paesdaghes B in paesdages 2 B gegaen A gheghaen C hi ontbr. ontfinc B zinne 3 A geeste 4 A aenscijn A heylighen C gheest B heilegen geests 5 A zone 6 A ghehelen B gehelen C dijns A aenscijns B anschijns 7 ontfinc ic; B verstannessen A verstannessere 8 vonnessen A aenscine B luude; alsoe 9 vreseleke A ghehoert B gehoert

11 B ges. C wat ende ontbr. 12 B voer 13 B menschen (schijnt veranderd, h in rand bijg,) 14 A gheboerte; geest 15 C bekinnen C want B di ontbr. B volbringes 16 alre B wege 18 Tote; dage C Want 19 B zijn; alsoe

20 C du C mijn A men B min 21 C dien; A in (verb.) dienen daghen B in dinen dage B doot 22 A ontfinghestu B ontfingestu 24 A bringhet B bringet A gehele B ghehele 25 B ghebrukelec A doe 27 C ic ontb. 28 A soeteleke B zueteleke