Strofische gedichten

Vijf en dertigste lied

Inhoud.

KLAAGLIED. De geliefde klaagt haren nood aan de Liefde (I). De last wordt al te drukkend (II). Helpt Liefde mij niet, dan ben ik verloren (III). Liefde blijft onverschillig voor mijn nood (IV). Het baat mij niets om Hare genegenheid te werven (V. VI). Liefde heeft mij tot een leven van droefheid bestemd (VII). Hoe kan de zoete Liefde mij zoo laten lijden? (VIII). Maar ik wil mij tot Trouw wenden (IX). BESLUIT: overgave aan alle welbehagen der Liefde (X).

Algemeene beschouwingen.

In dit lied, een der meest overzichtelijke, in zijn psychologische stijging langs ééne lijn van hartstocht best begrijpelijke, verheft het wee zich tot een vormelijke aanklacht tegen de Liefde, om in een heilige offergave van geheel zichzelven aan alle welbehagen der Liefde uit te loopen.

‘'t Is winter. Vogelen en dieren treuren. Maar de harten lijden heel wat anders die in hun fierheid willen minnen, en wien de Liefde dan niet ten deel mag vallen. Wie ook oprijze’, zoo klaagt nu de geliefde, ‘ik moet blijven in het dal der troosteloosheid. Het wee drukt mij te zwaar, het houdt maar niet op, bij geen

[p. 221]

nood. Hoe kan het hart het uithouden, dat zoo menigen dood moet lijden, als hij smaakt, die zich altoos onbemind weet, en wien alles wordt ontzegd, waaraan hij hulp of troost of steun mocht hebben. Wil Liefde mij niet onthalen, waarom werd ik dan geboren! Is het met mij voor Haar gedaan, dan ben ik reddeloos verloren. Zoo mag ik voort mijn leven lang jammeren en klagen. Dan hoop ik op geen geluk meer, daar Liefde mij niet toekomen zal. Ik heb Liefde mijn nood voorgelegd. Ik heb Haar gesmeekt zich toch te erbarmen. Zij heeft me duidelijk laten begrijpen, dat Ze er lust noch tijd toe had. Wat mij gebeurt, is Haar volslagen onverschillig. Ik meende eens in Haar gunst te staan; Haar vreemde nukken hebben mij wel geleerd, wat er van is. Zoo moet ik nacht bij dag leven. Waar vind ik Liefde nog? Had ik ooit maar even in Haar gunst geleefd, ik zou mij beroepen op Haar trouw om mij te bevrijden. Nu moet ik zwijgen en voortdurend scherp oordeel ondergaan. Die vonnissen tegen mij richten mij te gronde. Wilde ik om Hare genegenheid werven, het zou me niets baten. Wanhoop heeft mij zoo ontredderd, dat ik geen opbeuring meer mag ontvangen, die van mij dien vreeselijken rampspoed kan afwenden’.

Zoo stijgt de aanklacht nu rechtstreeks tot de Liefde zelf: ‘Liefde, Gij waart daar te rade, toen God mij mensch wilde. Gij hebt mij in rampzaligheid gewild. U al de schuld van wat mij gebeurt! Ik beeldde mij in door de Liefde bemind te zijn. Ik ben verstooten, dat is de waarheid. Mijn vertrouwen, mijn hooge verwachting, is in droefheid gekeerd’.

En toch onder die bittere aanklacht klopt de hoop, klopt steeds de warme Liefde, de vaste trouw. En de vleitaal ruischt heen door de klacht: ‘Hoe kan Liefde, zoet als Zij is Haar zelve, zoo verbitterd op mij zijn? Hoe mijn diepste hart zoo hevig doorsnijden? Ik dool in duisternis, zonder eenige lichtstraal, buiten allen troost die bevrijdt, in vreemden angst’. En de klacht gaat over in een bede: ‘Geef, Liefde, toch liefde aan de edele fieren. Volbreng Uw werk in mij!’ Nog eens klinkt de bittere klacht op: ‘Liefde heeft waarlijk valsch met mij gehandeld’. Maar nu ook komt de berusting, met het inzicht: ‘Ja, ondanks alles, ik wil uitkomst zoeken bij Trouw. Zij helpe mij om mij aan de Liefde geheel over te geven, in de hoop dat Zij er eenigen prijs op zal stellen. Ik vraag Haar alleen dat Zij mij moge erkennen’. En de heele aanklacht eindigt met dit sublieme gebed van volmaakte offergave: ‘Ay, Liefde, doe met mij al Uw welbehagen. Uw recht, dat is mijn beste vertroosting. Daartoe wil ik mij volkomen schikken, gevangen of verlost. Uw liefsten wil wil ik in alles voldoen,

[p. 222]

in kwelling, in dood, in rampzaligheid. Geef, Liefde, dat ik u als Liefde erkenne. Dat is alles overtreffende rijkheid’.

Zoo bad de H. Ignatius: Da mihi amorem tuum et gratiam et dives sum satis. Zoo dichten inderdaad de heiligen.

Bijzondere opmerkingen.

Een winterlied, van den druk der Liefde.

Louter persoonlijk lyrisme, gebouwd op de noodzakelijkheid van het Lijden, om tot het Goed der Liefde te komen. Trouw is het, die steunen moet en tot de Liefde geleiden.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ b⁴ a⁴ b⁴ c⁴ c⁴ d⁴ d⁴

Drieledig; zonder refrein. Ik lees: 17 En wilt Mińne mi mińne níet ontfaén 18 Wat soúdíc (soúde íc) dan yé ghebóren? 31 Hebben mi háre vrémde kére ontghéven. 53 ic waénde van Mińnen ghemín(ne)t síjn 60 Ende miere hérten grónt met stórme doresníjt.

RIJMEN: 34: 36 ontseghet / ghelevet is onzuiver.

TAAL. - Moeilijke plaatsen: 15 wien = heeft als antecedens al: al wien, alles waaraan, waarbij zij; doch hoe dien datief-vorm te verklaren? Als instrumentalis?

20 wets na wee: aldus C; A heeft wers, B wers, maar schijnt de r in t te hebben veranderd. Ik behoud wets, van wedde, verdriet, dat in 2n nv. wets, maar gewoonlijk met te, te wets, gebruikt wordt: in een treurigen toestand; wets kan 2e nv. zijn na claghen: verdriet na wee, versterkende uitdrukking.

38 aflaet soeken an = verkwikking, leniging, zoeken bij, met een beroep op, Hare trouw. Er bestaat niet de geringste reden om in aflaet het Latijnsche afflatus te zien.

65 recht loes. A en B rechte loes: waarlijk loos, valsch, bedrieglijk. Er bestaat geen reden om rechteloes te lezen en te verklaren: vogelvrij, buiten recht. Dit woord toch, dat poëtisch luidde verwaten, schijnt alleen in rechtsoorkonden voor te komen.

I

Die tijt es doncker ende cout:^*
Dies druven voghele ende dier.²
Die herten doghen el menichfout,
Die kinnen hare natuere fier

* .xxxv.

2 dier: men verwacht mv.; misschien bet. dier = gedierte.

[p. 223]

5

Ende hen dan minne ontbliven sal.

 

Wie oprijst, ic blive int tdal,⁶

 

Van riken troeste onberaden,^*

 

Met swaren waghen altoes gheladen.

 

 

 

II

 

Die waghe es mi alte swaer,

10

Die niet en leghet bi ghere noet;¹⁰

 

Hoe mochte een herte ghedueren daer,

 

Die liden moet so meneghe doet¹²

 

Als hi ghesmaect, die hem bekint

 

Altoes van minnen onghemint,

15

Ende al ontseghet wien si ontfaet^*15

 

Hulpe ende troest ende toeverlaet.

 

 

 

III^III

 

En wilt minne mi minne niet ontfaen,

 

Wat soudic dan ye gheboren?¹⁸

 

Benic vore minne dus ontdaen,¹⁹

20

So benic sonder waen verloren;

 

So magic claghen wets na wee²¹

 

Al minen tijt voert ane mee,

 

Sone hopic niet na gheen gheval,

 

Sint minne mi dus ontbliven sal.

6 Wie ook oprijzen moge, ik voor mij moet in 't dal blijven.
onberaden: niet voorzien van = zonder.

* CXXIJ d.

10 leghet = gaan liggen, ophouden; bi ghere noet = bij geen nood, hoe hoog de nood ook zij.

12 doet = hevige smart door offergave van iets pijnlijks.

* 66 c.

15 z. bijz. opm.

III mi minne = mij als beminde.

18 Wat ... gheboren = variante van dat ic ie was gheboren!

19 Ontdoen = rampzalig.

21 wets: z. inl.

[p. 224]

 

IV

25

Ic toende der minnen mine pine;

 

Ic bad hare dat sire hadde ghenade;

 

Si dede mi met ghelate in scine^*27

 

Dat sijs en hadde wille noch stade.²⁸

 

Wat mi ghesciet dats hare al een.^*

30

Hoe si mi ye in onsten sceen³⁰

 

Hebben mi hare vremde kere ontgheven.³¹

 

Des moetic nachte bi daghe leven.³²

 

 

 

V

 

Waer henen es minne? in vinder niet.³³

 

Minne heeft mi al minne ontseghet.

35

Waer mi dat ye bi minnen ghesciet

 

Dat ic een ure hadde ghelevet

 

In hare hulde, hoe soet mi staet,³⁷

 

So sochtic ane hare trouwe aflaet;³⁸

 

Nu moetic swighen, doghen ende dueren

40

Scarp ordel met nuwen uren.⁴⁰

 

 

 

VI

 

Die vonnessen doen mi bederven,⁴¹

 

Dat minne mi dus ontbliven moet.

 

Al woudic om hare hulde werven,

 

Daertoe en hebbic gheluc no spoet.

* 81 a.

27 si dede mi in scine = liet mij duidelijk begrijpen, met ghelate = door Hare wijze van doen.

28 wille noch stade = lust noch tijd; stade hebben bet. echter gew.: de geschikte gelegenheid hebben.

* CXXIIJ a.

30 hoe, met de ironische bet.: wat er van is, van dit in onsten scinen.

31 vremde kere = handelwijzen, vremt, omdat men die van de Liefde niet verwachten zou; ontgheven = uit het hoofd gezet.

32 nachte bi daghe: in wee waar vreugde zou moeten zijn.

33 in = ic en.

37 soet = so het, hoe het ook met mij staat.

38 z. bijz. opm.; ik zou een beroep doen op Hare trouw; maar ik heb nooit in hare gunst gestaan, zoo moet ik zwijgen...

40 scarp ordel = wat door vonnessen wordt verklaard; met nuwen uren = schijnt niet meer te zijn dan: steeds opnieuw, voortdurend.

41 vonnessen = die beschikkingen over mij, dat Liefde mij ontbliven moet.

[p. 225]

45

Mestroest heeft mi so wederstaen,⁴⁵

 

In can confoert en gheen ontfaen,⁴⁶

 

Die miere herten ontkeren mach⁴⁷

 

Dien onghehoerden wederslach.

 

 

 

VII

 

Minne, ghi waert daer te rade

50

Daer mi God mensche wesen hiet.^*

 

Ghi meinet mi in onghenade;⁵¹

 

Si al u scout wat mi ghesciet.⁵²

 

Ic waende van minnen ghemint zijn;

 

Ic ben ontseghet, dats mi in schijn.

55

Mijn toeverlaet, mijn hoghe waen^*

 

Es mi te rouwen al vergaen.

 

 

 

VIII

 

Soe soete natuere als minne si,⁵⁷

 

Waer machsi nemen vremden nijt^*58

 

Dien si alle uren sticht op mi,

60

Ende miere herten gront met storme doresnijt?⁶⁰

 

Ic dole in deemsterheit sonder claer,

 

Buten vrien troeste, in vremden vaer;⁶²

 

Gheeft, minne, den edelen fieren minne

 

Ende voldoet in mi al uwe beghinne.⁶⁴

45 wederstaen = zich tegen mij gezet, mij ontredderd.

46 In = ic en.

47 ontkeren = afwenden.

* CXXIIJ b.

51 meinet = imperf.: gij wildet mij.

52 Het zij al Uw schuld = ik wijt het u toe.

* 66 d.

57 soe soete ... si = Zoet als Liefde in Haar zelve is.

* 81 b.

58 vremden nijt = haat die Haar natuur vreemd is.

60 met storme = hevig.

62 vrien troest = troost die bevrijdt, of: die een vrijen past; in vremden vaer = angst die een minnende niet zou moeten hebben.

64 voldoet = voltooi: beghinne mv. alles wat gij in mij begonnen zijt.

[p. 226]

 

IX

65

Minne heeft mi recht loes ghedaen;⁶⁵

 

Ane wiene salic nu soeken raet?

 

Dats ane trouwe: wilt si mi ontfaen,

 

Dat si mi om hare hoghe daet⁶⁸

 

Vore minne gheleide, dat ic hare mochte

70

Mi al op gheven, ocht sijs iet rochte;⁷⁰

 

Ic bidde hare troeste noch raet en ghene,^*

 

Dan si mi hare bekinne allene.

 

 

 

X

 

Ay, minne, doet al u ghenoeghen;

 

Uwe recht, dat es mijn naeste troest;

75

Ic wille met al mi daer toe voeghen,⁷⁴

 

Het si ghevanghen, ocht verloest,

 

Uwen liefsten wille willic vore al

 

Gestaen, in quale, in doet, in mesval.

 

Ghevet, minne, dat ic u minne bekinne:

80

Dats rijcheit boven alle ghewinne.

65 recht loes z. bijz. opm.

68 om = ter wille van, de hoghe daet schijnt de daad der minnende te zijn, die ze aan hare verpersoonlijkte Trouw toeschrijt.

70 ochte = voor het geval, indien, in de hoop dat Zij er eenige aandacht aan schenkt.

* CXXIIJ c

74 Naeste = dichtst aan het hart liggende, beste.

I. 1 donker 2 C Dies: s erb. A droeuen B drueuen; voghelen A ende dies dier: dies geexp. 3 A doeghen C el erb. 4 nature 5 A minnen 6 dal 7 A rike 8 A altoos.

II. 10 B die leget niet B geere A noot 11 .i. 12 B moet ontbr. A meneghen; doot 13 alse 14 A altoos A van i.r. in den tekst stond iets anders; B van tusschengev. op iets anders; v.m. al A al ombekint onghemint: ombekint geexp. 16 A troost.
III. 19 A ben ic A minnen 21 A wers na B wers na: de r schijnt in t te zijn verbeterd 22 A vordane meer B vort ane mee uit meer 23 A niet voer eeneghe geual B niet vor eneghe gheual 25 C sint boven sider B mi m. A minnen.

IV. 25 A der ontbr. in B tusschengev.* 26 bat; siere 27 mi ontbr. 28 B no 29 haer 30 B in ontbr. B gesceen 32 dies.
V. 33 A minnen A vender B en vinder 34 A heuet mi alle 36 B ene 37 B hoe ontbr. B soet met mi 38 aen A afflaet 39 A doeghen ende duren 40 ordeel.
VI. 43 A omme B verweruen 44 ne 45 heuet 46 Jc en B en gene 47 B mire B mach v.l.h. 48 A onghehoorden B ongehorden.

VII. 51 meynet A mi erb. A onghenaden B onghenade uit ... den 52 uwe 53 geminnet 54 scijn.
VIII. 57 suete nature alse A sij 58 A mach sij 60 A mier B mire A stoerme dore sijnt B doer snijt uit sijnt* 63 gheuet.

IX. 65 heuet; rechte loos 66 wien; sueken 67 A trouwen 68 omme 69 gheleiden; haer 76 A up; ochte B yet 71 A Jnne B haer troest; rade 72 B hare ontbr.
X. 73 uwe A ghenoeghe 76 ochte A uerloost 77 liefste 78 A doed B dode 79 A dattic uw maar u geexp., in B ontbreekt u*.