Strofische gedichten

Zes en dertigste lied

Inhoud.

INLEIDING: de ware minnaar blijve steeds even ijverig, gelijkmoedig in de Liefde, wat hem ook overkome (I). EERSTE DEEL; meer algemeen: hij houde zich steeds aan der Liefde zijde (II). In al Haar komen en gaan (III). Boven al verresen (IV). Volgens alle vonnissen van Liefde (V). TWEEDE DEEL; meer direct opwekkend, tot de ziel: aanschouw uw recht, volg uw natuur, die minnen moet (VI). Laat niet minder dan Minne u genoegen (VII). Anders komt u nooit het Goed der Liefde toe (VIII). Daag de Liefde uit zich geheel te geven (IX). Zij maakt vroed, geeft hoghen moet, bezit de ziel geheel (X). DERDE DEEL; meer persoonlijk: over de willekeurige

[p. 227]

handelwijze der Liefde (XI). Ons wee zou niet langer duren, gave Liefde ons duidelijk Hare omhelzingen (XII). God helpe hen die in zorgen om Minne moeten leven. SLOT: Trouw om alle smart in Liefde is waarborg van volle verzadiging (Rf.).

Algemeene beschouwingen.

Dit lied, van didactischen aard, handelt zoo wat over de geheele Liefdebeoefening, met als hoofdthema de stemming der eerste strophe: om in allen ijver te volharden, zonder zich te veel de genietingen of de smarten aan te trekken. Bij ieder punt in dien Liefdedienst wordt gewoonlijk in elke strophe aangegeven wat er het gevolg van is.

De eerste strophe geeft de algemeene stemming: ‘laat u niets van wat de Liefde u aandoet te zeer verdrukken. Door zulke houdingen zegent de Liefde uw wonen in de Liefde’. De tweede str. vergt die gemoedsgesteldheid om door alles heen de wilde wide der Liefde aan te durven. ‘Wie dit doet, heet het in de volgende str., en het verstaat alle behandeling der Liefde in Liefde te ondergaan, alle quale om Haar te lijden, komt tot Haar volle kennis in hare hoechste sale’. Die quale opvattend, betoogt de volgende str. dat, ‘om er van te genezen, men de Liefde in alles naar Haar welbehagen moet staan, zich boven alles heenzetten, alles verduren zonder inspaning te laten blijken; en al de schikkingen over hem uit de Liefde te lezen’. Op die vonnissen borduurt str. V: ‘die dringen diep binnen; geen laaghartige kan ze begrijpen; maar alleen hij die fier de gansche Liefde wil doormaken tot waar minne (de ziel) met minnen Minne anestaert. Zoo overwint hij en blijft hij verclaert’, mag hij zich blijvend verheugen in de Liefde.

Met het ontbreken der concatenatio, die de vorige strophen verbond, wordt met str. VI een ander deel ingeleid: een meer persoonlijke opwekking, al wordt die toch ook weer in str. VII, IX en XI vrij algemeen gehouden. ‘De ziel beschouwe haar recht en hare natuur: hoe zij tot de Liefde geschapen is en Liefde vergt. Zij talme niet, tot zij den dienst ten einde gedaan heeft’. Str. VII wil de ziel opwekken om zich met niets minder dan Liefde zelf te vergenoegen, wat toch algemeen wordt voorgehouden. Terwijl str. VIII omgekeerd betoogt, dat, ‘indien gij iets weigert dat Trouw vergt, het u nog wel eens verdrieten zal, zonder baat. Omdat gij vlucht wat Liefde gebood, zal ook alles achterwege blijven waarmee Liefde voorziet’. En dit versien opvattend: ‘wien de Liefde iets schenkt, wat ook, hij weze daar niet mee tevreden: vrij verge hij Liefde geheel. De Liefde schenkt hem dan menigvoudigen rijkdom. Hij alleen krijgt volle macht in de Liefde’. Str. X schijnt dit nader te willen toelichten: ‘uit Haar zelve is Liefde

[p. 228]

goed. Wat Zij ook doe (lijden), Zij maakt vroed, schenkt hoghen moet; neemt geheel bezit van den mensch, zoodat hij door Liefdevuur geheel verteerd wordt’.

De volgende strophen dragen een persoonlijker accent. Dit verteerd worden door Liefde roept de dichteres tot de werkelijkheid terug. ‘Helaas, zoo mooi is 't alles wel niet! Waar is Liefde dan, als men ze niet kan vinden, men, dat is iemand die alles aanwendt wat hij heeft of verkrijgen kon, die nochtans Liefde niet vindt, iemand dien Liefde minne zendt, zoodat Zij hem geheel in wee wentelt, en hij Haar toch niet mag ervaren? Terwijl een andere, wien Zij het gunt, spoedig voldaan heeft. Waar Liefde is? Ja, daar, ginder, waar Ze wil, vrij, onbevreesd. Dat Zij voor mij onbekend, ontoegankelijk, blijft, doet me leven in angst, als vele anderen die in de overzware macht der Liefde aan Haar moeten hangen! Dit zou niet lang duren, liet Liefde ons eens duidelijk Hare omhelzingen ervaren’.

De laatste str. is een gebed: ‘dat God hen helpe, die gaarne alles zouden doen volgens de wenschen der Liefde, die de diepe woestijn willen doortrekken naar het Land der Liefde, waar het hun dikwijls zorgelijk gesteld is; die in alles zich aan Haar onderwerpen, in zware boeien. Zoo houdt ze Liefde bedrukt in gestadigen Liefdebrand’. Een refrein geeft kort wat waarborg van Liefde heet: ‘Hij in wien Liefde Trouw vindt, die alle inspanning om Liefde ondergaat en zoet vindt, zonder dat het hem pijnlijk aandoet, zal eens de volle verzadiging der Liefde ervaren’.

Bijzondere opmerkingen.

Buiten alle jaargetijde, droeve en blide samen.

Het vat zoo wat alles samen wat over den Liefdedienst gezegd werd, met de gewone beelden: de ruimte, woestijn der Liefde (20, 111, 135); de zee (50, 136), de Minne-queste (XI, XII); de Minnevonnissen (V), de Minneschool (73); de Minnehonger (109, 148); de Minneboeien (128, 140), de Minnelasten; de Minnebrand (XIII).

Al die beelden worden zoo wat door elkander gebruikt. Ja, hier kan men het best aanvoelen, in enkele beelden bijzonder, hoe die vooral intellectueele kracht hebben. v. 135 b.v. die diepe wuestine dorewaden = de beelden van ghewat waarbij diep past, en woestijn loopen dooreen: de idee van alle beproevingen te ondergaan overheerscht. Zoo ook 140 vlg. bant, verladen, brant.

Als de meeste didactische liederen is ook dit eenigszins gekunsteld; de rijke verscheidenheid der uitdrukking, de psychologische drang die blijft, de hoogheid der stemming, de verhevenheid der leering (v. 72) maken het toch tot blijvende poëzie.

[p. 229]

Men lette hier op de leer: het doel van den liefdedienst is gelijkvormig te worden aan de Liefde (v. 72).

Vorm.

STROPHENBOUW:

Het is moeilijk alle strophen volgens eenzelfde schema te lezen. De volgorde der rijmen blijft; ook een regelmatige terugkeer van verzen met twee heffingen in de laatste verzen (toch ook niet v. 52, 118, 129, 141) en het weesrijm, refrein aan het einde: in de Minne. Het eerste deel der str. vooral wijzigt zich nog al eens. Overheerscht schema:

a⁴ a² a² a⁴ b² b⁴ b⁴ b² a² b² x.

tornada: b² b⁴ b⁴ b⁴ (?) b⁴ x.

RIJMEN: 6/8 late / ghelate; 40/43 sine / sine; 60/62 moet / ghemoet; zijn zwakke rijmen.

TAAL. - 10 sate: een vaag woord, dat kan bet. woonst (het wonen in de Liefde is een gewoon beeld); fatsoen, betamelijkheid? houding? Ik meen: uw gevestigd-blijven, uw verblijf.

51 alder Minnen aert: schijnt niet meer dan een omschrijving te zijn voor Minne, als met nature; waarin aert = geslacht, natuur. 53-55 vat ik op: omdat hij zoo overwint, blijft hij verclaert = opgeruimd, mag hij zich blijvend verheugen.

74 nuwe immermeer = ofwel: nieuw, schoon en aantrekkelijk, als de jeugd, gaande met gheleer; ofwel: steeds opnieuw. 75 sonder verlaet = schijnt eenvoudig te bet., zooveel als = zonder mankeeren; 't zal niet uitblijven.

81 vat ik op: dat het u nog zal verdrieten, en al zonder baat.

92 duidt de vrijheid aan waarmee zoo iemand zich tot Liefde wendt 84 hij vordert de geheele Liefde van Liefde op, als hem verschuldigd.

155. Daer ... in heeft als antec. een onderdrukt hij, dat ow. is van verslant; suete ende onghehant, geeft de stemming aan waarmee hij die pine verslant: ze zoet vindende en er niet pijnlijk door aangedaan (vgl. v. 39).

I

Hoe dat djaer hevet sinen tijt,^*1

Die minnaren sijt

houdet so uwen vlijt

Dat u sake en si te inghe noch te wijt,⁴

* .xxxvi.

1 welk jaargetijde het ook zij.

4 dat u niets te zeer bedrukke of te zeer verblijde; maar in het juiste midden.

[p. 230]

5

Maer al ghemate,

 

Wat minne met u doe ochte late,^*.

 

Weder[t] tsi scade ochte bate.

 

Want dat sijn ghelate⁸

 

Daer minne omme benedijt

10

Uwe sate¹⁰

 

in die minne.

 

 

 

II

 

Dien minne ye ure benedide,

 

Si als te tide

 

droeve ende blide,

15

Ende emmer ane der minnen side,¹⁵

 

Ende hi si altoes ghereet

 

Daer hi der minnen wille weet^*

 

In lichte, in wreet,^*18

 

In lief, in leet:

20

Dat wilde wide

 

hi ommeveet

 

In die minne.

 

 

 

III

 

Die de wijdde van minnen wilt ommevaen

 

Hi sal minne verstaen:

25

Hare comen, hare gaen,

 

Hoe minne minne met minnen sal ontfaen,

 

Met altemale.

 

Sone heeft die minne vore hem gheen hale,

 

Sine tone hare wijdde, hare hoechste sale²⁹

* 81 c

8 ghelate = houdingen.

10 sate = verblijf.

15 om Haar in alles goed te keuren.

* CXXIIJ d.

* 67

18 lichte = wat licht is, niet zwaar.

29 sine = maar Zij toont; na ontkennenden zin.

[p. 231]

30

- Wet alle wale -

 

Die hevet voldaen³¹

 

Met siere quale

 

In die minne.

 

 

 

IV

 

Dien minne sijn quale sal ghenesen³⁴

35

Sal minnen wesen

 

Na hare ghetesen

 

Met toeverlate boven al verresen,³⁷

 

Na minne fine:

 

Hi doghet al leet wel sonder pine³⁹

40

Om hogher minnen ghenoech te sine.

 

Hi doet in scine⁴¹

 

Dat hi sal lesen

 

Alle die vonnessen sine

 

In die minne.

 

 

 

V

45

Vonnesse van minnen^*

 

Gheet diepe binnen⁴⁶

 

Met inneghen sinnen;

 

Die en mach gheen neder herte bekinnen^*

 

Die vore minne iet spaert;

50

Maer die fierlike dorevaert^*

 

Alder minnen aert,

 

Daer minne met minnen minne anestaert:

 

Om sijn verwinnen

 

Blijft hi verclaert

55

In die minne.

31 die = antec. is hem, van vore hem, die.

34 sal: wie wil dat L. zijn kwelling geneze.

37 boven al wat hem overkomt, verrezen, verheven, steeds strevende naar Liefde.

39 sonder pine = zonder dat hij het laat blijken; vgl. 147 onghehant.

41 hij laat blijken.

* Nota bene

46 dringt diep binnen, door de inwendige zinnen gevat.

* CXXIIIJ a.

* 81 d.

[p. 232]

 

VI

 

Ay, creatuere⁵⁶

 

ende edel figuere,

 

Doghet avontuere,

 

Anesiet u recht ende uwe natuere,

60

Die emmer minnen moet,

 

Ende mint der minnen beste goet.

 

Om hare te ghebrukene doet scone ghemoet;

 

So hebdi spoet;

 

En spaert gheen ure,

65

Eer ghi voldoet

 

in die minne.

 

 

 

VII

 

Die minnen raet^*

 

Na minne verstaet,

 

Ende bi minnen anevaet

70

Om minne meneghe rike daet

 

Al sonder keer,⁷¹

 

Min sijn dan minne es hem groet seer;⁷²

 

Dies toent hem minne hare rike gheleer

 

Nuwe emmermeer.

75

Sonder verlaet

 

Blijft hi gheheer

 

In die minne.

 

 

 

VIII

 

Maer die van minnen raet ontseghet^*

 

Daer trouwe in leghet,

80

Ende dien pine verweghet,^*

 

Ic gheloue dat u noch treghet,⁸¹

 

Ende omme niet.

56 tot de ziel.

* 67 b.

71 sonder keer = volhardend.

72 voor zoo iemand is.

* Nota

* CXXIIIJ b.

81 de derde persoon gaat over in een tweeden; of: maar, gij die in v. 78.

[p. 233]

 

Want ghi niene daedt dat minne riet,⁸³

 

Ende minne met minnen u minne onthiet⁸⁴

85

Ende ghi dat vliet,

 

So blivet ontweghet⁸⁶

 

Des die minne versiet

 

In die minne.

 

 

 

IX

 

Dien minne versiet, Met wat dat si,

90

Leve also vri

 

Altoes daer bi⁹¹

 

Als ‘ic al minnen ende minne[n] al mi’.

 

Fier ende stout

 

Maent hi al minnen minne vore scout.⁹⁴

95

Dies gheeft si rijcheit menichfout;

 

Si es hem alles hout.⁹⁶

 

Allene hi

 

Heeft volle ghewout

 

In die minne.

 

 

 

X

100

Die minne es bi hare selven goet.¹⁰⁰

 

Wat si hem doet

 

Si maectenne vroet:

 

Hoe minne maket minnen hoghen moet^*

 

Doet si hem weten,

105

Soe dat hijs meer en mach vergheten.

 

So heeftenne minne met minnen beseten.

83 Want = omdat.

84 Ende zooveel als, terwijl, als.

86 ow. van ontweghet is: datgene des Minne versiet.

91 Als Liefde iemand eenige gunst deed, leve hij voort vri en zegge hij in die vriheit: Minne al mi.

94 = vore scout: als hem rechtens toekomend. al Minnen Minne = een uitdrukking: al de Liefde der Liefde.

96 alles: in alles, na hout sijn.

100 bi Haer selven = zij pijnigt nl. niet om te pijnigen.

* 82 a.

[p. 234]

 

Wats hem gheweten?¹⁰⁷

 

Bider minnen woet

 

Wert hi al gheten¹⁰⁹

110

In die minne.

 

 

 

XI

 

Ay, waer es minne dan,

 

Als mense en can¹¹²

 

Vinden, selc man^*

 

Die toeset al dat hi ie ghewan

115

Ende nochtan minne niet en vent,

 

Ende hem minne minne sent¹¹⁶

 

Dattene die minne in wee so went,¹¹⁷

 

Ende dat hise niet en kent?

 

Mer dien sijs wel an

120

Hi hevet saen gheent¹²⁰

 

In die minne.

 

 

 

XII

 

Minne es al daer,

 

Ghinder, ic en weet waer,

 

Vri, sonder vaer.¹²⁴

125

Dat mi minne niet en es openbaer¹²⁵

 

Dat doet mi anghe,

 

Ende noch meer hem wee Die vaste hanghe

 

Ane minne in overswaren bedwanghe.

107 Wats = wat es hem gheweten? welk lot is hem beschoren? = wat gebeurt er dan?

109 gheten = gegeten, verslonden.

112 men = wordt bepaald door selc man = iemand nl. die ...

* 67 c. CXXIIIJ c.

116 = en hij toch minnen moet, daar Minne hem minne zendt.

117 dattene = zoodat hem; went = sleurt en er in als wentelt.

120 gheent = hij moet niet veel doen noch lijden.

124 Vri = omdat Zij vrijelijk zich meedeelt, sonder vaer = onbevreesd, omdat Zij zich niet door onze bedreigingen laat vermurwen of schrik aanjagen.

125 openbaer = van personen: toegankelijk, of bekend (ik weet niet waar haar zoeken).

[p. 235]

 

Maer dat en duerde niet langhe,

130

Gave minne al claer

 

Hare ommevanghe

 

In die minne.

 

 

 

XIII

 

Nu moet god die ghene beraden

 

Die gherne voldaden

135

Nader minnen gaden,

 

Ende die diepe wuestine willen dorewaden¹³⁶

 

Nader minne<n> lant,

 

Daert dicken ten sorghen hen es bewant,¹³⁸

 

Ende alles der minnen gaen in hant¹³⁹

140

In swaren bant:

 

Aldus houtse minne verladen^*

 

In staden brant,

 

In die minne.

 

 

 

Dats minnen pant,¹⁴⁴

145

Daer minne met minnen trouwe in vant,

 

Ende alle pine om minne verslant

 

Suete ende onghehant.

 

Die volle saden worden hem bekant

 

In die minne.

136 z. bijz. opm. bij de beelden.

138 bewant sijn = gesteld zijn.

139 alles = in alles; in hant gaen = onderworpen zijn.

* CXXIIIJ d.

144 Dats = dat es, nl. wat volgt.

I. 1 iaer 2 A minnare 4 B uwe; ne si 7 C tsi: t erb.; si scade soe bate 10 en 11 C op één regel, eveneens 20 en 21, 30-31, 32-33, 35-36, 41-42, 43-44, 54-55, 65-66, 74-75, 76-77, 90-91, 97-98, de verzen zijn toch gescheiden door eene punt, de hoofdletters zooals gedrukt.

II. 12 B ye ontbr. 13 B alse 16 A sij altoos 20 welde.
III. 26 A m. minne 28 heuet; ghene 29 toene A haere h. B wide 30 komt in A en B na 31 32 A sier 33 de.

IV. 34 B had hier na minne: versiet: zoo begint str. IX die in A op dezelfde hoogte in de tweede kol. staat als deze str. IV, vandaar de vergissing van B*; sine 37 C bouen staat boven met 39 B wel ontbr. 40 omme A hoogher minne 43 al B de 44 de.
V. 45 A minne 48 ghewinnen 49 minnen yet B spart 50 B dore vart 51 A aerd 53 A omme.

VI. 56 creature 57 A edele; figure 58 doeget auonture 59 B ziet ane; uwe r.; nature 62 omme A ghebruke B ghebrukene: ne v.l.h. A scoen B ommoet 64 A spaerd B spart A ghene B gheene.
VII. 70 omme 72 Men A hen groot 73 A hen 74 B nuwen 76 bliuet.
VIII. 78 A minne 83 C daedt boven hadt 84 A met minne u minnen B u minne erb. 85 A ghij 87 C Tes B de 88 de.

IX. 92 alse ic 94 B al minne: voer 95 geuet 96 heme 98 heuet C wel 99 de.
X. 100 minnen; haer 102 B maecten A maectene 103 maect; hoeghen 104 hi hem 106 A heeftene B heeften 110 de.

XI. 111 A minnen B minne uit ...nen 112 alse; ne 114 A toe i.r. B eerst werd zet geschreven, dit uitgeschrapt. dan toe; ye 115 A minnen 116 A de minnen B de minne 118 hire A ne 120 ghehent.
XII. 123 A in w. B ic ontbr. 125 A minnen; oppenbaer 128 A anghen 131 A ommevanghen B ...ge uit ...gen 132 de.

XIII. 133 moete; de 136 woestine; dorw... 137 minnen 138 B dicke uit ...ken 140 A sware B zwaere uit zwaeren 141 dus A minnen 143 A die 144 B R/ 145 A daer minnen 146 omme 148 werden