Strofische gedichten

Dertigste lied

Inhoud.

INLEIDING: De Liefde moet men blijde dienen, steeds tot lijden bereid (I). EERSTE DEEL: ik heb mij aan den Minnedienst gewijd (II). Ik wil dan ook geheel in Haar macht staan (III). Want het lijden om Haar zal niemand beklagen (IV). Ook zal men steeds zich toeleggen op werken van deugd (V). TWEEDE DEEL: Toen ik bijna Liefde begon te bezitten, kwam er Rede tusschen; nu vlucht Liefde voor me heen (VI-VIII). DERDE DEEL: hoe Rede leed doet, maar waerheit leert leven (IX-XII). BESLUIT: tot volharding, hoe Rede gewond heeft, die gherecht ghebruken van Liefde leert. Aan de goedkeuring van Rede ligt alle volmaaktheid van den Liefdedienst (XIII-XV).

Algemeene beschouwingen.

Nog een lied, dat voornamelijk handelt over de rol van Rede: die leert waerheit leven en gherecht ghebruken van Liefde.

De Liefde moet men blijde volgen, waarheen Ze ook leidt; maar steeds houde men zich bereid om voor Haar te lijden: het Gaudete in Domino semper, iterum dico gaudete, de soete pine, keert voortdurend terug in deze mystiek. ‘Ik heb mij op den dienst der Liefde toegelegd, wat de vreemden mij euvel duiden; maar God

[p. 192]

geve dat ik Haar doge: deuge! Sedert ik mij in Liefde opgaf, op verlies of winst, om het even, wil ik Haar alles dank weten en geheel in Haar macht staan: om Liefde te lijden is al winst. Trouwe Liefde vergt dat men het oog gericht houde op deugd, dat men de werken der Liefde verrichte, gelijk de Godmensch ons eerst heeft geopenbaard’.

Doch na die fiere, hooge gezindheid is de ervaring gekomen: ‘ik begon te ervaren wat zij al winnen die zich geheel aan de Liefde geven. Ik begreep toen wat mij nog al ontbrak; dat gaf mij smart. Mocht Liefde zich mij ten genoege toch meedeelen! Ik ging er mij toe zetten, dat al in mij lachte en jubelde. Rede kwam en deed mij zien wat mij nog al ontbrak’.

‘Nu is 't heel anders dan in 't begin, toen Liefde mijn zinnen uitzette en niets dan winst voorhield. Liefde vlucht nu voor mij heen. Ik moet omzwerven inder vremder land, buiten de vreugde der Liefde’. En pijnlijk-gelaten klinkt het: ‘het is zwaar ook, het te durven bij Rede over Liefde te rade te gaan. Toch kan men van haar alleen geheele Liefde ontvangen’. Zij heeft het ervaren, hoe pijnlijk dit is: ‘Liefde ging haar reeds volle Liefde voorspiegelen. Nu dunkt het mij, dat Ze me slechts wilde prikkelen. Toen ik dan Liefde wilde manen, aan Hare schuld herinneren, sprak Rede: ‘wat zijn dat voor wenschen! Gedenk dat gij nog mensch zijt’. Dan, eenvoudig, doch diepgevoeld: ‘Toen deed mij Rede leed. Ik vond het een vijandige, leelijke, streek van haar, mij den tooi, dien Liefde zelf mij gegeven had, weg te nemen (dat gherede = de opsmuk der genietingen en voorspiegelingen, die eerst door een anderen opsmuk, van de Rede, zal moeten vervangen worden). Maar de ziel heeft begrepen: Rede leert waerheit leven. Zij weet nu, gedeeltelijk althans, wat die hoghe Karitate beteekende, die Liefde haar liet zien, toen Zij haar hart geheel nam. En zoo komt het besluit: ‘hoe zeer Liefde mij ook hebbe teleurgesteld, ik moet Haar volgen. Zij heeft de ziel uit het diepste van mijn hart in Zich opgenomen. Hoe Rede mij ook heeft gewond: zij leert hoe men te recht tot de Liefdegenieting komen moet, als men beiden, de Liefde en de Genieting er van, ten volle heeft bevredigd, ghenoech ghedaen. God geve allen die minnen, dat ze de hulde, de genegenheid en de goedkeuring, van Rede mogen winnen: daaraan is de volmaaktheid van de Liefde, van de volle Liefdebeoefening, gelegen.

Bijzondere opmerkingen.

Buiten alle jaargetijden, en dan ook weer vreugde en smart samen.

De rol der Rede is een zeer verhevene: zij leert waerheit leven. Zij stoort de vroege, welbehaaglijke, Minnegenietingen; zet aan

[p. 193]

tot deugd, lijden, werken van Liefde, wil dat men Liefde ghenoech zou doen, leert gherecht ghebruken van Liefde = de genieting, het bezit, dat overeenstemt met alle recht en waarheid; wie hare leiding aanvaardt, komt tot de volmaaktheid van de Liefdebeoefening: van Minnen volmaectheit = van alles wat met den Liefdedienst en de daarop volgende Liefdegenieting in betrekking staat.

Mystieke beelden: van de Minneboeien en Minneheerschappij (18, 28); de Minnequeste (46, 48); Minneschuld (57); Minnestrijd (62).

Zou dit een lied zijn uit Hadewijch's jeugd? Ic hebbe minnen beghonnen. Doch aan zulke uitdrukkingen kan men weinig belang hechten: men moet immers steeds opnieuw beginnen.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a³ a³ a³ b⁴ a³ b⁴

Het vijfde vers van iedere strophe is een herhaling of een variante van het tweede, maar sluit zich toch voor den zin aan bij het volgende. Ik lees: 43 Mi maecte ríke int iérste die Mínne 44 Si dobbeléerde míne sínne 56 Mi duncket nú het wás een tańen.

RIJMEN: het rijm -innen komt wel wat dikwijls voor.

TAAL. - v. 36. De drie handschriften hebben ran (A ron, B ran verbeterd uit ron). Deze lezing geeft moeilijk een zin; ik zie dat Mnl. Wdb. i.v. rouwen voorstelt te lezen rou of rau, imperf. van rouwen: smart, droefheid veroorzaken, wat inderdaad zeer goed past: ik erkende al wat mij nog ontbrak en dit deed mij smart. Deze strophe schijnt trouwens een dubbelstrophe te zijn met de volgende, die slechts op andere wijze hetzelfde uitdrukt; toch schijnt wat mi was ontbleven eerder te beteekenen: wat mij van de Liefde nog ontbrak; terwijl: wat di eer noch moet ghescien doelt op de tekortkomingen van de ziel.

55. De woorden zijn weer eenigszins vaag: spanen, hier wel voorspiegelen; vgl. 63-64; 65 dan tanen = prikkelen: zij wilde mij slechts aansporen of misschien beter: verleiden; want toen ik er Haar om ging manen...

I

Men moet in allen tide^*

Der minnen wesen blide

Ende hare volghen in elke side,

In allen weghen daer si gheleidt;

Men moet hare leven blide

Ende den rouwe dan also na ghereidt.⁶

* .xxx.

6 ghereidt = gereit sijn, of leven.

[p. 194]

 

II

 

Die minne moets mi onnen.⁷

 

Ic hebbe minnen begonnen;

 

Dies mi die vremde wanconnen,⁹

10

Dies mi benemen niet en moghen.¹⁰

 

Ic hebbe minnen begonnen:

 

God gheve dat ic hare moet doghen!^*12

 

 

 

III

 

Sint ic mi gheve in minne

 

Verliesic ofte winne,¹⁴

15

Soe steet in minen sinne:

 

Ic wille hare alles weten danc;

 

Verliesic ofte winne:

 

Ic wille staen in haer bedwanc.

 

 

 

IV^IV

 

Die minnen wilt behaghen

20

Hine sal hem niet beclaghen

 

Sijn menichfoude draghen

 

Dat hi dore minne draghen moet;

 

Hine sal hem niet beclaghen:

 

Om minne doghen het es al spoet.

 

 

 

V

25

Die minnen wilt met trouwen,^*

 

Hi moet die doghet bescouwen²⁶

 

Ende die werken bouwen,²⁷

7 moge mij daarbij gunstig, genegen zijn.

9 Dies = wat, 2e nv. na wanconnen: wat de aardschgezinden mij euvel duiden.

10 dies = die es.

* CXVIIJ b.

12 doghen: deugen, een deugdelijk minnende worde.

14 duidt de gezindheid aan: op verlies of winst.

IV hangt af van beclaghen.

* 64 b.

26 bescouwen = het oog houden op: zich toeleggen op.

27 bouwen: verrichten.

[p. 195]

 

Wilt hi leven in minnen bant.

 

Dat mochte men ane hem scouwen

30

Die ons die minne ierst bracht int lant.³⁰

 

 

 

VI^VI

 

So na quamic der minnen

 

Dat ic begonste kinnen

 

Wat si algader winnen

 

Die hen geheel der minnen gheven;

35

Alsic dat mochte bekinnen,

 

So rau mi wat mi was ontbleven.

 

 

 

VII

 

Mochte mi minne ghenoeghen!^*37

 

Ic gingher mi toe voeghen

 

Dat al mine aderen loeghen;

40

Doen quam die redenne ende dede mi sien:

 

‘Sich waer du di wils voeghen,^*

 

Ende wat di eer noch moet ghescien’.

 

 

 

VIII

 

Mi maecte rike int ierste die minne.

 

Si dobbeleerde mine sinne⁴⁴

45

Ende toende mi alle ghewinne.⁴⁵

 

Twi vlietse nu wech als een truwant?

 

Si dobbeleerde mine sinne;

 

Nu dolic inder vremder lant.⁴⁸

30 De Godmensch; vgl. Br. I en X.

VI rau z. bijz. opm.

* CXVIIJ c.

37 ghenoeghen = ten volle toekomen.

* 78 c.

44 dobbeleerde = doen aangroeien, uitzetten, mine sinne: omdat de eerste vreugde steeds als meer van zinnelijken aard beschouwd wordt.

45 alle ghewinne = niets dan winst.

48 vremder lant = buiten de Liefdevreugde.

[p. 196]

 

IX

 

Het es wel swaer te bestane

50

Van minnen in redenen te gane.

 

Doch steet daer af te ontfane

 

Die minne gheheel, salmense ghewinnen.⁵²

 

Van minnen in redene te gane

 

Es onghehoert ende te swaer den sinnen.⁵⁴

 

 

 

X

55

Minne ghinc mi minne al spanen.⁵⁵

 

Mi duncket nu, het was een tanen.

 

Alsic woude minne al manen,

 

Seide redenne: ‘wiltu nu wenschen,⁵⁸

 

- Het was van minnen een tanen -

60

Ghedencke dattu noch best een mensche’.

 

 

 

XI

 

Doen dede mi redenne lede.^*

 

Het dochte mi ene veede

 

Dat si mi nam dat gherede⁶³

 

Dat mi minne hadde selve ghegheven.

65

Het dochte mi ene veede;^*

 

Doch leerde mi redenne waerheit leven.

 

 

 

XII^XII

 

Die hoghe karitate,

 

Die mi minne toende in ghelate

 

Doen si mi sonder mate

52 salmense = zal het gebeuren dat, wil men ze.

54 te swaer d.s.: te pijnlijk voor den zinnelijken mensch; niet: alle begrip te boven gaand.

55 z. alg. besch.

58 wenschen: wilt gij wenschen, dan moeten uw wenschen aangepast zijn aan uw staat van mensch.

* CXIX a.

63 gherede = wat Liefde mij bereid had; of liever, z. alg. besch.

* 64 c.

XII Karitate als onderscheiden van Minne, omdat Minne verpersoonlijkt wordt. Zij toonde liefde; in ghelate: uitwendig.

[p. 197]

70

Mijn herte te hare al nam gheheel,

 

Wat si meinde in ghelate

 

Heeft si mi nu ghetoent een deel.

 

 

 

XIII

 

Al hevet mi minne verbolghen,

 

Nochtan moetic hare volghen.

75

Want si hevet al verswolghen^*

 

Die siele uut mijnre herten gront.⁷⁶

 

Ic wille gh<eh>eel hare volghen,

 

Hoe mi redenne heeft ghewont.⁷⁸

 

 

 

XIV

 

Men mach bi redenen ghewinnen

80

Gherecht ghebruken van minnen,⁸⁰

 

Daer redenne claer mach bekinnen

 

Dat men hen beiden hevet ghenoech ghedaen;⁸²

 

Gherecht ghebruken van minnen

 

Laet redenne dan van minnen ontfaen.

 

 

 

XV

85

God gheve hen allen die minnen^*

 

Dat si der redenen hulde ghewinnen

 

Moeten, daer si bi moeten bekinnen

 

Hoe men der minnen ghebruken sal.⁸⁸

 

Ane der redenne hulde ghewinnen

90

Leecht ons van minnen volmaechtheyt al.

* 78 b.

76 gront: niet technisch, alleen het diepste van mijn hart.

78 hoe het ook.

80 gherecht = wat met recht en waarheid overeenstemt.

82 hen beiden = Rede en Minne; of misschien beter: Minne en Ghebruken.

* CXIX b.

88 hoe ... sal: op welke wijze het zal gebeuren, dat men tot de Liefdegenieting komt.

I. 1 A tiden 3 A elken 4 B alle 5 B haer 6 ghereit.

II. 8 minne 11 minne 12 A dattic; doghen.
III. 13 B minnen 14 ochte 17 A verliese ic; ochte 18 hare.
IV. 19 A minne B minnen uit minne 21 B minnen uit minne 24 omme; hets.
V. 25 A minne B minnen uit minne 26 de 27 de 28 A minne 29 hen ontbr.* 36 dies B de; br. ierst int.

VI. 31 A minne B minnen uit minne 33 alse ic 36 C ran A ron B ran uit ron.
VII. 37 A ghenueghen 38 A Jn B Jc uit Jn 39 alle A minne 40 Doe A de.
VIII. 43 A na maecte iets uitgeschrapt, erb. rike, int ontbr. B int verb. uit iets anders; de 46 alse .i.

IX. 50 minne; redene 51-53 ontbr. in B; 53 A minne 54 B Ende es; onghehort; ten s.
X 56 dunket; .i. 54 alse ic 58 redene 59 A minne; .i. 60 ghedinke; .i.
XI. 61 A soe B doe uit soe; redene; leede 63 A ghereede B 63-65 boven i.r., van latere hand 66 d. dede mi; redene.
XII. 67 caritate 68 B toende minne 69 A Doe 70 A nam i.r. al ontbr. B te male haer nam geheel C nam al maar orde herst. 71 int 72 A heeftsi; .i.

XIII. 74 C nochtan: tan erb. B haer 76 B zielen: n erb. A mier B miere 77 gheheel B haer 78 redene heuet C rendenne.
XIV. 79 redene 80 A gebruuc B gebruken uit ghebruuc 81 redene 84 A redenen B redene.
XV. 85 A alle die minne 86 redene 87 moghen bek. 89 redene 90 A leighet B leighet: i geexp.; volmaectheit.