Strofische gedichten

Acht en twintigste lied

Inhoud.

INLEIDING: de fiere herten, die lang om Minne hebben geleden, zullen spoedig van Haar vergelding ontvangen. EERSTE DEEL: wie al Minne wil ontvangen, moet bereid zijn alles te doen wat Minne verlangt (II). Onbegrepen zal hij omgaan, tot hij zijn nood overkomt in oerwoet (III). TWEEDE DEEL: wat oerwoet vermag (IV-VII). BESLUIT: Wie voor Minne niet meer deugt, bidde toch om leniging en diene in geloof; hij zal genezen. Hooggezind is, wie in Minne al zijn vonnissen wil lezen (VII, Rf.).

Algemeene beschouwingen.

Dit is het lied van den orewoet: wat orewoet is en wat zij vermag.

Uitgaande van de blijdschap der vogelen om de verlossing uit den druk van den winter, wordt nog eens verzekerd, dat de fiere harten, die in vertrouwen op de Minne lang om Haar geleden hebben, van Haar een alle begrip overtreffende vergelding zullen ontvangen. Wat dit lijden moet zijn wordt vooreerst verkondigd: bereid zijn om alles te doen en te verduren wat Liefde verlangt, tot de staercste doet toe: offergave van wat meest kost. Zoo zal hij onbegrepen onder de menschen leven, die zijn nood niet kunnen verstaan, tot hij dien te boven komt in orewoet. Orewoet van Minne is het rijkste levenslot. Orewoet, vereenigt, verzoent de paradoxen: wat eerst zoet smaakte, de aardsche genietingen, wordt zuur; wie

[p. 178]

vreemd was aan de Liefde wordt onafscheidelijk aan Haar getrokken; wie laag was wordt hooggezind. Wie sterk was (vóór hij minde, of liever vóór hij in orewoet kwam) wordt (in de Liefde) krank; wie recht ging wordt mank; wie de wegen der Liefde nog niet kende wordt daarin gevoerd, waar hij dolen moet. Maar de zieke (in de Liefde) wordt gezond; de gewonde der Liefde geheild. Zij leert hem al wat men leeren zal in de school der Liefde; dat is orewoet. Wie (te voren) wel bij zijn verstand was, wordt van zijn zinnen beroofd; wie eerst ongheval (in den dienst der Liefde) had, wordt aangesteld tot Heer over alles waarover Liefde Vrouwe is, en geheel Liefde deelachtig gemaakt.

Daarom raadt de dichteres allen aan die nog niet tot dien orewoet gekomen zijn en niet meer kunnen, toch om leniging te bidden en niet af te laten in geloof te dienen: zoo lang men nog niet dood is, is er hoop. Intusschen blijve men hooggezind: zóó onder de kracht, de heerschappij, der Liefde, dat men al zijn vonnissen in haar wil lezen.

Bijzondere opmerkingen.

Nog een lentelied, met de blijdschap der vogelen om de eindelijke verlossing uit den winter.

Orewoet; zoo zonder lidwoord, onbepaald. Blijkbaar de aestus, insania amoris, furor amoris, die zoo dikwijls in de latijnsche biographieën der mystieken uit de 13^e eeuw, van Beatrijs van Nazareth, Lutgardis, en anderen, wordt aangetroffen. Het geheimzinnige woord, met den brand van oorlog en strijd; het woord dat de mystiek der dertiende eeuw kenmerkt, met haar onstuimigen drang naar de Liefde, dat in de veertiende uitsterft, evenals Lief, voor de minnende ziel en den goddelijken Geliefde, blijkbaar omdat ze wel als te hartstochtelijk werden gevoeld. Orewoet het rike leen, is datgene wat den mensch afkeerig maakt van het aardsche, wat hem vast in Liefde trekt; daar wacht hem lijden en wee. Daar verliest hij zijn, natuurlijke, sterkte, zijn staan op zichzelf, als Jacob die ten strijde mank bleef; de zieke wordt gezond; de gewonde geheild; na lang ongheval, in 't bezit van het Rijk der Liefde gevoerd. Orewoet is het, die de ziel onafscheidelijk in de Liefde vestigt, maar dan ook in vele smarten, de volle, ware Liefde brengt. Het is die toestand waarin de ziel, geheel door Liefde overheerscht, geen duur meer heeft, waarin de ongheduricheit, onder de aanraking der Liefde, steeds aangroeit en de drang naar het bezit der Liefde onstuimig wordt. Maar die orewoet zal mede de verlossing brengen, met het bezit van het Rijk der Liefde. Het is niet de eigenlijke extase, maar wellicht de voorbereiding er op.

Behalve de leer over orewoet, treffen wij hier nog aan als mystieke beelden: de school van Minne (50, VI); den Minnestrijd,

[p. 179]

met de Minnewonden (17, 44); het Minnerijk (58); de Minnevonnissen (Rf.).

Vorm.

STROPHENBOUW:

a³ b³ a³ b³ x³ b³ c³ d³ d³ c³

tornada: c³ e³ e³ c³

Ik lees: 5 Die fiere hérten die háre pine 6 Ghedóghet hébben overlánc. 72 Die ontfaen hévet der Mínnen crácht.

Het vijfde vers van elke strophe is een weesvers.

TAAL. - Eenigszins moeilijke plaatsen zijn:

MOEILIJKE PLAATSEN: na de verklaring der paradoxen, als in de alg. besch., blijft alleen over: v. 61 Die minnen niet en doghen. Minnen is 3^e nv.; zoo kan doghen moeilijk iets anders beteekenen dan deugen: die voor Minne niet deugen. In verband met v. 63: dat si niet meer en moghen, moet dit niet deugen daaruit voortkomen, dat ze afgejaagd zijn, dat hun scilt dorehouwen is: dat ze niets meer waard zijn, dat hun kracht hun ontzinkt. Zoo begrijpt men ook wat ze moeten pensen: ‘'t Kan goed zijn dat de Minne mij nog geneest, Hare kracht is zoo groot. Om niet meer te genezen moet men reeds zoo goed als dood zijn’. Zij zullen dan om leniging smeeken; maar den trouwen dienst niet opgeven!

I

Die voghele sijn nu blide^*
Die de winter dwanc.
So selen in corten tijde,³
Dies hebbe die minne danc,^*
Die fiere herten, die hare pine
Ghedoghet hebben over lanc,
Op toeverlaet van minnen.
Si hevet so rike ghewout:
Si sal hen gheven sout
Boven allen sinnen.

II

Een die van hogher minnen
Wilt al minne ontfaen,
Hi sal in allen sinnen
Gherne daer na staen,

* .xxviij.

3 so selen = nl. blide sijn.

* CXVJ c.

[p. 180]

15

Dat hi die staercste doet¹⁵

 

Van minnen wilt anegaen,

 

Ende altoes even coene,¹⁷

 

Wat edele minne ghebiedt

 

Dat hi dies niet en ontsiet,

20

Hine sijdt ghereed te doene.²⁰

 

 

 

III

 

Ay, wat sal hen dan ghescien^*

 

Die levet na der minnen raet?

 

Want hine sal nieman sien

 

Die sine noet verstaet.

25

Men sal met vremden oghen

 

Hem toenen wreet ghelaet;

 

Want hem sal niemant kinnen²⁷

 

Wat node hi ghedoghet

 

Eer hi sinen noet verhoghet²⁹

30

In orewoede van minnen.

 

 

 

IV

 

Orewoet van minnen

 

Dats een rike leen;^*32

 

Ende die dat woude kinnen³³

 

Hine eyscede hare el negheen:^*

35

Die tiersten waren twee

 

Die doetse wesen een.

 

Dies ic die waerheit toghe:³⁷

 

Si maect dat soete es soer

 

Ende den vremden nagheboer,^38-39

40

Ende si brenct den nederen hoghe.

15 die staercste doet = door te doen of te geven wat hem het pijnlijkste is.

17 even coene gaat met niet en ontsiet.

20 hine = na negatieven zin met ontsien = maar hij; dies hangt af van ontsiet: dat hij er niet beducht voor weze, maar bereid het te doen; ontsiet indic. voor conj.; sijdt = sij het.

* 63 a.

27 hem hangt af van kinnen: eenigszins overbodig met wat hi ...

29 eer = totdat.

* 76 d.

32 dats = dat es.

33 kinnen = erkennen.

* CXVJ d.

37 eenigszins stoplap = ik verklaar u de waarheid er van.

38-39 soer / gheboer A en B suer / ghebuer: wie vreemd was aan de Liefde wordt innig in Haar aangetrokken.

[p. 181]

 

V

 

Si maect den staerken cranc

 

Ende den sieken al ghesont,

 

Si maect den rechten manc;

 

Si heyelt dien die was ghewont.

45

Si maect den onbekinden⁴⁵

 

Die wide weghe cont,

 

Daer menich in moet dolen;

 

Si doet hem weten al

 

Watmen leren sal

50

In hogher minnen scolen.

 

 

 

VI

 

In hogher minnen scolen

 

Leert men orewoet.

 

Want si brenghet dien in dolen

 

Die hem wel verstoet.⁵⁴

55

Die tiersten hadde ongheval,

 

Dien doetse hebben spoet.

 

Si maectene al dies heere

 

Daer minne selve af es vrouwe.

 

Ic ben dies wel ghetrouwe

60

Ende dies meer en kere.^59-60

 

 

 

VII

 

Die minnen niet ne doghen^*

 

Ic gheve hen goeden raet:^*

 

Och<t> si niet meer en moghen,⁶³

 

Si bidden hare doch aflaet,⁶⁴

65

Ende dienen met ghelove⁶⁵

45 onbekinden = hij die er niet mee bekend is.

54 die wel bij zijn verstand was; zoo is in dolen brenghen = in de war brengen.

59-60 dit is mijn overtuiging, ik kom er niet meer van af: eenigszins stoplap, sterke bevestiging.

* CXVIJ a.

* 63 b.

63 och = A en B ochte = indien.

64 aflaet = leniging.

65 dienen = conj. als si bidden.

[p. 182]

 

In hogher minnen raet,

 

Ende pensen: ‘het mach wesen⁶⁷

 

Datter minnen cracht es groet’.

 

Hi es harde na der doet

70

Die niet en mach ghenesen.^69-70

 

 

 

^*De sin es hoghe gheresen⁷¹

 

Die ontfaen hevet der minnen cracht,

 

So dat hi inder minnen macht

 

Sine vonnessen sal lesen.

67 het kan gebeuren: 't kan goed zijn dat de Minne mij nog geneest; Hare kracht is zoo groot.

69-70 spreekwoordelijk gezegde = men moet al bijna dood zijn om niet meer te kunnen genezen; zoo lang er leven is, is er hoop.

* R/n

71 = hij is hooggezind, die zoo door de Liefde overheerscht wordt, hare kracht ondergaat, dat hij al zijn vonnissen wil, moet, lezen in Hare macht; wat Zij in hare almacht over hem beschikken moge.

I. C 1-2 op één regel; vogle 3 A Si B so uit si A tiden B tide uit ...en 4 des; de 5 pinen 7 A minne 9 hem B alle; sinne.
II. 11 hoghere minne 15 A hi de de starcse B hi de starcste doot 18 A minnen 20 sijt ghereet.

III. 23 A niemene B niemen 26 B tonen; uremt gh. 27 A hen sal nieman B en sal niemen 29 sine.
IV. 32 .i. 34 A eischede B eyschede; haer 36 B .i. 38 C soete erb.; suete; suer 39 A ghebuer 40 bringhet.

V. 41 starken 43 maket 44 heilt 46 A die wide weghe wide cont B heeft het tweede wide doorgehaald, maar ook cont 48 A si.
VI. 51 scole 53 bringet; dole 56 B die 57 B alle: here 58 A minnen 60 B keere.
VII. 61 A en 62 hem 63 ochte 64 so A haer B har A afflaet 65 C met: t erb. A gheloeue 67 peisen A het mach wel w. 68 A groot B soe groet 69 herde; doot.
R. 71 Die 73 m. cracht. 74 vonnesse.