Strofische gedichten

Zes en twintigste lied

Inhoud.

INLEIDING: Minne, mijn eenige vreugde, er blijft mij niets meer over (I). EERSTE DEEL: Geliefde, gij wilt dat men U al Liefde geve (II). Gelijk de koningin van Saba aan Salomon (III). En zij had groot gelijk (IV). TWEEDE DEEL. Van hen alleen die zich uitsluitend aan de Liefde hechten en daarin volharden zal men nog eens de wonderdaden verhalen (V). Daarom alles weggeschonken! Het is de schoonste gevangenschap en een onoverwinbare macht (VI). Wat Rede over de natuur der Minne voorhoudt en over Hare vergelding spoort den mensch meest aan om alles aan te durven (VII). SLOT: Helden zijn zij, die zoo strijden en overwinnen; wie eenige rust zoekt verdient gelaakt te worden.

Algemeene beschouwingen.

Liefde eischt de geheele ziel, uitsluitend, onvoorwaardelijk, onophoudelijk, zonder voorbehoud: hoe de Liefde zoo exclusief is in hare eischen bezingt in

[p. 165]

't bijzonder dit lied, met treffende kracht en onmiddellijkheid. Aan het voorbeeld der koningin van Saba wordt dit toegelicht.

De dichteres gaat uit van haar eigen gesteldheid. Het is winter. Maar de droefheid van het jaargetijde is van korten duur. ‘Dat Gij echter, Beminde, zoo verre van mij zijt, als al mijn vreugde aan U ligt, dat zijn bestendige smarten. Dit is maar natuurlijk. Al wat mijn hart verlicht en opbeurt doolt naar U uit’. En hare ontreddering als vóór Hem openleggende: ‘Zie wat ik zal: niets is mij nog gebleven’. Maar ook, zij bekent het: ‘hoe zou mij iets anders ter wereld zijn, aanbelangen, dan Gij, nog wel geheel? Maar dat ik U niet ten volle kan bezitten, dat is mijn lot: dat ik mij ook niet ten volle kan wegschenken, U niet ten volle ware Minne, fier ende vri, geven! En gaf men U iets minder, dat ware in Uw oogen groot sneven, groote tekortkoming, verlaging. Want gij wilt geheele Liefde, met hart en zin en met de gansche ziel. Een andere Liefde is waan’.

Met zoo volledige Liefde beminde de koningin van Saba: ‘zij zocht Salomon op om zijn wijsheid. En nadat zij hem gevonden had, zie, daar stroomden haar zijn wonderen toe, en zij vloeide weg in weeldevolle beschouwing: zij gaf hem alles; en die gave stal meteen al wat ze in zich had: hart en zin; er bleef niets in; het werd alles verzwolgen in Liefde. Te recht had zij hem alles gegeven. Had zij zich wat opgehouden op vreemde wegen onder het lagere volk, het hooge wonder der Liefde ware haar niet te beurt gevallen. Nu werd ze geheel in Liefde tewreven, te niet gedaan, omdat Liefde oppermachtig in haar heerschte. Dit ontberen nog velen. Zij zoeken te vroeg hun genoegen onder 't volk. Daarom zal men ook wel laat hun daden van Liefde te bewonderen verhalen. Van hen echter die zich tot de vrije, edele, Liefde opmaken, uitrusten, die op den weg niet in gebreke blijven, niet vermerren, die Hare ellende-brengende treken verduren, zal men nog wonders wonder spreken. Want zij geven zich op, bereid om alles door te maken, zonder eenig sparen, als ze Liefde maar genoeg behagen; in angst ter dood dat het groote Goed van Liefde hun niet toekomen zou’. En nu, opgewekt, grootmoedig: ‘Ay, dus alles verloren in de kracht der Liefde, ja, en dan aldoor maar betaald de schatting, den tol, der Liefde, zooals het betaamt. Dit is de schoonste gevangenschap en een onoverwinbare, forsche, macht. Waarom? Omdat men nooit genoeg kan geven; en dat juist is de volste liefdegave: het inwendig tekortschieten, onmachtig worden. Want zij kunnen niet genoeg doen; wat zij geven en doen is spoedig op, als 't ontvangen wordt in hooge Liefde. Zoo komen ze buiten den geest: radeloos uit zich zelven, in den drang om steeds meer te geven’. Het eeuwige paradoxe der mystiek: de hoogste

[p. 166]

macht in de uiterste onmacht, volle vrijheid in de scoenste hachte.

De laatste strophe opent een vergezicht op de uiteindelijke vergelding: de Liefde, die dan ook tot zulke offergave aandrijft. ‘Als de machtige Rede hun blikken opent op de Liefde en hun toont haar grootste Goed dat Zij in zich zelf is, en hun wijst dat, indien zij Haar in Liefde genoeg zijn, ten volle doen, dienen, Zij, de Liefde hun al dat Goed vergelden, als vergelding geven, moet: dat wekt de menschen op; dat doet ze opstaan en al aandurven in innige weelde, en dat belooft hun een Rijk zonder eenig gelijke in eeuwige zaligheid’.

Samenvattend besluit het refrein: ‘Wie dus strijden en overwinnen in stormdrang van Liefde, dat zijn ware helden. Wie echter eenige rust neemt en niet ten einde voldoet, hij moet gelaakt, versmaad worden’.

Ernstig, gestreng, grootmoedig, en toch opgewekt, in volledige toewijding, die hooge Liefde wel waard.

Bijzondere opmerkingen.

Een winterlied: tegenover de kortstondige droefheid de blijvende droefheid der Liefdesmart in de volledige offergave, met het uitzicht op de eeuwige Lente.

Het lied van de onverbiddelijke eischen der Liefde: een in zijn geheel prachtig lied. In 't bijzonder vind ik de derde strophe eenvoudig verrukkelijk. Waarom? Is het om het sublieme dier volledige offergave: daerne bleef niet in? Is het om die machteloosheid van den mensch tegenover de Liefde, die hem geheel uit zich zelven rukt: het wert al verswolghen in Minnen? Is het omdat hier de Liefde in al Hare weelde en heerlijkheid, waarvoor de mensch zich levert, zoo direct en zoo vol wordt aangevoeld? Of is 't ook om de schoonheid van het beeld? om 't verrukkelijke rythme?

Behalve die leer van de noodzakelijkheid der volledige offergave, treft weer de leer over Rede: die den mensch de heerlijkheid der Liefde voorhoudt, met al haar Goed, zoo men haar genoeg doet.

Mystieke beelden zijn: het omzwerven naar Minne (10; het vermerren op de wegen str. IV; 50, dorevaren 55). De pacht der Minne (62 met de vergelding 77). De gevangenschap der Minne (64). Het ridderschap der Minne met de hooge daden, het niet connen volleesten, den strijd in storme van M. rf.; Minnehonger (36).

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ a⁴ b³ a⁴ a⁴ b³ c² c² d³ e² e² d³

tornada: f² f² d³ g² g² f³; of d³ onafhankelijk, andere?

[p. 167]

Drieledig. Een zeer zangerig rhythme.

Ik lees: 55 Alse omme ál doreváren 55 Sonder énich spáren. 59 dat hen dat gróte góet; in str. VI kunnen de verzen met twee klemtoonen, de c- en e-verzen, moeilijk zoo gelezen worden, tenzij met langen voorslag.

RIJMEN: 7/8 recht / licht; 37/38 ghegheven / weghen; 58/59 doet / goet; 73/76 opdoet / ghenoech doet. 87 heelde / scelde die dan nog rijmen met -eelden, zijn onzuiver: of helde rijmend alleen met scelde.

TAAL. - Moeilijke plaatsen. v. 14. In de eerste uitgave heb ik een streepje na dats mi geplaatst, evenals na vore u v. 18, om aan te duiden, dat groet sneven ook na dats mi moest toegevoegd. De ervaring heeft mij geleerd bij Hadewijch geen zoo gewaagde constructies te veronderstellen. In mijn Poëzie van Had. verklaarde ik: dat es mi wat mij toekomt, nl. naar mijn ideëele bestaan: ‘dat ik U zoover ik U moet volhebben nog niet bezit!’ Nu vat ik het eenvoudig op als: dat es mi = dat is mijn lot; v. 15 en 16 zijn ook onderwerp van dats mi.

v. 23 sonder beghinnen: vaag; beteekent waarschijnlijk: zonder door de oefeningen, het lijden, de volledige offergave te gaan van beginnelingen; dus, zij die dadelijk willen Minne genieten, minnen, zonder de noodige voorbereiding.

v. 45 onder die ghesellen = schijnt parallel met onder dat arme diede: die zich op hun wegen naar de Liefde gaan verlustigen met hun gezellen; niet uitsluitend de Liefde zoeken.

I

Al es verdruevet dach ende tijt,^*
Dies si al god ghebenedijt;

Men saelt saen beter scouwen.

Lief, dat ghi mi te verre sijt
Ende ane u steet al mijn delijt,

Dat sijn ghestade rouwen.

Dat es wel recht:

Miere herten licht⁸

Daer ic bi soude leven

Doelt na u al.

* .xxvj.

8 licht = het licht, de vreugde, wat mijn hart verlichten en opbeuren moet.

[p. 168]

 

Siet wat ic sal:¹¹

 

Mi en es een twint niet bleven.

 

 

 

II

 

Ay, wat soude mi iet, lief, dan al ghi?

 

Dat ic u niet en volhebbe, dats mi,¹⁴

15

Ende ghenoech niet en mach volgheven

 

Gherechte minne fier ende vri.

 

Wat men u gave dat iet min si^*

 

Dat ware vore u groet sneven.¹⁸

 

Want ghi wilt al minne^*

20

Met herten ende met sinne

 

Ende met geheelre zielen.

 

Die wanen minnen

 

sonder beghinnen²³

 

Dat warense ye die vielen.

 

 

 

III^III

25

Die coneghinne van saba

 

Si[e] volgde salamoene na;^*

 

Dat was om wijsheit sueken.

 

Als sine vonden hadde, ja,

 

So worden hare sine wondre ga

30

Ende si affeleerde in rueken.³⁰

 

Si gaf hem al,

 

ende die ghichte stal

 

Wat so si hadde in binnen,

 

Beide herte ende sin,

35

daerne bleef niet in:

 

Het wart al verswolghen in minnen.

11 wat ic sal: wat er met mij moet gebeuren.

14 dats mi = dat es mi, is mijn lot.

* 75 c.

18 sneven = tekortkomen, verlaging; vore u = in uw oogen.

* CXV a.

23 sonder beghinnen, zie bijz. opm.

III ga werden = schielijk toekomen.

* 62 a.

30 versta ik: zij vloeide, smolt weg, in zalige beschouwing; of misschien beter: in verlangen (eig. zijn gedachte, zijn zin op iets zetten).

[p. 169]

 

IV

 

Hets recht si hadde hem al ghegheven.

 

Hadse iet vermert in vremden weghen

 

Onder dat arme diede,

40

So ware hare dat hoghe wonder ontbleven.

 

Nu wertse al in minnen tewreven.

 

Dies derven noch vele liede:

 

Si nemen te vroech

 

al haer ghevoech

45

Onder die ghesellen.⁴⁵

 

Dies salmen spade

 

Der minnen dade

 

Van hen te wondere tellen.

 

 

 

V

 

Maer die hen ter vrier minnen reken,^*49

50

Ende inden weghe niet en ghebreken

 

Ende hen ane minne al cleven

 

Ende doghen hare ellendeghe treken,

 

Daer mach men wonders wonder af spreken.^*

 

Want si hen also opgheven

55

Alse omme al dorevaren,⁵⁵

 

Sonder enich sparen,

 

Ochte minnen ghenoech gheriven,⁵⁷

 

An anxt ter doet⁵⁸

 

Dat hen dat grote goet

60

Van minnen soude ontbliven.

 

 

 

VI

 

Ay, dus al verloren in minnen cracht,

 

Ja, ende dan al vergouden der minnen pacht,

45 vgl. v. 39 en z. Bijz. opm.

* CXV b.

49 hen reken = zich uitrusten.

* 75 d.

55 also alse = met die gezindheid.

57 ochte: sonder sparen ocht = of anders; zooveel als: geen sparen maar.

58 in an zie ik nu het voorzetsel ane = in, als in uitdrukkingen gelijk an roere = beroering; de bet. zonder geeft hier geen zin.

[p. 170]

 

Also men te rechte al soude:

 

Dats ene die alre scoenste hacht

65

Ende ene onverwonne nuwe macht,

 

Ende wel dat god al woude.⁶⁶

 

Want dat rech<t>ste volgheven van minnen

 

Dat es dat ontbliven van binnen.

 

Want sine connen niet al volleesten,^*

70

Ende dat hare dat es saen verdaen

 

Inder hogher minnen ontfaen.

 

Dus comense buten den gheesten.

 

 

 

VII

 

Alse die gheweldeghe redene der minnen opdoet⁷³

 

Ende si hen toent hare grote goet^*

75

Dat si es bi natueren,

 

Ocht men haere in minnen ghenoech doet

 

Dat si al dat verghelden moet:^76-77

 

Dat wect die creatueren,

 

Ende doetse opstaen,

80

Ende alle ommevaen

 

In herteliker weelden,

 

Ende gheloeft hen een rike⁸²

 

Sonder enich gh<e>like

 

In eweliker seelden.

 

 

85

^*Die dus verwinnen

 

In storme van minnen

 

Dat sijn gherechte he[e]lde;

 

Ende die iet gheroen,^*

 

Ende niet en voldoen:

90

Hets recht datmense scelde.

66 ende wel = wel recht dat...

* 62 b.

73 der Minnen opdoet = de oogen opent voor de M.: opendoet der M.

* CXV c.

76-77 = ende toent dat, ochte = indien, men Hare in M. ghenoech doet, Si al ... in 75 is si = de Minne.

82 gheloeft = ow. is Rede; of wat voorafgaat: hetgeen Rede hun voorhield, dit vooruitzicht.

* R/n

* 76 a.

I. 1 B verdroevet 2 A sij 4 mi so 5 aen; staet 6 ghestaden rouwe 7 Dats 10 en 11 C op één regel, gescheiden door punt. 12 A .i. twent B mi es twent.

II. 13 mi lief dan 15 A niet ne 17 men A si B zi 18 vore ontbr. A groot 19 A wilt i.r. 22 en 23 C op één regel, gescheiden door punt, zoo-ook 32 en 32, 34 en 35.
III. 25 A connincghinne B coninghinne 26 uolgede A salemoene nae B salomoene 27 omme 28 alse A hadden B hadde uit ...en 29 A wondere B wonderen 30 affleerde 32 gichten 35 daer en.

IV. 37 A alle 38 yet 41 A minne 44 hare 45 de.
V. 49 Waer* A hem A vóór reken heeft keren geexp. en doorgeh. 51 aen minnen 52 haer 54 A sien B sien aaneengeschreven dan gescheiden door streep A up 58 Om B anxtt; doot 59 A grote groet C had groet maar r werd doorgehaald.
VI. 62 C ende erb. 64 B .i. 65 B een onverwonnene 67 B rechste 70 A haer B haere: tweede e erbijgev. 72 B geeste uit geesten.

VII. 73 de A redenen 74 A sien B sien cf. r. 54 75 naturen 76 ochte C haere uit hiere A haer gen. i.m.d. B haer gnoech i.m.d. 77 B dat al 78 de A creaturen 79 Ende de doetse* 80 al 81 B herte seker 82 .i. 83 gelike A eweliken zeelden B euweliken zeelden.
R. 86 A minne 87 B heelde: eerste e geexp. 89 rechte.