Strofische gedichten

[p. 151]

Vier en twintigste lied

Inhoud.

INLEIDING: Het is de tijd van bloei en vreugde. Zoo mogen allen, die in nood van Minne zijn er eens aan ontkomen (I). EERSTE DEEL; ALGEMEEN: In waarachtige Minne smaakt men menigen dood, als ik (II). Wat raad voor hem, dien de Minne zoo heeft bedrogen en neergeworpen? (III). Maar steeds onderdanig te blijven (IV). TWEEDE, BIJZONDER DEEL: Minne heeft mij alle vrijheid genomen en arm gemaakt (V). Vrienden, eer en rust, heb ik om Haar verlaten (VII). Zoo blijft Zij mij alleen nog over (VII). Wat de wreede vreemden mij ook afkeuren en doen lijden, zij kunnen de Liefde niet begrijpen die mijn hart heeft vervuld (VIII). SLOT: Wie zich geheel aan Minne overlevert zal Haar eens zelf kennen (IX).

Algemeene beschouwingen.

In dit overzichtelijk en klassiek gebouwde lied overheerscht het vertrouwen nog eens het leed te boven te komen, dat van de Minne zelf of van de wreede vremde komt. In de inleiding wordt dit vast vertrouwen reeds uitgesproken. In een drietal strophen van algemeenen aard wordt uitdrukking gegeven aan de overtuiging van de noodzakelijkheid van het lijden in de Minne: ‘in ware Minne smaakt men menigen dood. Hij dien de Minne met Haar zelf eens heeft aangeraakt moet hier in ongheduer en onghenade leven’; waarbij zich dan de persoonlijke ervaring lucht geeft. En, uit de eigen ervaring eveneens, komt de vraag: ‘wat raad voor hem dien Liefde zoo zwaar met hare lasten heeft verdrukt, hoewel Zij hem eens zoo hooge beloften voorhield en dan heeft neergeworpen, zoodat hij meent er nooit meer boven op te komen, tenzij wellicht onverwachts, door orewoede misschien? Er is daar geen andere raad toe’, luidt dan het antwoord, ‘dan zich geheel aan de Liefde over te laten; wie eenige pine, moeite en leed, van Minne weigert, hij zal klaarblijkelijk lang zonder de Liefde blijven’.

Na deze vaststelling van het pijnlijke moeten, komt de persoonlijke ontboezeming. ‘Van minne ben ik onder. Wat wonder? Zij is sterk, ik ben zwak; Zij berooft mij steeds ondanks mii zelve van al mijn vrijheid; Zij doet met mij wat Zij wil; Zij heeft mij alles genomen; alles is verloren in Liefde’. Daarbij komt dan nog het leed van buiten: ‘vrienden en vreemden heb ik laten varen; eer en rust opgegeven, om vrij te leven en de rijkheid en kennis van Minne te ontvangen. Niemand neme het mij kwalijk: maar ik moet op Minne leven, ik heb niets anders. Ik ben nu van allen verlaten. Mag ik de Minne niet winnen, wat zou ik dan zijn? Ik ben nu klein, dan ware ik niets; ik ben ellendig, indien Zij er niet in voorziet. Ik zie geen uitkomst: Zij moet mij geven waarop ik vrij kan leven’.

[p. 152]

Dit deel wordt besloten door een strophe, die als een protest van trouw schijnt bedoeld te zijn: ‘de valsche raad der vreemden doet mij overmate leed. Zij willen mij laken, veroordeelen. Zij kunnen de Liefde niet begrijpen die mijn hart vervuld heeft’. Het slot geeft dan het algemeene besluit: ‘Wie Minne wil verkrijgen, geve zich aan Haar, in Hare macht, om van Haar te ontvangen pine of schande, lief of leed, om zich zonder ophouden in te spannen voor wat zijn hart verkoos. Eens zeker wordt hem het diepste wezen der Liefde kond’.

Bijzondere opmerkingen.

Lentelied, met het heldere gezang der vogelen en de ontbloeiende bloemen, voorboden van bevrijding.

Het voornaamste onderwerp is de noodzakelijkheid van het lijden in de Liefde, zoo sterk uitgedrukt als meneghe doet smaken. Mystieke beelden zijn: De minnelasten (23) Minneboeien (35, 88, 34; voorts ghevaen en bevaen worden in Minne). Minnehonger (60, 70). Minnestaghen (26) en de vroege beloften (III). De vrijheid in Minne (56, waartoe Zij van eigen vrijheid berooft 45).

Het lied vertoont overeenkomst met het eerste; waar ook vrienden en vreemden haar van de Liefde wilden afbrengen. Ook dit moet verklaard worden in dien zin, dat de bijzondere Liefde-beoefening, levenswijze, opgave wellicht van allen stand (allen rijkdom, eer en rust) door velen niet werd goedgekeurd, ja gelaakt. In dien zin moet het doemen (77) opgevat; niet van een officieele veroordeeling. Vgl. ook met lied 22; vgl. verder 18.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a³ a³ b³ c³ c³ b³ d⁴ d⁴ e³ e⁵

Drieledig? Maar de ‘kop’ is asymmetrisch.

Zoo theoretisch. Sommige verzen laten zich weer moeilijk volgens het schema scandeeren. Ik scandeer: 26 Altoés móet síjn 44-45 zie bijz. o.m. 54 Ere ende rásten hébbic beghéven 64 'Oht íc in Mińnen 65 Niét en mách wínnen 66 Wat sóudic dán síjn? 69 Ic en hébbe raét si moet mí 83 Hine gheve hem sélven der Minńen altoés. 85 sóndér fínen: 44/45 en 84/85 zouden slechts twee heffingen kunnen hebben: een rhythme als in 11. 15 of 16 heeft misschien verwarring gesticht.

Het lied doet hier en daar wat onbeholpen aan: is het één der vroegste?

De concatenatie is soms bijzonder opvallend: tusschen I en II; tusschen II en III 18 met haren rade, 21 gheraden; tusschen III en IV als vraag en antwoord. Tusschen IV en V: schijnt sonder v. 40,

[p. 153]

het rijm onder 41 te hebben aangebracht. Tusschen V en VI al verloren uitgebreid door: afghestaen, begheven; tusschen VI en VII door begheven 54 en 61; op minne teren 60 bi leven 70.

RIJMEN. Onzuiver zijn: 37/38 hevet / ontseghet 77/78 doemen / comen 81/82 vercrighen / ontbliven.

De stoplap: dats openbaer in scijn komt tweemaal voor 39, 63. Verder keeren dezelfde of gelijke rijmen nog al eens terug. 7/8 weder / neder 26/27 neder / weder 9/10 vergaen / bevaen vgl. 33/36 53/56 79/80; het rijm ade 17/18 21/22 74/75; het rijm ijn 13/16 39/40 63/66; het rijm ande 34/35 87/88.

TAAL. - vv. 17-18 men zou ook komma kunnen plaatsen na onghenade, en komma punt na rade; toch dunkt mij de punctuatie als in den tekst beter.

44-45. Hier schijnt wel iets te haperen: si doet mi onvri of zich zelf is reeds vreemd. Een bepaling als sijn: si doet mi sijn mijns selfs onvri schijnt vereischt: zij doet mij mijns zelfs onvrij zijn, zij berooft mij van mijn eigen zelfbeschikking, zij werpt mij immers in Hare boeien. A heeft sijns, wat geen zin geeft, doch waarin sijn mijns zou kunnen schuilen. Echter: Si doet mi sijn m.s. onvri past niet in het strophenschema. Alleen: Si doet mi dat ic si. Is de uitdrukking si doet mi onvri te vergelijken met soortgelijke, als si doet mi doot?, te ghemake doen? zoodat doet hier beteekent: maakt, Zij maakt mij mijns zelfs onvrij; voor 2e nv. vgl. 24, 86.

I

Die voghele singhen clare,^*

Ende die bloemen openbare

Melden ons den tijt.³

Die tiersten altemale

Sweghen ende waren vale,^*

Hebben nu groet delijt,

Dat si den tijt nu hebben weder,

Daer si so langhe na laghen neder.⁸

Also moet hen allen vergaen⁹

Die in node van minnen sijn bevaen.

* .xxiiij.

3 verkondigen welk jaargetij het is, d.n. lente, daarom is tijt nog niet lente.

* 60 d.

8 waarnaar zij zoo lang kwijnend verlangd hadden.

9 Zoo moge het allen vergaan: dat zij nl. hun nood ontkomen.

[p. 154]

 

II

 

In gherechter minnen noet¹²

 

Ghesmaect men meneghe doet;

 

Dats dat gheloeve mijn:

 

Dien si gherijnt in hare natuere

15

Dat hi in ongheduere^*

 

Altoes moet sijn^*

 

Ende in groter onghenade.^14-17

 

Mine hulpe minne met haren rade,¹⁸

 

Der gheenre ben ic een

20

Die vander minnen pine hevet in leen.

 

 

 

III

 

Wat mach men hem gheraden

 

Dien minne dus hevet verladen

 

Met haerre swaerre waghen,

 

Dien si leide int beghin

25

Ende toende groet ghewin

 

Op hare hoghe staghen,

 

Ende nu so hevet gheworpen neder

 

Dat hi en waent vercomen weder,

 

Hen si al onversien,²⁹

30

Bi orewoede van minnen, maecht ghescien.³⁰

 

 

 

IV

 

Dat es die naeste raet

 

Die hier beneven gaet:³²

12 moet men meermalen sterven, aan zich zelven, in ondragelijk wee (van offer).

* CXIIJ a.

* 74 a.

14-17 dat, dien si gherijnt in hare natuere = met haar zelven, in ongheduere = een harts-tochtelijken toestand van onbevredigd verlangen, ende in groter onghenaden, omtrent hetzelfde: hevige beroering, of: in smartvolle behandeling van wege de M.

18 helpt M. mij niet met haar raad om er aan te ontsnappen.

29 hen = het en.

30 maecht ghescien = misschien; schijnt licht ironisch te zijn: bij orewoet van Minne misschien? die immers lijden doet, maar tot de M. voert.

32 die daarbij past, om er in te verhelpen.

[p. 155]

 

Dien minne dus hevet ghevaen

 

Ende ghebonden met haren bande,

35

Dat hi hem gheve in hare hande³⁵

 

Ende altoes si onderdaen³⁶

 

Alden bedwanghe dat minne hevet.

 

Die eneghe pine van minnen ontseghet,

 

Dats openbaer in scijn,³⁹

40

Dat hi langhe der minnen sal sonder sijn.

 

 

 

V

 

Van minnen benic onder:^*41

 

Dat en heeft mi gheen wonder,

 

Want si es starc ende ic ben cranc.

 

Si doet mi^43-44

45

mijns selfs onvri

 

Altoes an minen danc.^*

 

Si doet met mi dat si ghebiet;

 

Mijns selves en es mi bleven niet;⁴⁸

 

Dies ic rike was te voren,

50

Dies benic arm: in minnen eest al verloren.

 

 

 

VI

 

Beide vremde ende vriende

 

Dien ic te voren diende

 

Bennic af ghestaen;^*53

 

Ere ende raste hebbic begheven,

55

Omdat ic wille leven

 

Vri ende in minnen ontfaen

35 zich aan hare macht overlevere.

36 steeds gedwee allen dwang van M. onderga.

39 dats = dat es.

* CXIIJ b.

41 onder = in een ellendigen toestand.

43-44 z. bijz. opm.

* 61 a.

48 niet niets mijns selves.

* 74 b.

53 heb ik opgegeven, heb ik verloren.

[p. 156]

 

Hoghe rijcheit ende conde.

 

Dies mi veran heves sonde.⁵⁸

 

Ic en machs niet ontberen,⁵⁹

60

Ic en hebbe el niet: ic moet op minne teren.

 

 

 

VII

 

Ende ic ben nu begheven

 

Van alle dien die leven:

 

Dats openbare in scijn;

 

Ocht ic in minnen⁶⁴

65

Niet en mach winnen,

 

Wat soudic dan sijn?⁶⁶

 

Ic ben nu clene; in ware dan niet.

 

Ic ben alendich, sine versiet.⁶⁸

 

Ic en hebbe raet, si moet mi⁶⁹

70

Gheven daer ic bi mach leven vri.^*

 

 

 

VIII

 

Mi doen die vremde wrede

 

So onghemate[n] lede⁷²

 

In dit alende swaer

 

Met haren valschen rade:⁷⁴

75

Sine hebben mijns ghene ghenade;

 

Si doen mi meneghen vaer.

 

Want si mi met hare blintheyt doemen.⁷⁷

 

Sine connen daer toe niet comen

 

Dat si die minne verstaen,

80

Die mijn herte met luste hevet ghevaen.

58 wie het mij kwalijk nam, het euvel duidde, zou verkeerd doen; heves = hevet des begaat er zonde om.

59 ontberen nl. v. 57.

64 ocht = indien.

66 in = ic en...

68 sine versiet = zoo Zij het niet verhelpt.

69 ik weet geen uitkomst.

* CXIIJ c.

72 onghematen: A en B onghemate; kan -ten bijwoordelijke uitgang zijn?

74 met ... rade door den raad dien zij mij geven; of: door wat zij zoo valsch tegen mij beramen.

77 met h. bl. = blind als zij zijn; doemen = afkeuren, veroordeelen, laken.

[p. 157]

 

IX

 

Die minne wilt vercrighen

 

Hine late hem niet ontbliven,⁸²

 

Hine gheve hem selven der minnen altoes

 

Ende hi sal pinen

85

Sonder finen

 

Om dat sijn herte coes,^*

 

Ende gheven hem selven, in pine, in scande,

 

In leet, in lief, in minnen bande:^*87-88

 

So sal hem werden cont

90

Dat fiere wesen inder minnen gront.⁹⁰

82 Hine late ... ontbliven hine = hij zal niet nalaten zich te geven...

* 61 b.

* 74 c.

87-88 in M. bande hangt rechtstreeks af van hem gheven.

90 wesen = de Minne in haar innigste, diepste wezen.

I. 2 B oppenbare 8 A langhen 9 A met allen vergaen (moet onbr.) B moet (erb.) hen (aan hen werd verbeterd).*

II. 11 A noet 12 A meneghen B menege uit gen; door B gelove 14 nature 15 A onghedure 16 A altoos 17 A groete B grote onghenaden 19 ghere 20 B minnen erb.
III. 21 B heeft § i.r. A gheraken B gheraden (uit ken) 23 B zwarer; waghe 24 A leidde 25 A groot 26 staghe 30 maget.
IV. 31 Wat; de 33 beuaen 36 A altoes 37 A minnen 39 openbare 40 sal der m.s.s.

V. 42 heuet 44 C m.s. onvri op één regel A mi sijns B mijns uit zijns 46 A altoos; ane 47 doe B (boven es geexp. en doorgehaald) ghebiedt 48 selfs 50 A arme B arm (uit arme).
VI. 53 benic 54 B Eere 56 B Ende: E eerst rood doorstreept, dit uitgekrast en een lijn vóór Ende tusschen gevoegd A minne 58 B verhan 60 A moete.

VII. 62 B die gene die 63 oppenbaer 64 A ochte inc 67 cleine 68 ellendech 69 B Si en moet.
VIII. 71 de 73 ongemate 73 ellende 75 B geen 77 A haerre blentheit B harer blentheit 79 de minne 80 B beuaen.

IX. 83 A altoos C 84 en 85 op één regel, maar gescheiden door punt en hoofdletter 86 omme 87 B pinen; scanden 89 A minne B fier.