Strofische gedichten

Drie en twintigste lied

Inhoud.

De tijd is nu gunstig ten goede; werkten wij nu 't goede, we zouden dra overwinnen; waren we vroed in omzichtigheid, wij zouden ook anderen voorlichten; nu dolen we (I). Legden wij alle onstandvastigheid af, gedroegen wij ons naar de leer der Minne, we zouden Haar verwerven (II).

[p. 143]

Zetten wij ons met kracht boven al onze nooden, wij zouden Minnen ten volle behagen en sterk staan tegen alle vreemden (III). Wie voor de Minne in zich plaats zou maken, zou Haar gelijk worden en in Haar ten volle verzadigd (IV). Wie zich om Hoogheid der Minne inspant, wil al lijden om Haar (V). Was ik trouw gebleven aan den adel mijner ziel, ik zou mij geheel aan Minne hebben geschonken, met al wat ik kan, en zoo zou ik vereenigd met Minne hebben geleefd (VI). Wie in de diepte der smart de hoogheid der Minne, de hooge gezindheid, bewaart is van riken sinne; daarom wil ik alles om Minne verduren (VII). Wie hooge verwachtingen van Minne koestert zal Haar met Minnen werk beoefenen en sterk in hartstochtelijken ijver standhouden (VIII). Ons nadert angst om Minne, omdat wij haar verwaarloozen (IX). Mocht Minne mij trouw vergelden! (X). Geen geleerde kan begrijpen hoe schoon het hem zou staan, die in Minne sterk werk verrichtte; hij zou overwinnen en in orewoet gansch in Haar wegsmelten (XI). Wij maken het ons gaarne veilig, zoeken dadelijk troost, waarom Minne ons versmaden moet (Rf.).

Elke strophe wordt besloten met de bede: God moge ons nu beraden: helpen, beschermen, ondersteunen, genadig zijn.

Algemeene beschouwingen.

In dit zeer gekunsteld lied is het moeilijk een vasten, duidelijken, samenhang te ontdekken. Elke strophe schijnt een onafhankelijke gedachte te behandelen, die soms wel wat ter wille van den vorm verwaterd wordt. Het is in 't algemeen een opwekking tot meer ijver, meer offergave, meer standvastigheid. De verschillende strophen raken aldus verschillende tekortkomingen aan, oorzaken waarom het volle, ware, bezit der Minne uitblijft; met redenen die aansporen tot verbetering en moediger dienst.

Bijzondere opmerkingen.

Geen natuurtafereel; maar blijkbaar in de lente gedicht: de tijd die ten goede spoet geeft.

MYSTIEKE BEELDEN: van den Minnenstrijd en de overwinning (3, VIII, XI). Van de Minneschool (II, IX); van Minnehonger (IV); Van Minneghewat (V) met de noodzakelijkheid van het lijden (VII) dat men moet te boven komen (III). Eenheid, gelijkvormigheid met Minne (36, VI); Minnebrand (XI); het dolen om Minne (VII); het erf der Minne (17, 32). Voorts: de trouwe Minnedienst, de sterke werken om Minne; met de pacht: de schatting van al wat men kan, die men de Minne betaalt. De leer over den zielenadel (VI).

De gedachte van het apostolaat komt uit in str. I.

Blijkbaar was het er in dit lied meer om het muzikale te doen, dan om de gedachte. De woordmuziek overheerscht. Het muzikaal-mystieke temperament van Hadewijch laat zich hier ten volle gelden. Toch is die woordvirtuositeit geen louter spel met woorden en klanken. Deze worden steeds door een gedachte gedragen, die soms wel wat vaag is, wel wat aan den vorm opgeofferd, maar

[p. 144]

niet zóó, dat ze er door overwoekerd wordt. De eenheid ligt in de eenheid der stemming: de mystische drang naar een mooi lied, met mooie, rijke klanken en rhythmen, over de al-Hooge, heerlijke Liefde. In de muziek, die de ziel een boodschap brengt van hooger, heeft die drang zich hier voornamelijk ontladen.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ a⁴ b³ a⁴ a⁴ b³ b³ b³ b³ c³ c³

tornada: b³ b³ c³ c³

De rijmen zijn zeer gekunsteld. De vv. 1/2 en 4/5 van elke str. hebben dubbelrijmen, zoo dat de woordstammen der beide rijmen in het tweede vers in omgekeerde orde voorkomen: deze grammatische rijmen vormen chiasme: ten goede spoet / metten spoede goet (uitzondering str. X). De c-rijmen zijn door het geheele lied op -aden, telkens rijmende met beraden van een soort stoc of refrein, waarmee ieder str. sluit. In str. XI zou in plaats van ghewerc moeten staan ghemerc, wat feitelijk een veel beteren zin zou geven: consideratio.

Ik lees: 27 Wine souden Mínnen ghenoéch gheríven 38 Hine woénde in hońghere van Minnen grónde 46 Dat hi die Mińne ende ál hare wáre 49 Hare diepste ghewát móghe dorewáden 57 So mochtic mínne met Mínnen léven 78 Dit es daer toe roúpt die heíleghe Kérke 88 Connen wij, der waérheit vrémde túmen 98 ende met toeverláte an Háre al cléven (?). Elders nog al drielettergrepige voorslag.

Str. X, die in A en B ontbreekt, zou niet oorspronkelijk kunnen zijn: de dubbelrijmen ontbreken in vv. 1/2; v. 98 staat al cleven waar elders steeds een cleven.

TAAL. - v. 8 wat si minnen versta ik: zij weten niet wat het is dat zij minnen, d.i. zij minnen nl. de wereld en zij weten niet wat die Minne is, wat de wereld is die zij minnen. Misschien ook: zij weten niet wat zij minnen, zij kunnen hun liefde nog niet vestigen. Er is hier spraak van onvroede die zich zelven nog niet kennen, omdat zij nog niet tot de kennis der ware Liefde gekomen zijn. Er is hier geen spraak van vreemden. Dit geeft, meen ik, een voldoenden zin, om niet met Leonard Willems (Verslagen en Med. der k. Vl. Ac. 1932, blz. 568) te moeten verklaren: zij weten niet wat minnen is. Tegen si als conjunctiefvorm heb ik geen bezwaar, daar Hadewijch herhaaldelijk conjonctiefvormen voor indicatiefvormen gebruikt. Wel tegen de gewrongen uitdrukking voor wat minnen si; ook hebben A en B sij.

Wat zijn die onvroede? Waarschijnlijk dezelfden, die er een andere wijze van Minne-dienst op nahielden en de beoefening der Minne door Hadewijch en hare genooten niet goedkeurden. Hadewijch meent hier: waren wij in hoeden vroet: beoefenden wij de Minne als vroeden, die met spoede goet werken, en zich daarbij in hoede nemen (tegen alle zonde of gevaar van zonde, of tegen alle kere b.v.), dan zouden ook die anderen goed bezorgd zijn, die

[p. 145]

niet de ware Minne dienen en beoefenen: door onze Minne-beoefening, door ons leven, zouden we ze tot de kennis der ware liefde gebracht worden.

vv. 11-13. Voor werden heeft L. Willems (ib. blz. 547) voorgesteld te lezen weerden, en hij begrijpt: ‘de keren (listen) vechten ons zeer aan, maar zoo wij list (keer) met haar zeer willen weren, dan moeten wij keer kapot maken’. werden staat zeker voor weerden van weren; indien het werden van werden zou zijn, dan zou hier, als verder v. 15 en als v. 5, worden staan. Hieruit blijkt ten duidelijkste dat Hadewijch de lange klinkers nog enkel heeft geschreven, zooals de dichter van Lutgart, Willem van Afflighem. De beteekenis dunkt mij toch niet juist te zijn weergegeven; keer, kere zijn veeleer de wisselvalligheden, de onstandvastigheden; wat ons aanvecht zijn onze onstandvastigheden; willen wij ons daartegen verweren, dan moeten wij die onstandvastigheden, met al het leed dat ze ons veroorzaken, afleggen, doen sterven. Zeer juist heeft L. Willems gewezen op de volgende strophe als toelichting waar we wederstoet moeten doodslaan om onze node te verdriven.

74-75. De woorden zijn vrij vaag. Er schijnt een woordspeling bedoeld tusschen ghestaen en gaen. Ik versta: ende so gaen te ghestane met storme: zoo er toe overgaan om stand te houden met hartstochtelijken ijver; en door aldus dóór te gaan, stand te houden voor Minne.

86-89. Ook vrij vaag; ik versta; daarom verwijderen wij voor ons zelven, connen wij: waar en zooveel wij kunnen, de vreemde luimen der waarheid. Dit sluit aan bij v. 83 dies wij die Minne versumen. Minne toont ons waarin ware Minne-beoefening bestaat, en als wij dit inzien, dan verwijderen wij..., ons selven is dan niet van wederkeerig ww. hem rumen, maar 3en nv. te onzen behoeve, bate: wij doen er zoo weinig mogelijk aan mee.

94-95. Nog eens vrij onduidelijk: Ik heb altijd in Minnen trouwe geschouwd = om Haar trouw te zijn? Dat ik nu niet zie: ghetrout vore Minne = dat ik in de oogen van Minne vertrouwd word, als trouw geld. Dus: dat ik nu zie dat M. mij niet als trouw behandelt.

I^I

De tijt gheeft ons ten goede spoet,^*
Ende wrachten wij metten spoede goet,

So mochten wij verwinnen.

Ende waren wij dan in hoeden vroet,⁴
So worden die onvroede behoet,

Die hen noch niet en bekinnen⁶

Ende blent sijn van binnen;
Want sine weten wat si minnen.

I spoet = geschikte gelegenheid.

* .xxiij.

4 hoeden = behoedzaamheid.

6 die zich zelven nog niet kennen, door zelfkennis, door inkeer.

[p. 146]

 

Dus dolen wij in allen staden.⁹

10

Nu moet ons god beraden.

 

 

 

II

 

Ons vechten ane die kere seer,¹¹

 

Ende we<e>rden wij metten sere keer,¹²

 

So moeten wij keer doen sterven;

 

Verstonden wij der minnen ghehere gheleer,¹⁴

15

Ende worden wij mettien ghelere gheheer,

 

Wij souden minne verwerven,

 

Ende in al hare rijcheit erven,¹⁷

 

Diere wij nu alte langhe derven,

 

Te onser groter scaden.

20

Nu moet ons god beraden.

 

 

 

III

 

Wi hadden crachte grote noet,²¹

 

Dat wij onse node groet²²

 

Met crachte mochten verdriven,

 

Die ons doen wederstoet ter doet.^*

25

Sloeghen wij met doede wederstoet,²⁵

 

Sone mochte ons niet ontbliven^*26

 

Wine souden minnen ghenoech gheriven

 

Ende jeghen alle vremde verstiven

 

Die ons mochten verladen.

30

Nu moet ons god beraden.

9 staden = van stat: overal; misschien zooveel als: in alle opzichten; eig. op alle plaatsen.

11 kere = eerder onstandvastigheden.

12 z. Bijz. opm.

14 daar gheherich niet bestaat, zal wel met A en B moeten gelezen ghehere gheleer.

17 erven in: in 't bezit komen van, beschikken over.

21 crachte 2n nv.

22 dat = opdat.

* CXIJ a.

25 wederstoet = verpersoonlijkt: tegenstand, nl. onser node: zetten wij er ons boven.

* 73 b.

26 het zou ons niet ontsnappen, wij zouden zeker 26 M. ghenoech gheriven = behagen; wine na negatieven zin met ontbliven = maar wij zouden... het kan niet uitblijven of...

[p. 147]

 

IV

 

Die ghenoech der minnen rike wijct,³¹

 

Ic segghe dat hi bi wike rijct;³²

 

Dies ghevet trouwe orconde.³³

 

Want hi hare so ghelike blijct,³⁴

35

Ende so een met dien blike ghelijct,

 

Dat mense beide een vonde,³⁶

 

So datse gheen sin ghesceden en conde,

 

Hine woende in honghere van minnen gronde³⁸

 

Met allen vollen saden.^*

40

Nu moete ons god beraden.

 

 

 

V

 

Die dore der minnen hoghe poghet,⁴¹

 

Wat hi met dien poghe hoghet,⁴²

 

Dat werct hi openbare;⁴³

 

Want hijt met allen ghetoghe doghet,⁴⁴

45

Ende so met vollen ghedoghe toghet

 

Dat hi die minne ende alle hare ware

 

Metter minnen minne anestare,^*

 

Ende met volre vriheit sonder vare⁴⁸

 

Hare diepste ghewat moghe[n] dorewaden.⁴⁹

50

Nu moet ons god beraden.

31 wie voor de macht, de heerlijkheid der M. wijkt, plaats in zich maakt, om zich door Haar te laten overweldigen.

32 door dit wijken zou hij rijk, machtig worden.

33 Trouw waarborgt hem dit; dus: op voorwaarde dat hij trouw blijft.

34 hij die zoo wijct komt tot zulke gelijkvormigheid met Haar, de Minne.

36 dat men ze beiden, hem en Minne, één vonde, vereenigd door gelijkvormigheid in Liefde.

38 hine = maar hij zou wonen, in honghere van Minnen gronde in honger van het innigste der M.; levende dus op de innigste M.; de negatie is te verklaren uit voorafgaanden negatieven zin, waar ghesceden de bet. heeft van: scheiden, beletten, afbrengen; dus: geen zin zou ze kunnen scheiden en hem beletten te wonen.

* 60 b.

41 die om de hoogheid der M. zich inspant.

42 hoghet = wat hij optilt, d.i. aanvat, onderneemt.

43 ik versta: uit zijn werk- en levenswijze blijkt dat hij dit om Minne doet.

44 want met alle duidelijkheid doogt hij het, zoodat hij door dit doghen toont, dat hij de Minne met al hare waarheid, steeds met ware Minne vóór oogen houdt en om Haar lijdt.

* CXIJ b.

48 en vrij, zonder vrees.

49 Haar diepste ghewat = al Haar wee (ghewat als beeld der smart) bij machte is te doorwaden.

[p. 148]

 

VI

 

Haddic mijn hoghe geslachte bedacht,⁵¹

 

Ic hadde[n] edelen ghedachten gheslacht⁵²

 

Ende mi der minnen al ghegheven,^*

 

Gheheel, met alre machte pacht,⁵⁴

55

Ende vercreghen metten pachte macht⁵⁵

 

In minnen natuere een cleven.

 

So mochtic minne met minnen leven,

 

Dat mi te langhe nu es ontbleven

 

In minen nederen daden.

60

Nu moete ons god beraden.

 

 

 

VII

 

Men vindet in minnen sale dal;⁶¹

 

Die dan vindet in dien dale sal,⁶²

 

Die es van riken sinne.

 

Sint minne mi ierst quale beval,

65

Wie mi iet anders bevale, mi qual:

 

Quale nemic vore alle ghewinne.⁶⁶

 

Want ict mijn naeste leven kinne,⁶⁷

 

Sint mi te doelne bevolen hevet minne,

 

In clemmenne ten hoechsten graden.

70

Nu moet ons god beraden.

51 gheslachte = hooge afkomst, nl. van de ziel: had ik den adel mijner ziel steeds bedacht, overwogen.

52 gheslacht = ik zou mijn afkomst hebben betoond door edele gedachten te onderhouden; gheslacht = de eigenaardigheden van zijn afkomst vertoonen, en zoo: in mijn leven gelijkheid met edele gedachten dragen.

* 73 c.

54 met aanwending aller krachten.

55 met dit opbod, die aanwending, zou ik macht hebben verkregen om mij innig te hechten aan de Liefde in Haar zelf.

61 sale dal = in de hoogheid der Minne vindt men diepte, van wee, van beproeving.

62 wie in die diepte hoogheid houdt, de hoogheid der Minne, de hooge gezindheid, waarsch., niet verliest.

66 nemic = acht ik, of misschien: verkies ik, beschouw ik.

67 naeste = wat mij dichtst aan 't hart ligt.

[p. 149]

 

VIII

 

Die ghereet steet te bevane waen,^*71

 

Hi sal, met hoghen wane bevaen⁷²

 

Die minne met minnen werke;

 

Ende so met storme te ghestane gaen,⁷⁴

75

Ende minne met doregane ghestaen⁷⁵

 

Ende werden even sterke,

 

Dus na dat ict ghemerke.⁷⁷

 

Dit es daer toe roupt die heyleghe kerke⁷⁸

 

Hen allen dies hare ghestaden.^*

80

Nu moet ons god beraden.

 

 

 

IX

 

Ons naken van minnen vare baer:⁸¹

 

Hets recht dat ons van minnen verbaere vaer,⁸²

 

Dies wij die minne versumen,

 

Die ons gheeft so claer hare waer

85

Ende, met allen ghehelen ware, claer

 

Leeret al hare hoechste constumen.^*

 

Dies wij ons selven gherne rumen,⁸⁷

 

Connen wij, der waerheit vremde tumen

 

Jeghen der minnen gaden.

90

Nu moete ons god beraden.

 

 

 

X

 

[Ic hebbe langhe ghetoent rouwe.

 

Hets recht dat mi minne trouwe.⁹²

* CXIJ c.

71 waen = hooge verwachting.

72 met die hooge verwachting zal hij Minne bevaen, aangrijpen, beoefenen, met Minnen werke.

74 onduidelijk: en zoo gaan, zich zetten tot, standhouden (gaen te ghestane) met storme, met hartstochtelijken ijver.

75 en doorgaande, volhardende, Minne staan, tegen Haar standhouden.

77 na(sterc), zoo dicht, gelijk, sterk, als ik het kan uitdenken.

78 dit is datgene waartoe de H. Kerk hen allen oproept, uitnoodigt, die het Haar veroorlooven, die Haar gewillig zijn.

* 60 c.

81 vare mv. is onderwerp; baer = openlijk, duidelijk.

82 verbaere = ten deel valle, overkome.

* 73 d.

87 z. bijz. opm. taal.

92 trouwe: trouw late blijken.

[p. 150]

 

Mi berout dicke dat ic moet leven.

 

Ic hebbe in minnen trouwe bescout;⁹⁴

95

Dat ic niet en bescouwe ghetrout

 

Vore minne dats mi groet sneven.

 

Doch willic mi gheheel hare gheven,

 

Ende met toeverlate an hare al cleuen

 

Sine sal mi niet ontspaden.

100

Nu moete ons god beraden.]

 

 

 

XI

 

In al der kerken clercke ghemerc,¹⁰¹

 

So segghic dat en merke clerc

 

Hoe scone het den ghenen stoede¹⁰³

 

Die in minnen wrachte sterc werc:

105

Hi worde so mettien werke sterc,^*

 

Ende verwonne sonder moede;¹⁰⁶

 

Hi soude in minnen oerewoede

 

Verbernen in hare diepste vloede¹⁰⁸

 

Ende versmelten alse caden:¹⁰⁹

110

Nu moete ons god beraden.

 

 

 

^*Wi sijn te gheruun in onse hoede,¹¹¹

 

Ende nemen troest ten eersten spoede:¹¹²

 

Dies moet ons die minne versmaden;

 

Nu moete ons god beraden.

94 z. bijz. opm. taal.

101 in de handelwijze, misschien: de geleerdheid, of beter: ghemerc = consideratio, van al de geleerden der Kerk, is er geen geleerde die kan begrijpen; d.i. het overtreft alle menschelijke kennis.

103 het wordt uitgelegd door 105 vlg.

* CXIJ d.

106 sonder moede = zonder zich te vermoeien.

108 vloede = wel paradoxaal.

109 caden = kaden, stukjes vet, als vet.

* R/n

111 wij maken het ons te gaarne veilig. In plaats van gherne hebben A en B gherwm = gheruum: laks, vrij; of: zoodra het ons eenigszins voor den wind gaat; zoodra het ons wat goed gaat. dan: wij zijn te laks om ons in acht te nemen (tegen de in- en uitwendige vijanden der M.): lijkt oorspronkelijker.

112 ten eersten spoede zoo spoedig mogelijk; versterking van ter of ten spoede; bij de eerste vertroosting (spoed = voorspoed).

I. 1 Die; gheuet 2 B wi A mochtewi 4 warewi 7 ontbr. in A en B: toch noodig voor het strophe-schema. 8 A sij 9 wi B alle 10 A en B steeds moete.

II. 11 de 12 A werde wij B werde wi B zeere 13 A moetewij 14 verstondewij; C ghehereghe leer 15 A wi 16 A wi; verweruen 17 C in erb. C verwinnen.
III. 21 A groten 22 wi C noet 23 crachten 24 B wederstoot; ter doot 25 A Sloeghe; wi met dode 26 so en 27 minne 29 mochte.

IV. 35 .i. 36 .i. 37 sen A ghesceiden 39 zaden.
V. 41 dor; hoeghe A poeghet 42 mettien C hoghe: uit hoghet: p uit h 43 A openbaere B oppenbare 44 A ghetoeghe; doeghet 45 gedoeghe toeghet 46 de A alle haer B al hare i.r. 49 moghe B doer waden.

VI. 51 A hoege B slachte 52 hadde 54 aller 55 uercreghe mettien A pachte: p uit m 56 .i. 57 A mochtich 58 ontbleuen (A on i.r.).
VII. 61 A vendet 62 vendet 63 A rike 65 A iet el B yet el 66 neme ic vor 67 B naeste uit ... en 68 B beuoelne; heeft 69 clemmene A hoochsten B grade 70 A god ontbr.

VIII. 72 A hoeghen 73 werken 74 A stoerme 75 minnen 77 A nae B na uit nae* 78 roept B roept toe maar orde door teeken hersteld A de.
IX. 82 B dit vers i.r.; uerbare 83 B wi; de A uersinne B versumen uit versinnen* 84 gheuet B clare uit claer 85 A clare waer B claer ware maar orde door teekens hersteld, ware uit waer 86 leret A hoochste 87 B wi A cunnewi B connen wi uit cun. 89 gade.

X. Ontbreekt in A en B.
XI. 101 clerken; ghewerc 104 A wrachten; sterke B werc i.r. 105 met dien 107 A orewoeden B orewoede (uit...den) 108 uerberren B haren 110 A en B hebben hier moet.
R/n 111 C gherne; gherwm (A uit gherwin B rw op ras.) 112 iersten 113 de A minnen.