Strofische gedichten

Zestiende lied

Inhoud.

INLEIDING. Het is met mij gedaan, zoo de Minne mij niet spoedig troost (I). EERSTE DEEL: Mijn leed heeft zijn krijgstocht op mij gericht; Minne alleen kan mij helpen (II). Help mij zegepralen, Minne! Help mij begrijpen wat het al lijden kost, hier te wachten op de genieting (III). Door Minne kom ik, ja, mijn nood te boven. Maar hoe dikwijls ik reeds heb moeten sterven! Doch ik wil alles derven, tot ik Haar bezit (IV). TWEEDE DEEL: wat al mooie beloften mij Minne heeft voorgehouden van in mijn jonge dagen (V). Maar Zij heeft mij verraden en mij al die zaligheid ontnomen (VI). Doch Zij leeft; daarom wil ik alles verdragen; Zij zal alles vergelden (VII). DERDE DEEL: Ik heb mij geheel aan Minne weggeschonken; Zij heeft alles verslonden; maar Zij waarborgt het ons: al lijden om Haar is winst (VIII). Waarlijk, Zij is het wel waard, dat men Haar alles geeft om Haar te voldoen (IX). Daarom weze alle ware minnaar bereid om zich geheel aan Haar weg te schenken (X). SLOT: de beloften der Minne zijn onherroepelijk.

Algemeene beschouwingen.

Het lied is een kreet om hulp in uitersten nood; waardoorheen voortdurend de berusting, het vertrouwen, de volledige offergave blijven opklinken. Telkens opnieuw komt de noodklacht; doch telkens opnieuw de zekerheid dat het zoo goed is, en de bevestiging der onkreukbare trouw. Zoo staat het lied dramatisch gespannen, als een zielsconflict, een geweldige innerlijke tweestrijd, waarin de ziel de Minne tegen zich zelf verdedigt.

‘Bij dit nieuwe jaargetijde mogen vogelen en bloemen weldra aan den druk van den winter ontkomen. Maar met mij is het gedaan, zoo Minne mij niet spoedig ter hulp komt’. Zoo ziet nu de dichteres haar Smart, als een machtig leger, oprukken tegen de burcht harer ziel: ‘geen uitkomst meer, al hare wegen zijn door den vijand bezet. Geen rust, geen vrede meer. Ontsnap ik ooit tot den zege der Minne, U, Minne zal ik het te danken hebben’. Zoo

[p. 97]

roept zij tot Minne, dat Zij haar helpe; doch - en dit besef komt van haar ander Ik - dit zal voornamelijk hierin bestaan, dat Zij haar late begrijpen, wat ze al moet lijden in afwachting van de blijde, zaligende genieting. ‘o Dit is het juist: die raad, die schikking, bedroeft haar meest. Ik weet het wel; Minne zal mij al mijn nood te boven helpen komen. Maar wat ik al onspoed heb gehad, wat ik al heb moeten sterven!’ Dan, zich toch vermannend: ‘doch ik wil alles derven, tot mij de Minne in haar rijk wil opnemen’. De gedachte echter aan haar verleden vreugde dringt nu boven: ‘wat heeft Minne mij al niet getoond en beloofd in mijn jonge dagen! toen ik met Haar mocht omgaan en ik het, opgetogen, op mij nam Haar de volle schatting te betalen, gaarne hechtte Zij me toen innig aan Zich. Maar die zaligheids-storme zijn nu wel zeer gestild!’ En zij klaagt het opnieuw: ‘Minne heeft mij verraden, met veel, wat Zij mij voorhield, met zoo menige verzadiging die Zij mij schonk en die mijn jeugd vernieuwde. Die lekkere beten, met opgewekt genoegen, waardoor ik alles gaarne geleden heb, heeft Zij mij onthouden’. Doch als verrast door de stoutheid van haar klacht, komt dan plechtig de verzekering: ‘Minne leeft, al sterf ik ook nog zoo dikwijls. Daarom wil ik alles in blijdschap verduren: onspoed of begenadiging, kwaad of goed. Ik aanvaard het, zonder er om voor de niet-minnenden te pralen. Tot geen lage gedachten wil ik afzinken: Minne zal alles wel vergelden. Ik heb mij geheel aan Minne weggeschonken; verlieze ik of winne ik, ik wil haar volstrekt alles geven, als datgene waarop Zij recht heeft, wat haar verschuldigd is. Hoe nu? Ik behoor mijzelven niet meer toe. Minne heeft al verslonden. Doch Zij geeft de zekerheid dat alle lijden van Minne slechts winst is. Ja, ik belijd het: Minne is wel waard dat men Haar alles schenkt: verliezen, winnen, om het even, daar wil ik niet verder om bekommerd zijn. Ik heb dit toch feitelijk steeds begeerd: Haar ghenoech te zijn. Ook heb ik steeds al Hare slagen verdragen: om Haar was dit het rijkste levensleen. Daarom raad ik allen die Minne ghenoech willen leven, zich niet te sparen, maar zich weg te schenken, om steeds te leven in de beoefening der hoogste daad, die de Minne den minnenden in het geheim meedeelt en leert, maar die den niet-minnende blijft onthouden, die het wezen der ware Minne niet verstaat: het zoete dolen in der Minne school weet hij niet die er niet in gaat’. En kort luidt het besluit: ‘wat ik ook moge verduren, hoe ik ook gekweld worde, wat Minne mij heeft voorgehouden zal onherroepelijk geschieden’; Hare beloften zullen vervuld worden.

Bijzondere opmerkingen.

Het lentetafereeltje staat contrasteerend met de heerschende stemming.

[p. 98]

Mystieke beelden zijn vooral: het sterven aan zich zelven, hier in 't bijzonder in lijden; de Minneschichten (37); de Minne-school (99); de Minnehonger (saden, 53 ontbite 55) de Minnezee (storme 50, hier van vreugde); de Minneleendienst (90 rijcste leen, 37 Minnen pacht). De Minnestrijd (de ziel als een belegerde burcht, str. II, de Minne die ieghenvacht, 42, verwinnen) het Minne-waagspel (verliesic ochte winne. 73, 82); het Minnerijk (40, 44). De Minnevereeniging (49). De Minne-schuld (scout, 74 minnen pacht (47).

Uit str. V zou men willen besluiten dat Had., toen ze dit lied dichtte, niet meer zoo jong was. Indien zij alleen bedoelde te spreken van haar vroegste minnebeoefening, zou ze zich niet zoo uitgedrukt hebben; alleen iemand die niet meer zoo jong is spreekt aldus van in minen jonghen daghen.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a³ b⁴ a³ b⁴ c² c² b⁴ c² c² b⁴

tornada c² c² b²

Ik lees: 2 Wél bekínnen óver ál. 12 Síne heerváert ghestícht op mí. 23 Ende si die álle noét bekínt 35 Doen ic met Háer omghínc 71 Ic hebbe der hóghere Mińnen ál 87 Alś ie wél scéen kan moeilijk met vier heffingen gelezen, of ieder lettergreep moet beklemtoond worden. 102 Dat Minne mi hévet bevólen zou ook met slechts twee heffingen moeten gelezen worden.

RIJMEN: 26/28 komt hetzelfde rijm raet voor. 72/74/77/80 zouden alle -in of -en moeten hebben.

Een der mooiste gedichten, om de machtige beeldspraak van str. II, om de dramatische stemming, om de plechtige, verheven opvattingen, b.v. str. VII, om, als steeds, de heerlijkheid der taal.

TAAL. - v. 17. De bet. is niet duidelijk. Ik versta: merkt, d.i. gaat na, ziet, of smart (rouwe zooveel als ongheval) nog eenigen uitweg voor mij weet, nog eenigen raad weet.

v. 26. Haddics raet deze uitdrukking beteekent gewoonlijk: zag ik er kans toe; maar dit geeft hier geen zin; of het zou moeten slaan niet op te ontbeidenne, maar op ghebruken en zou dan zooveel als een uitroeping zijn: kon het maar gebeuren! Ik vat het vers op als: kon ik er toe besluiten! nl. te ontbeidenne; zoo ware het, bij de erkenning van wat voor een lijden dit wachten is, de weemoedige wensch van de weifelende; dit past psychologisch uitstekend.

vv. 95-96. verholen schijnt wel te beteekenen: den minnenden in 't geheim, als iets geheimzinnigs, meegedeeld, bekend = alleen bekend aan de minnenden; verstolen = aan de kennis ontrukt van, d.i. onbekend.

[p. 99]

I

Men mach den nuwen tijt^*

Wel bekinnen overal:

Die voghele hebben delijt;

Die bloemen ontspringhen in berch in dal.^*

Waer so si staen,

Si sijn ontgaen

Den wreden wintre diese qual.

Ic ben ontdaen,⁸

Mij en troeste saen

Die minne jeghen mijn ongheval.

II

Nu hevet mijn ongheval¹¹

Sine heervaert ghesticht op mi;

Het gadert overal.¹³

Mine hoghe weghe die waren vri

Si sijn sere beleghet;

Mi es vrede ontseghet:

Merct ocht mi rouwe iet condich si.¹⁷

Wordic gheweghet

Daer minne[n] gheseghet,

Ay, edele minne, dies danckic di.^18-20

III

Die minne die al verwint

Hulpe mi dat ic moet verwinnen,

Ende si die alle noet bekint

Onne mi dat ic moet bekinnen²⁴

* .xvi.

* CV a.

8 Het is met mij gedaan, zoo M. mij niet spoedig troost.

11 ongheval verpersoonlijkt: richt als een krijgstocht in tegen de ziel.

13 gadert: de scharen komen bijeen.

17 z. inl.

18-20 kom ik ooit ten zege, dan dank ik dit aan Minne: Minne moet mij helpen.

24 door dit te erkennen toch alleen komt de zege.

[p. 100]

25

Hoe swaer dat mi staet,

 

Hadde ics raet,

 

Te ontbeidene dies ghebrukens van minnen:²⁷

 

Die wrede raet

 

Die daer jeghen gaet

30

Bedrueft die cracht van minen sinnen.^*

 

 

 

IV

 

Bi minnen maghic al

 

Verwinnen mine ellendeghe noet;

 

Ic weet wel dat ic sal.^*33

 

Doch hebbic meneghen wederstoet

35

Die mi doet sterven

 

menich werven,

 

Sint minne mi ierst van binnen scoet.

 

Ic wille alles derven,^*38

 

Tote dat mi wilt erven

40

Die minne int rike dat si mi boet.

 

 

 

V

 

In minen jonghen daghen,

 

Doen mi die minne ierst jeghen vacht,

 

Tonetsi mi grote ghelaghen:⁴³

 

Hare wise, hare rike, hare goedde, hare macht.

45

Doen ic met hare omghinc,⁴⁵

 

Ende ic ontfinc⁴⁶

27 is onderwerp van v. 25, 28 wat er daartoe te doen is.

* CV b.

* 69 a.

33 sal: verwinnen.

* 56 d.

38 erven = tr. tote dat M. mi wilt erven int Rike: mij in 't bezit wil stellen van; of misschien eenvoudig: tot M. mij ten deele valt.

43 tonetsi: tonedesi vgl. Franck, 21, 5. ghelaghen = wat aan iets gelegen is: voordeel.

45 omghinc A en B hebben ontginc, wat moeilijk zin geeft: ontsnappen, past niet; en beginnen te gaan, heeft het woord nooit beteekend.

46 ontfinc: opdracht kreeg, of op mij nam.

[p. 101]

 

Al te geldene der minnen pacht,

 

Gherne boven alle dinc

 

Si mi een ane hare hinc.⁴⁹

50

Nu scijnt die storm wel sere ghesacht.

 

 

 

VI

 

Dus heeft mi minne verraden,

 

Met vele dat si mi hadde ghetoghet,

 

Met menegher sueter saden,

 

Daer nuwe joghet bi wert ghesoghet.

55

Verweende ontbite⁵⁵

 

Met nuwen delite^*

 

Daer ic al gherne bi hebbe ghedoghet,

 

Ic claghe ende verwite

 

Met nuwen vlite,⁵⁹

60

Houtse op, die mi heeft verhoghet.⁶⁰

 

 

 

VII

 

Ic weet wel dat de minne

 

Levet, al stervic aldus vele.⁶²

 

Want icse levende kinne,

 

Verdraghic al wel gherne in spele:⁶⁴

65

Mesval ende oetmoet,⁶⁵

 

Si arch ocht si goet,

 

Ic ben diet gherne den vremden hele.⁶⁷

 

Mijn hoghe moet

 

Es dies wel vroet

70

Dat minne met minnen orsaten sele.

49 Zij hechtte mij aan Zich in liefdeeenheid boven en buiten al.

55 = lekkere brokjes met nuwen delite = die opgewekte, nuwe, vreugde gaven is vw. van Houdse op.

* CV c.

59 opnieuw en hevig.

60 die heeft tegenstellende bet. die nochtans, hoewel die...

62 stervic = bezwijken in lijden vele = dikwijls of zeer.

64 spele = in blijdschap, in genoegen.

65 tegenslag of gunst, begenadiging, kwaad of goed.

67 hele: aanvaard, zonder er mee te pralen, naar buiten te toonen voor niet-minnenden.

[p. 102]

 

VIII

 

Ic hebbe der hoghere minnen al

 

Opghegheven dat ic ben.

 

Verliesic ocht winne, si al⁷³

 

Hare scout noch meer no min.⁷⁴

75

Wat es nu ghesciet?⁷⁵

 

Ic ben mine niet:

 

Si hevet verswolghen al minen sin.^*

 

Hare wesen fijn

 

Doet seker sijn^*

80

Dat pine van minnen es al ghewen.

 

 

 

IX

 

Ic bekens die minne wel wert:

 

Verliesic, winnic, dies al een.⁸²

 

Dat hebbic meest begheert,^*

 

Sint minne mijn herte ierst ghereen:

85

Te sine hare ghenoech

 

Na hare ghevoech⁸⁶

 

Als ie wel sceen.

 

Want ic verdroech

 

Wat si mi sloech:

90

Dore hare waest mi dat rijcste leen.

 

 

 

X

 

Die minne ghenoech wilt leven,

 

Hine spare hem niet, dus es mijn raet.

 

Hi sal met al hem gheven

 

Int werc te levenne der hoechster daet,⁹⁴

73 vgl. 6, 35.

74 scout = alles weze wat Haar verschuldigd is; noch meer no min na al = volstrekt alles.

75 zooveel als een verbaasde ontdekking daarna: ik behoor mij zelven niet meer; Zij heeft al verslonden, maar...

* 69 b.

* 57 a.

82 dies = dit es (?); al een = al gelijk: om het even.

* CV d.

86 zooals het Haar past, volgens al wat Haar past.

94 te levenne = hangt af van gheven: om te leven.

[p. 103]

95

Den minnenden verholen,⁹⁵

 

Den vremden verstolen⁹⁶

 

Diet wesen van minnen niet en verstaet.

 

Dat soete dolen

 

Inder minnen scolen

100

En weet hi niet diere niet en gaet.

 

 

 

^*Hoe ic werde verquolen,¹⁰¹

 

Dat minne mi hevet bevolen

 

Dat blijft sonder verlaet.

95 verholen, nl. dit leven der hoechster daet z. inl.

96 verstolen = onthouden.

* R/n

101 Hoe ik ook worde gekweld, wat Minne mij heeft voorgehouden, Hare beloften nl., dat blijft onherroepelijk, zal vervuld worden; de gewone gedachte: Minne zal het orsaten. Eerder toch dan: wat Minne mij heeft weggelegd, b.v. smarten, moet ik ondergaan.

I. 3 A voghelen 5 soe (zoo telk.) 7 A Den vreemden B vremden; wintere 9 B mi 10 de.
II. 12 B heruaert: e van aert erb. 14 B die i.r. 15 si ontbreekt 16 B Mijn vrede es maar orde van vr. en es door teeken hersteld 17 ochte B yet 19 A minne B Die minne ontseget 20 A danc ic B dankic.
III. 22 moete 23 B alle 24 moete 27 A ghebrukes 28 B wreede B raet i.r. 30 Bedroeft de.

IV. 31 mach ic 32 minen ellendeghen C 35 en 36: op één regel maar door punt gescheiden 37 A eerst 40 De.
V. 42 A Doe; de m. A eerst 43 Tonesi B groet ghelaghe 44 hare (telkens) B h.w.h.g.h.r.h.m. 45 Doe 48 C omghinc uit ont. A en B ontghinc 50 de.

VI. 51 A us: D bij 't rubriceeren vergeten; heuet 52 mi heuet 53 A soeter 54 B nuwer 55 ombite 57 B alle B hebben 60 mi hadde C verh.: ver staat boven gheh. in ander schrift.
VII. 64 wel al gh. 66 ocht ontbr. 67 A vreemden C 68 en 69: op één regel maar Es met hoofdletter 70 A met minne; oersaten.

VIII. 71 hogher 73 A verliese ic; ochte B si sal C heeft dubbele punt na al 70 no meer no 76 A In 77 C mine sinne 80 ghewin.
IX. 81 de 83 B ye B begert 84 eerst 85 B haer 87 Alse ye 90 C mi erb.
X. 91 A minnen B der (i.r.) m. 92 A dat es B dats 94 leuene 96 vreemden 98 B suete.
R. 103 bliuet.