Strofische gedichten

[p. 90]

Vijftiende lied

Inhoud.

INLEIDING en EERSTE DEEL: Voor wie tegenspoed heeft ter Minne is alle blijdschap smart: op wie kan hij leven zonder den Beminde? (I). Wat hij al lijden moet, die van Minne ongevoed blijft (II). In plaats van alles van de Minne te ontvangen, wordt hij nog van alles beroofd, o wee! (III). TWEEDE DEEL: Ghenoechte die steeds vrij wil genieten kan dit niet verdragen; maar Rede verafschuwt dit streven naar genot, zoolang de ziel niet tot den Beminde zelf is opgeklommen (IV). Strijd tusschen Rede en den vrijen Genietingsdrang (V). Jongeren mogen zich door de vroege vreugden niet van de wijs laten brengen; anders versagen ze (VI). SLOT. Moge Minne zich ons bekend maken! Maar Zij zal ons alles vergelden, als wij Haar trouw blijven dienen; want Zij loont altoos (VII).

Algemeene beschouwingen.

Had. betoogt hier de noodzakelijkheid van volmaakte voorbereiding door werken van trouw, om de Minne te mogen bezitten, wat voorgesteld wordt als een strijd tusschen Rede en den Genietingsdrang. Zij heeft vooral het oog op jongeren, die zich na de vreugde der eerste vertroostingen daardoor laten ontmoedigen. In een eerste deel bezingt zij in het algemeen de ellende van hem die zich geheel aan de Minne heeft weggeschonken en door Haar niet gevoed wordt.

‘Aan de blijdschap in de natuur hecht hij die in tegenspoed van Minne verkeert weinig belang: hem is alle blijdschap smart. Geen wonder: daar hij zijn Beminde niet bezit; waarop kan hij dan leven. Wat zoo iemand in orewoet moet verduren begrijpt alleen hij, die zich geheel op Minne verlaten heeft en dan van Haar ongevoed blijft: hij brandt steeds in hoop en vrees; want zijn eenige begeerte is Minne zelf te mogen genieten en op Haar te leven. Wie kan zoo iemand, die steeds in honger van Minne leeft, gelukkig prijzen? Hij hecht zich geheel aan Minne; in plaats van alles van Haar te ontvangen wordt hij van alles beroofd; en Zij wekt in hem zulk een angst!’ Wat de dichteres den persoonlijken kreet ontrukt: ‘Ware ik toch dood gebleven onder Hare aanraking!’

Het is Rede die vooral dit wee veroorzaakt. ‘Zij laat den genietingsdrang niet rusten in zinnelijk genoegen, zoolang de ziel niet opgeklommen is tot waar zij den Beminde vindt ter hoogste eer, d.i. in Zijn hoogste heerlijkheid, waartoe de ziel zich moet hebben voorbereid. Zoo ontstaat een voortdurende strijd tusschen Rede, die volmaakte voorbereiding wil, en de vrij willende genieten ghenoechte. Toch schenken die storme een kalme berusting, een innige blijdschap, die hun onbekend is die niet bereid zijn om Minne allen dood aan zich zelven te aanvaarden’.

[p. 91]

‘Dit mogen de jongeren bedenken’, aldus de samenhang, naar 't schijnt: ‘wanneer Minne hen troost, meenen zij den ridderstrijd in alle volmaaktheid te hebben voltooid en zijn ze als te hove gekomen in hoogste vreugde. Maar als Rede hun dan het werk komt toonen wat nog te doen staat, schrikken zij er voor terug’. Volgt een bede tot de almachtige Minne, als een laatste aanmoediging: ‘wie alle smarten in trouw verduren, mogen wel blijde zingen; Minne zal hun alles vergelden. Men twijfele er niet aan: Zij loont altoos, al komt Zij laat. Wie haar standvastig volgt, in Haar hoogste raadsbesluiten, zal er voor schadeloos worden gesteld, met niet minder dan Minne zelf’.

Bijzondere opmerkingen.

Van belang is hier de rol van Rede in het mystieke leven: Zij moet den drang der zinnelijkheid beteugelen, met niets dan Minne zelf laten tevreden zijn, steeds het werk der deugdbeoefening voorhouden, tot trouw en standvastigheid opwekken, volmaakte voorbereiding vergen, die het bezit der Minne zelf waardig maakt, ter hoechster eren, volgens Haar hoechsten rade.

Andere mystieke beeldspraak is hier: het leven, voeden en teren op Minne: wat ik opvat hier als twee synoniemen: voedsel nemen en verteren, die hetzelfde begrip versterken. Daartoe behoort ook de Minnehonger.

De Minne-strijd is als een ridderspel, een steekspel (VI).

De vereeniging in Liefde als een één-worden (54); als een vereenigd aan Minne kleven (28).

Verpersoonlijkt treden hier Ghenoechte op, Rede, Vriheit = de vrije genietingsdrang; de (verkeerde) vrijheid, schijnvrijheid.

Orewoet is weer blijkbaar niet extaze, maar het lijden in onverzadigdheid. De almacht der Minne, die over alles beschikt en alles overheerschen kan (VII).

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ a⁴ b³ a⁴ a⁴ b³ c² c² d³ e² e² d³.

Drieledig: een mooie, zangerige, strophe.

De laatste strophe heeft de stollen verloren; maar het refrein is als deze gebouwd; de strophe zelf heeft nog drie verzen meer f² f² d³, die als een gewoon refrein treffen. Toch mag niets gewijzigd worden: daartegen verzet zich de samenhang; ook ware de strophe niet geheel af na v. 78.

vv. 67, 68, 73 zijn moeilijk te lezen volgens strophenschema zonder langeren voorslag: Alse hen dan hare rédene wéct: Ende si

[p. 92]

hen dat wérc ontdéct. Ay Minne, die fińe dóghet; eerder dan: Ay, Mínne, die fine dóghet.

RIJMEN: Onzuiver zijn 40/41: men zou wint moeten kunnen lezen en bint 46/47 clemt / vent. 51/54 begherte / werde 57/60 Vremden / gheteemden, wat door de lezing vreemden kon verholpen. 70/71 moede / bloede, waar wel bloode bedoeld is. Opvallend vele in een gedicht.

Natuurtafereeltje contrasteerend.

Welk een aanschouwelijk beeld van ridderlijkheid biedt str. VI, en wat wordt al dit romantisme heusche werkelijkheid! Die jongeren, die meenen het steekspel met allen lof te hebben voltooid en nu ten hove der Minne te zijn toegelaten.

TAAL. - vv. 55-56 zijn eenigszins onduidelijk. Eise maken is een gewone uitdrukking voor: gelukkig, welgemoed, opgewekt maken. De gedachte is dus, dat zulke storme ten slotte diepe vreugde geven, een soete pine zijn; zij schenken een diepe rust die de vremde niet kennen. Maar wat is juist in vorme? Is het: naar buiten, in de manier van doen, in de uitwendige gedraging? Zoodat er van die storme uit naar buiten niets blijkt? Of is in vorme eenvoudig zooveel als: oprecht, werkelijk? 9, 29: soe en heeft hi vorme noch ere: hier is vorme (mannelijk, ridderlijk) voorkomen. De geheele uitdrukking schijnt mij ten slotte niets meer te beteekenen: dan dat die storme de rust niet storen en een blijmoedig, opgewekt voorkomen geven

I

Al es die tijt blide overal^*
Ende al es groene berch ende dal,

Dat wert hem wel clene in scine³

Die ter minnen hevet ongheval;
Ic en weet wies hi verbliden sal;

Hem es alle bliscap pine.

Dat en es gheen wonder:

Alse hi es sonder^*

Sijns liefs, na sijn begheren,

Ende hi niet en hevet

Daer hi bi levet,

Waerop soude hi dan teren?

* .xv. Nota

3 Dit wordt voor hem duidelijk van geringe waarde.

* CIIIJ b.

[p. 93]

 

II

 

Die op minne teret al sonder spoet,¹³

 

Wat hi ghedoghet in orewoet

15

Dat mach allene bekinnen

 

Die hem ter minnen verlaet al goet,¹⁶

 

Ende dan van hare blivet onghevoet.

 

Hem es wel wee ter minnen;

 

Want hi bernet sware

20

In hope ende in vare

 

Altoes met nuwen uren;²¹

 

Want al sijn begheren

 

Es voeden ende teren²³

 

Ende ghebruken minnen natueren.

 

 

 

III

25

Die dus in hongher van minnen leven

 

Ende noch ghebruken es ontbleven,

 

Ay wie mach hen gheloven?²⁷

 

Want si hen een ane minne al cleven;²⁸

 

Als hen dan minne hare soude al gheven,

30

So wordet een beroeven,

 

Ende so roerste een vaer.

 

Ay, amabaer!³²

 

Waer salic, arme, henen?

 

Eert mi dus quam,³⁴

35

Ay, utinam!^*35

 

Hadde si mi doch doet gherenen!^*36

13 teren = leven op, voeding zoeken bij.

16 al goed = voor goed; of: oprecht?

21 met nuwen uren: onophoudelijk opnieuw, even hevig.

23 voeden ende teren = voedsel nemen en verteren: eerder versterkende uitdrukking voor hetzelfde begrip, dan tegenstellend (als ware: de Minne voeden en er op teren).

27 gheloven = gelukkig prijzen.

28 vgl. 12, 53.

32 amabaer = eenvoudige uitroeping van smart; eigenlijk: ik werd bemind.

34 Eer het voor mij zoo ver kwam.

* 68 c.

35 uitroeping van verlangen.

* CIIIJ c.

36 ware ik toch dood gebleven onder hare aanraking!

[p. 94]

 

IV

 

Dit es een wee wel onbekint;

 

Het ne werdt van vremden nie ghemint;

 

Ghenoechten eest te sware:³⁹

40

Want si hare alle uren daertoe went^*40

 

Dat si hare an ghebruken bin[de]t

 

In vriheiden sonder vare.

 

Maer redene claer

 

hevet ommaer.

45

Het dunct hare een keren,

 

Eer si opclemt⁴⁶

 

daer si volvent

 

Hare lief ter hoechster eren.

 

 

 

V

 

Minne wilt al minne, sine wilt niet beiden;⁴⁹

50

Si wilt al uren in suetheit weiden,

 

In weelden na hare begherte.

 

Redenne heetse merren na ghereiden,

 

Ende vriheit wilse te hant gheleiden^52-53

 

Daerse met lieve .i. werde.

55

Dus ghedane storme

 

Maken eyse in vorme.^55-56

 

Dats onbekent den vremden,⁵⁷

39 Ghenoechten = verpersoonlijkt zinnelijk genoegen.

* 56 b.

40 Deze zet er zich voortdurend toe om zich aan Genieting te hechten.

46 Eer = zoo lang niet...

49 Minne = de minne als in de ziel.

52-53 Rede beveelt haar te wachten tot ze genoeg is uitgerust, voorbereid; Vrijheid wil haar terstond geleiden in de vereeniging.

55-56 de storme die uit dien tweestrijd komen, de wisselende gemoedsbewegingen, maken blijdschap in vorme; onduidelijk: naar buiten, in de wijze van doen? of: vormelijke, i.e. echte, formeel? of in vorme maken: gestalte geven aan = doen ontstaan?

57 Dit is hun onbekend die niet wilden sterven.

[p. 95]

 

Die alre doet

 

vore minnen noedt⁵⁹

60

Te smakenne nie en gheteemden.

 

 

 

VI

 

Daer minne die jonghe met nuwen troest,⁶¹

 

So wanen si dan al sijn verloest,

 

So sijn si alse te hove

 

Ende leven hen selven alrevroest,⁶⁴

65

Ende wanen hebben voldaen die joest^*

 

In allen vollen love.

 

Alse hen dan hare redenne wect,

 

Ende si hen dat werc ontdect

 

Dat si hebben te doene,

70

Met nuwen moede,⁷⁰

 

werden si bloede

 

Die teersten waren coene.

 

 

 

VII

 

Ay minne, die fine doghet,⁷³

 

Die alles es voghet,

75

Ende alle dinc mach dwinghen,

 

Si moete hare melden,⁷⁶

 

Ende si sal ons ghelden;

 

Sine sal ons niet ondringhen.^*78

 

Die alle rouwen

80

Gesmaken met trouwen,

 

Si moghen wel blide singhen.

59 zooveel als: voor de daartoe dwingende Minne.

61 met nuwen = steeds opnieuw, vgl. met nuwen uren, v. 21.

64 hen selven na leven, wederkeerig! of na vroest wel tevreden met zich zelven.

* CIIIJ d.

70 met nuwen moede met veranderde gemoedsstemming; of te verbinden met te doene?

73 doghet: Charitas is immers ook een deugd.

76 Zij moge zich openlijk bekend maken.

* 68 d.

78 ondringhen = ontwijken, eerder dan ontsnappen.

[p. 96]

 

^*Dats yemant twivelt, dats grote scade:⁸²

 

Minne loent altoes al comt si spade.⁸³

 

Die hen te hare verlaten,^*

85

Ende volghen haren hoechsten rade,

 

Ende bliven inden nied ghestade,

 

Si saelt met minnen orsaten.⁸⁷

* R/n

82 Dats = dat des; het tweede dats = dat es.

83 is datgene waaraan men niet twijfelen mag; of v. 79-81.

* 56 c.

87 anacolouthon.

I. 2 B berch groene e.d. 3 cleine 6 A blijsc. B blijssc. 11 A bi (verbet.) hi 1. B bi hi maar orde hersteld door teekens 12 B teeren.

II. 17 ongeuoedt 18 B wel i.r. 19 berret 24 naturen.
III. 28 A hem 29 Alse; hare 30 soe zoo telk.; werdet (?) B dan .i. berouen 31 B enen 32 amabar 36 B Hadsi A gher. doet maar orde herst. door letters a en b B gh. doot*.

IV. 37 omb. 38 en wert A vreemden; nie wel ghem. 40 A weent 41 ane A en B ook bindet 42 B waerheiden s. vaer C 43 en 44 op één regel, zoo ook 46 en 47, 58 en 59, 71 en 72 maar telkens met punt om de verzen te scheiden 45 dunket.
V. 49 B al m. i.r. 50 A alle B in erb. zuetecheit 51 begherten 52 Redene 53 wiltse 57 onbekint 59 noet B minnen i.r. 60 smakene A nien.

VI. 61 de 62 B dan erb. 63 B alse: se erb. 64 A vrost (?) B vroest: r erb. 65 de 67 redene 68 A hem; ontect 72 B tiersten.
VII. 74 B voeghet 76 B haer 78 ontdringhen. 82 R. A iement B yement; twifelt 86 niet 87 oersaten.