Strofische gedichten

Veertiende lied

Inhoud.

INLEIDING: Te midden van de vreugde der natuur heeft het door Minne gewonde hart de meeste droefheid (I). EERSTE DEEL: zonder het bezit der Minne is het leven een gruwel (II). De gekwetste der Minne moet steeds onstuimig in zoetheid of in smart of in beide te gelijk leven (III). Het is een voortdurend sterven om te overwinnen het onoverwinbare (IV). TWEEDE DEEL: Daar is echter niets aan te doen: hoe hooger men wil opstijgen, tot hoe dieper lijden men moet afdalen (V). Zoo luidt de wet der Minne: men moet geheel overwonnen worden (VI). Maar weinigen zijn er die dus kost wat kost Minne willen bezitten: zij zullen de les der Minne nooit leeren. DERDE DEEL: De hoogste les in der Minne school is: hoe men haar kan voldoen (VIII). Wie vroeger mag jubileeren, kan die les nog wel leeren, indien hij zich blijft toeleggen op de deugd (IX). Wil hij in hare genieting blijven, dan vooral moet hij zich met deugden sieren (X). VIERDE DEEL: wie naar waarheid leeft zal haar hoogste les en haar hoogste gaven, die wonden zonder genezen, ontvangen (XI). IJver houdt die Minne-wonden steeds open, zoodat het den gewonden gruwelt (XII). Wie geheel de Minne ervaren, doorgemaakt, doortrokken heeft, blijft steeds in zich dezelfde, standvastig (XIII).

Algemeene beschouwingen.

Het lied is eerder van

[p. 83]

didactischen aard: over de noodzakelijkheid van het lijden in de Minne.

‘Ten blijdsten tijde van het jaar, heeft de minnaar de meeste droefheid’: zoo luidt het thema. Eerst komt het feit van dit lijden: ‘de edele ziel die minnen moet kan niet zonder den Beminde leven; als Zij Hem niet bezit en de schichten der Liefde haar kwetsen, gruwelt het haar te leven. Die schicht verergert slechts de kwelling: steeds moet de minnaar leven in de onstuimigheid van zoetheid of smart of van beide te gelijk. Welk een gruwel is dat, zich in Minne reddeloos verloren te weten: zij zijn overwonnen doordat ze overwinnen het onoverwinnelijke groote: wat hen voortdurend doet leven in nieuwen dood. Daar kan de minnende zich niet tegen hoeden: men moet de macht en de kracht der Minne ondergaan, hoe men daarbij ook te niet, ten gronde, gericht worde. De niet-minnenden begrijpen er niets van. Hoe hooger men de zaal der ontvangst van Minne verlangt, hoe hooger men opstijgen wil, hoe dieper de afgrond van het lijden gaapt. Zoo luidt het recht der Minne: wie den slag slaat wordt zelf verslagen (vgl. v. 21), het lichte en het zware is van even veel tel; de kracht wordt het eerst overwonnen; dat rike, de macht, de heerlijkheid der Minne komt ons zelf te gemoet’.

‘Daar zijn er echter weinigen, die alles wagen om geheele Minne; nog weiniger die Minne met minne uitrusten en versieren: met minne hun zinnen zetten op Minne, er zich geheel op toeleggen. Vrij laat zullen zij tot die heerlijkheid en tot het hooge geheimenis komen, tot de kennis, die Minne meedeelt aan hen die bij Haar ter schole gaan’.

Volgt nu een uitweiding over die school der Minne: ‘het is groot jammer dat ons de hooge wijsheid verborgen blijft die Minne hare meesters voorhoudt, die les houden in Minne. De hoogste les is: hoe men de Minne ten volle kan voldoen’. Om door die ernstige les niet af te schrikken of te ontmoedigen, naar 't schijnt, voegt Had. er aan toe: ‘Wie er vroeger uitscheiden, al mogen zij dan jubileeren en, een korte wijl, den Beminde feestelijk begroeten, zij passen toch op: alles is nog wel niet verloren, zoolang zij zich blijven toeleggen op de deugd. Wie echter hier op aarde met den Beminde zich verlustigen, zich zinnelijk vergenoegen, in dansen en spel, om in die zelfvoldoening te verzinken of gevestigd te blijven, indien Zij zich niet ernstig met deugden sieren, is de school verloren. Maar dan weer ernstig: Wie echter in waarheid leeft, wie in Minne zijn leven schoon inricht, wie zich leiden laat door verlichte Rede, of wie, door verlichte Rede geleid, in luister van leven omgaat, hij zal meester van Minne worden en van Minne de hoogste gaven ontvangen, die wonden zonder genezen’.

[p. 84]

En zoo volgt een strophe over de steeds gapende wonden der Minne: ‘wie Minne aldus begenadigt met Hare wonden, wie Zij de uitgestrektheid toont van al wat er aan Haar te kennen en te ervaren is, hij geneest nooit meer: de vurige ijver houdt die wonden open, zonder verband; terwijl Minne ze steeds hevig doet branden. Dat het den dus gewonden, den onghesonden, gruwelt (vgl. v. 12, en 19-20), moet ons niet verbazen’. Zoo klinkt het slot: ‘wie dus de geheele Minne is doorgegaan, heeft doortrokken, nu eens met diepen honger, dan met volle verzadiging, kan door geen dorren noch bloeien nog geschaad worden, door geen nieuwe jaargetijde nog geholpen. In de diepste troosteloosheid als in de hoogste genieting blijft hij onveranderlijk in zich zelf: trouw in Minne.

Bijzondere aanteekeningen.

I. Hier worden enkele mystieke beelden wat uitvoeriger behandeld: de MINNESCHICHTEN (II, 13) waartoe het lied later terugvoert: de wonden die blijven zonder genezen; omdat de Minne steeds meer van Haar te kennen geeft, omdat men Haar dan ook steeds meer bezitten wil (dus XII). Trouwens, niet meer dan het gewone gherinen of gheraken.

Het beeld van de SCHOOL der Minne, met de meesters die les houden in Minne, met de les waarin Zij onderricht geeft.

Het RECHT der Minne: een hoofdgedachte der mystiek van Had. is bevat in v. 21 en volgende strophen.

Verder: de honger der M.: haar verteren - ondergaan v. 26.

Van stigmata, bij v. 67 is geen spraak; de uitdrukking gaat niet boven de algemeene beeldspraak van de Minnewonden.

Aan het trekken door gevaarlijk water herinneren dorewaden, storme: hoewel dit = alle hevige gemoedsbeweging; ghewat v. 77.

Bij sale v. 29 denke men aan de zaal van ontvangst, waar de hoghe raet gebeurt of gehouden wordt.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ a⁴ a⁴ b³ a⁴ b³

Ik lees: 42 Dien die háre ter scólen gaét 48 Dats hoe men Mińnen ghenoéch mach síjn.

RIJM. Str. V schijnen e-rijmen te moeten zijn, en dus ververen / begheren. Toch heb ik ze niet veranderd, omdat ververen alleen wisselvorm is voor vervaren in de bet. vrees aanjagen; hier is vervaren = te niet gaan bedoeld; zoo blijven toch ook gheweren / verteren, vervaren / begharen rijmen.

Str. X zijn wel ie-rijmen vereischt, om chieren.

[p. 85]

TAAL. - 16-18. deen = dat eene, het eene, nl. zoetheid of smart of beide te gelijk, maar steeds in onstuimigheid; het eene ligt hierin: in die onstuimigheid, die hevige beroering van zoetheid, smart of beide te gelijk; liever dan in een der drie.

21-22. Versta: zij zijn overwonnen doordat zij overwinnen het onoverwinnelijke groote, de Minne. De Liefde te overwinnen is door Haar, die onoverwinnelijk is, overwonnen te worden, waardoor zij voortdurend leven in nieuwen dood, in nieuw afsterven aan zich zelven: voortdurend te nieute worden; vgl. 27, en l. 9, 76.

str. VI: In het recht, wetboek, der Liefde is voorgeschreven, opgelegd, wat volgt. v. 33 versta ik: het komt er niet op aan wat men doet, licht of zwaar, gemakkelijk of lastig, vertroosting of zwarigheid, klein of groot; op Minne alleen, op het hoe komt het aan. v. 34 die cracht: is het de kracht der Minne die eerst moet overwonnen worden, of der minnende ziel? Of is het: te krachtiger men is, men dus mint, te eerder men overwonnen wordt. Dat rike: het Rijk, de heerschappij der Minne: die komt den minnaar zelf te gemoet, deelt zich zelf vrij aan hem mee.

str. IX en X spreken van twee soorten van minnenden die de hoogste les Minnen ghenoech te sijn niet volmaakt beoefenen, en waarschuwt hen er voor te zorgen dat de les niet verloren gaat. De eersten zijn zij, die alvorens de les geheel geleerd te hebben, alvorens Minne geheele voldoening te hebben geschonken, toch al eens in cortere stont jubileren en Haar feestelijk begroeten, in hoofsche begroeting met Haar omgaan: dat is niet zoo erg, als ze maar met doghenne concorderen, overeenstemmen met deugd-beoefenen, de deugd blijven beoefenen. De anderen zijn zij die hier op aarde reeds met den Beminde willen genieten, in dans en spel zinnelijk met Hem omgaan en daarin met zelfgenoegen, zelfvoldoening, verzinken: zij mogen goed toezien en zich met deugden sieren, of de les, de school, is voor hen verloren. Volg. str. spreekt dan van de volmaakt-minnenden. De rijmen van str. X zijn ie-rijmen, daarom wel iuwieren = jouir, wat daarom toch nog niet erotisch dient opgevat te worden: het is, evenals joye, aan de gewone terminologie der hoofsche Minnelyriek ontleend, waarin die geen erotische beteekenis hebben. Voor basieren heeft L. Willems (Versl. Med. der k. V. Ac. 1932, blz. 562) voorgesteld: basieren = bassieren, neerzinken, neerhellen, waarbij hij vergelijkt 1. 40, 44: Die fiere die ... met woede in hare ghebruken sincket. Mogelijk, maar vergelijking is nog geen reden. Toch geeft die verklaring een goeden zin. Voor basieren = baseren in de bet. zich vestigen, doe ik toch opmerken dat base = basis wel bestond in het Mnl.; waarvan dan een ww. kon afgeleid worden. En de plaats schijnt wel een beteekenis als: wonen, gevestigd zijn (daerinne!) te vergen. Zie mijn Enkele moeilijke plaatsen enz. in Versl. en Meded. d. K. Vl. Acad. 1936, blz. 318. Bij verdere overweging komt me nog een andere mogelijkheid voor, dat nl. spacieren bedoeld zou zijn: omgaan, wandelen en zich vermaken, daerinne = in die stemming, in dit iuwieren en balieren.

De twee strophen schijnen toegevoegd te zijn, om hen niet te ontmoedigen, die al wat vertroosting in den Minnedienst genieten, of die zich op de vreugde van den Minnedienst toelegden; zij waarschuwt hen alleen den ernst der deugden niet te vergeten.

Str. XII. v. 69 volgt met anacolouthon. Zie voor den zin de Alg. Besch. en vgl. bij v. 71 v. 12. v. 70 doresiet is misschien doresiedt doorschroeit; Minne schijnt immers onderwerp te zijn, se = die wonden: Minne doet die wonden steeds hevig branden.

[p. 86]

I

Ten blijdsten tide vanden jare,^*
Dat alle voghel<e> singhen clare,^*2
Ende die nachtegale openbare

Ons maket hare bliscap cont,

So heeft die herte meest sware

Die edele minne hevet ghewont.

II

Hoe mach die edel<e> sin gheduren,⁷
Ja, edelst alre creaturen,⁸
Diet hoechste moet minnen bi naturen,

Ende dan sijn lief niene hevet;

Alsenne der minnen strale ruren,

So gruwelt hem dat hi levet.

III

In allen tiden als ruert die strale
Meerret hi die wonde ende brenghet quale;
Alle die minnen kinnent wale

Dat emmer deen moet sijn:¹⁶

Suetecheit ochte smerte ochte beide te male

In dreeft vore minnen anschijn.

IV

Hoe mach hen gruwelen dan die minnen
Ende hen dus in minnen verloren kinnen!

* .xiij.

* CIIJ b.

2 dat = als.

7 edele sin = de ziel die edel gezind is.

8 Ja = inderdaad; edelst appositie bij edele sin.

16 immer moet het eene zijn: zoetheid of smart of beide te gelijk, in onstuimigheid voor de oogen der Minne; dus: altijd onstuimigheid, hevige beroering.

[p. 87]

 

Si sijn verwonnen dat si verwinnen²¹

 

Dat onverwonnen groot,^*

 

Dat hen alle uren doet beghinnen²³

 

Dat leven in nuwer doot.

 

 

 

V

25

Hier ne mach hare minne dan niet gheweren;²⁵

 

Men moet hare rike, hare cracht verteren²⁶²⁶

 

Hoese oec te niete in minnen vervaren;

 

Dats den vremden oncont;

 

So si die zale hogher begharen,^*

30

So diepere wielt die gront.³⁰

 

 

 

VI

 

In recht van minnen es opghedreghen:³¹

 

Die den slach sleet wert selve ghesleghen;

 

Dat licht werdt even sware gheweghen;³³

 

Die cracht wert ierst verwonnen;

35

Dat rike comt ons hier selve jeghen³⁵

 

Vore alle die minnen connen.

 

 

 

VII

 

Maer dier es luttel die om al minne al minnen,

 

Ende noch men, die minne met minnen versinnen;^*38

 

Dies selense alte spade ghewinnen

21 zij zijn overwonnen, doordat zij overwinnen het onoverwinbare groote.

* CIIJ c.

23 dat = wat hen voortdurend in nieuwen dood doet leven: doet de geestelijke zelfverloochening, dood aan zich zelven.

25 Minne = de minnende ziel: zij kan zich daar niet tegen verzetten.

26 zij moet de kracht der Minne ondergaan, hoe ze daarbij ook ten gronde ga in Minne.

26 zij moet de kracht der Minne ondergaan, hoe ze daarbij ook ten gronde ga in Minne.

* 68 a.

30 des te dieper gaapt de afgrond: van nederigheid, zelfverloochening, lijden.

31 recht = het recht- of wetboek der M.

33 het lichte en het zware is van even veel tel.

35 komt ons zelf te gemoet · vore = dit geldt voor allen die...

* 55 d

38 men = nog weiniger; versinnen = zijn gedachten op iets zetten, zich aan iets laten gelegen zijn, er zich mee bezig houden.

[p. 88]

40

Dat rike ende den hoghen raet,⁴⁰

 

Ende dat kinnesse dat minne doet kinnen^*

 

Dien die hare ter scolen gaet.

 

 

 

VIII

 

Hets jammer groet dat wij dus dolen,

 

Ende ons die hoghe wise blijft verholen,

45

Die minne den meesteren heeft bevolen⁴⁵

 

Die lesen in minne fijn;⁴⁶

 

Die hoechste lesse inder minnen scolen

 

Dats hoe men minnen ghenoech mach sijn.

 

 

 

IX

 

Maer die wel te voren termineren,⁴⁹

50

Al eest dat si dan jubileren

 

Ende met salueerne feesteren⁵¹

 

Hare lief in cortere stont,

 

Opdat si met doghenne concorderen,⁵³

 

Hen wert die scole wel cont.

 

 

 

X

55

Maer die hier met lieve willen juw<i>eren⁵⁵

 

Ende met ghevoelne dan ball<i>eren,⁵⁶

 

Ende met ghenoechten daerinne bas<i>eren,⁵⁷

 

Ic segghe hen wel te voren:

 

Si moeten hen wel met doechden chieren,

60

Ochte daer es die scole verloren.

40 raet = geheimenis.

* CIIJ d.

45 bevolen = toevertrouwd, voorgehouden.

46 ghenoech sijn = in alles voldoen.

49 wel te voren, als v. 58 ééne uitdrukking, te voren vóór ze ghenoech sijn.

51 A en B: met feesteerne salueren, wat beter is dan C: het salueren is een hoofsche plichtpleging.

53 opdat = op voorwaarde dat: zoolang ze maar de deugd blijven beoefenen; vgl. 59.

55 juwieren = jouir, zich verlustigen.

56 balieren = dansen: slechts andere uitdrukking voor groote vreugde hebben, met ghevoelne in het zinnelijk gevoel.

57 basieren z. inl.

[p. 89]

 

XI

 

Maer die met waerheiden in minnen dichten⁶¹

 

Ende met clare redene dan verlichten,⁶²

 

Daer sal die minne hare scole in stichten:

 

Die selen meestere wesen

65

Ende ontfaen der minnen hoechste ghichten,^*

 

Die wonden sonder ghenesen.⁶⁶

 

 

 

XII

 

Die minne dus ghicht met haren wonden

 

Ende toent die wijtheit hare conden,^*68

 

Die nied houdse open ende onghebonden⁶⁹

70

Daer se minne met storme doresiet;

 

Al gruwelt hen dan den onghesonden,⁷¹

 

Dat en darf ons wonderen niet.

 

 

 

XIII

 

Die minne met allen dus hevet dorewaden,⁷³

 

Met diepen honghere, met vollen saden,

75

Hem en mach dorren noch bloyen scaden⁷⁵

 

Noch hulpen tijt engheen:

 

Int diepste ghewat, ten hoechsten graden⁷⁷

 

Blijft hare wesen in een.^*78

61 dichten onp. = schoon inrichten (zijn leven).

62 verlichten onp. luister verspreiden; of eenvoudig = met verlichte rede werken, leven.

* CIIIJ a.

66 wonden is ww.

* 68 b.

68 en de uitgestrektheid van al wat er aan Haar te kennen is openbaart (zoo doet ondergaan).

69 anacolouthon; houdse = nl. de wonden; onghebonden = zonder verband.

71 onghesonden appositie bij hen: zijn de dus gewonden: al gruwelt het hun dan, gelijk Had. zelf meermalen klaagt: mi gruwelt dat ic leve. vgl. v. 12.

73 dorewaden = volkomen doorgemaakt, doortrokken.

75 dorren, bloyen, tijt verwisseling der jaargetijden: nominatieven.

77 ghewat = gevaarlijk water als beeld der troosteloosheid; graden = trappen, in de hoogste vertroosting, vgl. 45, 37.

* 56 a.

78 in een bliven = hetzelfde, onveranderlijk.

I. 1 blijtsten 2 A vogelen B vogele 3 B opp. 4 blijsc. 5 soe (zoo telkens) A de h. 6 ghewont.
II. 7 edele 10 niet en 11 Alsene; rueren.
III. 13 A tide; alse B de 14 Meeret; bringet 17 ochte; ochte 18 dreft (in B ft op ras.) A aenscijn B anschijn.
IV. 20 A minne 21 onuerwonne; groet 24 A doet.

V. 25 B Hierne: ne erb. 27 A nieute B i.m.t. nieute 29 de B hogere 30 de
VI. 32 sleet i.m. in A en B* 33 wert B zwaer A gheweghen: wegh verb. 34 De; eerst 35 A en B hier of haer (?) 36 B minne.
VII. 37 diere; lettel A diere 38 B met minne 40 dien h.

VIII. 43 wi 44 bliuet C verloren (B schijnt verholen uit verloren verbet. te hebben) 45 heuet 46 minnen 48 A minne.
IX. 51 E.m. feesteerne salueren 52 A corter B cortter 53 doghene 54 B de.
X. 55 B iubileren 57 daerin basieren 58 A segghen 59 cieren 60 de.

XI. 62 claerre redenen 63 A sal (uit sel); de B haer.
XII. 68 B harre 69 A niet B niedt (uit niet) 70 B dor.
XIII. 73 B Dien B dor 75 B no C bloyen: o erb. 77 A Int: t erb. C ghewat erb. 78 bliuet.