Strofische gedichten

Zevende lied

Inhoud.

INLEIDING: Wie om de M. lijdt, mag wel blijde leven: Zij zal voor alle wee schadeloos stellen (I). EERSTE DEEL: Gelukkig wie zich steeds in de M. vernieuwt! (II). Wee den ouden, die voor M. versaagt! (III). TWEEDE DEEL, als tegenzang: Waar is nu 't beloofde goed? De vernieuwde Minnedienst heeft slechts mijn wonden vernieuwd (IV). Maar de nuwe oude zullen hunne kracht in M. zien aangroeien (V). DERDE DEEL, als een epodos: Het lijden om M. is slechts schijn: dat is juist het groote goed (VI). Te zingen van vernieuwing is wel oorzaak van vernieuwd lijden, maar ook onderpand der eindelijke vergelding (VII). SLOT: daarom zal men geen vernieuwing in aardsche blijdschap zoeken.

Algemeene beschouwingen.

De eenheid van het lied ligt in vv. 73-76: te zingen van vernieuwing in de M., van nieuwen Minnedienst, brengt wel nieuw lijden, maar is toch onderpand van eindelijke vergelding. Vandaar de wisselende stemming. Misschien is het lied in gelijke omstandigheden ontstaan als het voorgaande.

‘Een nieuw jaar begint; dan verwacht men ook nieuw weder, nieuwe bloemen en nieuwe vreugde. Zoo ook, wie, als in den winter, in angst om Minne heeft geleefd, mag zich wel verheugen: Minne zal hem niet ontsnappen; Zij zal hem voor alle lijden

[p. 41]

schadeloos stellen’. Zoo het algemeene thema. ‘Hij ware een. waarlijk nieuwe in Minne, die haar bleef dienen met zijn eersten ijver; wel vielen zijn vrienden hem toen af’ - alsof de dichteres zulken op het oog had, die zich laten ontmoedigen door het verlies van vrienden; ‘dat moest hem weinig bedroeven: Minne geeft de vernieuwing, met de hooge nieuwe gezindheid, waarin, als in de lente, blijdschap ligt en bloei, de vernieuwing. Minne zet steeds tot nieuwen, kloeken Minnedienst aan; en brengt alle nuwe goet: als de lente; terwijl de ouden, die versagen, kwijnen, slechts langzaam, in cleinen spoede, met weinig baat, vooruitkomen: verjonging, forsche bloei en de vreugde der lente is hun ontzegd’. Maar die vernieuwde Minnedienst zet tot nieuwen ijver en tot nieuw lijden aan; dit gevoel overweldigt nu de dichteres: ‘waar is dit nieuwe goet der M.? Ik kwijn geheel weg in orewoet; Minne werpt mij opnieuw in een afgrond van wee. Ik zal geen genezing meer vinden, tot ik Haar geheel bezit’. Doch de edelmoedige stemming komt weer boven. Zij is zelf geen nieuweling meer; zij wil niet tot die ouden behooren, maar tot de nuwe ouden. ‘Zij wil als een nieuweling zich geheel wegschenken, zich niets onzien, leven in hoghen moede, zich hechten aan de Minne, voortdurend het oog op haar gericht houden; zich als een nieuweling voortdurend oefenen; maar als een oude, steunend op Minne, zich door Haar in alles laten geleiden, opgewekt, ijverig steeds, in steeds nieuwe ongheduricheit, nieuwen ijver, van streven en verlangen’.

De volgende strophen brengen de beleering: ‘die beroering der Minne is feitelijk wat de ware, in jeugdigen Minnedienst staande, minnaars meest verlangen; daardoor komt, als in de lente, bloei en blijdschap, het nuwe der Minnen, aan den dag. Daarom is het ten slotte zoet over nuwe, vernieuwing, te zingen: het doet wel opnieuw lijden, maar het waarborgt ons dat Minne alles zal vergelden: Zij zal ons doen stijgen tot Haar hoogste geheimenis, de eindelijke genieting der steeds nieuwe Minne, met al haar bloei en zaligheid. o Kon dit maar wat meer geschieden!’ als een harts-kreet. ‘Geen vernieuwing dus in aardsche vreugde en blijdschap!’

Bijzondere beschouwingen.

Vernieuwing is als het leitmotiv van het lied. Het woord nuwe komt voor in elk der vier eerste en der vier laatste verzen van iedere strophe, met enkele uitzonderingen (10, 11, 39, 47, 58, 59, 72), en in ieder vers van het refrein. Hier kan men het best de wisselende beteekenissen van het woord nagaan. De grondgedachte is ontleend aan de vernieuwing van het jaar: jeugdig, jong, met frissche, forsche kracht, hevig dan, steeds opnieuw opkomend, zich vernieuwend, of vernieuwing

[p. 42]

brengend, met nieuwen bloei en nieuwe vreugde. Gelijk de natuur zich vernieuwt = met nieuwe kracht uitschiet en vernieuwing = schoonheid, blijdschap, bloei brengt. Zoo is de nuwe Minne = die het gemoed vernieuwt, tot forsche daden aanspoort, tot ijver; maar dan ook doet bloeien, met macht, schoonheid en zaligheid vervult. Noch nuwe noch out moeten opgevat worden als jong of oud van jaren: maar als ijverig of als vreesachtig in den minnedienst: de nuwe oude paren de wijsheid van de ervaring aan den ijver der jeugd.

Voor het eerst treffen we hier orewoet aan = niet zaligheid, maar toestand van hevig, onrustig, verlangen en streven. Daarnaar verlangt de ziel, niet om die ongheduricheit zelf, maar omdat dit haar voert tot de openbaring der M. zelf.

Mystieke beeldspraak is hier: de afgrond der smart; gezondheid en wonden der M.; de school der M.; het gherinen der M., v. 24 heeft geen enge mystieke beteekenis.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a³ b³ c³ d³ a³ b³ c³ d³ e³ e³ e³ a³

tornada: f³ f³ f³ a³

Zelfde schema als het voorgaande. Ook over gelijk onderwerp; wellicht tot hetzelfde doel. Ik lees: 4. Ende núwe blíscap menichfoút. 29 o Wij! hoe mách die oúde gheduéren, (o Wij! staande zoo goed als buiten het vers). 36 In nuwer mínner mínne natuére. 56. Dies wást in mínnen hare ghewoút. 60. Met nuwen moéde in núwen woéde. 79. Die Mínne salre óns met doen hóghen.

Onzuivere rijmen: 24 daghe 30 versaghet; 87 rijmt mestrouwen met -uwen.

Conjonctief-vormen voor indicatief 17; 24; 43.

De thematische herhaling met nuwe ontaardt toch eigenlijk nooit tot louter woordspel. Het woord heeft altijd een zin, maar laat verbeelding en gevoel vrij spel door zijn wisselende beteekenis.

TAAL. - vv. 9-10: wel ghemate: ik begrijp: handelbaar, de maat, haar fatsoen, kennend, vriendelijk; inden ghelate ik begrijp: in haar doen en laten, in haar handelwijze.

vv. 16-18. Tegen mijn interpunctie brengt Jf. Van der Zeyde (Tijdschr. Nederl. T. en L., a.c. blz. 16) in: ‘de bedoeling is niet dat men de Minne dienen moet, zodra ze zich aan ons voordoet, maar dat de nieuweling in de Minne zich door zijn veranderde houding de vijandschap van zijn vroegere vrienden op den hals haalt’. Zij plaatst dan punt na soude, en komma na verscene. Maar deze verzen zeggen noch het een noch het ander. Ze zeggen niet dat men de Minne moet dienen zoodra zij zich voordoet; maar: men moet de Minne dienen met steeds nieuwen ijver, zooals een nieuweling dit zou moeten doen, met zijn eersten ijver, als Minne zich hem zou voordoen;

[p. 43]

een gewone gedachte: men moet de Minne dienen met den ijver van een novice. De verzen zeggen ook niet, dat de nieuweling om zijn veranderde houding zich de vijandschap van zijn vrienden op den hals haalt; maar dat, indien hij zich met dien ijver op de Minne toelegt, hij weinig vrienden zou hebben; zijn vrienden zouden hem afvallen.

vv. 69-72. Ik begrijp: zoo komt de nieuwe klaarheid, met alle nieuwe waarheid, d.i. zoo openbaart zich in volle waarheid de Liefde in de daad van het leven, en die klaarheid, dit Minneleven, bevestigt wat tot dan toe verborgen was gebleven, heel de geheime leer, die Minne mij had toevertrouwd; brenghet = brenghet het, nl. dat clare; dat = dat het. Dat clare is: al de uitwerkselen der Minne, als zich in het leven vertoonend; dit brengt de vernieuwing aan den dag, welke die klaarheid als vooruitgezien en nagestreefd haar in het geheim had voorgehouden. Bevelen, vgl. 2, 72 en 14, 45 waar dit juist van een les gezegd wordt; bevelen wordt steeds gebruikt in verband met de geheimzinnige leer der Minne.

I

Bi den nuwen jare^*
Hoept men der nuwer tide²
Die nuwe bloemen, sal brenghen
Ende nuwe bliscap menichfout.
Die doghet om minne vare⁵
Hi mach wel leven blide:
Sine sal hem niet ontlinghen;⁷
Want minnen rike ghewout
Es nuwe ende wel ghemate,
Ende suete inden ghelate,
Ende suetet met orsate¹¹
Alle nuwe sware.^*

II

Ay, hoe nuwe waer mi dieghene¹³
Die nuwer minnen diende¹⁴

* .vij. cap^m

2 tide = weder; is vr. enkelv.

5 vare = hangt af van doghet.

7 Sine = de Minne.

11 dit vers drukt de hoofdgedachte uit: hare zoetheid stelt ruimschoots schadeloos voor alle zwarigheid: nuwe = hevig, hoe hevig ook, of: die men opnieuw moet ondergaan.

* 65 a.

13 jeugdig, ijverig, den indruk der jeugd makend.

14 nuwe = om de opgewektheid waarmee men Haar dient: aan M. zelf wordt de stemming toegeschreven van de minnende.

[p. 44]

15

Met nuwer rechter trouwen,^*

 

Also nuwe te rechte al soude¹⁶

 

Teerst dat hem minne verscene:

 

So haddi luttel vriende;

 

Dat dorste hem luttel rouwen,¹⁹

20

Hadde hi der minnen houde;

 

Want si ghevet dat nuwe goet

 

Dat moect den nuwen moet,^21-22

 

Die in al nuwen doet²³

 

Daer minne nuwe in gherene.²⁴

 

 

 

III^III

25

Ay, die minne es nuwe alle uren

 

Ende si vernuwet alle daghe;

 

Si maect die nuwe nieboren²⁷

 

Altoes in nuwen goede.

 

O wij! hoe mach die oude ghedueren,²⁹

30

Die hem vore minne versaghet!

 

Hi leeft wel out in t[h]oren,³¹

 

Altoes in cleinen spoede;

 

Want hi es van den nuwen ontweghet,

 

Ende hem es dat nuwe ontseghet,

35

Dat in nuwe minne gheleghet,

 

In nuwer minner minne<n> natuere.³⁶

* XCVIIJ b.

16 Gelijk een nieuweling dit behoorde te doen, als de M. zich het eerst aan hem zou openbaren.

19 dat zou hem weinig moeten bedroeven.

21-22 zooveel als = si maect den nuwen moet, wat het nuwe goet is.

23 nuwen = ww. zich vernieuwen.

24 daer = nl. in den nuwen moet: waarin M. hare aanraking, werking, in liet voelen: subj. = indicatief; of: zou laten voelen; nuwe = met de kracht als voor het eerst.

III De uitwerkselen der M. worden als eigen aan de M. voorgesteld.

27 Zij doet de geestelijk vernieuwden steeds herboren zijn in nieuwgoed = als in een wedergeboorte waarin zij voortdurend nieuw goed voortbrengen; of misschien eerder nieuw goed ontvangen.

29 oude = wordt door v. 30 verklaard.
ghedueren = hier: aldus voortgaan, in dien toestand blijven.

31 toren = droefheid.

36 legt in nuwe minne van v. 35 uit; daarom zal minner toch wel oorspronkelijk zijn: in den aard der minne van nieuwe, jonge, opgewekte minnaars.

[p. 45]

 

IV

 

Ay, waer es nu nuwe minne,^*37

 

Met haren nuwen goede?

 

Want mi doet mine ellende

40

Te menich nuwe wee;^*40

 

Mi smelten mine sinne⁴¹

 

In minnen oerwoede;⁴²

 

Die afgront daer si mi in sende⁴³

 

Die es dieper dan die zee;

45

Want hare nuwe diepe afgronde

 

Die vernuwet mi die wonde:

 

Ic en soeke meer ghesonde,⁴⁷

 

Eer icse mi nuwe al kinne.⁴⁸

 

 

 

V

 

Maer die nuwe oude vroede,⁴⁹

50

Die nuwe hen minnen gheven,⁵⁰

 

Ende nuwe hen dan niet en sparen,

 

Die hetic nuwe ende out;

 

Si leven in hoghen moede;

 

Want si hen ane minne cleven,

55

Ende met niede altoes anestaren;^*55

 

Dies wast in minnen hare ghewout;

 

Want si moeten alse nuwe hen wenen,⁵⁷

 

Ende alse oude op minnen lenen,⁵⁸

 

Daerse lief wilt leyden henen

60

Met nuwen moede in nuwen woede.⁶⁰

* 52 c.

37 nuwe = die jeugdig, opgewekt maakt, die vreugde brengt en nieuw goed.

* XCVIIJ c

40 nuwe = hevig, opnieuw veroorzaakt.

41 smelten, niet: smelten van zaligheid; maar: vergaan, wegkwijnen.

42 Oerwoede = hevige toestand van verlangen en ongheduricheit.

43 sende = voor indicatief sendet de gedachte aan ...

47 soeke = zooveel als: verwacht.

48 eer = zoolang niet ... nuwe = als in v. 37; kinne = ervare.

49 nuwe oude = verklaard door wat volgt.

50 nuwe = met steeds jeugdigen ijver.

* 65 b.

55 nl. Minne; uit voorgaand vers.

57 hen wenen = zich oefenen.

58 lenen steunen als op een stok, gelijk oude menschen, en zich steeds laten leiden.

60 met een vernieuwd, jong, gemoed, gezindheid, in steeds hevige orewoet, v. 42.

[p. 46]

 

VI

 

Die nuwer minnen scolen

 

Met nuwer minnen volghen,

 

Na nuwer minnen rade,

 

In nuwer trouwen ere,

65

Si scinen dicke in dolen;⁶⁵

 

Nochdan sijn si diepst verswolghen⁶⁶

 

In minnen onghenade,^*

 

Daer si na swelten sere;

 

Ende so comt dat nuwe clare

70

Met allen nuwen ware,

 

Ende brenghet nuwe openbare⁷¹

 

Dat mi hadde stille bevoelen.

 

 

 

VII

 

Ay, hoe suete es nuwe melden!⁷³

 

Al ghevet nuwen kere

75

Ende menich nuwe doghen,

 

Het es nuwe toeverlaet;^74-76

 

Want minne saelt ons wel ghelden^*

 

Met groter nuwer ere;

 

Die minne salre ons met doen hoghen

80

In minnen hoechste raet,⁸⁰

 

Daer dat nuwe gheheel sal zijn

 

In nuwen ghebrukene fijn,

 

Alse: ‘nuwe minne es al mijn’.

 

Ay, dit nuwe ghesciet te selden!

65 buiten zich zelven.

66 nochdan = evenwel.

* XCVIIJ d.

71 die nieuwe klaarheid maakt openbaar al het nuwe, welke zij (dat = dat het, dat clare) mij totnogtoe stille = in 't verborgen, nog niet openbaar, had meegedeeld, voorgehouden, beloofd; nuwe = al wat met dien opgewekten Minnedienst in verband staat: de vernieuwing, met al het goede daar uit; bevoelen = vgl. 2, 72.

73 nuwe = vernieuwing; nieuwe Minnedienst, het nieuwe der M.

74-76 geven de stemming aan van het geheele lied; nuwen kere = lotsverwisseling, nieuwe radeloosheid, smart.

* 52 d.

80 zooveel als = tot de hoogste M., tot de hoogste geheimenis der M.

[p. 47]

 

^*Alle die dit nuwe sc[o]uwen,

 

Ende hen met vremden nuwen vernuwen,⁸⁶

 

Hen selen die nuwe mestruwen,

 

<Ende met allen nuwen scelden.>⁸⁸

* R/n

86 hen met vremden nuwen vernuwen = die op de wijze der wereldsch-gezinden vernieuwing, blijdschap, zoeken, of: die zich vermeien met aardsche blijdschap.

88 te zamen met alle waarlijk vernieuwden laken, streng afkeuren.

I. 3 bringhen 4 A blijsc. B blissc. 5 Omme 6 C leuenen: en geexp. 11 B oesate.
II. 13 ware nv de 16 alsoe 17 Tierst B versceende 18 soe hadde hi A lett. 19 A lett. 22 A macket B maket 24 Daer minne (B minnen) nu in B ghereene.

III. 25 de 27 de 28 B gode 29 o wi 30 versaghe 31 leuet; toren 32 te cl. C cleyen 35 inde n. 36 minner ontbr.; minnen nature.

IV. 42 A oerew. B oerenwoede 46 A de w. 47 sueke 48 A nu al B mi nv (nv doorgehaald, i.r.: nuwe) C al erb.
V. 50 B minne 54 A hem 56 haer 57 A alle B al doorgeh. en verbet. i.r.: alse 58 alse; minne 59 leiden 60 M.n. woede in nuwe woeden.

VI. 64 B eere 66 Nochtan 69 soe 71 bringhet B opp. 72 C beuoelen: e erb.; beuolen.
VII. 74 nuwe 78 B eere 80 B hoechsten. 85 R. scuwen Na 88 volgt in A en B: Ende met allen nuwen scelden.