Strofische gedichten

Vijfde lied

Algemeene beschouwingen.

Dit is het lied van de nukken en grillen der Liefde: van de wisselvallige en willekeurige behandeling, die de ziel vanwege de Liefde ervaren moet. Daarom treuren mag de herte fine niet; de fieren, die naar de geheelheid der Liefde opstreven, wier Liefde echter steeds onverzadigd blijft, zullen stout zijn en koen, bereid om steeds even welke behandeling vanwege de Liefde te aanvaarden. Want onghehoort, wonderbaar, vreeselijk, is de handelwijze der Minne: wie door Haar wordt aangeraakt, heeft geen duur meer; hij moet vele onghenoemde uren smaken: tijden van vreemde behandeling, uren waarvoor geen naam bestaat, onnoemelijke; eerder wellicht dan onghemoede = droevige, pijnlijke; Had. wil eerder den klemtoon leggen op het geheimzinnige, het paradoxale der behandeling die de minnende moet ondergaan.

En in een machtige enumeratie met tegenstellingen volgen dan door vier strophen de onghenoemde uren, die de Liefde in de minnenden uitwerkt. Met aan het slot, in dit pijnlijke moeten, een smartelijk beeld van de ellende der Liefde. Vol is dit: niet omdat nog niet meer tegenstellingen konden aangevoerd worden; maar omdat de stemming af is, en alle verdere ontwikkeling slechts den indruk zou verzwakken; omdat ook het slot de stemming aesthetisch afrondt en gevoel en verbeelding uitbreidt. En al door weer de hooge gezindheid, de adel in de stem en in 't gemoed; met den psychologischen eenheidsdrang van Liefde en Geliefde, waardoor die wisselvallige uitwerkselen nu eens als eigen aan de Liefde, dan

[p. 31]

weer aan de geliefde worden toegeschreven; met de steeds levende, hartstochtelijke taal.

Bijzondere beschouwingen.

Een lied van de ongheduricheit der Liefde. Zoo men wil didactisch; maar hoe gevoeld!

Psychologisch-mystiek is de wijze waarop de uitwerkselen der M. in de ziel als eigen aan de M. zelf worden voorgesteld.

Bijzonder mystieke beelden zijn hier: de onghenoemde uren; het manen der groote scout door M. (25); het ghesoghet worden door M.; het nemen en gheven. De uitdrukkingen gheraect (19) jubileren (32) zijn niet technisch bedoeld.

Het NATUURTAFEREEL is slechts even aangeduid: winter. Met contrasteerenden inhoud.

Vorm.

STROPHENBOUW:

a⁴ a⁴ a⁴ b³ c² c² b³

Toch kunnen de b-rijmen dikwijls moeilijk met drie heffingen gelezen worden; of men zou moeten scandeeren b.v. Ván mínnen doéne; 25 Dié Mínne al maént; 32 Dát és jubiléren; 35 In éen hantéren. 48. Altoés híer léven. Z. alg. Inleiding.

CONCATENATIO bestaat tusschen de drie eerste strophen door Minnen pleghen (7, 9, 15). Tusschen de vier laatste door de twee eerste verzen telkens met bi wilen ... bi wilen.

TAAL. - 21. onghenoemder: A heeft onghemoeder maar wel punctum delens onder het laatste streepje van m: A wilde dus ook onghenoemder schrijven, maar heeft dan n, of de afkorting, vergeten; B heeft het punctum delens niet gemerkt en schrijft onghemoeder. Onghenoemder verdient dan ook de voorkeur. Het woord herinnert aan Br. XX.

22-24 beschrijft het onghedueren der Minne door haar uitwerkselen in de ziel.

25-28. De Liefde belooft ons hare heerlijkheid; zij wekt er de ziel toe op (spaent); maar deze moet er voor betalen; tot het betalen dier liefdeschuld maant Zij de ziel voortdurend: men kan niet komen tot de Liefde, dan door groot, moeizaam lijden.

30 geldt meer van Minne zelf; of van het gevoel der ziel die zich of verre of dichtbij de Minne waant.

37. geldt ook eerder van de Minne, die zich verborgen houdt of vertoont.

[p. 32]

I^I

Al droevet die tijt ende die vogheline,^*
Dan darf niet doen die herte fine
Die dore minne wilt doghen pine;

Hi sal weten ende kinnen al

- Suete ende wreet,

Lief ende leet -

Wat men ter minnen pleghen sal.⁷

II

Die fiere, die daer toe sijn ghedeghen⁸
Dat si onghecuster minnen pleghen,
Si selen in allen weghen daerjeghen

Stout sijn ende coene,

Ende al ghereet te ontfaen

Si troest, si slaen,

van minnen doene.^*14

III

Der minnen pleghen es onghehoert,
Als hi wel kint dies hevet becoert.
Want si in midden den troest testoert;^*

Hine can ghedueren^*

Dien minne gheraect;

hi ghesmaect

Vele onghenoemder uren.²¹

I doghen pine = lijden: misschien ook: zich inspannen, zich moeite geven.

* v.

7 ter = om tot de Minne te komen, met het oog op.

8 ghedeghen sijn = niet meer dan: die zoo zijn.

* 51 c.

14 van M. doene = weinig meer dan: van M.; eig. van de handelwijze der M.

* 64 b.

* XCVIJ a.

21 onghenoemder = z. inl.

[p. 33]

 

IV^IV

 

Bi wilen heet, bi wilen cout;

 

Bi wilen bloede, bi wilen bout:

 

Hare onghedueren es menichfout.²⁴

25

Die minne al maent²⁵

 

Die grote scout

 

Haerre riker ghewout

 

Daer si ons toe spaent.

 

 

 

V^V

 

Bi wilen lief, bi wilen leet;

30

Bi wilen verre, bi wilen ghereet:

 

Die dit met trouwen van minnen versteet,

 

Dat es jubileren:

 

Hoe minne versleet

 

Ende ommeveet

35

In een hanteren.

 

 

 

VI

 

Bi wilen ghenedert, bi wilen ghehoghet;³⁶

 

Bi wilen verborghen, bi wilen³⁷ vertoghet;

 

Eer selc van minnen wert ghesoghet,

 

Doghet hi grote avontuere,

40

Eer hi gheraect⁴⁰

 

Daer hi ghesmaect

 

Der minnen natuere.

IV De uitwerkselen van de Minne in den minnaar worden voorgesteld als eigen aan de M.

24 onghedueren = de wisselende stemmingen, toestanden, de toestand van onrust, die M. veroorzaakt.

25 M. vordert steeds de schuld in, die de rijke, heerlijke, overvloedige macht waartoe zij ons uitnoodigt ons oplegt; ghewout = de macht waaraan M. ons deelachtig maakt.

V Ik vat vv. 33-35 op als afhangende rechtstreeks van versteet; zij zijn trouwens de verklaring van vv. 29-30.

36 Nu eens ten onder dan weer er boven op.

37 verborghen en vertoghet geldt voor de Minne zelf, die zich nu eens verborgen houdt, dan zich weer openbaart.

40 eer parallel met eer v. 38.

[p. 34]

 

VII

 

Bi wilen licht, bi wilen swaer;

 

Bi wilen doncker, bi wilen claer;^43-44

45

In vrien troest, in bedwonghenne vaer,⁴⁵

 

In nemen ende in gheven,

 

Moeten die sinne,^*

 

Die dolen in minne,

 

Altoes hier leven.

43-44 gezegd van wat de M. voor de ziel soms is: soms maakt ze 't leven licht, soms zwaar; soms maakt ze 't duister in de ziel, soms klaar.

45 in troost die een gevoel van vrijheid geeft, in vrees die de ziel benauwt: angst is een toestand van benauwd-zijn, vandaar het pass., alsof de angst zelf benauwd was; eerder dan bedwonghen = onvrijwillig; vgl. 35, 62.

* XCVIJ b.

I. 1 die ontbr.; C heeft 5-6 op één regel, zoo ook 13 en 14.
II. 9 Datse 10 A wege B alle wege 12 te ontbr.; C ontfane.
III. 15 B ongehort 16 B heeft tweemaal XCVIJ; Alse B becort 17 B testoert: e erb. 18 B gheduren C 19-20 één reg. 21 B onghemoeder, zoo ook A maar met punctum delens onder 't laatste beentje van m.

IV. 23 blode 24 B ongeduren 27 B hare
VI. 37 getoget 38 A Eer sel B selc verbet. uit sal, ook verbet. uit sel* A ghesoeghet 39 B groet; auonture 42 nature.

VII. 44 donker 45 A bedwongenen B bedwonghen.