Dichtwerken. Deel 1

[p. 97]

Naschrift.
(Overgenomen uit de Voorrede tot den eersten druk.)

Een schoone herfstavond des jaars 1845 had in eene stad van Gelderland een vriendenkring bijeengebracht, in wiens midden zich ook de Auteur van dit Dichtstuk bevond. Het gezelschap bestond voor mij, deels uit oude vrienden en bekenden, deels uit enkele mij onbekende personen. Tot de laatstgenoemden behoorde een knaap van vijftien of zestien jaren. Het korte, blauwe buis, de omgeslagen halsboord en daaronder luchtig omgeknoopte das, zijn door de zon verbrand gelaat, zijn breed geschouderde rug, die, in weerwil van de kleinheid zijner gestalte, aan geheel zijne houding eene buitengewone kloekheid gaf - dit alles deed mij in hem den jongen zeeman herkennen. Nog levendig herinner ik mij uit mijne kindsche jaren een tijdperk, waarin ik het een verrukkelijk denkbeeld vond, ter zee te varen, om vreemde landen en volken te bezoeken; toen de Kweekschool-jongen met het blauwe en oranjelint om den glimmenden hoed en de leerknaap der Latijnsche Scholen met zijne boekenplankjes op den rug, in mijne kinderlijke verbeelding vlak nevens elkander stonden, zonder dat ik wist te zeggen, wien ik het gelukkigst roemde. Hoewel die zucht voor het zeemansleven door den ontwakenden lust tot studie is onderdrukt: zóó veel is daarvan nog altijd mij bijgebleven, dat ik elken jongen zeeman met een warm gevoel van deelneming beschouw. Spoedig was ik dan ook met den kleinen Matroos, die in dubbele mate mijne opmerkzaamheid tot zich trok, daar hij eene diepe schram boven het linkeroog had ontvangen - in gesprek getreden. Hoezeer klom mijne belangstelling, toen ik vernam, dat hij tot de equipage van het Nederlandsche Barkschip de ‘Jan Hendrik’ had behoord, dat in Bloeimaand deszelfden jaars op de St. Paulus Rots, in den Zuid-Atlantischen Oceaan, was gestrand en vergaan, en dat die schram boven het oog het litteeken was eener diepe wonde, welke hij, bij den overtocht van het schip naar het strand, tusschen de spleten eener rots bekomen had. Ik kende de voornaamste bijzonderheden dezer merkwaardige schipbreuk, uit hetgeen ons dienaangaande in de Dagbladen was medegedeeld; maar niet weinig verheugde ik mij thans één der geredde schipbreukelingen in persoon te ontmoeten, en al de vragen, welke de nieuwsgierigheid of belangstelling mij ingaf, uit diens mond beantwoord te kunnen zien. Het gesprek, waarin allen deelden, liep thans, meer dan een uur lang, over niets anders dan over de St. Paulus Rots. Onze jonge schipbreukeling beantwoordde kort en duidelijk, soms in echte zeemanstaal, de vragen, waarmede wij hem overstelpten, en sprak met de grootste koelbloedigheid over de gevaren, welke hij zóó gelukkig was doorgeworsteld. - ‘Ja,’ riep ik eindelijk uit, toen allen, na de verrassende en heuglijke uitkomst vernomen te hebben, eene poos diep getroffen bleven zwijgen, ‘wij zijn gewoon, in de Geschiedenis van het voor-

[p. 98]

geslacht, den vinger Gods eerbiedig op te merken en elkander aan te wijzen, en ik reken het ook den heiligen plicht eens Geschiedschrijvers, dat te doen; maar hoeveel merkwaardigs valt er ook in onzen leeftijd voor, wat veel te weinig onze aandacht trekt, of ras weder wordt vergeten, hoewel het ten volle waardig was, ook in de herinnering der nakomelingschap te blijven leven. - Hoe jammer zou het zijn, indien er van deze schipbreuk - welke wegens de bewarende en reddende hand der Voorzienigheid, daarin zichtbaar, zóó gedenkwaardig is - niet een nauwkeurig en aaneengeschakeld verhaal in het licht verscheen!’ - ‘Welnu’ - hernam mijn vriendelijke gastheer, terwijl hij met Geldersche hartelijkheid mij drong en noodigde om het ingeschonken glas kruiderwijn niet te vergeten - ‘welnu, geef gijzelf ons zulk een verhaal!’ - ‘En hoe zoude ik, die in de zeevaartkunde geheel onbedreven ben, en van hare technologie weinig of niets versta en begrijp, in staat zijn om van al het gebeurde een draaglijk verhaal te leveren, zonder telkens daartegen te zondigen, en in het vreemde vaarwater op blinde klippen te verzeilen?’ - ‘Gij kunt geholpen worden. Er moet door den Scheepsdokter een vrij volledig journaal geschreven zijn; bovendien ontbreekt het u niet aan de gelegenheid, om mondeling nog nadere inlichtingen te bekomen, die gij mocht begeeren of noodig achten.’ - In het kort, ik beloofde, dat ik, indien er werkelijk zulke schriftelijke aanteekeningen bestonden, mij niet geheel zou onttrekken, maar gaarne tot de uitgave van zulk een boekske de behulpzame hand zou bieden.

Veel vereenigde zich, na deze ontmoeting, om mijne belangstelling in het gebeurde levendig te houden, of nog hooger op te voeren. Onder mijne kweekelingen in den Godsdienst bevond zich er één, die uit dezelfde gevaren was gered, en kort na zijne behouden wederkomst bij mij de belijdenis zijns geloofs aflegde. Het journaal van den Scheepsheelmeester werd mij met de meeste bereidwilligheid ter lezing gezonden. De Opperstuurman stelde al zijne aanteekeningen - wier nauwkeurigheid rijkelijk vergoedde, wat er aan stijl en taal ontbrak - tot mijne beschikking. Op mijn verzoek verledigde hij zich, om met zijnen zoon tot mij te komen, en een onzer langste winteravonden aan het lezen en ontcijferen dier aanteekeningen toe te wijden. Nu eerst bleek het mij volkomen, hoeveel merkwaardigs en belangwekkends deze schipbreuk opleverde, wat, òf in het geheel niet was bekend geworden, òf minder juist en nauwkeurig was voorgesteld, òf slechts met een enkel woord in de Dagbladen was vermeld. Ik werd den bejaarden zeeman - wiens rechtschapenheid en goede trouw mij uit elk zijner verhalen gedurig helderder bleek - spoedig hartelijk genegen. Mijn besluit stond van nu aan vast, om zorg te dragen, dat deze aanteekeningen niet verloren gingen, maar in welken vorm dan ook, onder de oogen des Publieks mochten verschenen; en het was mij hierbij eene streelende gedachte, dat ik door deze uitgave, zoowel aan hem als aan den Scheepsdokter, - voor hetgeen beiden bij deze schipbreuk hadden verloren, - eenige geldelijke vergoeding zou doen geworden.

Maar terwijl ik hierover ernstig mijne gedachten liet gaan, ontwaakte bij mij opnieuw de half uitgestorven neiging tot de Poëzie. De wensch werd bij mij levendig, om dit verhaal in den vorm van een Dichtstuk over te gieten. Ik begreep zeer wel de bezwaren, aan zulk eene proefneming verbonden. Om geene bijzondere Personen te kwetsen, had ik met de uiterste kieschheid en omzichtigheid te werk te gaan. Daar de meeste bijzonderheden dezer Schipbreuk wereldkundig waren, of nog meer zouden worden, was de dichterlijke verbeelding in zulk een verhaal, veel meer dan elders, aan teugels gelegd. Doch ik vleide mij. dat eene gebeurtenis, welke in zichzelve zóó belangwekkend mocht heeten, en

[p. 99]

zóó vele schilderachtige situatiën en partijen opleverde, het den Dichter - die niet geheel onhandig met de bearbeiding zijner stof te werk ging - geenszins aan de noodige sieraden zou laten ontbreken, en dat hare aanschouwlijke voorstelling te dieper in het gemoed zou grijpen, juist omdat zij waarheid en geene verdichting behelsde. Eene vluchtige schets van het Dichtstuk was spoedig ontworpen. De eerste Zang of het eerste Tafereel zou de reis naar Java, tot op den oogenblik des onheils; het tweede de Schipbreuk; het derde het verblijf der schipbreukelingen op de Klip; het vierde de reis van de sloep naar Brazilië, en het vijfde de nog tijdig aangebrachte Redding, als de ontknooping des verhaals, kunnen schilderen. Ik heb mij aan deze proefneming gewaagd - in boeverre ik hierin heb mogen slagen, verblijve thans geheel aan het oordeel van den goedgunstigen Lezer.

Het zoude vermetel van mij zijn, te onderstellen, dat eene gelijke goedkeuring, als aan de mondelinge voordracht van dit Gedicht is te beurt gevallen, ook deze uitgave zal volgen. Om dit te durven verwachten, zou ik te eenemale moeten vergeten, hoeverre de levende en bezielde stem het van de koude en onbezielde letter wint, en hoe licht het den Auteur moet vallen, sommige leemten en gebreken, welke zijn werk ontsieren en aan het scherpziend oog geenszins ontglippen, met zijne uitwendige voordracht, als onder de wijde plooien van den mantel des Redenaars, te bedekken en te verbergen. Zoo iets mij de hope inboezemt, dat dit Dichtstuk door het beschaafde Publiek niet geheel ongunstig zal ontvangen en beoordeeld worden, het is veel minder de poëtische waarde, welke ik daaraan waag toe te kennen, dan de bewustheid: dat ik, door de keuze van dit onderwerp, een greep midden uit onzen tijd en ons eigenaardig volksleven heb gedaan; dat ik, deelneming en belangstelling voor den zeemansstand vragende en opwekkende, eene snaar heb aangeroerd, die zelden of nooit in ons Vaderland weigert geluid te geven; eindelijk, dat ik, mijner roeping als Evangeliedienaar indachtig, ook in dit Gedicht dien godsdienstigen toon heb aangeslagen, die nog altijd bij het grootste gedeelte onzer landgenooten een gelukkigen weerklank vindt.

Amsterdam.

B.t.H.