Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Beschryvinghe van de stadt van Luyck.

+ DIe stadt de welcke wy Luyck noemen, heeten de Latynen tegenwoordichlijck Leodium, de welcke gheleghen is in het landt, het welck Cesar beschrijft in zyne Commentarien geweest te hebben de woonplaetse der volcken doen ghenoemt Eburones: de welcke door haren Hooftman ende Leydtsman Ambiorix opgeweckt zijnde, door listen ende laghen bespronghen ende ombrochten Cotta ende Sabinus des voorseyden Cesars Stadthouders, gantsch vernielende een Legioen ende vijf Cohortes, oft Compaignien Roomsche soldaten, aldaer in garnisoen ligghende. Het welck oorsake ghegheven heeft + Hubrecht Thomas die dit landt beschreven heeft, een gheleerdt man, ende om de uytnementheydt van zyne deught de eerste ende alderbeminste Secretaris van Frederick Paltsgrave, Keurvorst des Heylichs Rijcks, te segghen ende houden staende dat om de moordt + van dit Legioen alhier gheschiedt, de stadt, Liege is ghenoemt gheweest: ende dat Ambiorix de ware ende eygen stichter der selve is gheweest, de welcke naderhandt om zijn ondanckbaerheydt ende ongetrouwicheydt met zijn volck ende complicen, soo furieuselijck door Cesar vervolght is geweest, dat hy hem noyt en heeft verlaten tot dat hy hem hadde doen sterven. Andere houden ende schryven dat dese stadt haren naem neemt van een kleyn rivierken genoemt Legie oft Liege, het welck in het dorp Ans zynen oorspronck heeft, ende ontrent drie mylen gheloopen hebbende comt in dese stadt, ende valt ende verliest hem in de + Mase. Den Aertsdeken van Verdun, Rijckaert van Wassemborg wederspreeckt Hubrecht Thomas, als oock doet Jan van Plaisance, de welcke in hare historien schryven dat + Sint Hubrecht geboren van Aquitanien eerste Bisschop van Luyck, de eerste stichter der selve gheweest is, die tot een stadt makende, ende met mueren omringhende, want het te vooren maer een dorp en was; ende dat hy die ghesticht hebbende Liege noemde. Daer + zijnder andere die niet toe en staen dat hy den eersten stichter gheweest zy, maer alleenlijck den weder-oprechter, ende gheven haer eenen seer ouden oorspronck van den Griecken. Maer soo veel isser van dat de bequaemheyt van hare gheleghentheydt ende de overblijfsels van hare oude ende vervallen vesten ende andere heerlijcke merck-teeckenen, midtsgaders andere ghedenckenissen van hare oudtheydt die buyten ende binnen worden gesien, bewysen ooghenschynelijck datse langer ghesticht is gheweest als dese voorgeven: zy ligt + wonderlijck in een seer lustich dal tusschen heuvelen ende berghen aen de Mase, die met twee armen daer in loopt, ende aldaer maeckt verscheyden seer fraey bewoonde Eylanden: houdende 28 graden in de lengde, ende 50 graden 51 minuten in de breedde: ende behalven de watervloeden Mase ende Legie, loopen + daer noch in drie andere vlietkens, te weten Vte, Vese ende Ambluar: de welcke den oorspronck hebben in't bosch van Ardennen, ende vallen daer in de Mase, ende gheven veel goede visschen, besonderlijck Vte, welck veelderley visschen in groote menichte bybrengt, ende onder andere een soorte seer wel smakende gheheeten Vtinen. Daer loopen inde stadt + noch veel andere seer klare levende wateren, deshalven men over al siet lustighe koele fonteynen, met sulcke menichte dat sommighe huysen twee ende drie fonteynen hebben: welck voorwaer een fraey ende oorboorlijck dinck is. De stadt is seer groot ende wijdt: soo datse hooghe berghen, verscheyden dellinghen, veel klare watervloeden, ende seer schoone wijngaerden in haer begrijpt, ende wordt in + grootte vergheleken by de stadt van Rowan, groot in den omghanck ontrent vier mylen. Zy heeft veel schoone steenen huysen, besonderlijck des Bisschops hof, welck een uytnemende wonderlijck werck soude wesen waer het gantschelijck volmaeckt ende voleyndt: welck ghesticht is gheweest van den Cardinael + Erard van de Marche, Bisschop van Luyck. Daer en boven heeft dese stadt veel fraeye ghemeyne wooninghen der borgeren. Maer aengaende den Godsdienst, soo mach men seggen dat Luyck overtreft alle de steden van Vranckrijck ende van Hoogh ende Neder Duytslandt, in menichte van ghetal, in fraeyheyt, ende rijckdom van Kercken Cloosteren ende Conventen. Want hier zijn acht seer rijcke ende heerlijcke Domstichten van Canonicken: maer boven al S. Lambrechts, + patroon van de stadt: welck ghesticht is van Sint Hubrecht, ende bevesticht van den Paus van Room met grooten rijckdom ende jaerlijcks inkomende goeden: het heeft soo groote + macht ende heerschappye dat het na den Bisschop oock mede houdt een deel van't bewindt van het landt ende van het Bisdom. Maer niemant en mach hier Canonick worden, hy en zy een geboren Edelman, Doctoor oft Licentiaet: ende moghen na haer beliefte daer uyt-scheyden ende een vrouwe trouwen, indien zy gheen misse en hebben ghedaen. In dese hooghweerdighe kercke is veel heylighdoms, ende daer toe schoon ende costelijck cieraet.



illustratieuitvergroten
LIEGE


Oock eenen grooten Sint Joris te peerde van louter gout, welcken Hertogh Carel van Borgondien + daer heeft ghegheven, door een goetwillige boete, om dat hy de stadt met gewelt inghenomen hebbende, soo wreedelijck daer ghehandelt hadde, gelijck wy hier na seggen sullen. Hier zijn vier seer heerlijcke Abdyen, + waer af de voornaemste is S. Laurens in de voorstadt buyten de poorten: ende binnen Sint Jacobs: zijn beyde van S. Benedictus orden, ende hebben elck op zy selven een seer schoone Librye. Daer en boven oock drie Vrouwen kloosters, vier biddende Ordenen: ende onder dese sommige die dobbel Conventen hebben, ghelijck van S. Franciscus, d'een observant d'ander vacant. Daer zijn tweeendertich prochiekercken, + waer af de voornaemste zijn onse Vrouwe, S. Jan Baptist, ende S. Servaes: daer en boven noch veel andere Kercken Cloosters ende Gasthuysen seer wel ingestelt ende wel versien: in der voegen dat soo binnen als buyten de stadt meer dan hondert kercken zijn: deshalven de wel vermaerde Petrarcha wel te + recht heeft geschreven: Ick hebbe Luyck gesien uytnemende ende heerlijck in Clergye. Boven desen hebben de tweeendertich ambachten in dese stadt seer groote macht ende aensien in saken der ghemeynten aengaende, soo datter gheen ordinantien voor't ghemeyn en mogen besloten worden sonder haerlieder verwillinge: + onder welcke het Goutsmits 'tvoorneemste, ende 'tHoefsmits 'taller outste is. Dit is een treffelijcke, volckrijcke ende seer wel bewoonde stadt, ende 'tvolck seer scherp van verstande, begrypich ende behendich in alle dinghen: maer door een oude quade gewoonte gemeynlijck + meer geneycht tot ledicheydt, twist ende tweedracht onder malkanderen dan tot arbeyt ende eendracht: zijn niet te min seer koen, sterck ende straf ter wapen, waer toe zy hen t'alle tyden dapperlijck hebben ghestelt ende geoeffent, ende doen't noch nu ter tijt openbaerlick. Ende + aengaende de gheleertheydt, hebben altijt gehadt ende hebben noch op den dagh van heden seer geleerde mannen: soodanige als onlancx geweest zijn Norger, Fransoys ende Steven, alle drie Bisschoppen ende kinderen van dese stadt geboren: Adelman, Echbert ende Lambrecht, gheleerde ende eerweerdighe Prelaten, ende de welcke alle schoone wercken den nakomelinghen naghelaten hebben: ende nu leeft Hendrick Benie, Raetsheere, een seer gheleert man ende groot Orateur: Boudewijn van Va treffelijck Rechtsgeleerde: Gilbert Limborg uytnemende Doctoor inde Medecyne, de welcke daerom heeft gedient (met eere, lof ende reputatie) verscheyden Bisschoppen, gelijck hy noch dient den ghenen die in dese kercke sit. + Ten lesten die van Luyck spreken ghemeynlijck Fransoysche tale, maer seer bedorven, gebroken ende vreemdt, om dat zy ligghen tusschen Vrancrijck, Overlandt ende Nederlandt: maer wordt daghelijcx meer ende meer gebetert: Den Edeldom ende andere treffelijcke lieden spreken seer fraeye tale.

+ Hoewel Luyck een rijckstadt is, en is nochtans den Keyser niet anders onderworpen, dan als hy teghen den Turck ter oorloghe treckt, hem te doen een seecker ende cleyn ghetal van + krijchsvolck, ofte gelt daer voor tot betalinge: maer is den Bisschop onderdaen soo wel in't wereltlijck als in't geestelijck: nochtans met sulcke privilegien ende vryheden, dat zy als vranck ende vry met heure Borghemeesteren ende andere Wethouders van de Ghemeynte het bewindt meestendeels heeft. Ende belanghende de appellatien, de ghene in geestelijcke saken gaen te Ceulen, ende van daer te Roome: ende in wereltlijcke saken, in het Camer-ghericht te Spier. Dese stadt is eertijts in meerder fleur gheweest dan nu, ter tijt, als de letteren + ende allerley fraeye konsten daer seer wonderlijck geoeffent werden: soo dat op een mael tseffens (gelijck den selven autheur Hubrecht Thomas schrijft) hier studeerden negen Coningen sonen, vierentwintich Hertogen sonen, negenentwintich Graven sonen, ende veel andere kinderen van groote Banerheeren, welcke jonghe Heeren meestendeels, oft oock alle, Canonicken waren in den heerlijcken Dom van S. Lambrecht, soo seer wert doen ter tijt de gheestelijckheyt verheven. Maer namaels is de stadt verwoest gheweest van de Denen + ende Normannen, ende nu ten aller lesten van Hertogh Carel van Borgondien in het jaer 1468, de welcke overmits eenen grooten haet ende gramschap, door dien dat de Luyckenaers haren eygenen Bisschop schandelijck hadden onthaelt, ende noch om meer andere oorsaken de stadt heeft belegert, ghewonnen ende gantschelijck + doen verwoesten, uytghenomen alleenlijck de kercken: maer is metter tijt ende met geduerigen peys wederom gantschelijck vernieuwt ende fraey opgemaeckt, ende langhen tijdt aldus in seer goeden voorspoet gebleven. De welcke latende, ghelijck wy oock doen Maestricht, om dat wy die beschreven hebben in Brabant, uyt oorsake datse half dat Hertochdom toebehoort: soo sullen wy voorts beschryven d'andere Luycksche steden: ende ten eersten:

Buillon is een sterck slot, ghelegen van Ivoy + vier mylen, ende wel sesthien van Luyck, wonderlijck op eenen bergh staende, ende beneden met een voorstadt, welck eertijdts een fraey stadt is gheweest: ende dit Casteel is seer wel versien van vesten ende mueren, ende van binnen wijt genoech om veel weerbaer volcx in te legghen tot bescherminghe: ja overmits gheleghentheydt ende sterckmakinghe schier onverwinnelijck ghehouden: maer alst ter preuve ghekomen is (ghelijck't ghemeynlijck met sulcke stercke plaetsen gheschiedt) soo en quam't soo niet uyt: gemerckt dat het in luttel tijts bestormt zijnde van verscheyden vyanden, ende onder verscheyden Gouverneurs is vier mael inghenomen geweest, waer af de leste + was in't jaer 1552, doen het qualijck versien ende sonder hope van ontset overghegheven werdt in de handen der Fransoysen. Dit slot hout noch den tytel van Hertoghdom van d'oude stadt, ende heeft gebiedt ende heerschappye van dorpen ende landen: van de welcke de hooghvermaerde Vorst Godevaert van Buil-

lon zynen toenaem heeft, als van zijn eyghen + vaderlijck goedt, de welcke inde gemeyne vergaderinghe gehouden te Clermont in Averne in't jaer 1096 de eerste is geweest met zyne broeders Eustaet ende Boudewijn, om de Cruysvaert te bestaen in't Heylich landt tegen de ongeloovige: ende heeft deshalven dit Hertoghdom om beter middel te hebben tot soo + verre reyse, verkocht aen Spert Bisschop van Luyck, ende heeft meerder lof ende eere behaelt met verkoopen, dan de kooper met koopen. Dese heeft met zyne broederen in dese oorloge groote vromicheyt betoont: ende in't jaer 1098 in de stadt van Jerusalem te winnen is d'eerste gheweest die de mueren heeft beclommen, ende Eustaet zijn broeder de tweede: om welcke vrome daedt ende andere verdiensten het gantsch krijchsheyr heeft den voorseyden Godevaert + willen kroonen als Coninck van Hierusalem: maer hy heeft seer edelijck ende heerlijck daer op gheantwoordt, dat zynen sin oft wille geenssins en was met een gouden croone ghecroont te worden in de stadt daer ons Heere ende Salichmaker met doornen gecroont is geweest: ende heeft alsoo het Coninckrijck aengenomen sonder Conincklijcken tytel: ende + hy stervende hadde in't navolgende jaer zijn broeder Boudewijn tot succeseur; de welcke gekroont zijnde, wordt deshalven getelt d'eerste Coninck van Jerusalem. Het schijnt dat dit Hertoghdom nu ter tijdt toebehoort den + Bisschop van Luyck, hoe wel de Heere van Sedan als erfgenaem van den Huyse van de Marcke hem houdt als gherechticht daer in, ende voert den tytel van Hertogh. Maer in den lesten peys vanden jare 1559 tusschen den Coninck van Spangien ende den Coninck van Vranckrijck is Buillon wederom ghegeven den Bisschop van Luyck, nochtans sonder achterdeel van het recht des Heeren van Sedan, die dat gheerft heeft na de aflyvicheydt zijns Vaders, in't jaer 1556.

+ Francimont voortijdts een besloten ende fraeye stadt, is nu sonder vesten ende alleenlijck een groot dorp: maer heeft een goedt sterck slot, door den voorseyden Erard Cardinael ende Bisschop wederom opgebouwt. Dese plaetse light van Luyck vier mylen, ende hout noch de weerdicheydt van Marckgraefschap, hebbende Justitie ende Heerlijckheydt.

+ By dese plaetse light een dorp Thou ghenoemt, ontrent het welck ghevonden worden verscheyden Mynen van seer goet loot: ende in't geberghte daer by sietmen veel steenkuylen van seer schoon swart Marmer, ghelijck het ghene daer wy van ghesproocken hebben Namen beschryvende.

Anderhalf myle van Sint Truyen, ende vier van Luyck, is Loots in Nederduytsch Borckloen genaemt, een redelijck fraey stedeken, met heerlijckheydt ende gebiedt van veel landts ende van veel schoone dorpen die daer + onder staen: soo dat dese plaetse verheven is tot een Graefschap: ende na dat ick beschreven vinde, den tytel daer van is seer oudt: ende heeft verscheyden doorluchtige ende hooghvermaerde Vorsten ghehadt: ende is noch by den tijt van Carel de Groote een Graefschap geweest, maer het Graefschap van Diostien, + van eenen voorighen Heere, gheheeten. Namaels is dit ghegheven vanden Keyser eenen Heer Rogier van Denemarck een vande Paerheeren + van Vranckrijck: ende de selve vermaert in de fabuleuse gedichten van Pulci, Boyard ende Arioste: onder de Heeren soo genoemt: heeft daer na den naem Loots gecregen, ende is metter tijdt ghekomen onder de heerschappye der Bisschoppen van Luyck.

Borckworm is gelegen op het watervlietken + Jecker, welck daer seer na by zynen oorspronck heeft, ende daer door na Tongren loopt, ende voorts te Maestricht in de Mase valt. Dese plaetse light vier mylen van Luyck in't Graefschap van Haspengouw, ende is daer + af de hooftstadt, de welcke redelijck wel bewoont is. Nu sullen wy na onse ghewoonte in't kort beschryven de andere steden: maer aenghesien die seer verscheydenlijck zijn gheleghen in het Bisdom, en sullen de ordene in d'andere landtschappen gebruyckt niet gantschelijck houden, maer de voornaemste na malkanderen verclaren, ende daer na sommige andere merckelijckste ende vermaerste beschryven.

Tongren is drie mylen van Luyck, ende drie + van Maestricht, op den voorseyden waterstroom Jecker. Dese stadt heeft den naem ghekreghen (soo Munsterus schrijft, hoe wel andere den oorspronck veel ouder stellen) van de Tongren, oude Hooghduytsche, die eerst herwaerts over den Rijn zijn gekomen, ende veel + landts inghenomen, ende dese stadt gebouwt hebben, ende van daer (soo sommighe schryven) is langhen tijdt voor de overkomste van Julius Cesar, ghekomen den naem Germanus, + welck geseyt is gar man, oft gantsch ende volkomen man. Want d'andere Hooghduytsche aensiende de mannelijcke ende vrome daden van dit volck hebben hen desen naem ghegheven, ende voorts hebben d'andere over al als gebueren, den selven naem Germanus in het ghemeyn aenghenomen. Dese stadt was groot ende hooftstadt van veel andere, die de Tonghersche in Brabant ende in de omliggende landen hebben eensdeels ghesticht, ende eensdeels met geweldt onder haer macht gebracht: ende uyt dese natie ende uyt dit landt zijn ghesproten de Princen van den + bloede der Pepijns, daer van namaels is ghekomen de hooghloflijcke Carel de Groote. Dese stadt (soo men leest) is d'eerste gheweest van gantsch Vranckrijck ende Duytslandt, die door de predicatie van S. Matern tot het + Christen gheloove bekeert is in het jaer ons Heeren hondert een. Welcke Matern gheboren te Pavyen in Lombardyen, hier d'aller eerste Bisschop is gheweest, ende ghestorven (soo Jan Placentijn schrijft) in het jaer hondert achtendertich, ende de leste Bisschoplijcken stoel van S. Servaes te Maestricht ghebracht, + ende ten lesten, te weten in het jaer seven hondert derthien te Luyck.

Byv. [Na uytwysen van eenige jaerboecken tot Tongren een Bisdom verordineert is gheweest onlancks na des Heeren overlyden. De selve schryven dat d'eerste Bisschop is gheweest Maternus die van den Apostel Petro met Euchario ende Valerio in Duytslandt nederghesonden soude zijn gheweest, ende zijn ampt bedient hebben den tijt van 40 jaren. Na zijn overlyden in't jaer 125 den dienst aengenomen heeft Sint Avitus, een soon van den lesten Coninck van Tongren, waer in hy hem 60 jaren lang loflijck gequeten heeft. Na hem in't jaer 195 gekomen is die derde Bisschop S. Marcellus, die maer 8 jaren en regeerde. Na hem S. Metropolus volchde, die 9 jaren in de bedieninge was. In't jaer 212 de vijfde Bisschop wert S. Severinus, 18 jaren zijn ampt bedienende. In't jaer 230 S. Florentius ghekoren, 41 jaren zyne ondersaten leerde. Na hem S. Martinus 19 jaren de selve onderwees. De neghenste Bisschop werdt S. Valentinus, de welcke 7 jaren in den dienst was, ende stervende den Bisschoplijcken stoel 7 jaren lang vaceerde. Na welcken tijt in't jaer 325 de Clercken van Tongren t'samen vergadert om een Bisschop te verkiesen gestadich wesende in den ghebede om te verkrygen een ghetrouw Herder, soo werdt S. Servatius voor Bisschop bekent, ende regierde Gods volck 76 jaren, daer in ghereeckent de jaren, dat hy Legaet was der kercken van Gallia tot Roome, uyt zijn Bisdom gestooten in het achtste jaer zijnder bedieninge, van de ondanckbare ende hooveerdige Tongeren. + Waer door in't jaer 444 van daer tot Maestricht de Bisschoplijcke stoel ghetransporteert werde: alwaer in dienst waren S. Agricolaus 13 jaren: S. Vrsincinus 12 jaren: S. Designatus 28 jaren: S. Resignatus 14 jaren: S. Sulpitius 12 jaren: S. Quirillus 40 jaren: S. Euchenius 2 jaren: S. Falco 2 jaren: s. Eucharius 5 jaren: S. Domitianus 9 jaren: ende S. Monulphus 39 jaren. In't jaer 600 de 22 Bisschop ghetelt werdt S. Guindolphus, wiens tijdt van bedieninge maer een jaer en duerde: na hem S. Perpetuus 3 jaren in dienste was: na wien S. Egesippus 15 jaren het Bisschops ampt bediende. In't jaer 619 de 25 geworden, regeerde 14 jaren. Dese tot Hoey fondeerde den tempel van Cosmus ende Damianus, alwaer zijn Grafschrift gesien wert. In't jaer 633 S. Amandus Bisschop werdt. Dese doopte den sone van Dagobertus Coninck van Vranckrijck, ende sette de dochter van den ouden Pipinus, Geertruyt ghenoemt, tot Nivelle de Wiele op. In het jaer 645 S. Remaclus succedeerde, ende 7 jaren zynen dienst uytvoerde: na wien de 28 Bisschop werdt Sint Theodardus die in het sevenste jaer gemartiriseert werdt. In het jaer 651 S. Lambertus tot Bisschop verordonneert, eenen Pharamundus tegen hem opgheworpen werdt: door dies 7 jaren verdreven bleef. Maer weder in den dienst gheraeckte, die hy 40 jaren bediende, al eer hy gemartiliseert werdt door Dodonem den broeder van Alpais, welcke het boel ende de concubine was van den Hertogh van Brabant Pipijn, die om harent wille, zyne echte huysvrouwe van hem verset ende doen vertrecken hadde. Waer over van den Bisschop Lambertus ghestraft wert, het welck by de Concubine ende hare vrienden qualijck ghenomen, oorsaecke was van de moordt des Bisschops: over de welcke Gods wraecke niet en ontbrack, als die moorder door onverdraghelijcke pyne der wormen, hem selfs in de Mase verdronck, ende alle de wettelijcke kinderen van Pipijn sonder blijckelijcke geboorte ter werelt te laten, overleden zijn: ende de stadt onweerdich werdt den Bisschoplijcken stoel, die van daer door den navolgenden Bisschop Sint Lambertus, tot Luyck ghetransporteert werdt, 'twelck der stadt gheen voordeel en is geweest.]

 

Daer na heeft Attila Coninck der Hunnen + dese oude ende schoone stadt, ende onder andere seer schoone huysen, meer dan hondert treffelijcke kercken verwoest: waer uyt de grootte ende heerlijckheyt van dese stadt wel te mercken is. Ende soo daer eenighen glants overgebleven was, oft soo de inwoonders die hermaeckten, soo is zy ter tijdt van Carel de Caluwe, Keyser ende Coninck van Vranckrijck, wederom gheschent ende verwoest gheweest + vande Normannen: soo dat van een seer groote ende machtighe stadt, die veel Coninghen heeft ghehadt, namelijck Menapius, Godevaert, Carel Inach ende Ambiorix, ende over seer machtich ende dapper volck geheerschapt, nu ghebracht is tot een kleyn ende onsterck stedeken + der Gheestelijcker Overicheydt onderdaen: daer nu ter tijdt niet anders en is gebleven dan sommige reliquien, ende binnen ende buyten overblijfsels van oude gesteltenissen. Onder ander is hier een seer wonderlijcke + strate die stracks ende rechts als op eenen draet van deser stadt af loopt tot Parijs toe wel tachtentich mylen verre, eertijdts met kassysteen gheplaveyt, waer af men de seer groote kassy-steenen tot veel plaetsen den gantschen wech door heel siet, ja niet alleenlijck met ooghen siet, maer oock met handen tast dat de gantsche strate gecassijt is geweest: ende voorts oock het overblijfsel van de mueren aen beyde zyden van de verheven kassye als eenen dijck: soo dat het volck verwondert van dit werck, versiert ende uytghegheven heeft, dat + de duyvel desen steen-wech in drie daghen ende drie nachten gemaeckt heeft: welcke strate genoemt de Kassye, ende in Fransoys la Chaussée, schijnt te wesen een Romeynsch werck, om het volck inden arbeydt ende oeffeninghe te houden, om ledicheyt ende luyerdye te schouwen, die haer soude mogen tot muyterye brenghen. Tot een merckteecken van seer groote memorie ende outheyt wordt noch nu ter tijt te Tongeren gesien een seer oudt kercxken, by de tyden der Heydenen den afgodt Hercules + toegeeygent, gelijck aen zijn beelt op de poorte staende noch hedensdaeghs openbaerlijck blijckt. Oock is hier een seer schoone kercke wel out, gewijt ter eeren van onse lieve Vrouwe, alwaer seer schoon ende eerweerdich heylichdom vande moeder Gods ende vande discipelen ons Heeren seer kostelijck verciert gesien wordt. Hier wordt nu alle weke een seer schoone peerdemarckt ghehouden, daer veel + peerden soo uyt Hoochduytslant als uyt Nederlandt ghebracht werden. Hubrecht Thomas, bekent voor geleert ende vroom, schrijft + dat in oude tyden de groote Zee gecomen heeft tot aen de mueren van dese stadt: ende hier van brengt hy by redenen ende waerschijnlijckheden, de welcke noch redelijck noch der waerheydt ghelijck en zijn: ghemerckt dat hy hier mede (hy vergheve het my soo ick hem tegenspreke) de ghelegentheydt der plaetsen, ende hoe verre datse van de Zee is verscheyden, ende dat

het onmoghelijck is dat oyt t'eenigher tijt de Zee daer aenghekomen hebbe: sulcx niet connende + geschieden sonder den onderganck van al het byligghende landt: ghemerckt dat van de Noordzyde (den ghenen die daer nauwe op letten sal) de landen van Gheldre, Overijssel, ende Vrieslandt, daer soo vele rivieren ende verhinderinghen zijn, de groote Zee niet en konnen gheven passagie om tot Tongeren toe te komen: aen het Zuyden zijnde Vranckrijck, aen het Oosten Duytslandt, Provincien aen die zyde seer verre verscheyden van de Zee, en souden dat niet konnen lyden: Brabant, heel Henegouwe, ende Vlaenderen ligghende aen het Westen, ende vol rivieren ende berghen, stellen haer oock teghen dese passage van de baren der Zee. Resteert te sien aen de Noordzyde ten Westen, welcke zyde der Zee aldernaest gheleghen is: ende hier en tusschen alles wel ghereeckent soo vindt men, datter meer dan hondert mylen tusschenscheyts is van de Zee tot Tongren: ende alsoo moest de Zee eer datse soude konnen slaen tegen de mueren van Tongeren, verdrincken ende overloopen eer zy daer quame, de landen van Brabandt, Vlaenderen ende Zeelandt: maer dese dingen soo men eens de ooge werpt op de landtkaerte vertoonen haer ydel ende onweerdich voorghestelt te werden by gheleerde mannen, ende die vande plaetse selve gheboren zijn: ende + soo veel te meerder werdt dese onweerdicheydt van de faute als door de authoriteyt (ghelijck men siet) van dese mannen verscheyden andere zijn aengelockt (sonder daer voorder op te dencken) om te vallen in een ghelijcke dwalinghe, tot groote schade ende achterdeel der Lesers. Sommighe meynen dat in dese stadt is het uytnemende goedt fonteynwater, + welck Plinius in zyne natuerlijcke historie beschrijft in het eenendertichste boeck, met dese woorden: ,,Te Tongeren een stadt van Gallia is een schoone ende uytnemende fonteyne, met seer vele bobbelen druppende, hebbende den smaeck ghelijck verroest yser, het welck men niet en smaeckt dan als men ghedroncken + heeft: desen dranck purgeert het lichaem, verdrijft de derde kortse, ende breeckt den steen: het selve water werdt turbel het vyer daer by komende; ende wordt ten lesten roodt.,, De ghene die meynen dat te Tongeren dit water van Plinius is, toonen in de plaetse van de selve, een seecker oude fonteyne met turbelachtich water, die men noch te deser plaetsen siet: ende segghen de selve te zijn, ende de selve kracht te hebben als Plinius schrijft. Maer wy neertichlijck de saecke ondersocht, ende van vele, besonderlijc van sommige treffelijcke Medecijn-meesters, soo van hier als van ellers de meyninghen verstaen hebbende, bevinden, dat de fonteyne daer Hubrecht Thomas af schrijft, dit niet en is, noch sulcke kracht niet en heeft als hy seyt: maer bevinden met seecker bescheedt dat de fonteyne daer Plinius af schrijft wel acht mylen + van dese stadt, vijf van Luyck, derdehalve van Limborg, een half myle van het dorp Spa gheleghen is, in een seer lustich bosch wesende een deel van het bosch van Ardenne: daer oock onder de heerlijckheydt van Luyck in't selve landt ende het Marckgraefschap van Franckemont veel andere seer klare fonteynen zijn, die menigherhande kranckheden ende sieckten ghenesen: maer de meest ghepresen, seeckerste ende gemeynste van allen wort geheeten de fonteyne van Savenier, op eenen + hooghen bergh gheleghen, welcke besonderlijck de derdedaechsche koortse, watersucht, graveel oft rysenden steen ende uytdrooginghen geneest, de maghe suyvert, de lever verkoelt, ende schiaticke ende andere hittich fleercijn seer verlicht ende versacht. Dit water nademael dattet ghedroncken is smaeckt wat na het yser, ende aen het vyer gheset wort ten eersten droef ende turbel, daer na klaer ende rootachtich van verwe, welck, soo my dunct, + daer door komt dat het landt vol is van ysermynen, ende daer van crijcht het water in het doorloopen eensdeels den smaeck van yser: maer dit en schaedt gheeenssins: ja als men't nuchter oft na den eten, oft t'anderen tyde een goedt deel drinct, soo en ist niet alleenlijck gesont teghen de voorseyde ghebreecken, maer helpt tot verteeringhe der mage, ende maeckt seer goeden appetijt ende lust om eten. Daerom alle jaer in de maendt Julius ten bequaemsten + tyde komt hier seer veel volcks van alle kanten: ende hoe warmer, hoe beter ende ghesonder het is. Aldus ghelijckt dit fonteynwater (als men't in zyne kracht aenmerckt) seer wel het gene daer Plinius af schrijft, hoe wel hy soo veel bescheedts in sonderheyt niet en stelt van de kracht ende van de plaetse. Want Tungri civitas en beteeckent niet alleen de stadt van Tongeren, maer in het ghemeyn + het heel volck, den byvanck ende de heerlijckheydt. Ende van dese stadt van Tongeren maken veel andere Schryvers seer heerlijck vermaen, niet alleenlijck die ter deser tijt hebben gheschreven, maer oock Strabo, Cornelius Tacitus ende Julius Capitolinus. Ende noch op den dagh van heden zijn noch in Nederlandt verscheyden teeckenen, gedenckenissen, + ghetuyghenissen ende overblijfselen van de groote vernaemtheydt ende heerlijckheydt van dit Tongeren, te weten Tongrenheym by Ceulen, Tongerloo in Brabandt, Tongerloo in Peelandt binnen Brabant geleghen, ende Tongrin in het Graefschap van Namen.

Hoey was in oude tyden een vermaerde, groote ende machtighe stadt, ende de welcke (soo sommige houden) werdt Benefacta, dat is, wel ghemaeckte, gheheeten: maer namaels menichwerf van de grove Barbarische natien verwoest, heeft haren staet ende oock haren naem verloren. Wordt hedensdaeghs Hoey gheheeten van het sterck loopende watervlietken + alsoo ghenaemt: welck zynen oorspronck onder het dorp Havelanghe nemende, ende Noordwest seer sterck vlietende, besonder alst regent, in dese stadt in de Mase valt: ende de Mase daer in loopende met twee armen, deylt de stadt in twee deelen, over welck water een wonderschoone brugge staet. Dese stadt ligt

van Luyck vijf mylen: ende is nu redelijck wel ghestelt, met een sterck slot op de hooghde van eenen bergh ghemaeckt vanden voorseyden + Cardinael Bisschop van Luyck: het landt ontrent Hoey is vol mynen van goedt yser, daer men doorgaens in arbeydt: heeft oock seer veel beesten.

Byv. [Hoey was voortijdts een vermaerde Graeflijckheydt, onder welckers ghebiedt aen d'een zyde Haspengouw, aen d'ander de Condrusi. In het jaer 1595 den 8 Februarij heeft + Charles de Heraugier Gouverneur van Breda, om te beter correspondentie met den Hertogh van Buillon ende vryer pas op Vranckrijck te hebben, het casteel ende de stadt Hoey met eenen aenslach inghenomen. Alsoo dit casteel luttel garnisoen in hadde zijnder bestelt gheweest ontrent vierentwintich oft dertich mannen, die in een arm ghehuert huysken haer waren verbergende, gheleghen recht onder het casteel, dat seer hooghe op een Rootse leyt, daer recht boven dit huysken in het hooghste van het casteel een oude venster stondt. Van beneden uyt dit huysken wisten by nachte dese dertich mannen eenich fatsoen van coorden ende leeren te maken, waer mede zy aende venster quamen, die zy opbraken, ende kreghen daer de dertich mannen binnen, die by eenighe die de gheleghentheydt des casteels kenden bestelt werden, daer zy de principaelste van het casteel, als zy smorghens vroech meynden uyt haer logementen ter kercken te gaen, by den halse namen in het doncker, de selve dwingende ende bindende, ende in een gat d'een voor d'ander naer werpende: ende alsoo zy ten lesten nochtans ontdect werden door het roepen van een vrouwe, soo overweldichden zy het casteel ende de poorte, ende eyschten de stadt op, op welcke in de wapenen komende, ende haer meynende te weeren, saghen Heraugier met zijn volck marcheren, waeromme zy compositie maeckten, ende lieten hem in den achtsten Februarij. Heraugier besette de stadt ende het casteel, ende beghon die van alle nootdruft te versien, ende het naeste vyants landt rontomme op contributie te stellen, zijnde een seer bequame plaetse tot haer oorloghe offensijf, als passagie over Mase ende op het landt van Namen ende Brabandt gheleghen, hechtende bykants Luxemborg aen haer palen, daer zy alreede met den Hertoghe van Buillon ende Graef Philips van Nassouwen groote conqueste meynden te doen. Maer den Bisschop bystandt van het Hof van Bruyssel ghekreghen hebbende, belegerde de stadt, de welcke hy stormender + hant inkreegh den 13 Meerte: alwaer ettelijcke van het garnisoen doodtgheslaghen ende ghevanghen werden, de reste vluchtende op het casteel, dat zy met twee stucken geschuts beschoten, ende alle de Koolgravers des landts van Luyck vergadert zijnde, hebben zy het beghost te ondermynen, waer door ten lesten dat casteel is overghegheven met compositie, uyttreckende met gheweer, bagghe ende baggagie ontrent den 20 Martij. Dit casteel is op een + steenrootse ghebouwt, door Antoninum Pium: wiens penninghen daer oock ghevonden zijn met dese opschrift: Antoninus Pijssimus Imperator. Ende Gregorius de neghenste ghetuychde, dat doen ter tijdt in de landen soo stercken slot met soo vasten stadt en mocht ghevonden werden. Tot Hoey is een uytnemende put uyt den steen ghehouwen met langhen arbeydt.]

 

+ Hasselt light op den watervloedt Demere, vier mylen van Maestricht, ende sesse van Luyck: het is een redelijck fraey stedeken, ende wel bewoont. Niet verre van Hasselt, ende aen de Demere is het fraey dorp van Curingen, daer het heerlijck Paleys is, 'twelck de voorseyde Cardinael daer heeft doen bouwen: daer overmidts de lustighe plaetse de Bisschoppen + met de Hovelinghen haer dickwils gaen vermaecken.

Verscheyden achten ende segghen, dat Dinan in oude tyden den naem ghekregen heeft + (hoe wel dat hy nu verandert zy) van een kercke aldaer ter eeren van de Goddinne Diana gesticht; daer tot haerder eeren (als in haren vermaerden tempel van Ephesen) offerhanden werden ghedaen. Dese stadt is ghelegen op de rechte zyde van den Maeskant, een vierdeel mijls van Bovines, welck op d'ander zyde van't water light; ende twaelf mylen van Luyck. Dese stadt is oock eertijdts een vernaemde ende neerachtighe stadt gheweest: maer door oorloge ende vreemde veranderinghe + dickwils verwoest ende verdorven: ende onder ander van Hertogh Carel van Borgondien. Daer na wederom bekomen zijnde in redelijcken goeden staet, in't jaer 1554 is Coninck Hendrick de tweede van Vranckrijck, Marienborg ghewonnen hebbende, selve in persoon met een seer gheweldich heyr + voor Dinan ghekomen, ende heeft de stadt lichtelijck inghenomen by overghevinghe: de welcke door der Hooghduytschen overmoedt ende ongheschicktheydt gheplondert werdt. Het slot met grof geschut beschoten heeft den eersten storm dapperlijck wederstaen: maer wederom grouwelijck bestormt wesende, hebben die van binnen, door der Hooghduytschen bedrijf, de sterckte overghegeven, welcke van de Fransoysen afgeworpen ende verwoest is gheweest. Maer nu teghenwoordichlijck is de stadt wederom op ghebouwt, ende het slot wordt oock hermaeckt. Het landt is goet ende vruchtbaer, ende vol van swarte Marmersteen, ende rondtom van yseren mynen: daer en boven zijn hier oock berghen ende kuylen van andere schoone wercksteenen tot metselrye bequaem: deshalven veel rijcke Cooplieden van hier groote koopmanschap doen over al tot in Enghelandt toe.

Twee mylen van Stockem ende seven van Luyck, ligt Maseyck, op de slincke zyde van + de Mase: ende is een redelijcke goede stadt. Een myle van daer staet de lustighe vlecke Thoren, ende de groote ende uytnemende schoone + Abdye van d'oude orden ende fondatie van Canonickessen: daer gheene en moghen ontfanghen worden dan dochteren van Graven, Banerheeren, oft ten minsten van Ridderen van edelen stamme, ghelijck oock te Berghen in Henegouwe: ende mogen eenen man trouwen, uytgenomen d'Abdisse, de welcke groote heerschappye heeft in't geestelijck ende wereltlijck over landt ende dorpen, met groot jaerlijcks inkomen: ende staet onder de bescherminghe + des Keyser-rijcks, met sulcke macht ende voordeel, dat zy gouden ende silveren ghelt doet munten: houdt deshalven seer schoonen ende heerlijcken staet met Canonicken ende Cappellanen tot den dienst der kercken: daer

en boven veel andere dienaers ende officieren.

Stockem is een fraey stedeken, oock gelegen op de slincke zyde van de Mase, drie mylen van Maestricht, ende seven van Luyck: + ende dese plaetse is van den voorseyden Erard Cardinael van der Marcke wederom opghemaeckt.

Twee mylen van Maestricht ende vier van + Luyck, is een seer kleyn stedeken Bilsen ghenoemt. Ontrent een vierdeel mylen van het welck, ende twee mylen van Maestricht, op den watervloedt Demere is een schoon dorp onder den byvanck van Luyck, ende oock + een seer heerlijcke Abdye, geheeten Munster Bilsen, van Canonickessen, edele Vrouwen, de welcke oock na haer beliefte moghen haer ten houwelijck begheven: ende de Abdisse heeft groot ghebiedt in het gheestelijck ende in het wereltlijck, daer toe veel jaerlijcks inkomende goedt, ende veel prebenden. De plaetse is groot ende heerlijck met Kercke ende Clooster wonderlijck schoon, ende veel andere besondere huysen daer toe behoorende. In dit Convent is te sien eenen heelen Eenhoorn ses voeten ende eenen halven langh: + welcken, soomen seyt, hier ghebracht is van de dochter van eenen Hertoghe uyt Britanien, die hier Nonne is komen worden, soo heyligh levende, dat de plaetse door haer is ghenoemt Sinte Amour. Men heeft onlancks ghemaeckt een beworp van eenen waterloop om de Demer ende de Mase t'samen + te brenghen in een plaetse genaemt de Smermase, een weynich beneden Maestricht, die aller bequaemst is om de wateren te ontfanghen, hebbende rontom ontrent twee mylen plat ende effen landt, seer bequaem hier toe: welck voorwaer eenen fraeyen vondt is: soo dat men door dese gracht sal moghen brenghen de schepen uyt de Mase in den Demer, ende voorts in de Dele, in de Rupel, in de Schelde, ende eyndelijck in de Zee, ende door veel steden, dorpen ende vlecken varen, tot groot profijt des gantschen landts ende omliggende ghebuerte: want het volck en sal niet benoodicht zijn, ghelijck tot noch toe, soo veel waren ende koopmanschappen te doen komen uyt Vranckrijck ende uyt het landt van Luyck: ende ter contrarien uyt dese quartieren, tot andere, door Ghelderlandt ende Hollandt; met groote kost, tijt-verlies, moeyte ende sorghelijckheydt, waer in de Cooplieden haer sonder ophouden stelden.

S. Truyen anderssins Centron gheheeten (uyt dien dat men seyt dat aldaer ghewoont hebben de Centronen, volcken van de welcke Cesar vermaen maeckt in zyne Commentarien is drie mylen van Tongren, ende sesse van Luyck gheleghen, ende is een goede ende fraeye stadt, daermen Brabantsche tale spreect gelijck oock wel vier mylen voorder te Luyck waerts: alsoo houden zy haer voor Brabanders, al zijn zy den Bisschop van Luyck onderdaen. Daer is de Abdye van S. Truyen der stadt haren naem ghevende, de welcke seer rijck is ende machtich: want d'Abt is Heere van de halve stadt, ende den Bisschop van d'ander helft: ende alsmen de Heeren ende Wethouders van der stadt stelt, soo wordt de helft ghekosen van weghen des Bisschops, ende de ander helft van weghen des Abts van dese Abdye: van de welcke Herder is gheweest dien vermaerden Prelaet Roel, oft Rodolphus, Abt van S. Truyen, seer ghepresen door Thrithemius, ende ghestelt onder de treffelijcke mannen. Ende by dese stadt, is het seer edel ende heerlijck Convent Bernsem, van de orden der Duytsche Ridders.

Byv. [Tot S. Truyen gheweest is de tweede versamelinge der Gheconfedereerde Heeren van Nederlandt in't jaer 1566. Waer door bevreest de Regente de Hertoghinne van Parma heur dagh bestemde tot Duffie, om heur te hooren spreecken by haer Ghecommitteerde.

In het jaer 1467 die van Luyck voor de derde reyse rebellerende teghen Hertoch Carel van Bourgoignen: die Hertoch in October uyt Leuven + met een seer groot heyr optrock, ende Sint Truyen belegherde, het selve met alle ghewelt bestormende. Maer die van Luyck uyt quamen om de stadt ontset te doen. Dan zy werden te rugghe ghedreven, ontrent drie duysent verslaghen, ende veel ghevanghen. Twee daghen na desen strijt, gaven die van binnen de stadt over, + verlieten de wapenen, ende gaven thien mannen den Hertoghe die hy kiesen mochte om zynen wille mede te doene, de welcke hy dede onthalsen. Dese stadt overghegheven zijnde, belegherde hy Tongheren, de welcke metten eersten + het belech verwachte, nochtans alsoo zy niet seer sterck en was, de belegherde sonder haer te laten beschieten, maeckten gelijcke compositie. Van daer trock hy voor de stadt van Luyck, de welcke insghelijcks hem overgegheven werdt. Ende drie hondert mannen van de voornaemste + der stadt in haer hemde, het hooft, de beenen ende voeten naeckt hebbende, quamen uyt, de welcke den Hertoge de sleutelen der stadt brochten, ende die van der stadt ghaven haer over in zijn genade uytghenomen den brandt ende het plonderen.]

 

Tuin is een redelijcke stadt in het landt + van Henegouwe, vijf mylen van Bergen ende neghenthien van Luyck: niet verre van welcke plaetse, ende van Covines, tusschen de Sambre ende Mase onder den byvanck van Luyck zijn twee seer schoone ende rijcke Abdyen, d'eene ghenaemt Asue, ende d'ander Lobbe: welcke leste den naem heeft, soomen seyt, van een sterckte ghesticht door Julius Cesar, + ghenaemt Castra Labiena, (den legher van Labienus) om dat daer Labienus zijn stadthouder ende wel-bemindt hooftman daer zynen legher hadde.

Viset is van Luyck twee mylen, Varem + vier, Beringhen sesse: de welcke redelijck wel gheleghen plaetsen zijn. Herck, Bree, Per ende Hamont ligghen van Luyck gelijckelijck seven mylen. Sinei een seer oudt stedeken, maer kleyn, light van Luyck acht mylen. Fosse thien, ende Covines achthien, ende zijn redelijck wel gestelde stedekens. Florene ligt van Beaumont ende van Namen even verre, te weten vijf mylen: ende is eertijdts gheweest een fraey stedeken: maer in de leste oorloghen der Coninghen, verwoest ende bedorven van de Fransoysen, kan qualijck wederom opkomen.

Cerei een fraeye stercke plaetse, daer de Ceresi, + van de welcke Cesar schrijft, ghewoont hebben, soo sommighe willen segghen, ende is drie mylen van Luyck: Zy heeft langhen tijdt woest geleghen: maer is namaels opgebouwt door den Cardinael van der Marcke.

Een groote myle van Luyck is nu noch + ter tijdt een dorp ghenoemt Ebura: het welck eertijdts is gheweest, soo men meynt de voornaemste wooninge ende hooftstadt der Eburonen, van de welcke zy den naem hadden genomen. By dit dorp zijn veel mynen van seer goedt solpher.

+ Ontrent een myle van Luyck is Herstal oft Heristel, daer Pipijn de tweede den toenaem af hadde: ende mede Jupilia, beyde seer vermaerde plaetsen door verscheyden Schryvers. In dese plaetsen over beyde zyden van de Mase zijn eertijdts gheweest seer heerlijcke paleysen ende schoone huysinghen, gelijck groote borchten ende sloten, toebehoorende den Pipynen, hoogh-vermaerden Vorsten, die hen daer ginghen verlusten, vermaecken ende vermeyen. Want aengaende locht, watervloeden, bosschen, berghen, dalen, wijngaerden ende vruchten rondtom ligghende, voorts oock jachte, visscherye, voghelvanck, en mochtmen gheen schoonder, vruchtbaerder oft gheluckiger landt vinden: deshalven Carel de Groote hier dickwils zijn vertreck ende zynen Paesschen ghehouden heeft.

+ Het Bisdom van Luyck is voortijdts gesticht gheweest van Hubrecht, Bertrant des Hertoghen van Aquitanien sone: welcke Hubrecht beweecht door goede aendacht ende godvruchticheydt, zijn vaderlandt verlatende, ende in Brabant komende heeft groote vriendtschap ende ghemeynschap ghehouden met Lambrecht Bisschop van Maestricht, hier boven vermeldt. Maer na een wyle tijts, begheerende den Paus te sien, ende de heylighe plaetsen te besoecken, is na Room ghereyst: alwaer de tydinghe ghekomen zijnde dat S. Lambrecht wreedelijck te Maestricht ghemartert ende om den hals ghebracht was, heeft de Paus Sergius den voorseyden Hubrecht Bisschop van die plaetse ghemaeckt. + De selve te Maestricht wederkomende, seer minnelijck ende wel ontfanghen is gheweest: maer grouwelende overmits het leelijck stuck van dit volck teghen Sint Lambrecht bedreven, werdt van sinne den Bisschops stoel op een ander plaetse te setten: is daerom vertrocken na Luyck, ende heeft de stadt ghesticht, + oft, soo sommighe segghen, hermaeckt, ende haer den naem Liege oft Luyck ghegheven, ende die wel verciert hebbende met veel schoone huysinghen tot Godsdienst ende der menschen wooningen, heeft den Bisschops stoel, met des Paus Constantini verwillinghe gebracht van Maestricht tot Luyck, in het jaer 713; heeft daer oock ghebracht het lichaem + van Sint Lambrecht, ende in den naem ende ter eeren des selfs ghesticht die schoone kercke, ende inghestelt dat heerlijck Convent der Canonicken oft Dom-heeren: ende heeft daer soo heylichlijck gheleeft ende zijn leven gheeyndt, dat hy wel met recht in het ghetal der Heylighen is ghestelt gheweest. Van Sint Hubrecht af tot nu toe worden ghetelt sevenenvijftich + Bisschoppen van Luyck, onder welcke veel Godtvruchtighe ende Heylighe mannen zijn gheweest: ende houden hen nu ter tijdt noch seer eerlijck ende heerlijck. Onder andere is onlancks geweest treffelijck ende vermaerdt Erard van der Marcke, Cardinael + des Roomschen stoels, broeder des seer vromen Robrechts van der Marcke, de welcke seer groot gheacht is geweest by alle Vorsten ende Landtsheeren, ende heeft het landt in ruste ende vrede ghestelt, die van over dertich jaren tot nu duert: ende heeft niet alleen de stadt van Luyck in alle manieren vermaeckt ende verciert, maer oock veel heerlijckheden, steden ende sloten herbouwt, ende van den gronde opghemaeckt. Hy is gestorven in het jaer 1538, gelijck blijckt aen zijn graf in den Choor van Sint Lambrechts kercke: ende daer wordt hy ghesien in koper knielende na het leven, de doodt tegenwoordigh voor hem hebbende, ende daer op ghegraveert dit grafschrift, welck hy daer binnen zijn leven dede stellen: Erardus à Marca, mortem habens + prae oculis vivus posuit. Na desen is ghekomen Cornelis van Berghen, Heer van Sevenberghen, de welcke tot alsulcken staet niet grootelijck gheneycht zijnde, heeft het Bisdom met den lande overghegeven aen Joris van Oostenrijck, Keysers Maximiliaens natuerlijcken sone, Aertsbisschop van Valencen. Na deses aflyvicheydt is zynen Coadjutor ende grooten Stadthouder, M. Robrecht des Marckgraven van Berghen broeder, een jonck, wel gheleerdt ende Godvruchtich Heere, tot Bisschop gekoren gheweest: maer met kranckheydt ende malancolijcke humeuren bevangen zijnde, heeft het Bisdom verlaten, ende na hem is daer toe verkoren M. Gheeraerdt van Groesbeke, Deken van S. Lambrechts, een seer edel, deuchdelijck ende treffelijck Heer, ende deshalven namaels Cardinael ghemaeckt.

Byv. [Sint Hubertus de dertichste Bisschop + der Tonghersche, d'eerste tot Luyck het Bisschops Hof verordent ende ghehouden heeft, in het jaer 713: ende zijn ampt bedient 37 jaren: hem zijn ghevolcht Sint Floribertus, die 18 jaren in het officie was: Agilfridus in het jaer 757, die 32 jaren: na den welcken ordentlijck zijn ghekomen in het 785 Garbaldus, die 25 jaren, ende in het jaer 810 Pulcharius, die 17 jaren gheregiert heeft: in't jaer 827 Wolrandus, die 18 jaren: in het jaer 845 Pirardus, die maer twee jaren in de bedieninghe was: in het jaer 847 Hercarius, die 22 jaren in de regieringhe bleef: in het jaer 869 Franco, regerende 34 jaren: in het jaer 904 Stephanus, 18 jaren, die het leven van Lambertus beschreven heeft: in het jaer 922 Richarius, wiens dienst 24 jaren duerde: Na hem twee jaren regeerden Hugo: ses jaren Pharabertus: Racherius de drieenveertichste Bisschop, 12 jaren: in het jaer 966 Baldericus, drie jaren: Eraclius, 12 jaren: in het jaer 981 Notgerus, 31 jaren. De sevenenveertichste Bisschop werdt in het jaer 1001 Baldericus de tweede, ende regeerde 10 jaren: in den jare 1012 Walbogus, regerende twee jaren;

den welcken volghde Durandus, die om zyne quaetheydt wille niet seer bedanckt en wierdt, drie jaren in de bedieninge zijnde. Die vijftichste Bisschop werdt door Simonie Reginaldus, dat hem naderhandt leet was, ende noch derthien jaren wel regeerde. Na hem in de regieringhe waren Richardus vier jaren, Waso vijf jaren: in het jaer 1048 Theodumus 48: ende 1076 Henricus 16 jaren. In het jaer 1092 Obertus Bisschop werdt, ende 28 jaren in dienst was: na hem quamen: Fredericus d'eerste in het jaer 1120: Albertus de welcke ses jaren gheregiert hebbende, Alexander d'eerste door Simonie het Bisschops ampt kochte: door dies hy acht jaren gheregiert hebbende, in het Concilium van Pisa afghestelt werdt. Int het jaer 1166 Alexander de tweede het ampt aennam, ende regierde seven jaren. Na hem zijn ghekomen Henricus de Baen de tsestichste Bisschop, 22 jaren sittende: 1170 Radulphus, die 21 jaren lanck in de bedieninghe was. In het jaer 1191 Albertus die broeder des Hertoghs van Brabandt het ampt aennam: maer Martelaer werdt in het jaer 1196, door den haet des Keysers Lotharij. Nae hem verkoren werden Albertus de Cuyck: Hugo de Petra Ponte, 29 jaren regerende: in het jaer 1229 Joannes de Appia Bisschop werdt, ende neghen jaren regeerde: 1239 Wilhelmus, de broeder van den Grave van Vlaenderen, die in het eerste jaer des Bisdoms starf: Robertus Lingonensis ses jaren regerende: 1246 Henricus, de broeder van den Grave van Gheldre: maer meer wesende een krijchsman dan een Bisschop, in het Concilie van Lions van Gregorio de thienste, afgheset werdt in den 26 jare zyner regeringhe: ende voor hem verkoren werdt in het jaer 1274 Joannes de Agennis, de welcke acht jaren regierde, als nu de Keyser Rodolphus de privilegien der Clercken van Luyck confirmeerde. In het jaer 1282 Joannes des Graven van Vlaenderen soon de eenentseventichste Bisschop werdt, ende elf jaren regierde: in het jaer 1293 Hugo de Cabilone, na-neve van den Hertogh van Bourgoignen, verkoren werdt, seven jaren in de regieringhe zijnde: Adolphus de Waldeck maer anderhalf jaer: Theobaldus thien. In het jaer 1313 Adolphus des Graven vander Marck broeder Bisschop werdt, ende 26 jaren het ampt bediende. De sesentseventichste Bisschop is gheweest Engelbertus des Graven sone, twaelf jaren: de sevenentseventichste Joannes de Arkel in het jaer 1360: de achtentseventichste Arnoldus de sone van den Grave van Hoorne, in't jaer 1386. Na hem is vercoren in't jaer 1400 Johannes de sone van Hertogh Aelbrecht van Beyeren. Dese van die van Luyck tot Maestricht beleghert, ontset zijnde renoncheerde het Bisschops ampt, ende resigneerdet op Joannes à Waldenrode. Hem volghde Joannes de sone van den Heere van Heynsbergh. Dese den vrede maeckte tusschen Hertogh Philips van Bourgoignen ende Carel de sevenste Coninck van Vranckrijck. Na hem de tweeentachtichste Bisschop ghekoren Ludovicus Borbonius, waer door Luyck in ellende gheraeckte, van Carel overvallen. Desen is gevolght Joannes des Graven van Hoorne sone, maer de oorden der Minnebroeders aennemende, resigneerde zijn Bisschops ampt, ende in het jaer 1505 overleden is. In het jaer 1506 Erardus à Marca het Bisschops ampt aennam, ende 29 jaren bediende: na wien Cornelius à Berghen van het Capittel verkoren tot Bisschop, het selve ampt resigneerde op Georgium van Oostenrijck: na wiens aflyvicheydt Robertus Marckgrave van Bergen ghesuccedeert is: maer die oock mede het selve ampt resigneerde op Gerardum van Groesbeecke. Welck ampt daer na bedient is gheweest by Ernestus van Beyeren, die oock Bisschop van Ceulen was, ende meer andere Bisdommen besat: De welcke in dit teghenwoordigh jaer 1612 overleden zijnde, soo is zynen Coadjutor in zijn plaetse ghestelt.]

 

De Bisschop van Luyck wordt gemeynlijck + door het Capittel van Sint Lambrecht ghekoren, ende van het volck aenghenomen, ende voorts van den Paus bevesticht. Ende desen Herder van Luyck en is niet alleenlijck + Bisschop, maer oock Prince des Rijcks, Hertogh van Buillon, Marckgrave van Francimont ende Grave van Loots ende van Haspengow, welcke steden ende landen der Heerschappye des Bisdoms van Luyck onderworpen zijn. De Bisschop heeft jaerlijcks + veel inkomens, ghemeynlijck bedraghende meer dan dertich duysent Ducaten alle jaer: ende indien hy met het volck wel staet, soo komt hem noch daer toe veel behulps, behalven ontallijcke veel prebenden, officien ende beneficien die hy na zijn beliefte mach geven. Ende dit zy genoech, om te komen tot Aken. Maer is besonderlijck te mercken het groot verschil tusschen het landt ende volck van Luyck, ende van Aken, staende d'een van de ander min dan ses mylen, ende wesende ghebueren ende maghen onder malcanderen. In den eersten soo is Luyck onderdaen ende Aken + vry, beyde onder verscheyden Bisschoppen, maer onder de bescherminghe des Keyser-rijcks: Luyck spreeckt Walsch, ende Aken Duytsch. Het volck van Luyck is lochtsinnich, lustich, ghenoechelijck ende gemeynsaem: + maer die van Aken swaermoedich, seer rouw, straf, onghemedsaem: in het kort gheseyt, zijn verschillende van natuere, van ghebruyck, leven ende wetten: ghelijck de Fransoysen ende Duytschen niet weynich d'een van d'ander en verschillen. Maer dit verschil van volcke en is niet soo seer te verwonderen, aenghesien d'een mensch van den anderen verschilt: als het verschil van de locht ende van het landt van Aken ende van Luyck, + onder een selve Climaet ligghende. Want de Somer begint eer, ende de vruchten, korenen ende saden rypen eer te Luyck, dan t'Aken: ja somwyle met sulcken verschil van tijdt ende locht, dat men dickmael ijs ende sneeuw te Aken siet, ende in het landt van Luyck niet.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen