Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

[p. 383]

Beschryvinghe des Bisdoms van Luyck.

⁺ HEt Bisdom ende landt van Luyck paelt Noordwaerts ende Westwaerts aen Brabandt: Oostwaerts eensdeels aen de Mase ende eensdeels aen het Hertoghdom van Limborg ende 'tGraefschap van Namen, ende Zuydwaerts aen het Hertoghdom van Luxemborg. ⁺ Het heeft een seer goede ende wel getemperde locht: ende het landt is seer vruchtbaer ende gedrachtich van graen, koren ende allerley ghewas, ende daer en boven seer lustich: gheeft bykants over al, ende oock in de omligghende landen wijn, maer slecht ende kleyn: allerley vleesch, visch, wildtbraedt seer goedt ende overvloedich. Het heeft veel Mynen ⁺ van yser ende sommighe van loot: oock van solfer; ende sommighe maer weynighe van goet ende schoon goudt: Daer zijn kuylen ende berghen van seer fraeyen wercksteen, ghelijck als Alabastre met swart ghemengt; ende Marmer oock met verscheyden verwen ghemenght: daer en boven veel Mynen ende kuylen seer diep onder de aerde, daer men met groote moeyte, arbeydt ende sorghelijckheydt van lijf ende leven der gravers ende arbeyders, ⁺ tot onder den gront van de Mase die hen boven het hooft loopt uytgraeft steenkolen om vier te maken, ghelijck daer wy af gesproken hebben in de beschryvinge van het landt van Henegouwe ende Namen: maer de Luycksche zijn de beste, ende worden met vele grooter hoopen uyt ghegraven, soo dat alleenlijck onder den byvanck van Luyck ontrent een myle weeghs in't ronde, de stadt daer af wel versien zijnde, alle jare noch buyten ghevoert worden meer dan voor hondert duysent Ducaten, hoe wel datse niet seer dier verkocht en worden. Men gebruyckt dese steenkolen gemeynlijck gelijck de torven in andere landen: ⁺ ende de materie is den steen gantschelijck gelijck, maer laet haer gemackelijck klieven, ende is lichter ende seer swart, heeten deshalven Luycksche kolen: ende worden brandich soo haest als sy het vyer ghevoelen, brandende allenskens ende groote hitte ghevende: deshalven ⁺ de Luyckenaers met der waerheydt pleghen te segghen: dat zy onder ander in haer landt hebben drie uytnemende dinghen, broot beter dan broot, yser harder dan yser, ende vyer heeter dan vyer. Maer dese steenkolen ⁺ hebben een nature contrarie alle andere brandende materie: want zy worden ontsteken met water, ende ghelescht met olye: ende indien den reuck te vuyl is, soo worpt men daer op een weynich souts, soo vergaet den stanck, ghelijck oock van andere kolen: ghelijck oock Virgilius sulcks ghetuycht:

Excoquitur vitium, atque exudat inutilis humor.

Dese steenkolen zijn eerst ghevonden by ⁺ Luyck ontrent het jaer 1198, soo men schrijft ende seght, van eenen passant ende reysende man diese eenen Smit gewesen heeft, ende is haestelijck daer na verdweenen ende niet meer ghesien. Noch wordt in't landt van Luyck ghemaeckt veel Salpeters, ende het selve seer goedt. In't kort gheseyt, dit landt is soo geluckich ende wonderbaer, dat het wordt met een ghemeyn spreeckwoordt gheheeten, het ⁺ Paradijs der Priesteren. Jan van Mandeville een Enghelsch Edelman, ende vermaert Doctoor in de Medicyne, die onder andere treffelijcke daden soo wonderlijcke reysen de gantsche wereldt door heeft ghedaen, ghelijck by zyne ende andere schriften blijckt, heeft voor seecker gheseyt noyt landt ghevonden te hebben dat hem beter behaechde als het land van Luyck, ten aensien van de goede locht, de vruchten der aerden, de ghelegentheydt, veelderhande andere gherieffelijckheydt, ende de seer groote vryheydt. Soo dat hy na veel moeyten ende arbeyts hem hier te ruste heeft ghestelt, ende is ghestorven in't jaer 1372 ende wel heerlijck begraven in Sint Wilhelms ⁺ klooster buyten de Auren poorte: waer af noch op den dagh van heden het graf met een fraey graf-schrift ende andere dingen den reysenden lieden daer worden van de Monicken ghetoont. Dit Bisdom heeft nu tegenwoordichlijck onder hem veel heerschappyen over ⁺ steden, sloten, dorpen ende landen, daer toe oock veel hooghe weerdicheden: ende ten eersten behalven de oude weerdicheydt des Bisdoms het Hertoghdom van Buillon, het Marckgraefchap van Franckemont, de Graefschappen van Loots ende Haspengouw: oock veel Baneryen, ende tweeenvijftich treffelijcke Abdyen: daer en boven behalven de helft van Maestricht vierentwintich besloten steden, namelijck de hooftstadt Luyck, Buillon, ⁺ Franckemont, Loots, Borckworm, Tongren, Hoey, Asselt, Dinant, Maseick, Stockhem, Bilsen, S. Truyen, Tuin, Viset, Varem, Beringhe, Herck, Bree, Per, Hamont, Siney, Fosse ende Covines: daer en boven (gelijck die van den lande houden) 1800 dorpen met klocktorens, sonder alle andere kleyne: met oock veel verscheyden Baneryen ende Heerlijckheden hier en daer. Maer laet ons nu na onse gewoonte in sonderheyt het landt beschryven, ende ten eersten de hooftstadt.

+ Ghelegentheydt van het landt van Luyck.

+ Getempertheydt ende vruchtbaerheydt van Luyck.

+ Mynen gevonden in Luyck.

+ Waer men in't landt van Luyck de steenkolen uyt haelt.

+ Hoedanick de steenkolen van Luyck.

+ Drie rare dinghen in't landt van Luyck.

+ Seltsaem naturel van dese steenkolen.

+ Wanneer de steenkolen ghevonden in het landt van Luyck.

+ Luyck ghenoemt het Paradijs der Priesteren.
Jan van Mandeville Enghelsman.

+ Jan van Mandeville begraven te Luyck.

+ Tytelen van weerdicheden onder den staet van Luyck.

+ Steden staende onder de ghehoorsaemheydt vanden Bisschop van Luyck.