Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende


illustratieuitvergroten
ARRAS


Beschryvinghe van Atrecht.

+ DE stadt van Atrecht (soo wy gheseyt hebben) is gheheeten in het Latijn Atrebatum, ende is gelegen op de riviere Scharpe, ontrent een boghescheut verre, ses mylen van Douay, acht van Dourlens, vijf van Camerijck, ende veerthien cleyne van Amiens.

+ Dit is een seer groote stadt, maer wordt ghescheyden in tween met eenen bysonderen muer: waer af d'een deel heet la Cité oft de Borcht, toebehoorende den Bisschop, ende d'ander la Ville oft de stadt, ende gaet den Landtsheere aen. De Borcht is seer kleyn, maer schoon, vast ende sterck van bolwercken ende schanssen: ende hier in staet de kostelijcke ende overschoone Domkercke van onser Vrouwen, met een seer fraeye Librye van menigherleye boecken met handen gheschreven, ende meestendeels in de Godtheydt. + D'eerste Bisschop van dese kercke is geweest Sint Vast van Sint Remeeus inghestelt in het jaer vijf hondert eenendertich. Namaels is dit Bisdom gevoecht met Camerijck, ende van twee alleenlijck een ghemaeckt: ende hier door is dese stadt langhen tijdt gheweest sonder Bisdomsche hoocheydt. Maer want die van Camerijck gunste, hulpe ende bystandt ghedaen hadden Keyser Hendricken den vierden van dien naem, der Roomscher Kercken wederspannich, soo heeft Paus Vrban de tweede dies naems, om die van Camerijck te straffen van dese misdaedt, den Bisdomschen staet wederom gestelt inde stadt van Atrecht in het jaer duysent vijfentnegentich, insettende Bisschop Lambrecht, die te vooren Aertsdiaecken van Terwanen was. Te deser tijt is hier Bisschop M. Antonis Perenot, nu Cardinael van Granvelle, een hoogh vernaemt man, soo om het groot gheloove dat hy heeft ghehadt by Keyser Carel den vijfsten, als het ghene dat hy nu noch heeft by den Catholijcken Coninck Philips, ende eertijdts oock gehadt heeft in de Nederlanden, overmidts zyne gheschicktheydt, wijsheydt ende gheleertheydt. Maer ter tijdt als ick dit schreef heeft hy dit Bisdom overghegheven den welgheleerden ende eerweerdighen Heer M. Fransoys Richardot, de welcke het selve Bisdom seer behoorlijck ende heerlijck bedient. De Bisschop van Atrecht is geestelijck ende wereldtlijck Heere, Wetten ende Wethouders, Rechten ende Rechters stellende der Borcht, midts kennende altijdt den Grave als Overste, want hy wordt van den Grave genoemt, ende van den Paus bevesticht in zynen staet. Het Bisdom van Atrecht heeft jaerlijcks inkomende vier, vijf oft ses duysendt kroonen, nae dat de jaren vruchtbaer van Koren zijn. In de kercke van onser Vrouwen wort seer geestelijck ende devotelijck bewaert een groot heylichdom verciert met veel kostelijcke gesteenten, te weten Manna ghelijck wolle ghestelt, + welck in dit gheweste gheregent ende uyt den Hemel ghedaelt is ter tijdt van Sint Hieronymus, soo hy selve ghetuyght in zyne brieven: ende dit Manna oft Hemelsch broodt wordt somtijdts ghetoont ende te voorschijn ghebrocht ter tijdt van groote drooghte, om regen te verwerven. In de stadt van Atrecht in een schoone Cappelle op de kleyne marckt, + wort bewaert met groote ceremonie een keersse die zy segghen dat eertijdt van den Hemel tot hare welvaert ende salicheydt ghedaelt is. Maer komende tot de stadt, de welcke sonder twyfel soo groot ende sterck is van gelegentheydt, + van mueren, vesten, bolwercken, ende soo wijdt, breedt ende diep van graven, maer sonder water, datmen die houdt voor onwinnelijck. De straten zijn schoon: de marckt seer wijdt ende groot boven alle andere. Hier is de Abdye van Sint Vast, de rijckste, soo + ick my laet duncken, van gantsch Nederlant: want de Abt heeft ghemeynlijck alle jaer inkomende meer dan twintich duysendt ducaten. Ter tijdt als ick dit schreef is hier Abt gheweest M. Rogier van Mommorency des Graven van Hoorn broeder, een seer doorluchtich ende eerweerdich Prelaet. Noch zijn hier oock meer andere Kercken, Godshuysen ende Heylighe schoone plaetsen weerdigh te aenschouwen. De huysen zijn seer bequaem gemaeckt, met seer wyde, ende konstichlijck wel + gheplaveyde ende besette kelderen, besonderlijck alsoo ghemaeckt tot groot behulp in tyde van oorloghe: want in der noodt (soo eertijdts ghebeurt is) moghen zy met huysghesin ende met huysraet haer vertreck daer in nemen, om beschermt te zijn van het grouwelijck grof gheschut der vyanden, ende daer in blyven ende hen behelpen ter tijdt van langhe belegheringhe. Van dese stadt is gheboren gheweest Comius Atrebatensis, een seer machtich, vroom ende dapper Heer, grootelijck vernaemt in de Commentarien van Cesar. + Oock is hier gheboortich geweest Franciscus Balduinus, Doctoor in de Rechten, een hooghgeleerdt man, alsoo wel blijckt uyt zyne + wercken gheschreven in de Rechten ende in andere wetenschappen. Nu teghenwoordichlijck zijn van dese stadt geboren seer vernaemde mannen, namelijck Christoffel d'Assonleville, Raetsheere van des Conincks Secreten Raedt, seer gheschickt ende gheleerdt, naemaels gheworden een van de eerste ende voornaemste van den Raedt van State: + voorts oock Nicolaes Bornie, uytnemende geleerdt, groot Orateur, Poete ende Historye schryver.

Ende Carolus Clusius, seer vermaert ende gheleerdt in Latijn ende Griecks, ende vervaren in de kennisse van simpele medicynen: want boven alle zyne geleerdtheydt ende goedt verstant van dien, om meerder bescheedt van de kruyden te hebben, soo heeft hy ghereyst ende reyst noch ghemeynlijck alle landen door, om te sien, te smaecken, te ondersoecken, te proeven, te kennen ende te weten in hoedanige locht ende aerde die wassen, ende de eyghene natuere daer af, om die beter, bescheedelijcker, waerachtelijcker ende breedelijcker te beschryven: alsoo hy wel betoont met zyne schoone wercken die hy alreedt in druck heeft uytghegheven. In dese stadt sit + den Provincialen Raedt, genoemt de Camer van den Raedt van Artoys, waer af d'appellatie ghedaen wordt in het Parlement van Mechelen. De stadt van Atrecht is volckrijck ende seer wel bewoont. Hier zijn veel treffelijcke kooplieden ende verscheyden ambachtslieden, ende onder andere die Atrechts say maecken, seer wel bekent ende gesocht in het meeste deel van Europe. Dese stadt is geweest ter tijdt van Cesar (soo wy hier voor hebben gheseydt) de hooftstadt van een groote + Provincie, jae oock ter tijdt van Carel de Caluwe Coninck van Vranckrijck, ende langhen tijdt daer nae de hooftstadt van Vlaenderen: Maer Artoys een Graefschap op zy selven ghemaeckt zijnde ende van Vlaenderen ghescheyden, (gelijck wy boven verhaelt hebben) soo is dese stadt ghebleven, sulck als zy nu noch teghenwoordichlijck is, de hooftstadt van Artoys, hebbende onder haer verscheyden leenen ende heerlijckheden.

 

+ Byv. [Nae dat de oorloge tusschen het huys van Bourgoignen ende Vranckrijck een eynde nam door een vredehandelinghe gemaeckt den 29 Septembris in het jaer 1435, voor weynigh tijts Atrecht welvarende was. Maer soo wanneer Hertogh Carel van Bourgoignen voor Nancy verslaghen was, de Coninck Lodewijck hoopte vastelijck de macht van het huys van Bourgoignen, het welck tweeendertich jaren lang tegen zynen Vader Carel de sevenste, sonder eenich bestandt, door hulpe der Engelschen, ende nu langhen tijdt teghen hem selve oorloge ghevoert hadde, alsoo te verpletten, dat het niet meer sulcks te doen en soude vermoghen: hy nu wesende met den Enghelschen in lange bestandt, soo dat daer gheen voorstant van te verwachten en was. Door dies verdeelde hy al aen zijn favoriten veel heerlijckheden van het selve die hy noch niet en mocht leveren. Hy bequam terstont de stadt Abbeville seer lichtelijc, Dorlens oock ten ghebiede quam, van waer den Admirael van Vranckrijck ende de Heer van Argenton sonden om te sommeren de stadt van Atrecht, de hooftstadt van Artoys, welcke Graeflijckheydt altoos gheweest is de oude ende eyghen patrimonie der Graven van Vlaenderen: welck altijdt by versterven beerft is, soo wel by dochters als sonen. De Heeren van Ravesteyn ende van Cordes binnen Atrecht zijnde, ghinghen met haer spreecken in de Abdye van Sint Eloy. De voorseyde Heeren tredende in onderhandelinghe, de Fransoysen versochten openinghe der stadt voor den Coninck, ende daer in aengenomen te werden in zynen name, seggende dat de Coninck sustineerde datse hem toe quam, by recht van confiscatie, met het heele landt van Artoys. Die van Bourgoignen antwoorden haer: dat het Graefschap van Artoys toebehoorde Vrouw Marie hare Princesse, Hertogh Carels dochter, by versterffenisse van Vrouw Margriete van Vlaenderen, haer Grootmoeder, eertijdts Gravinne van Vlaenderen, Artoys, Bourgoignen, Nevers ende Rethel; tot man hebbende Hertogh Philips van Bourgoignen de Stoute, sone van Jan Coninck van Vranckrijck, ende broeder van Coninck Carel de vijfste, den Coninck biddende dat hem soude believen te onderhouden het bestant, 'twelck noch duerde tusschen hem ende haren overleden Prince. De Coninck hadde goet verstant met den Heere van Cordes Overste van Atrecht, door wiens raedt hy versocht aende Ghesanten (de welcke van wegen de Princesse van Bourgoignen tot hem ghesonden waren) dat men de Borgt in zijn handen soude stellen. Na vele redenen aen de voorseyde Ghesanten dat het om een beter soude zijn, ende dat men by dien middel veel lichtelijcker tot eenen vrede soude comen dese ghehoorsaemheydt den Coninck bewysende: Zy consenteerden hier in, ende voornaemelijck de Cancelier ende de Heere van Humbercourt, ende sonden brieven van consent aen den Heere van Cordes, dat hy de selve Borgt aenden Coninck leveren soude, hem ontslaende van des landts weghe van zynen eedt. Waer mede de Heere van Cordes hem wel haest vernoeghde, vertreckende uyt de stadt, ende doende het garnisoen daer uyt gaen: daer na hem voor ontslaghen houdende van den dienst van zyne Vrouwe door dit consent, dede den Coninck eedt, ende werdt zijn dienaer, ende bleef Gouverneur van Picardyen. Hy was den Coninck behulpsaem + in Hesdijn te belegheren, welck hem overghelevert werdt, ende oock voor den Coninck Bouloignen veroverde. Hier en tusschen die van Atrecht bemerckende dat zy bedrogen waren, aen alle zyden met ruyterye ende voetvolck beset, aen die van Rijssel ende Douay hulpe versochten. Daer waren binnen Douay weynige peerden, ende onder andere de Heere van Vergi ende andere, de welcke resolveerden die van Atrecht ter hulpe te trecken, ende vergaderden ontrent drie hondert peerden, ende tusschen de vijf ende ses hondert voetknechten. Maer alsoo zy marcheerden, de Fransoysen trocken haer teghen, vielender op ende versloegense, waer van den meesten deel omquam, de andere wierden ghevanghen ghenomen, teghen de welcke zy wreedtheydt ghebruyckten. De ghene die het ontquamen in kleynen getale, vluchten binnen Atrecht, welcke stadt de Coninck beschieten ende bestormen dede: maer de borgers siende dat zy van krijchsvolck onversien waren, hare mueren ter neder ghevelt door het grof gheschut, ende + de grachten gevult, hebben de stadt met appointement overghegheven, het welck haer niet wel ghehouden werdt: want de Heer van Lude verscheyden goede borgers ende andere lieden van qualiteyt ende van middelen ter doot dede brenghen, om hare goederen te hebben: ende daer en boven moeste de stadt opbrengen tsestich duysent croonen ten profyte des Conincx. Gheduerende dit belech was de Princesse van + Bourgoignen in de stede van Ghent, vast ghehouden tot hare groote schade, ende tot voordeel des Conincks. De borghers van Ghent hare oude Wethouders vinghen tot sesentwintich toe, van de welcke zy den meerderen deel ter doodt brochten: met meer andere oude vrienden des Hertoghs. Zy dwongen oock de voorseyde Princesse haer weder te gheven haer oude privilegien die zy verbeurt hadden. Zy stierden

heur Ghecommitteerde beneffens den Ghesanten der drie Staten der Landen, die den vrede versochten, uyt den name van de Princesse, die haer den voorseyden Staten gesubmitteert hadde. Het welck de Coninck loochende, segghende dat zy qualijck gheinformeert waren, ende datmen hun brieven van de Princesse toonen soude, inhoudende dat zy wilde in alles volghen het goet oordeel van vier persoonen die zy betrouwde. Hier door die van Ghent ghestoort teghen den wille der Landtsvrouwen, den Cancelier Hugonet ende den Heere van Humbercourt om den hals brochten, hoe wel zy die gheern verbeden hadde ghehadt. Haer moeder ende de Heere + van Ravesteyn terstondt vertrecken moesten, ende namen met gheweldt het bewindt van de Princesse selfs aen. Zy versetten heur Magistraten, ende namen uyt de ghevangenisse den Hertogh van Geldre, hem maeckende tot Veltheer, ende sonden hem voor Doornick, alwaer hy terstont verslaghen was met veel Vlaminghen. Hier en tusschen werdt de oorloghe in Bourgoignen voor den Coninck ghevoordert. De favoryten van de Princesse bemerckende heuren benauden staet, voorderden het houwelijck tusschen haer ende Maximiliaen, om een Hooft ende Voorstander te kryghen. De bruyloft feeste gehouden zijnde, de Eertshertogh nam aen alle kanten volck op, om de Fransoysen uyt zyne landen te jaghen, de welcke alreede vele plaetsen in Henegouwe inghenomen hadden: maer dese toerustinghe van oorloghe verstaende, hebben zy die alle verlaten het landt ruymende. Want de Prince Maximiliaen trock derwaerts selfs in persoone, ende bracht weder in weynich tijdts heel het landt onder zyne macht ende ghehoorsaemheydt, na eenighe kleyne schermutsinghen ende stryden, die hy dickwils teghen de Fransoysen hadde, in de welcke hy den meerderen deel de overwinninghe kreegh. De Grave van Romont Gouverneur ende Capiteyn van Artoys, nam in de stadt van Camerijck, ende Bouchain een kleyn stedeken, drie mylen van daer gheleghen. Ende Maximiliaen hem tot defensie ghereedt makende door hulpe der Vlaminghen Terwanen belegerde. Die Heere van Cordes van weghen des Conincks bestondt de stadt ontset te doen, ende quam derwaerts met veel volcks. Maer den Eertshertogh sulcx vernomen hebbende, hem tegen trock, een deel van zynen Legher voor de stadt latende. De Grave van Romont Maerschalck van den Legher de slachordenen met de pijcken geordonneert hebbende, ende de Grave van Nassauw de arrieregarde: + de Fransoysen den bergh van Esguinegate afkomende, sloeghen seer fellijck op die avantgarde, ende de Graven van Romont ende van Nassouwen hielden die Vlaminghen staende met haer pijcken, ende daer teghen stonden die Fransche Archiers in het veldt wel twaelf duysent sterck, ende dat garnisoen van Terwanen quam oock uytgheslaghen op die achterhoede ende op het parck, roovende die juweelen, ende dootslaende die zy daer vonden, ende jaechdense tot aen die poorten van Arryen: 'twelck vernemende die Fransche Archiers, waren gierich om den roof, stelden hen uyter ordinantien, ende liepen ten parcke waert om te rooven. Dit siende die Hertoghe met zyne Capiteynen, Edelen ende de Vlaminghen, sloeghen op die Arciers soo vreesselijcken, datter boven vijf duysent gheslaghen worden. Soo dat die Hertoghe + de victorie behielt, des Conincks volck al te gelijck vluchtende. Binnen Terwanen ende Atrecht die sonder volck waren, groote vreese was: ende zy souden die steden doen wel bekomen hebben, indien de Hertoghe voort ghetogen hadde. Maer als die Coninck Lodewijck aensach het groot gheluck ende die victorien die de Hertoge van Bourgoignen hadde, sondt hy zyne Ghesanten met schoone ghiften ende ghaven totten Hertoge Maximiliaen, versoeckende vrede met hem te maecken, midts conditien dat zijn sone Carel Dolphijn van Vranckrijck des Hertogen dochter ten houwelijcke soude hebben, met de Graefschappen van Bourgoignen, Auxerrois, Mastonnois ende Charoloys: Dies soude weder gherestitueert werden Artoys, uytghesondert de Borgt van Atrecht, in alsulcken gestalt als die ghemaeckt was. Want hy doen afwerpen hadde des stadts mueren ende wallen, teghen de Borgt aen. Soo dat die Borgt teghen de stadt ghesloten werdt, ende stondt onder het ghebiedt eens Bisschops van s'Conincks weghen. Verder gewach niet gemaeckt en wierdt van Bourgoignen, Boloignen, noch van den steden op de Somme gheleghen, noch van de Casselryen van Peronne, Roye ende Mondidier. Den vrede ghemaeckt zijnde tusschen den Hertoghe ende den Coninck van Vranckrijck, ende het houwelijck van den Dolphijn zynen sone met Margriete des Hertogen dochter gesloten: + de jonghe Princesse werdt gheleydt in Vranckrijck tot Amboise by den Dolphijn. Hoe wel dit Maximiliaen niet wel aen en stondt, veel min den Coninck van Enghelandt Eduwaert, die van hertseer starf: ende onlancks hier nae oock mede Lodewijck Coninck van Vranckrijck uyt dese wereldt ghescheyden is. Niet langhe hier nae oorsaken van oorloge tusschen Vranckrijck ende dese landen weder ghepractiseert werden: soo dat die van Bourgoignen noch qualijc binnen Atrecht konden gheraecken, dan met practijcke, in der manieren als volght. Daer was doen ter tijdt in de stadt eenen ordinaren waecker die de wacht hielt op de poorte, de welcke recht ghinck nae de groote marckt, ende nae by de selve was. Nu eenighe borgers hadden van langher handt middel ghevonden om de sleutelen + van dese poorte te contrefeyten. De Roomsch Coninck Maximiliaen, is na de middernacht soo heymelijck ghekomen, dat hy nerghens op den wech ontdeckt zijnde, op het ghesang van desen waecker voor de poorte aenquam, de welcke door de gene die den last van de ghecontrefeyte sleutels hadden geopent zijnde: de Bourgoensche waren in het midden van de groote ende kleyne marct, eer dat het de borghers gewaer werden. Ende in desen aenslach en werdt niet meer als eenen dienstknecht van eenen Backer gedoot, uytgegaen om de dienstmaechden (soo aldaer die ghewoonte is) op te wecken om te backen: de welcke de Ruyterye siende alarm beghon te roepen, welck hem zijn leven koste. De stadt ende niet langhe daer na de Borgt onder de gehoorsaemheyt des Roomschen Conincx ghebracht zijnde, nae dat aldaer order gestelt was, den staet der stadt weder herstelt, ende Hooghduytsch garnisoen aldaer ghelaten, is Maximiliaen van daer vertrocken. Ende dese stadt heeft sedert die tyden in goedt welvaren gheweest, ende is onder de ghehoorsaemheydt der Bourgoensche ghebleven: hoe wel zy staende dese leste voorleden troubelen, niet gheheel vry van beroerte somtijts geweest en is. Nae dat de Pacificatie te Ghent besloten was, ten Hove aldaer overghestiert werden als Ghecommitteerde, de Borggrave van Gent ende mijn Heer van Capres, om de selve Pacificatie te doen afvoueren. Die Gouverneur van Artoys doen ter tijt, ende die Gouverneur van de stadt Atrecht tot de selve gheen consent draghende, bemerckende des landts Staten ende der Ghemeenten gheneghentheydt tot de selve,

in de nacht vertreckende, heur officien verlieten: waer door haer wooningen gepilleert werden. Een van de Ghecommitteerde des lants, d'ander des stadts Gouverneur ghedesigneert werdt, ende de Pacificatie van Gent openbaerlijck aldaer ghepubliceert. Ende nu scheen dese stadt de lang ghewenschte vryheydt verkreghen te hebben. Om welcke te behouden ende te beschermen men alles in ordre stelde, de stadt van Atrecht in seeckere quartieren verdeelde, onder nieuw opgerechte vaendelen, waer over verordonneert werden Capiteynen ende andere Officieren: werdt oock volle monsteringhe der Borgherye ghedaen, om de Ghemeente wel by de wapenen te hebben. Dus staende de regieringhe, tot dat de nieuwe factie der Malcontenten + in gewelt quam. Want als nu de Walsche Provincien haer ghenoech vyanden vertoonden, soo isser van weghen die andere Provincien ghepractiseert haer te verseeckeren van de stadt van Atrecht, ende dat met toedoen van een Capiteyn, genaemt Ambrosius le Duc, ende anderen, de welcke den Magistraet ghevanghen namen, om dat zy metten Heere van Capres, ende den vyandt heymelijck verstant hadden. Maer alsoo haren aenhanck niet sterck genoech was, ende dat de Ghemeynte van den voorschreven Heer van Capres, ende den Raedt van Artoys beweecht werdt, soo hebben zy den Magistraet weder los ghelaten, op belofte ende onder eedt, dat alles vergeven ende vergheten soude blyven. Maer het en is daer by niet ghebleven. Want dese ghevanghenen los zijnde, hebben soo veel van haer wederpartye ghevanghen, alsser niet en ontliepen, ende brochtense haestelijcken ter doot: onder andere den Raetsheer Gosson, Commissaris, een man van grooten aensien in de stadt, ende out ontrent tseventich jaren, ervaren ende gheleert: Dien zy zijn proces haestelijcken maeckten, ende sloeghen hem op eenen Sondagh by nachte zynen hals af. In het jaer 1596 den 26 Meerte is de Coninck van Vranckrijck met ettelijck van zijn krijchsvolck + getrocken om de stadt van Atrecht te verrasschen ende overvallen, daer hy by nachte een poorte open brack, met een Petard ofte Mortier vol buskruyts: maer alsoo dierghelijcke instrument aen de tweede poorte niet wel wilde wercken, daer den meester over doot bleef, conden zy daer niet binnen komen: Aen d'ander zyden meynden zy de stadt met leeren te beklimmen, die te kort waren, waer door grooten alarm in de stadt zijnde, is de Borgherye in wapenen gekomen, ende met behulp van weynighe Spanjaerden, hebben zy haer vyanden ghekeert, soo dat de Coninck met verlies van wel vijftich mannen ende veel ghequetste, heeft moeten afwijcken.]


Vorige Volgende