Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende


illustratieuitvergroten
FLANDRIA


De beschryvinghe van Vlaenderen.

+ DEn oorspronc des naems Vlaenderen is seer doncker: aenghesien by de Schryvers noch niet bescheedelijck en blijct, oft dit woordt van de Latijnsche, Duytsche oft Fransoysche tale gekomen zy. Sommighe + schryven dat dit landt den naem ghekreghen heeft van een stadt, eertijdts alsoo ghenaemt, die over langhen tijdt verwoest is. Andere segghen dattet soo heet nae Flambert sone van Blesinde, Coninck Clodis van Vranckrijck suster, welcke Coninck desen Flambert Heer des landts heeft ghemaeckt in het jaer vier hondert sesendertich. De Historyeschryver + sonder naem, die seer gheschicktelijck ende gheloofweerdichlijck de Historye van desen lande in oude Fransoysche tale beschrijft, vertelt dat Liderick d'eerste Grave van Vlaenderen inghestelt is gheweest door Karel de Groote, ende dat hy nae zijns huysvrouwen naem Flandrina, dit Graefschap Vlaenderen oft Flandres heeft gheheeten. Andere willen + sterckelijck seggen dat desen naem komt van een van dese woorden Fluctus oft Flatus, te weten van de Zeevloeden, oft van de Zeewinden, naemlijck Westewinden, die seer sterckelijck in dit ghewest blasen ende waeyen: aenghesien by de oude Schryvers niet Vlaendere oft Flandre, maer Vlaenderen oft Flandres ghevonden wordt. Meyer Historyeschryver van desen lande maeckt te veel plaetsen in zyne Historye vermaen aengaende dese saecke: hoe wel uyt de verscheyden byghebrachte meyninghen gheen waerheyt oft seeckerheyt, maer eer onseeckerheydt te rapen is: aenghesien hy hier af niet ghewisselijck en spreeckt, maer schijnt eer zy selven somtijdts teghen te + spreecken. Cornelis Schepper hier nae verhaelt, als een seer gheleerdt ende verstandich man, was van meyninge dat de naem Flandre van het Hooghduytsch woort Flaiddren, dat zijn pylen, soude komen: welck velen wel behaeght heeft, ende onder andere den weerdighen + Schryver Peeter Nanninck, soo hy in het thienste boeck van zijn werck betoont: + want in dit landt wierden de boghen ende pylen seer ghebruyckt tot noodt ende tot ghenoechte. Hoe dattet is: voorwaer wel aenmerckende verscheyden gedenckenissen, brieven, boecken ende andere schriften in sonderheydt met der handt gheschreven, ende besonderlinge Cesars Commentaryen, houden wy voor seecker ende gewis, dat ter tijdt van Cesar, + ende een wyle daer nae, het meeste deel van Vlaenderen, besonder diep binnens landts ligghende, bewoont is geweest van den volcke ghenaemt Morini, daer hy vermaen af maeckt: ende dat dit gheweste, soo hy ende + andere Schryvers betoonen, meestendeels vol bosschagien is geweest, ende deshalven eenen langhen tijdt Flandria nemorosa, dat is, boschachtich Vlaenderen gheheeten. Oock segghen wy, dat doen ter tijdt het gheweste + aller naest der Zee, overmidts de vloedt ende tegenwinden, meestendeels van de wilde Zee bedeckt is gheweest: ghelijck niet alleenlijck aen veel openbare teeckenen, maer oock aen veel overblijfsels der Zee ten verscheyden plaetsen ende tyden tevoorschijn ghekomen, wel merckelijck blijckt: deshalven het in Latijn gheheeten werdt Flandria aestuaria, dat is, vol vloeden ende staende wateren. Dit wordt oock betoont by dese redene, als dat + men tot het jaer 1340, in het versetten oft verkoopen, van landt ende sandt altijt inde voorwaerde dese woorden stelde: Jn dien binnen thien jaren de Zee sulcken stuck landts overliep ofte verdroncke, dat dan de koop oft het contract van gheener weerden soude wesen. Waer uyt wel merckelijck blijckt, hoe grootelijck dit lantschap te dien tyde den watere ende der Zee onderworpen is gheweest. Maer door de menichte, vervarentheydt ende behendicheydt des volcks, is by lanckheyt van tyde, op d'een zyde het meeste deel van de bosschagien ende wildernissen uytgehouwen ende uytgheroeyt: voorts op d'ander zyde, de Zee met groote grachten, dijcken, dammen ende andere wercken alsoo bedwonghen, dattet landt nu ter tijdt schier over al ghebouwt ende van alle schadelijcke tempeesten der Zee verseeckert is. Ende aenghaende het Graefschap + van Vlaenderen, vertelt Paulus Emilius ende andere Historyeschryvers van Vranckrijck, hoe dat Carel de Caluwe Coninck van Vranckrijck, nae de doodt van Coninck Edolf van Engelandt, zijn dochter Judith, des overledens Edolfs weduwe, by hem ontboden heeft in Vranckrijck: ende dat Boudewijn + van Ardenne, Ruwaerd van Vlaenderen (toeghenaemt Yserenarm, ter ooraecken van zyne uytnemende sterckte ende vromicheydt) bevanghen met liefde, overmidts de groote schoonheydt van Judith, haer onder weghen ontschaeckte, sonder hoocheydt oft eere te aensien: Deshalven Coninck Carel seer vergramt, een machtighe heyrkracht vergaderde om den voorseyden Boudewijn gantschelijck t'onder te brenghen: maer dat hy daer nae, door bede ende begheerte van zyne eyghene dochtere, ende veel groote Lantsheeren, hem de misdaedt vergaf, ende van zynen + vyandt zynen behouden sone ghewillichlijck maeckte, hem ghevende met zijn dochtere tot houwelijck goedt het landt van Vlaenderen, welck hy tot een Graefschap maeckte, ende steldet te leene onder de Croone van Vranck-

rijck, ontrent het jaer 877. Jacob Meyer + schrijft dattet een Graefschap is gheworden in het jaer 863. Hoe wel de voorseyde Historyeschrijver sonder naem, ende meer andere segghen, dit gheschiedt te zijn ter tijdt van Karel de Groote. Maer des onseeckerheydt willen wy stellen tot des Lesers goedtduncken. Voorts is te weten dat dit Graefschap dickwils zijne palen verandert heeft: waer af veel te segghen, niet alleenlijck lanck werck, maer villicht oock onseecker ende overtollich soude wesen. Hierom sullen wy alleenlijck + verklaren, dat de oude palen van Vlaenderen, aen de groote Zee, ende aen de watervloeden de Somme ende de Schelde ghestreckt, ende seven voornaemste steden begrepen hebben: te weten, Atrecht Hooftstadt des gantschen Graefschaps, Ghent, Brugghe, Jpre, Sint Omer, Rijssel ende Doway: Maer naemaels door houwelijck tusschen den Conincklijcken stam van Vranckrijck, ende de Graven van Vlaenderen, zijn veel steden tot instellinghe des Graefschaps van Artoys, ghescheyden ende afghedeylt van Vlaenderen: gelijck hier nae breeder verklaert sal worden.

Byvoeghsel. [Vlaenderen na desen verdeelt is gheweest in drie ghedeelten. Het een gedeelte was onder de Croone van Vranckrijck, ende het oprechte Graefschap van Vlaenderen. Ter cause van dien die Grave van Vlaenderen de eerste der Graven was, ende een der twaelf Ghenooten van Vranckrijck, voor den Coninck het sweerdt draghende ten tyde zyner huldinghe. Maer het selfde opghehouden heeft, ende alle des Conincks actien op het voorseyde Vlaenderlandt gecasseert zijn, nae des Conincks van Vranckrijck ghevanghenisse voor Pavyen. Het anderde ghedeelte onder het Keyserrijck, ghenoemt was die Heerlijckheyt van Vlaenderen. Het derde het eyghen oft propre, daer de Grave als Souverain vonnis dede by arrest sonder ressoort. Dees Ghedeelten verscheyden door de Schelde, uytghesondert die vier Ambachten van het landt van Waes exempt van allen ressoorte; ende hanghende aen het Rijcke. Het gedeelte dat onder de Croone van Vranckrijck te staen plach, is door de Leye gedeelt in Vlaemsch ende Walsch Vlaenderen. Het Vlaemsch Vlaenderen zijnde tusschen de Leye ende de Schelde, ende over de Leye van Meenen nederwaerts, daer men de Vlaemsche tale spreect. Van Meenen opwaerts is Walsch Vlaenderen, al waer men Walsch spreeckt. Die Heerlijckheydt van Vlaenderen onder het Keyserrijcke, is het Graefschap van Aelst met zijn toebehoorten, en dat eyghendom betoont die stede van Geertsberghe, die vier Ambachten, het landt van Waes ende Borhem. Jn Vlaemsch Vlaenderen zijn twaelf Princelijcke Leenhoven, maer in Walsch Vlaenderen zijnder alleenlijck twee. By de sale van Jpre vier Princelijcke Banieren ende Hooghe Justitien, ende menichte van Leenen. Jn het Graefschap van Aelst is een Princelijck Hof, daer onder sorterende vijf Banieren ende veel groote Leenen en hooghe Justitie. Jn den eyghendom van het Hof van Denremonde ende Waes en vier quartieren, zijn die kostuymen van Leenhoven verscheyden in veel saecken. Alle dese Hoven pleghen te ressorteren by Appel ende Reformatie in de Wetachtige Camere van Vlaenderen, en verder niet: maer de selve is vergaen door de Camer van Rade tot Ghent; van waer men de saecken betrock voor het Parlement, ten ware yemandt niet en ontsaghe de kosten, om de Wetachtige Camer te doen vergaderen, daer in wesende Raden ende Mannen soo vele in getale, als de Grave oft zijn Stadthouder verordonneerde tot zijnder vermaninge recht doende, over het gheen dat bleeck, al hadde dat gheweest by ressoorte, of in de eerste instantie van Leenen, naecktelijck ghehouden van den persoon van den Prince, als daer zijn Duynkercke, Grevelinghe, ende andere verdeelingen. Zy berechten oock den eerlijcken vrede, ende namen kundschap van alle materien den Staten, Heeren, ende groote Vassalen aengaende. Voortijts in het midden van dees Camer toebereyt werde een bedde van parckement, ende daer op een bloot sweerdt ter presentie des Graven tot een teecken van souveraineteyt. By den Grave ende wetachtighe Camere alleene was de kennisse op den Vassalen ende Leenmannen ende heur Leenen. Jn Vlaenderen ghebruyckt werden Municipale Wetten, yeder stadt oft Casselrye eygen, of de Wetten van Justinianus, hier te lande eyghen, op de wyse Senatusconsulti Orphitiani, inhoudende: Nullus ex matre nothus perhibetur; daer by verstaende, dat niemant mach versteecken werden van zijn moederlijcke erve, overmidts onwettelijcke gheboorte: waer uyt ghesproten is dat ghemeyne spreeckwoort; een Moeder en mach geen bastaert maecken: Derhalven de Wetten in Vlaenderen hier in oock niet uyt en nemen de kinderen der Edele Joncvrouwen, wesende vrye persoonen onwettich geprocreeert, ten zy eenige municipale ordonnantie vanden Prince het selfde derogeert. Die van Cortrijck in het jaer 1557, ende die van Gent in den jare 1563, uyt de moederlijcke successie buyten ghesloten hebben de kinderen in overspel geboren. Jn het jaer 1532 in den Provincialen Raedt sententie geprononceert is, een bastaert te moghen succederen in het Leen van zyne moeder met privilegie des ouderdoms ende persoons, hoe wel daer andere wettighe kinderen zijn. Jn het jaer 1577 tot Winocxberghe behoorlijck verstaen, eens Priesters dochter te wesen erfghenaem van haer Moeder. Die Vlaemsche Wetten verbieden oock by testamente legaten te maecken, boven het derde ghedeelte der goederen, daer onder de Leenen begrepen. Oock mede in Vlaenderen geen Wtlanders in Magistraetschap gheroepen moghen werden. Jn Vlaenderen men becommeren mach de persoonen ende heure goederen, geen borghers wesende, procederende contra juris civilis praescriptum, van de executie. De vreemdelinghen in Vlaenderen moghen erfghenamen wesen.]

Het oprecht landt van Vlaenderen streckt + teghenwoordichlijck meestendeels Noordtwaerts tot de groote ende wilde Zee, ende het overblijfsel komt aen den arm vande Schelde, ghenaemt de Hondt, die dat van Zeelandt afscheydt: + Zuydtwaerts palet aen het landt van Artoys, van Henegouwe, ende van Vermandoys in Picardyen: Oost eensdeels aen de Schelde, ende eensdeels aen Henegouwe: West heeft het eensdeels de groote Zee tegen over Enghelandt, eensdeels oock den vloedt Ha, met de zyden van Artoys nae Cales ende Bolonien streckende. Dit landtschap, reeckenende van de Schelde af teghen over Antwerpen, + gaende Zuydtwestwaerts tot den grooten waterloop, ghenaemt de Nieuwe gracht, is in de lengde groot drie dach reysen, te weten ontrent drieendertich mylen: ende in de breydde, reeckenende van den Oosten tot

Nienove, ende streckende nae den Westen tot Grevelinghe, oock ontrent drie dach reysen, te weten dertich mylen.

Byvoegsel. [Sommighe sustineren dat Vlaenderen ende Enghelandt malkanderen annex gheweest zijn, ende dat de selve door de Zeebaren van malkanderen ghescheyden zijn. Maer zy affirmeren buyten alle twyfel dat Vlaenderen ende Zeelandt aen malkanderen vast landt geweest zy met doorgaende Duynen, in het jaer neghen hondert tachtentich doorghedolven, sulcks gebiedende de Keyser Otto de derde dies naems, tot een afscheydinghe des Keyserrijcks van de Croone van Vrancrijck. Maer na dien tijt alsoo men het perijckel des selven bemerckte, noodich ghevonden werden de Wielinghen, de welcke Sluysen waren die met wielen opgewonden werden, te ordonneren, tusschen Breskens (voortijdts gheweest ontrent de nieuwe Haven) ende Vlissinghen: de welcke drie hondert sesthien jaren de Zeestormen wederhielden, tot datse door tempeesten in het jaer 1376 inbraecken. Voor die Wielinghen het Eylandt Coesandt lach Noordtwest, wat hoogher op, die Heerlijckheydt van Schoonveldt, doen ter tijdt een stadt, ende ten tyde van Grave Gwye van Dampier noch een Eylandt met een Kercke, Casteel, Huys van plaisance, tusschen de botte kuyle ende water duynen: welckers Sarcksteenen van oude sepultueren noch ter Sluys zijn. Maer nu met al de waterduynen overloopen is, die Dullaert ende Hont daer over spelende. Runckendorp, Auerkercke, Westendes Wulpen en Wulpen in Vlaenderen al verghaen: Oost-wulpe en Cadsandt, met eenighe Polders alleen behouden.

Vlaenderlandt op desen tijt heeft noch in de lengde ontrent de dertich Vlaemsche mylen, ende achthien mylen in de breydde onder een goede ghetemperde locht, seer vruchtbaer. Soo dat onder de Graeflijckheden, het Graefschap van Vlaenderen en Tirol, die beste, profytelijckste ende vruchtbarichste gheestimeert zijn. Vlaenderen + tot gherijf hebbende veel schoone Rivieren, van de welcke de voornaemste zijn de Schelde, scheep ende vischrijck; de Leye; die Dender, in de alghemeyne beschryvinghe boven beschreven; die Lieve in de Leye vallende; die Cale uyt Bulscamp nederkomende valt in de Lieve; de Scharpe boven beschreven; die Colme van Watene komende, valt tot Grevelinghe in de Zee ende oock by Duynkercke; die Durme komt van Winckele tot de Schelde; die Deule van Rijssele valt in de Leye; die Emele van sint Omer valt tot Grevelinghen in de Zee; die Yperlet van Brugghe oock door Nieupoort in de Zee geraeckt; die Ysere of Fletere van Poperinghe in Yperlet valt; die Moere van Moerbeecke tot Ghent oock versaemt; die Mandre van Roesselaer in de Doele geraect; die Swalme de Schelde vermeerdert; die Marche valt in de Dender, met meer andere waterkens het landt vercierende.]

+ De locht in Vlaenderen is meestendeels goedt, besonderlijck Zuydtwaerts. De landouwe is effen, met luttel berghen, over al redelijck goet om winnen ende bouwen: nochtans te veel plaetsen, naemlijck nae den Zeekant, ende nae Vranckrijck, seer vruchtbaer: + het heeft veel vees ende beesten, ende onder ander groot getal van hupsche ende lichte peerden, meer dan eenich ander ghewest in gantsch Nederlandt; soo datter veel van dien door de lichticheydt ende aerdicheyt (hoe wel zy wat grover van lyve zijn) den Spaenschen bastaert peerden wel gelijck schynen. Voorts zijn de Vlaminghen ghewoon veel vreemde veulenen ende jonghe peerden uyt de omligghende landen op hare weyde te brenghen: de welcke in het begin ongheschickt ende kleyn zijnde, door dese locht ende weyde geschickt, schoon, ende groot worden. Waer uyt merckelijck te verstaen is, wat de goede oft quade opvoedinge der beesten, soo wel als der menschen vermach. Door dit landt loopen de watervloeden, Schelde, Leye, Dender, ende veel + meer andere watervlieten ende beecken: oock komt hier de groote wilde Zee, loopende te veel plaetsen door verscheyden grachten met menschen handen ghemaeckt. Men siet hier seer profytelijcke bosschen, waer af de voornaemste zijn Niepe ende Nonnenbosch: maer gheen merckelijcke groote berghen, dan sommighe kleyne ende lustighe, besonderlijck in Walsch Vlaenderen. Jn dit landt zijn veel seer schoone ende vermaerde steden, ghelijck + de drie Hooftsteden, te weten, Ghent, Brugghe, Yperen: daer nae Rijssel, Douay, Doornick ende meer andere: soo dat in Vlaenderlandt achtentwintich besloten steden ghetelt worden: te weten, de sesse voorghenoemde: voorts Cortrijcke, Oudenaerde, Aelst, Hulst, + Dendermonde, Biervliet, Nieupoort, Sluys, Duynkercke, Grevelinghe, Borborg, Damme, Dixmuyde, Veurne, Ardenborg, Nienove, Sint Winocks berghe, Geerts berghe, Cassel, Deynse, Orcies ende Lannoy, alle goede steden.

Daer zijn noch meer dan dertich onbesloten, de welcke, aenghesien zy eertijdts stadtmueren ende vesten hebben ghehadt, ende noch hedensdaeghs seer rijck, wel bewoont, ende anderssins oock wel ghestelt zijn, behouden daerom de pivilege als oft zy bemuert ende besloten waren: waer of dit de voornaemste + zijn, Oostende, Oudenborg, Meessene, Belle, Poperinge, Torout, Oostborg, Arsele, Middelborg, Loo, Wervicke, Blanckenberghe, Houcke, Rousselaer, Tielt, Gistele, Lombartzide, Eeclo, Steecken, Hontscote, Mardijck, Munckereede, Meenen, Halewijn, Wastene, Steeghers, Merghen, Haesbroeck ende Armentiers. Voorts heeft Vlaenderen duysent + hondert vierenvijftich dorpen: onder welcke veel soo groot, rijck ende wel bewoont zijn, als eenighe andere in gantsch Europe: sommighe van dien oock seer groot van eere ende weerdicheydt. Daer en boven veel Casteelen, Sloten, Sterckten, Heerlijckheden ende andere treffelijcke huysen van machtighe Heeren, ende van ghemeyne Edellieden. Oock achtenveertich Abdyen van Mannen ende Vrouwen, met seer veel Prioryen, Stichten ende Cloosteren het gantsch Graefschap door. Soo dat de Spanjaerden hier in het landt komende met Coninck Philips, hen verwonderden overmits de groote menichte van steden, Dorpen, Abdyen ende Cloosteren, ende seyden dat gantsch Vlaenderen maer een stadt alleen en was. Jn het welck zijn vijf Borggraefschappen, + te weten, Gent, Ypre, Veurne,

Winocksberghe, ende Haerlebeecke: Daer en boven oock drie Prinsschappen, naemlijck Steenhuyse, Gavere ende Espinoy. Noch heeft Vlaenderen vier treffelijcke havenen van der Zee, als Sluys, Nieupoort, Duynkercke ende Oostende. Voorts worden hier ghetelt + eenendertich oude ende uytnemende Hoven oft hooghe Bancken van Rechte, ghenaemt in Latijn Fora, oft Conventus juridici, ende in Vlaemsch Casselryen, welcke al t'samen Hooftbancken ende Heerlijckheden zijn, hebbende gheseg ende ghebiedt elck op zy selven, over het gantsch Graefschap van Vlaenderen. + Jn welck landt zijn de vier Hooftbanieren van den Beyr, welck de vanen ende wapenen zijn vande vier besondere Banereyen ende oude Geslachten des selven Graefschaps, te weten Pamel, Cisoin, Heine ende Boelare: noch + zijn hier (soo Meyer schrijft) achthien andere Baneryen: maer dese schynen al t'samen kortelinck opgherecht te zijn: want nae het segghen der Vlaminghen, soo en is noch onlancks in Vlaenderen geen ander Banerheere gheweest, dan de Grave selve: ende dit Graefschap + heeft oock twaelf Paren oft Genooten, ghelijck als Vranckrijck: ende sommige willen seggen met luttel bescheets van waerachticheydt, dat Vranckrijck die ghekregen heeft nae de Vlaemsche insettinghe: ende dat de Vlaemsche Ordene ouder is dan de Fransoysche: ghelijck d'Orden van het Gulden Vlies + ouder is dan van Sint Michiel. Onder den Graven van Vlaenderen is oock eenen Conestabel, twee Maerschalcken, eenen Opperjagher, eenen Cancelier, eenen Camerlinck, vier Ontfanghers, ende andere Officieren, Amptlieden ende Dienaren des Graven: de welcke ter saecken van dese graden, staten ende officien, al t'samen Heerlijckheden hebben in Vlaenderen: ghelijck dat besonderlijck ende bescheedelijck blijckt aen een seer oude ende weerdighe schilderye, in het Predickheeren Clooster te Ghent, van de tyden af van den eersten Grave Boudewijn Yserenarm, met dit opschrift: Insitutio Comitatus Flandriae more Quiritum.

Heel Vlaenderlandt staet op vier Staten, + te weten Prelaten, Edelen, Steden ende Casselryen: niet te min de steden van Ghent, Brugghe, Ypre, en het Vrye, worden ghenoemt de vier Leden: om dat zy de besondere authoriteyt ende macht hebben, midts dat de voorseyde vier Staten selden versamelen, aenghesien zy gheen voys oft keurstemme en hebben. Maer laet ons nu tot de treffelijckste saecken in sonderheydt voorts varen, ende die wel breedelijck verklaren. Ten eersten is + te weten, dat dese Provincie in drie Landtschappen seer onghelijckelijck gedeelt wordt: de voornaemste ende weerdichste is Vlaemsch Vlaenderen, alsoo gheheeten om dat de Vlaemsche Duytsche tale daer ghebruyckt wordt: de tweede is Walsch Vlaenderen, daer men de Walsche oft Fransoysche spraecke spreect: de derde is het Keyserlijck, ghelijck wy hier nae beschedelijck sullen bewysen.

Vlaemsch Vlaenderen.

+ HEt quartier van Vlaenderen, daer men de Vlaemsche Duytsche tale spreeckt, paelt Noordwaerts aen de groote wilde Zee: Zuydwaerts aen den vloedt Leye, ende Walsch Vlaenderen: Oostwaerts aen de Schelde ende aen Keyserlijck Vlaenderen: Westwaerts aen de Nieuwe gracht, ende aen Artoys. Dit Vlaemsch Vlaenderen is een groot deel magher ende sandtachtich, luttel Korens voorts brenghende, maer ghenoech Rogghen, Haveren, Boonen, Erweten, Vitsen, Boeckweydt, Vlas ende Kenp overvloedichlijck: oock veelderley goede vruchten ende fruyten. Jn dit gheweste zijn besonderlijck de drie Hooftsteden, ende de vier Leden van Vlaenderen. Daer en boven oock alle de havenen van der Zee/ met de Heerlijckheydt + van Winocksberghen: ende boven dien veel andere vernaemde steden, besloten ende onbesloten, ghelijck wy hier na sullen beschryven, beghinnende eerst aen Ghent.


Vorige Volgende