Beschrijvinghe van alle de Neder-landen
(1979)–Lodovico Guicciardini–
Auteursrechtelijk beschermdBeschryvinghe van Armuyden.Ga naar margenoot+ ARmuyden is in Fransch Ramue ghenoemt, ende is de leste stadt van den staet van Walckeren: zy is kleyne ende sonder besluyt van mueren, maer haer Haven is seer vernaemt door gantsch Europe, overmidts het oneyndelijck ghetal der schepen van alle Natien die daer daghelijcks aenkomen ende afvaren t'alle kanten: soo dat Ga naar margenoot+ men dickwils op een jaer veel Vloten uyt Spangien, Portugael, Vranckrijck ende Enghelandt, van dertich, veertich, vijftich ende meer schepen siet gaen ende komen, als in bewaernisse ter deser stede, sonder alle d'andere schepen alleen oft met luttel gheselschaps varende, die doorgaens over ende weder seylen, gheladen met ontallijcke ende verscheyden koopmanschappen, meestendeels den Cooplieden van Antwerpen aengaende: gelijck in de beschryvinghe van Antwerpen in sonderheydt ghenoech verklaert is. Soo dat men dickwils in dese Havene t'seffens siet vier oft vijf hondert groote schepen die over ende weder de gantsche werelt door varen: oock worden hier altijt veel nieuwe schepen ghemaect. Armuyden is wonderlijck wel gheleghen, overmits de gherieffelijckheyt der Zee. Maer laet ons sien met wat wijdde dat zy haer tot verscheyden havenen ende vermaerde plaetsen van Europe is voeghende. Want aengesien d'een metten anderen seer dickwils over een komen: soo en sal't niet noodeloos, maer wel noodtsaeckich ende gherieffelijck wesen voor de Cooplieden, om veel redenen, besonderlijck om de verseeckeringen die t'Antwerpen ghedaen werden, alhier te stellen de verscheyden wijdden: hoe wel de Schippers ende Zeevaerders selve van verscheyden meyninghen zijn in deser saecken. Soo worden Ga naar margenoot+ dan ter eener zyden van Armuyden tot Amsterdam in Hollandt ghereeckent vijfentwintich mylen: (hier in dese gantsche beschryvinghe alsmen spreeckt van wijdde ter Zee, soo rekene ick nae het uytwysen van de voornaemste Cosmographen ende Zeevaerders) te weten, seventhien ende en halve zee mylen, makende tseventich Jtaliaensche, oft drieentwintich ende een derdedeel Vlaemsche mylen voor eenen graedt. Van Armuyden tot Bremen, 83 mylen: tot Hamborg, 105 mylen: tot de Zont in Denemarck, 180 mylen: tot Danswijck, 254 mylen: tot Rye, 300 mylen: tot Revel, 335 mylen: tot Nerve, 365 mylen. Van d'ander zyde wort ghereeckent | |
[pagina *230-*231]
| |
ARNEMVYDEN
| |
[pagina 279]
| |
van Armuyden tot Cales in Picardyen drieentwintich zee mylen. Tot Londen in Engelandt 42: tot Anton 62: tot Dieppen 54: tot Rouan 75: tot Brest 125: tot Rochelle 194: tot Bordeaus 211: tot Bilbau in Biscayen 226: tot Capo de finibus terrae 270: tot Lisbonne 380: tot Calis 480: tot Sevilien 500: tot Malaga 540: tot het Eylandt van Madera 480: tot de Eylanden van Canarien 520: ende ten lesten van Armuyden tot Livorne in Toscane 780 mylen. Van Armuyden vaert men t'alle kanten met Noordoosten, Noordwesten, ende Oosten windt. Maer want men het voorseyt spits oft punt van Rammeken winnen, ende daer toe den Noordtwesten windt besonderlijck hebben moet, soo varen de schepen eerst met den zeevloedt oft ghetyde daer henen, ende worden voorts van den windt op de reyse ghedreven: maer om tot dese reede te komen, ist van noode te hebben winden contrarie den voorghenoemden. Byvoeghsel. [De plaetse daer het oude Armuyden ghestaen heeft, en is niet verre van daer het nu staet: het was een schoon dorp met een casteel, hebbende veel rijcke inwoonders, soo wel Cooplieden als andere: ende hadde een schoone reede ende haven, alwaer een groot ghetal van schoone ende groote schepen uyt verscheyden Landen met alderley soorten van koopmanschappen gheladen plachten met Vloten aen te komen, ende oock van daer t'seyl te gaen naer alle ander landen. Daer was oock doen ter tijdt grooten handel, jae meer als tot Middelborg, het welck doen gheen bequame haven en hadde. Het voorseyde Armuyden is door het gheweldt der waterstroomen ende de woedende baren der Zee heel onder gheloopen: welckers plaetse nae alle Historyen ende Caertsnyders, nerghens elders ghesien oft ghetoont en kan wesen, dan tusschen de Haven van Middelborg, ende het nieuwe Arnemuyden op de Sandtplate, de welcke nu light tusschen Sint Joostlandt, ende de rechte diepte, ofte Canael van Arnemuyden. Zyne leste en grootste ruine door de wateren, is gheweest in het jaer duysent vierhondert achtendertich, ten tyde van Heer Gilles van Arnemuyden, de welcke de ware ende natuerelijcke Heere van Arnemuyden was. Dese nae dese schade dede zyne Jnwoonderen ende Landtlieden al te samen verhuysen, met alle hare huysghesinnen, ende haer transporteren ende hare wooninghen stellen op den Dijck, met haer ghevolch; ter plaetsen daer het nieuwe Arnemuyden nu staet. Welcken Dijck hoe wel hy eyghentlijck, ende meest Oosthoeck ghenoemt wordt, nochtans den selven Dijck met de huysen soo wel die boven als die onder den Dijck staen ende die daer onder ghestaen hebben, behouden noch tot den daghe van heden den naem van Arnemuyden. Het voorseyde nieuw Arnemuyden heeft tsedert door de bequaemheydt van zyne diepe reede, ende goede gheleghentheydt opde Zee, altijt behouden goeden handel ende vaert van groote schepen, de welcke daer met Vloten uyt de gantsche Christenheydt aen plachten te comen, met alderley soorten van coopmanschap gheladen, van de welcke een deel aldaer ter plaetsen gheconsumeert werden, ende de reste ghevoert in de andere steden van Nederlandt. Aldaer blyvende het verkoopen van al het grof Sout dat daer komt van Spangien, Vranckrijck ende andere quartieren. Ghelijck oock ter selver plaetsen sedert dat men beghonnen heeft Sout in Zeelandt te sieden, verscheyden Soutkeeten aldaer opgericht zijn, die daer noch ter tijt zijn, in de welcke het grof Sout gheraffineert wordt ende wit gemaeckt, tot dienst ende nutticheydt van alle de omligghende steden, ende mede van de naestgheleghen landen, welck het Sout daghelijcks daer komen halen, ende voeren dat van daer. Ende hoe wel het voorseyde Arnemuyden voor den jare 72 een open plaetse was, gheen poorten hebbende die sloten: soo heeft het nochtans van dier tijdt af vermaert gheweest, ende voor een stadt in vreemde landen bekent, als in Spangien, Portugael, Jtalien, Vranckrijck ende andere, jae de heele Christenheydt door, uyt oorsaecke van den grooten handel die daer ghedaen werdt, om de groote navigatie wille, van alle ghewesten. Waeromme ende voornaemelijck om zyne goede gheleghentheydt ter Zee, de Grave van Zeelandt alhier eertijdts opgherecht heeft het Tolhuys zyner Graefschap: het welck alhier noch teghenwoordichlijck is: als hebbende gheweest ende noch zijnde de voornaemste wacht van den tol van Zeelandt. Het was oock weer wel bebouwt ende volckrijck van borghers ende inwoonders, de welcke in alle dinghen ghenoten de privilegien ende vryheden der stede van Middelborg, als borghers derselver, ende als hanghende aen de jurisdictie der voornoemder plaetsen, tot den jare duysent vijf hondert tweeentseventich voornoemt inde maendt van Mey, op welcken tijdt de borghers ende inwoonders van Arnemuyden, ter oorsaecke van de troubelen ende oorloghen die in het voorseyde jaer opghestaen zijn, haer onder het gouvernement ende ghebiedt van den Prince van Orangien hooghloffelijcker gedachtenisse begheven hebben: ende weynighe daghen daer nae werden zy subytelijck van de Spanjaerden ende haren aenhanck overvallen, de welcke vele der selver van hare goederen heel beroofden ende vele ombrochten: ende de ghene die het sweerdt ontquamen, werden verjaecht ende berooft van hare goederen, tot het beghinsel des jaers 1574: gheduerende welcken tijt de voorseyde borghers met hare huysghesinnen hier ende daer ghedoolt hebben, in de andere steden van Hollandt ende Zeelandt, in het midden van hare armoede moedt scheppende: ende veel van haer hebben hun ten dienste der landen begheven, tot bescherminghe van de gemeyne welvaert, ende vryheydt: waer inne zy met grooten yver ende getrouwicheydt ghecontinueert hebben tot den jare duysent vijf hondert vierentseventich: op welcken tijdt de voorseyde steden van Middelborg ende Arnemuyden, soo langhe tijdt van de Spanjaerden ende Walen ingehouden ende geruineert geweest zijnde, zijn eyndelinghe door accoord onder het ghebiedt ende regheringhe van den Prince van Orangien ghebracht. Nae welcken tijt de goede borghers tot Arnemuyden wederghekeert zijnde, een yeghelijck tot den zynen, ende alles in groote verwoestinge ende desolatie vindende, zyne voorseyde Excellentie siende den jammerlijcken staet deser stadt, ende het groot verlies ende schade die de borghers gheleden hadden: om haer te meer tot het opbouwen van hare huysen te animeren: ende voornaemelijck ten aensien van de goede ende ghetrouwe diensten by haer te water ende te lande ghedaen, onder zyne voorseyde Excellentie: De voorseyde plaetse van Arnemuyden ende de borgers ende inwoonders der selver, het contract met die van | |
[pagina 280]
| |
Middelborg sulcks toelatende, heeft hy ontslaghen ende vry ghemaeckt van het ghebiedt ende subjectie van die van Middelborg. Heeft oock daer en boven tot recompense van hare Ga naar margenoot+ diensten, die stadts privilegien ghegeven en doen sterck maken met blockhuysen, wallen, vesten ende poorten: ghelijck men teghenwoordichlijck sien mach, ende gelijck men noch vindt de bequaemheyt ende goede gheleghentheyt van hare fortificatie, dienende niet alleenlijck tot verseeckertheydt ende bewaringhe der borgers ende inwoonders voorseyt, maer oock tot dienste des ghemeynen landts. Onder de weldaet van de voorseyde exemptie, oprechtinghe ende besluytinghe, de voorseyde borghers moedt hebben genomen ende hare huysen herbouwt. Ghelijck sedert het voorseyde jaer 74 Arnemuyden een stadt is gheweest ende noch is, ghenietende stadts privilegien ende rechten onder zijn eyghen Overicheden ende Richters, de welcke de stadt regeren, soo wel in het faict der Justitie, als der Politie, ghelijck het de sake vereyscht ende nae behooren. Arnemuyden heeft over eenighe jaren seeckere besondere Heeren gehadt, van welcken de leste die den naem van Arnemuyden ghevoert heeft, is gheweest de voorseyde Heer Gillis van Arnemuyden, de welcke in het jaer 1418 Ridder ghemaeckt werdt, ende hadde doen ten houwelijcke de dochter van den Heere Wolphaert van Borssele, by de welcke hy twee dochters hadde, van de welcke de eene was ghenaemt Marie van Arnemuyden, ende d'ander Margriete. De selve Marie trouwde Heer Nicolaes van Borssele Ridder, Heere van Brigdamme, Coudekercke, Soutelande ende Sint Laurens, van den welcken het Huys van der Vere ghesproten is. Ende haer suster Margriete trouwde met Heer Willem de Vriese, Heere van Oostende, van den welcken de Heeren van Tresegny ghesproten zijn. Ende om dieswille dat de voornoemde Heer Gillis van Arnemuyden het leste mannelijck hooft gheweest is, den naem van Arnemuyden voerende, soo hebben die van Arnemuyden genomen ter eeren van haren lesten natuerelijcken Heere, de wapenen van den voorseyden Heere, ende hebben die met de hare vermengt: ghelijck zy die noch heden ten daghe voeren. Ende om dit te beter te verstaen, soo moet men weten dat de wapenen des voorseyden Heeren van Arnemuyden hadden boven drie Gouden Arenden in een root veldt; ende eenen swarten Arendt beneden in een gouden veldt. De wapenen van de plaetse ende van de Republijcke van Arnemuyden waren een Borgt van graen coleur in het midden van een veldt van silverich water. Ende de wapenenen van Arnemuyden ghelijck die gheincorporeert zijn ende vermengt met de wapenen des voorseyden Heeren van Arnemuyden, ende gelijck zy die nu tegenwoordelijck voeren ende ghebruycken, soo wel in des stadts segelen als elders, zijn twee gouden Arendem met azuren tonghen in een roodt veldt boven, in 't midden een Borgt van graen koleur in silverige wateren, ende beneden eenen swarten Arendt in een gouden veldt.] Daer en boven heeft dit Eylandt veel dorpen, Ga naar margenoot+ , onder welcke is Zuydborg, gheleghen tusschen Middelborg ende Vlissinghen, een seer lustighe plaetse, met een heerlijck Paleys, daer keyser Karel de vijfste, op zijn leste reyse na Spangien, in het jaer duysent vijf hondert sesenvijftich langhen tijdt bleef ligghen, goeden windt verwachtende. Nae Walckeren volght in dit gheweste Ga naar margenoot+ Oostwaerts het Eylandt van Zuydtbevelandt, alsoo gheheeten, om dattet, eer het inghedijckt was, plach te beven, als oft niet vastelijck ghegrondt oft onderset en hadde gheweest. Dit Eylandt is het grootste van allen, ende heeft voormaels twintich mylen in het ronde ghehadt, maer nu ter tijdt, midts de groote tempeesten ende overvloeden der Zee, midts oock de gheduerighe vloedt ende Ga naar margenoot+ ebbe van de Schelde, die tusschen Romerswael ende Berghen gheweldichlijck ende doorgaens loopt, wordet daghelijcks alsoo inghegheten ende verteert, dattet bykants de helft ghemindert is. Het heeft eertijdts drie treffelijcke steden ghehadt, waer af de voornaemste Ga naar margenoot+ Borssele ghenaemt, Zuydtwaerts gheleghen, verdroncken is in het jaer duysent vijf hondert tweeendertich met alle d'omligghende landen, gheheeten de Heerlijckheyt van Borsele. Byvoeghsel. [Het vermaerde ende groot Eylandt Ga naar margenoot+ van Zeelandt Zuydbevelandt oock grooten inbreuck gheleden heeft in het jaer duysent twee hondert achtentachtentich, ende in het jaer duysent drie hondert vier, als oock mede in het jaer duysent vijf hondert achtendertich, ende den meest hinderlijck op den vijfden Novembris in het jaer duysendt vijf hondert dertich, waer door Schoude, Couwerve, Duvenee, Lodijck, Brouck, Creecke, Steenvliet, Evaertswairt, Ouwaerdinghen, Rillandt, Crabbendijck, Meere, ende Nieuwlandt gheheel verdroncken bleven, soo dat alleen die stadt van Rommerswael weder bedijckt werdt. Maer ten selven jare noch weder, Monster, Sinte Catharyne, Oostkercke, Westkercke, Wolfaertsdorp en den Devick, alwaer voormaels die Heeren van Borssele resideerden, onderliepen, wesende d'oudtste Polders van Borssele, bedijckt aen Zuydtbevelandt. Die voorseyde ses Prochien in't jaer duysent vijf hondert eenendertich weder bedijckt werden, maer en konden den vloet in't jaer duysent vijf hondert tweeendertich niet ontstaen, ende zijn al sedert vergaen. Die van Zuydtbevelandt hadden weder bestaen te bedijcken Nieuwlandt, Meere, Crabbendijck, Valckenis, Brouck, Hantswaert, het Badt, Rillandt ende andere Heerlijckheden. Maer op den tweeden Novembris, ter middernacht in het selve jaer de vloedt al dese nieuwe Dijcken ruineerde, ontallijcke veel menschen verdrenckende. Meere by Schoude oock inliep, alwaer vijftich personen boven op het dack van de Kercke gheklommen, nae drie daghen, hongherich gheberght werden door een schip. Alsoo dat noch het meeste deel van Oost-wateringhe in Zuydtbevelandt de vloedt overvloeyt tot allen ghetyden, uyt ende in Romerswael, Lodijcke tot Yerzijcke Damme toe, soo dat alleenlijck weder bedijckt gheworden is Cruninghen ende eenighe andere dorpen in Zuydtbevelandt, als het Badt, Aggher ende Jnckeloort. Ontrent de dorpen Hamswaert, Nieuwlandt ende Tseraertskercke Zuydtbevelandt groot aenwas ghehadt heeft binnen hondert vijftich jaren, soo dat Heynkens sandt, en veel meer andere Polders bedijckt zijn. Die Craeye en grooten Polder in het jaer duysent vijf hondert achtenveertich oock mede bedijckt werden.] Romerswael houdt nu ter tijdt onder den Ga naar margenoot+ steden van het voorseydt Eylandt de eerste | |
[pagina 281]
| |
plaetse, Oostwaerts teghen over Berghen Ga naar margenoot+ een myle van daer gheleghen. Maer de voorseyde tempeesten ende hooge vloeden der Zee hebben oock ter selver tijdt (als Borssele verdroncken werdt) dese stadt jammerlijck ghescheyden van het Eylandt van Zuydtbevelandt, het selve tot een Eylandt alleen latende: welck teghen de Zee ende de Scheldt met groote moeyte, kost ende wonderlijck groot perijckel altijdt strydende, zy selven moet beschermen: ghelijck de geleerde Niclaes Conflilten borgher deser stadt fraeykens bewijst met dese Latijnsche veersen, die hy aen de deure van zijn huys stelde, ter tijdt als Philips Prince van Spangien (nu teghenwoordichlijck Coninck) daer was ghekomen om den eedt van het Graefschap van Zeelandt te ontfanghen.
Vidimus assueto privatum lumine solem;
Pallida turbato vidimus astra die.
Vidimus undantes horrendos aequoris aestus,
Nos miseros Belgas cum obruit Oceanus.
Vidimus ast postquam te, gloria nostra, Philippe,
Caesarea proles, semideumque decus:
Cuncta refutamus transacti tristia secli,
Quod praesens nostrum testificatur opus.
Sit licet exiguum, sit pro ratione voluntas:
Nil facit ad vastum parva carina fretum.
Byvoegsel. [Jn het jaer duysendt vijf hondert dertich den vijfsten ende sesten Novembris, verdronck Rommerswael, een schoone Heerlijckheydt, Huys ende Hof van plaisantie, met achthien Parochien onder Noordtbevelandt.] Ga naar margenoot+ Jn dese stadt dan (nae het inhoudt van de oude privilegie deser stede) hebben alle de Staten aldaer versamelt (den eedt ghedaen ende ontfanghen hebbende) den Prince Philips als toekomende Grave van Zeelandt aengenomen. Byvoeghsel. [Jn het jaer duysent vier hondert drieentneghentich werdt Hertogh Philips tot Romerswael voor Landtsheere ghehuldt in aller solemniteyt, ende daer werden die nieuwe keuren ter presentie der Staten van den lande besworen.] Ga naar margenoot+ Goes, anderssins ghenaemt Tergoes, is alleen gheheel ghebleven, gheleghen Noordt-waerts op eenen arm van de Schelde, ghenaemt Schenghe: het is een fraey stedeken, ende heeft veel oorboorlijcke privilegien. Ga naar margenoot+ Byvoeghsel. [Ontrent den jare duysent drie hondert vijftich is de stadt Tergoes met mueren ommeringt, ende met poorten gelijck een stadt besloten gheweest. Zy light in een leech marescagie landt, wel ghemuert, maer sonder strijckweeren. De Poorten slecht ende de Grachten niet wijdt. Dese stadt in het jaer duysent vijf hondert tweeentseventich van de Zeelanders onder het beleydt van Tseraets Gouverneur van Vlissinghen inde uyterste benautheydt geraeckt was. Maer zy is wonderbaerlijck verlost gheweest door den Collonel Montdragon, die met twintich vaendelen Walen op een leech water over de verdroncken landen te voet in het Eylandt gheraeckte. Het welck de belegghers vernomen hebbende, soo is soo grooten Ga naar margenoot+ schrick in haren Legher ghekomen, dat zy met groote schande ende confusie de belegheringhe verlieten ende de vlucht namen, vertreckende in hare schepen: met sulcken disordere datter wel twee hondert gheslaghen worden van de achterste, eer zy t'schepe konden gheraecken.] Van hier is gheboren gheweest Joachim Polites Greffier des hooghwysen Raedts van Antwerpen, een seer gheleert man, ende goed Poete, die onder andere veel schoone dinghen een seer fraeye Librye heeft. Oock is dit het Vaderlandt van Cornelis Baersdorp, Doctoor in Medicyne, ende groot Philosophe, eertijdts Medicijnmeester van Keyser Karel de vijfste, seer ghemeynsaem met hem. By Tergoes staet het dorp Barlandt Ga naar margenoot+ ghenaemt, van waer gheboren was Adriaen van Barlandt, een oprechtelijck geleert man, die de Cronijcke van Brabandt ende andere stucxkens vlytichlijc genoech geschreven heeft. Voorts heeft dit Eylandt van Zuydbevelandt verscheyden schoone dorpen ende heerlijckheden, onder welcke het lustichste ende vernaemste is Elfsdijck, meestendeels toebehoorende Frederick de Pierre Lucian Florentijn, waer uyt blijckt dat over al, volck van de Jtaliaensche natie ghevonden wordt. Oock heeft dit selve Eylandt schoone bosschen met wildt ghedierte om te jaghen, ende menigherleye ghenoechelijcke ende lustighe voghelen. Het derde Eylandt wort geheeten Noordbevelant. Ga naar margenoot+ Dit Eylant is eertijts soo vruchtbaer ende lustich geweest, datter voor de wellust van Zeelandt ghehouden werdt: maer de hooghe vloedt van het jaer duysendt vijf hondert tweeendertich heeft dit gantschelijck bedorven. Byvoeghsel. [Noordtbevelandt aen de Noordzyde ontrent het dorp van Wele was een vruchtbaer ende groot Eylandt, soo dat daer wel drie dorpen op stonden, wesende wel seven hondert ghemeten lants groot, streckende nae nieuwe Catz over Duyvelandt, ende nae het schryven van eenighe, aen Duyvelandt, soo dat de Schelde alleen tusschen liep. Maer dit al inliep in het jaer duysent twee hondert achtentachtentich Ga naar margenoot+ op Sinte Aechten dagh. Ende in het jaer duysent drie honder vier op Sinte Katharynen dagh dat uytghesonderde vruchtbaer Eylandt Vliete, daer op staende behalven Cortcheen, Swollekercke, Campe, Wissenkercke, Geertsdijck, Wele, Emelisse, Catz Hoecke, Weele, met meer heykens cappellen hebbende, als Vliete, Hamerste, Guytsterdijck, ende andere, oock mede inondeerde. Jn het jaer duysent vijf hondert dertich op Sint Felix dagh, over gheheel Zeelandt die vloeden vloeyden. Van welcke memorabele ende klaghelijcke watervloedt dese twee Latijnsche veersen ghemaeckt zijn gheweest, de date van het jaer ende den dach begrypende. Anno ter deno, post sesqui mille, Novembris
Quinta, stat salsis Zelandia tota sub undis.
Die van Cortcheen ende Catz bestonden heur quartier weder te bedijcken, ende in Polders te verdeelen, maer in Novembri snachts in het jaer duysent vijf hondert tweeendertich, | |
[pagina 282]
| |
door den vloedt het nieuwe werck afgheloopen werdt, den storm onversiens uyt den Noordtwesten over den hals vallende, ende ontallijcke veel menschen op heur bedden verdroncken. Die van Catz uyt liepen om den Dijck te besichtigen, ende bemerckende den quaden stant, nae den hooghen hil liepen, om haer lijf te salveren. Maer die vloedt overliep wel hondert vijftich menschen, uytghesondert andere ten platten lande: ende sedert dien tijdt gheheel Noordtbevelandt verloren ghebleven is.] Hier was een fraey besloten stadt genaemt Cortcheen, recht tegen over Vere gheleghen, die oock mede verdroncken is: soo dat men daer af niet anders en siet dan een uytsteeckende deel van den kercktoorn: ghelijck oock daer rondtom veel kercktoornen van de verdroncken dorpen uytkijcken, de welcke den Schippers ende Zeevaerders een teecken toonen van haer ongheluck, met wonder ende deernisse voor alle de ghene die het aenschouwen. Byvoeghsel. [De stadt van Cortcheen in het jaer duysendt vier hondert derthien by eenen Philips van Borssele ghefondeert, door eenen Backers oven gheheel verbrande, als zy maer een jaer ghestaen hadde: ende weder gherepareert ende met een Parochiekercke verciert, in het jaer duysent vijf hondert tweeendertich geheel inondeerde.] Maer nu ter tijdt wordt een deel van dit Eylandt soo seer ghehooght van de Zee door den aenworp van aerde ende sandt, dat men hopet het selve binnen korte jaren wederom te kryghen, ende het meeste deel in te dijcken. Ga naar margenoot+ Het vierde ende leste Eylandt van dese Oosteylanden is Wolfersdijck, het kleynste van allen: in welck maer twee dorpen en zijn, met redelijck veel weylandts. Byvoeghsel. [Wolfersdijck in het jaer duysent twee hondert achtentachtentich Zeelandt inonderende gheen noot en hadde. Dit Eyland aen de Westzyde na Walcheren over Arnemuyden, voortijdts wel noch soo veel voorlandts hadde als het nu wel groot is. Ende daer stondt een stedeken op ghenaemt Pied, met noch twee dorpen ghenaemt Tarmuyen ende Sabbinghe, al afghespoelt. Aen de Oostzyde Hertogh Jan van Beyeren een groote aenghegroeyde Schor weder dede bedijcken: maer lijdt weder veel afbreucks, ende wast aen de Westzyde ontrent Pied weder aen. Maer het is te vreesen dat men dit landeken maer drie mylen groot qualijck sal konnen houden: wesende een oudt spreeckwoordt: Zuydvliet ende Schenghen, loopen beyde om strenghen,
En hebben heur vermeten, Wolfaerts dijck op t'eten.
Die cogghe schepen aldaer in de Weel pleghen te komen, tusschen Nieuwerdijck ende Hongherdijck. Maer nu in de Oosterlandtsche Haven maer konnen komen.] Ga naar margenoot+ Aengaende de regeringhe van dese Eylanden van Zeelandt, daer zijn twee Conincklijcke Officieren oft Dienaren, ghenoemt Rentmeesters: de welcke daer (nae ghelijcke portie) groot aensien ende bewindt hebben: d'een te Middelborg woonachtich, is Rentmeester van het voornaemste, te weten van het West quartier, Bewesterschelde ghenaemt: d'ander te Zierickzee, is Rentmeester van't Oost quartier, Beoosterscheldt gheheeten. Dese zijn oock Stadthouders vanden Landtsheere, als Grave van Zeelandt, aengaende alle Leenen des Graefschaps: hebben oock den tytel van Raedtsheeren des Conincks: zijn daer en boven Ontfanghers van alle zyne inkomende goeden ende renten, daer zy reeckeninghe af moeten doen. Aen hen worden des Landtsheeren ordinantien bestelt, om die te doen verkondighen ende onderhouden: hebben voorts macht op het plat landt ende op alle dorpen te vanghen oft te doen vanghen alle quaedtdoenders: ende moeten de gevanghene tevoorschijn brengen inde twee Hooftsteden, met versoeck van recht, de selve te doemen oft te ontslaghen. Nu ter tijdt zijn in desen dienst, in het Oost quartier Hieron van Seroeskercke, Ridder, Heer der selver plaetse, daer hy den naem of voert: in het West quartier Philibert zijn sone, beyde vrome ende wel gheschickte Edelmannen. Het volk Ga naar margenoot+ van desen lande begheeft hem meestendeels tot Zeevaerdt ende visscherye: voorts oock tot landt te winnen ende beesten te houden: veel gheneeren hen met grof Sout in groote Ga naar margenoot+ menichte te sieden, te suyveren ende sneeuwit te maecken, welck daer van alle kanten met groote menichte ghebracht wordt: jae niet alleen en maecken zy het suyver ende wit, maer vermenichvuldighen het grootelijck met Zeewater ende kracht des vyers: te weten het Spaensch ontrent vijfenveertich, het Portugaels ontrent vijfendertich, ende het Vranckrijcks meer dan vijfentwintich op het hondert: welck voorwaer een weerdige ende treffelijcke saecke is. Dese konste, nae dat men in Historien leest, is wel over vier hondert jaren hier te lande gheweest, ende tot oprechte volmaecktheydt ghebracht, waer met hen menich duysent menschen, overmidts het groot ghewin, daghelijcks gheneeren. De moeders tale van Zeelandt is Nederlandtsch: maer want dit volk over al buytens landts reyst, ende binnens landts seer grooten handel ende ghemeynschap met de vreemdelinghen heeft, soo en isser schier noch man noch vrouwe, zy en spreken Fransoys, Spaensch, ende veel oock Jtaliaensch. De Zeelanders Ga naar margenoot+ zijn tot kennisse des Heylighen Kersten gheloofs ghekomen ter tijt van Sint Willebord voorseydt, die in alle dese ghewesten van Zeelandt, Hollandt ende Vrieslandt, langhe voor de tyden van Carel de Groote het Woordt Gods openbaerlijck heeft verkondicht, ontrent het jaer ses hondert twintich. Dese Eylanden, ghelijck men beschreven Ga naar margenoot+ vindt, zijn (om soo te spreecken) uyt de Zee ghevischt, ghetrocken ende ghewonnen, langhen tijdt voor Karel Martel, Pipijns Vader, van de Denemarckers, de welcke doorgaens oorloghende teghen d'Engelsche ende Fransoysen, dese Sandtplaten ende hoogh- | |
[pagina 283]
| |
den hebben verkoren, midts die doen seer bequame ende wel gheleghen plaetsen waren om den vyandt te bestoocken, vertreck te nemen, ende gheroofde buyten te bewaren. Zy Ga naar margenoot+ namen aller eerst Walckeren in, ende dit van de Zee bevrydende, bouwende ende winnende, hebben het beghost te betimmeren ende te bewoonen, besonderlijck ter tijdt als de vermaerde Rollon de Dene daer is gheweest, de Ga naar margenoot+ welcke (soo Paulus Emilius betuyght) ghedroomt hebbende dat hy lazerich was gheworden , ende hem in een klare fonteyne onder Ga naar margenoot+ aen eenen hooghen bergh wasschende, genesen werdt, ende alsoo gheklommen was op de hooghde des berghs, heeft desen droom zynen volcke des morghens vertelt: onder de Ga naar margenoot+ welcke een ghevanghen Christen hem desen droom heeft uytgheleght ende gheseyt: Heere dese lazerye is uwen valschen Afgoden dienst, daer ghy met besmet zijt: het wate van de klare fonteyne is het heylich water van de Vonte des Doopsels, welck u suyveren ende reynighen sal: als ghy dan ghesuyvert zijt, soo suldy lichtelijck tot de hooghde des berghs, dat is tot hooghen staet gheraecken. Rollon in dit bediedtsel goedt behaghen Ga naar margenoot+ hebbende, is uyt desen Eylande ghetrocken omtrent het jaer neghen hondert, ten tyde van Coninck Carel de Simple, ende met een machtich krijchsheyr in Vranckrijck ghekomen, in het gheweste ghenaemt Neustria, terstondt zynen krijchslieden ende vrybuyters verbiedende eenighe schade in het landt te doen, ende heeft der eerste Kercke die hy vondt, veel kostelijcke ghiften gheschoncken, zijnde hier toe beweeght door Godtvruchticheydt, oft soeckende des volcks danck ende gunste alsoo te behalen: heeft voorts oock om het volck beter t'zynen dienste te betrecken, ghetrouwt de dochter van Berengaris Grave van Beauvais: ende want hy hem stelde als een Godtvruchtich ende ghesedigh Ga naar margenoot+ Vorst, soo werdt Rowaen, de Hooftstadt der selver Provincien, daer hy met zynen Legher te velde lagh, hem overghegheven: aenghesien Coninck Carel overmidts zyne slechticheydt ende tweedrachticheydt teghen zyne Landtsheeren, gheen ontset oft bystandt der stadt en dede. Deze Rollon siende dat zyne saecken goeden voortganck hadden, heeft hem terstondt daer nae Kersten laten doen Ga naar margenoot+ ende doopen, door Francion Bisschop van Rowaen, ende is over de Vonte gheheeten Robert, nae Robert Conincks Odons broeder, die hem als Peter over de Vonte hief. Korts hier nae, soo Rollon over al gheluckich ende voorspoedigh in zyne saecken was, werdt Coninck Carel benoodicht ende bedwonghen met hem te overkomen, ende heeft hem Hertogh van Neustrien ghemaeckt, het Ga naar margenoot+ selve heetende Normandien, nae den naem van zyne Normannen: want de oude Fransoysen, ghelijck oock de Nederlanders ende Vlaminghen, heeten de Denen oft Denemarckers ghemeynlijck Normannen, dat is Noordmannen, oft mannen van Noordt. Nae de aflyvicheydt van Rollon is Wilhelm zijn sone Hertogh gheworden: ende het gheluck is desen gheslachte soo gunstich gheweest, Ga naar margenoot+ dat zy niet alleenlijck langhen tijdt het Hertoghdom van Normandien ghesticht, vermeerdert ende onderhouden hebben: maer oock haren naekomelinghen alsulcken wegh ghewesen, dat sommighe van dien naemaels, Apulien, Calabrien, Napels ende Sicilien den Griecken afghenomen, ende langhen tijdt beheerschapt hebben: d'andere hebben het Ga naar margenoot+ gantsch Koninckrijck van Enghelandt ghekreghen ende verovert in het jaer duysent sevenentsestich, ter tijdt als Hertogh Wilhelm de Bastaert, met de hulpe van Boudewijn Grave van Vlaenderen zijn behoudt Vader, den grooten slach ghewan teghen Koninck Harald, gheweldigh inhouder des Koninckrijcks van Enghelandt: deshalven de Fransoysen desen Hertoghe Conquerant, dat is: Verkrygher, hieten. Hy stelde nieuwe wetten ende ordinantien in Enghelandt, welcke bykants al de selve zijn die noch hedensdaechs onverbreeckelijck onderhouden worden, hem altijdt noemende ende houdende als Stichter ende Vader des Koninckrijcks. Het gheluck is desen gheslachte soo gunstich ende gestadich ghebleven in dit Koninckrijck dattet tot noch toe blijft regnerende: ende het vrouwelijcke gheslacht daer af regeert nu noch teghenwoordichlijck het Koninckrijck van Schotlandt. Maer wederom komende tot onse voorgaende reden van Zeelandt: Als Walckeren dus opghekomen ende vermeerdert was ter tijdt van Rollon, soo zijn daer nae allenskens schier alle d'andere omliggende Eylandekens oock gheschickt ende wel bewoont gheworden. Voorts nae veel veranderinghen ende twisten in dese landen ghekomen, Ga naar margenoot+ zijn die ten lesten met gheweldt van wapen, niet te min oock met menigherley schijn van recht ende reden, gheraeckt onder de heerschappye der Graven van Hollandt. Maer in het jaer onses Heeren duysendt seven, ter tijdt als Keyser Hendrick de derde het Eylandt van Walckeren ende meer andere Eylandekens geschoncken hadde Boudewijn metten Baerde, Grave van Vlaenderen, soo zijn tusschen de Vlaminghen ende Ga naar margenoot+ Hollanders seer langhe ende sware oorloghen gheresen, met wonderlijcken voortganck: besonderlijck de grouwelijcke slach in het jaer duysendt twee hondert drieenvijftich gheschiedt, alwaer Floris Wilhelms des Roomschen Konincks broeder, ende Loyes Vorst van Cleve het krijchsheyr van Margriete Gravinne van Vlaenderen alsoo vernielden by Walckeren, datter wel vijftich duysendt Vlaminghen werden verslaghen (ghelijck sommighe schryven) ende wel soo veel verdroncken,ende schier soo veel oock ghevanghen, onder welcke waren Guido ende Jan van Dampiere, der voorseyder Margrieten sonen, Tibout Grave van Guise, Godevaert Grave van Berry, ende meer dan twee hondert ende dertich andere Heeren ende Ridde- | |
[pagina 284]
| |
ren van grooten staet. Meyer de Vlaemsche Ga naar margenoot+ Historyeschryver verklaert (welck waerschijnlijcker is) dat het ghetal der verslaghenen was ontrent dertich duysent: ende dat de Keyser door dese gheluckighe overwinninghe seer verhooveerdicht van gheenen peys meer en woude hooren spreecken, der voorseyder Margrieten seer sware conditien voor houdende. Maer twee jaren, nae desen voorspoedt, werdt hy selve te velde verslagen van zyne wederspannighe Vriesen: ende alsoo na Ga naar margenoot+ zijn doodt is terstondt de peys ghemaeckt tusschen Margriete ende Floris des overleden Konincks broeder: soo dat hier door, midts een groote somme ghelts daer by, de ghevanghen Vlaminghen verlost werden: ende voorts oock een houwelijck ghemaeckt tusschen Floris den vijfden, des voorseyden Konincks sone, ende Beatrix Margrietens nichte, te weten Guidens haers oudtsten soons dochter: door welck verdrach ende maeghschap de Vlaminghen alle recht ende ghesech dat zy in Zeelandt hadden oft mochten hebben, den Hollanders overghaven als tot houwelijck goedt. Ende ter selver tijdt is de Heerlijckheydt van alle dese Eylanden tot een Graefschap ghemaeckt. Maer de voorseyde vrede ende verdrach en duerde niet langhe. Want Guido Dampiere, Grave van Vlaenderen gheworden zijnde, en mocht niet lyden dat de Graven van Hollandt Walckeren besitten souden: deshalven de oorloghe wederom uytbarste: die tusschen dese twee Graefschappen noyt gantschelijck en heeft eynde konnen ghenemen, tot dat Zeelandt met Henegouwe, Hollandt ende Vrieslandt t'samen ghevoeght, den Goedertieren Hertogh Philips van Borgondien toe gekomen zijn by redenen ende middelen in de beschryvinghe van Hollandt verklaert. Aldus zijn de Zeelanders onder de heerschappye des Huys van Oostenrijck gekomen: ende werden van wegen des selfs gheregeert door den Prince van Orangien, de welcke oock Gouverneur is van Hollandt ende van de Heerlijckheydt van Utrecht, soo ick hier voor gheseydt hebbe. Byvoeghsel. [Die van Zeelandt verweckt door den thienden penningh, van de Spaensche regheringhe hebben haer onder hunnen ouden Stadthouder den Prince van Orangien begheven, ende ghevoeght mette Vereenichde Landen, als een vry landt niet willende Spangien onderworpen zijn. Ende zijn mede met de andere Vereenichde Provincien by het Tractaet van Treves voor vrye Landen verklaert, ende werden noch by hare Staten gheregeert, Stadthouder zijnde ende Admirael Prince Maurits van Nassouwen, sone van den voorleden Willem Prince van Orangien, die voor zijn deel als tweede sone besit, ghegoet ende gehult is in het Marckgraefschap van der Vere ende Vlissinghen, dat zijn Vader kochte voor 144600 gulden in het jaer duysent vijf hondert eenentachtentich, van den sterfhuyse van de leste erfghenamen.]
Ende hier met zy ghenoech ghesproocken van Zeelandt. Laet ons nu voorts het edel Vlaenderlandt beschryven. |
|