Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Beschryvinghe van Vtrecht.

HEt landt van Vtrecht is een heerschappye op zy selven, hoe wel by Hollandt seer vast ghevoeght, hebbende Vtrecht voor de Hooftstadt, met vier andere schoone ende vernaemde besloten steden, te weten Wijck te Duerstede, Rhenen, Amersfort + ende Montfort: ende daer en boven meer dan tseventich dorpen. Noord, West, ende Zuydwaerts ist bykants gheheelijck omcinghelt met het Graefschap van Hollant, ende Oostwaerts met Ghelderlandt. De landouwe is goet ende vruchtbaer, meer ghebouwt ende besaeyt dan Hollandt, want het hier hoogher ende droogher is. Maer eer wy toonen hoe dit landt onder de heerschappye des Huys van Oostenrijck is gekomen, soo moeten wy eerst in sonderheydt wat segghen van de Hooftstadt Vtrecht, ende van d'andere steden daer onder ligghende. Ten eersten segh ick dan, dat de stadt van Vtrecht (soo sommige schryven) in het begin ghenaemt is gheweest + ANTONINA, van Antonius Roomsch Senateur, de welcke overmidts de tyrannye van Keyser Nero uyt Roome vluchtende, herwaerts is ghekomen, ende heeft dese stadt ghesticht. Andere vertellen datse door Marcus Antonius Stadthouder van Julius Cesar doen hy Galliam overwonnen hadde, gesticht ende alsoo ghenaemt is. Sommighe andere schryven datse desen naem ghekregen heeft van den Keyser Marcus Antonius Pius, diese wederom opghebouwt heeft. Het zy soo het wille, altijdt blijft dit seecker ende ghewis, dat dese stadt langhen tijdt Antonina gheheeten is: soo men by verseeckeringhe van veel Schryvers, ende aen seer oude medalien ende munten aldaer ghevonden, oock aen veel andere teeckenen wel lichtelijck bemercken + kan. Is daer nae verwoest van de Wilten, die ter selver stede een groot sterck Slot ghemaeckt ende Wiltenborg ghenaemt hebben: welck daer nae van Coninck Dagobert, Clotaris sone, met gheweldt inghenomen, + ende veel stercker dan te vooren opghebouwt, Trajectum gheheeten is gheweest: midts dat hier eenen grooten treck, lijdt ende passagie was van alle kanten, daer oock den tol van alle koopmanschap betaelt werdt: waer af het den naem Trajectum in Latijn noch hedensdaeghs behoudt. Zy is ghelegen + op den ouden grondt des Rijns, die voortijdts, eer hy in de Lecke den loop nam (ghelijck in zijn beschryvinghe gheseyt is) alhier passeerde in de Zee vlietende: in der voeghen dat noch op den dagh van heden de wateren die de inwoonders van alle kanten met grachten ende goten door de stadt brenghen, ende van daer effen door Woerden ende Leyden doen loopen, lancks den selven wech ende gront die den voorseyden Rijn plach te houden, van hier af, ende niet veel voorder, den Rijn ghenaemt worden. Dese stadt heeft een seer wonderlijcke gheleghentheydt: want ick en weet nerghens ter werelt de steden soo nae by malkanderen ligghende: in der voeghen dat men + t'Vtrecht uytgaende op eenen dagh kan reysen alwaer men wil tot in vijftich besloten steden toe, rontom ghelijcke verre van daer gheleghen, soo onse Caerte bewijst: al t'samen toebehoorende den Catholijcken Coninck, de welcke ter selver plaetsen wesende, hier in seer groote genoechte hadde, doen het hem geseyt ende ghetoont werdt. Het is kennelijck ende openbaer dat drie treffelijcke mannen, een weddinghe om dese saecke hebben ghedaen, ende het werdt waerachtich bevonden, soo voorseyt is. Daer en boven blijckt oock dat een man s'morghens t'Vtrecht uytgaende, mach gaen wandelen tot een van sesentwintich steden daer het hem belieft, ende aldaer zijn noenmael houden ende goede ciere maken, ende des avonts wederom t'huys zijn avontmael komen houden. Vtrecht heeft een schoon + ende sterck Slot, welck Keyser Karel de vijfste heeft doen bouwen, korts na dat hy Heer van het landt is geworden, gelijck wy hier na noch sullen verklaren, ende is Vredenborg gheheeten.

 

Byv. [Al het landt dat die Rijn omhelsde, voortijdts Batavien ghenoemt werdt. Maer alsoo ter aerden gheen gheduericheydt ofte vasticheyt in wesen en is, ende dat door verscheyden occasien veel veranderinghe valt: soo is oock Batavien veranderinghe van name ende palen onderworpen gheweest, ten deele door de eergiericheydt der Bisschppen van Vtrecht, de welcke metter tijdt, eensdeels door usurpatie, eensdeels door donatie, een wijdt ghebiedt ghekreghen hebbende: een goet ghedeelte van Batavien van zijn oudt recht ende name berooft is. Eensdeels oock door de begheerlijckheydt der Gheweldighe, de welcke den Conincklijcken stam, zijnde oft geheel uytgegaen oft afghebroken, het beste deel van het Eylandt voor haer hebben ghehouden, ende dat selve op haren name overgeset hebbende, hebben het verandert, soo wanneer de macht der Romeynen wanckelbaer zijnde (door welckers wapenen, gelijck zy geholpen was gheweest, alsoo hielp zyse oock) dit Eylandt (niet beschermt zijnde) is ten buyten gevallen. Alsoo is een deel den genen die beneden den Isel woonen geworden, een deel is beseten geweest van de Bisschoppen van Vtrecht, ende dat door de weldaet der Coningen der Fransoysen, onder den selven tytel als de Graven van Hollant, met grooten twist ende strijt: de Graven van Geldre hebben het leste deel tot haer getrocken. Maer het deel onder den Bisschop van Vtrecht ghekomen, heeft zynen naem van de Bisschoplijcke stadt genomen, ende is het Sticht van Vtrecht ghenoemt gheweest. D'eerste Bisschop

deser stadt is geweest Willeboort, een Engelsch Sassenaer, in het jaer 690 overghekomen, met elf medeghesellen om Christum te predicken, tot Pipinum: de welcke willich zijnde in het uytdeelen des broots aen den armen, wert van hen Willich broot ghenoemt, ende den naem Willeboort behiel. Dese in Vrieslandt ghesonden + om Radbod ende zijn volck tot den gheloove te bekeeren ende te doopen: ende aldaer niet konnende voorderen, uyt oorsaecke van de hartneckicheydt deses Conincx, keerde weder nae Oost Francken landt (alsoo doen ghenaemt) welck Vtrecht is, van waer Pipijn Radbod hadde verjaecht. Welck landt hy gheheel totten gheloove bekeerde, ende bouwde weder de Kercke van Sint Thomas, de welcke de Coninck Dagobert ghefondeert hadde, daer hy een Vonte liet stellen om te doopen. Daer nae werdt hy van Pipijn te Roome ghesonden by den Paus Sergius, de welcke hem ghehoort hebbende, ende verstaen den grooten yver die hy hadde tot de verbreydinghe des Heylighen Euangeliums, maeckte hem Aertsbisschop van Vtrecht, hem den name van Clement gevende, in't jaer 697. Aldus is hy weder ghekomen van Roome nae Vtrecht, om in het besit van zijn Bisdom te komen, alwaer hy dede bouwen een Kercke ter eeren van Sint Martijn, Bisschop van Tours, ende heeft aldaer zynen Bisschoplijcken stoel gheset, voor hem ende zyne naekomelinghen. Als Willeboort ghestorven was, werdt Bonifatius (te vooren Winfridus genoemt) de tweede Bisschop van Vtrecht. Dese in den jare 738 stichte een Canonicke Cloosterkerck tot Vtrecht, ghenaemt S. Salvatoors Monster. De voorseyde + Bonifacius in Vrieslandt gereyst zijnde om het Christen geloove aldaer te predicken, is tot Doccom met tweeenvijftich medegesellen omghebrocht gheweest, als hy dat Bisdom van Vtrecht sesthien jaer berecht hadde. Nae hem is Gregorius een Duytsch de derde Bisschop gheweest, in het jaer 753: die tot successeur hadde in het jaer 782 Adelbricum een Enghelsch Sassenaer: ende dese Theodardum een Vries, in het jaer 794. Nae desen volchden Harmacarus een Vries, in't jaer 800; Rixfridus mede een Vriese, in het jaer 827. Nae hem het Bisdom bediende Fredericus uyt Vrieslandt gheboren, de achtste Bisschop. Dese reysde naer Walcheren, alwaer hy den Grave Eggert ende zijn volck bekeerde van haer quaet leven. De selve is op den 17 Junij + in den krocht van Sint Salvatoors Kercke van twee moordenaers omghebracht geweest: om dat hy Lodewijck den Keyser bestraft hadde, dat hy met Judith de Keyserinne (wesende naenichte) in houwelijcke ghetreden was. Nae hem zijn ghevolcht Albericus in het jaer 838: Lutgerus 845: Hungerus 856; tot wiens tyde den uytganck des Rijns tot Catwijck versandde ende verstopte, ende Sint Jeroen tot Noordwijck vermoordt werdt: Odibaldus 866: Ogiboldus 901: Radbodus, alle Vriesen, ende dese uyt den Conincklijcken stamme: Baldericus van Cleve, die de Denen verjoech ende S. Martens kercke verbeterde. Nae hem hebben dit ampt bedient Volcmarus een Vries, in't jaer 977: Balduinus de eerste een Hollander, 990: Ansfridus die neve van Carel de Groote, 994: Adelboldus een Vries, die de Domkercke van nieuws dede bouwen, ende het Collegie vermeerderde, in't jaer 1008: Barnulphus, 1027, die de kercken van S. Pieter ende van S. Jan Baptista ghesticht heeft: Gulielmus de eerste, des Stadthouders van Gelderlandt Windekindt sone, in't jaer 1054, hy verwerf van Henricus de vierde het Graefschap van Hollandt aen't Bisdom, ende met hulpe van Govert metten Buyl heeft verslaghen by Leyden Robrecht de Vries. Conradus een Edelman is nae desen gevolcht + in't jaer 1075: dese beleghert van Grave Dirck in het Casteel van Iselmonde, wert ghedwonghen hem selven over te gheven in de ghenade van den Grave met de plaetse. Ende eyndelijc hem te restitueren, gheheel zijn landt van Hollandt. + Dese fondeerde tot Vtrecht de kercke van de maget Maria. Nae hem quamen Burchardus in't jaer 1099: Godebaldus een Vries 1112, fondateur van het Clooster Oostbroeck ghenoemt: ende Andreas sone van den Grave van Cuyck, een zedich Prelaet, 1128. Dese twaelf Canonicken tot Staveren om haer quaedt leven afsette, ende nieuwe verordonneerde. In zijn stede quam Herbertus in het jaer 1148, de welcke met zijn ornamenten Graef Dirck de seste te ghemoete trock, om zyne ondersaten te verlossen: ende nae hem zijn ghekomen Hermannus door gunste van de omliggende Princen verkoren, 1150: ende Godefridus van Rhenen, 1156, die tegen de Geldersche bouwen liet Horst, ende tegen de Hollanders Montfort, tegen de Vriesen Vollenhove, ende teghen Vtrecht selve Woerden, met vier Casteelen: Balduinus de tweede des Graven van Hollandts sone: Arnoldus van Isenburch, 1196: Theodoricus de eerste, in het jaer 1198: Theodoricus de tweede, teghen de Graven van Hollandt ende Gelderlandt oorloghe voerende, 1198: Otho de eerste, des Graven van Gheldre broeder: Otho de tweede, die broeder van den Grave van der Lippe, van Rodolphus van Coevorden (als hy het slot belegherde) verslagen: Willebrandus des Graven van Oldenburchs sone, die over de doodt van Otho wrake dede: Otho de derde, Graef Willems sone van Hollandt, 1233, de welcke veel van zyne patrimonie goederen verkochte, om de schulden van het Bisdom te betalen: Gossuinus van Amstel, 1249, overmidts zyne onbequaemheydt afgheset: Henricus de eerste, 1251, de welcke de Heeren van Amstel ende van Woerden ghevangen nam, Vredelandt stichte ende het Collegie tot Steenwijck: Joannes de eerste van Nassouwen een wereltlijck man in't jaer 1267 het Bisdom regeerde, tot dat Joannes de tweede verordonneert wert, die aen het Bisdom veroverde Vredelandt ende Montfort, ende Herman van Woerden hem onderdanich maeckte: Gulielmus de tweede, in't jaer 1296, die Iselmondt in kreegh, maer by Vtrecht ongeluckelijck strydende, van den Hollanders verslagen werdt. Na hem zijn gevolght Guido, de broeder van Grave Jan de tweede van Hollandt: ende in den jare 1317 Fredericus de tweede van Zierick, tot wiens tyde Sint Martens toorn ghebouwt werdt: Jacobus van Oosthorne, 1322: Joannes de derde van Diest, 1323, die het Collegie tot Amersfort stichte: Nicolaus Caputius vanden Paus Bisschop + ghemaeckt, maer heeft het vrywillich geresigneert, in het jaer 1341: Joannes de vierde van Arckel in't jaer 1342, hy bemuerde Rhenen ende Hardenburch, bouwde oock het Duytsche huys binnen Vtrecht: Joannes van Vernenburch de vijfste, die Amersfort bedwong, 1364: Arnoldus des Graven van Hoorn sone, de welcke Bisschop van Luyck gemaect, tegen recht een jaer uyt het Bisdom hiel Florentium Wevelichovium, willende beyde de Bisdommen behouden: maer Florentius die een voorsichtich man was, heeft dit niet tegenstaende het Bisdom verkregen, ende veerthien jaer geregeert. Hy fondeerde het Cathuysers Clooster tot Vtrecht, ende ruineerde de Casteelen van Eerden, Azoelen, Lagen, + belegherde Montfort, repareerde Vollenhove, Stoutenburg, Vredelant ende Eembrugge. Zijn successeur was Fredericus de derde van Blanc-



illustratieuitvergroten
TRAJECTVM


kenhem in't jaer 1393. Dese heeft het Bisdom seer verbetert, onder andere kreegh in Trent, Coeverden, veroverde Groeninghen, Helten, Crijnce: hy bedwong Stellingwerf, Stotuswerf, ende Eversteyn, t'zynen tyde werdt het Collegie tot Culenborg verordonneert. In zijn stede quam Suederus van Culenburg, in het jaer 1423, de welcke door Jan van Renesse verdreven, hem tot Dordrecht onthiel, ende keerde noyt weder, hoe wel hy ghedachvaert werdt: dus werdt hy by sententie van den Paus Eugenius de vierde van zijn officie gepriveert. In het jaer 1430 was Rodolphus van Diephout zijn successeur, teghen den welcken de Hollanders, Zeelanders ende Vriesen rebelleerden: ende werdt oock afgeset van den selven Paus, ende in zijn plaetse gestelt Walravus des Graven van Meurs sone. Maer Rodolphus het hooft boven hiel door hulpe van Philips van Bourgoignen, ende met practijcke binnen Vtrecht quam, ende Jacob van Gaesbeeck ghevanghen nam, daer hy uyt gheraeckte, met conditie dat nae zijn doodt Wijck te Duerstede ende Abcoude op de Bisschoppen van Vtrecht komen souden. De selve Bisschop van de Ghemeynte bemindt, dickwils partye van de Magistraten was. Diephout ghestorven zijnde, is Bisschop ghekoren gheweest in het jaer 1455 Gisbertus + van Brederode, teghen den welcken door Philips van Bourgoignen inghedronghen werdt David van Borgoignen, dien hy plaetse maecte: nochtans van David met eenighe zyne maghen ghevanghen genomen werdt, ende de oude Reynout van Brederode seer gepynicht, met grooter moeyte uyt de ghevanckenisse geraeckte. De selve David die van Deventer ende Overijssel hem onderdaen maeckte: ende ten lesten in de oorloghe tusschen het Sticht ende Vtrecht ghevanghen werdt: ende is daer na den + 23 Aprilis 1496 ghestorven. Nae desen is ghevolght Fredericus de vierde van Baden, in het jaer 1496, een vreedsaem man, die alsoo hy dat Bisdom met ruste ende vrede beseten heeft, heeft hy by vrye resignatie het selve overghegheven aen Philips van Bourgoignen: de welcke door inductie des Keysers Maximiliaen ende Carel de bedieninghe aengenomen, ende dat Bisdom vreedsamelijck bedient heeft. In het jaer 1524 Henricus de tweede, sone des Palsgraven, wert Bisschop ghekoren, de welcke ten eynde van vijf jaer zijn Bisdom resigneerde, uyt oorsaecke van de troublen ende borgherlijcke oorloghen: ende het Bisdom werdt in het jaer 1529 ghegheven Gulielmo Enckvorst Cardinael, maer hy bleef te Roome. Na wien quam in't jaer 1533 Georgius van Egmont, sone van Jan de eerste Grave van Egmont, Heere van Hoochtwoude ende Aertswoude, item Abt van Sint Amand. Dese is gestorven in het jaer 1559, als hy het Bisdom 25 jaren bedient hadde. Dese hadde tot successeur Fredericum van Tautenberg, de vijfde dies naems, een geleert ende dapper man: maer seer vreck ende karich. Hy regeerde het Bisdom ontrent twintich jaer, ende sterf in den jare 1580 in de Oogstmaendt. Nae den welcken gheen Bisschop van Vtrecht meer gheweest en is, de Heeren Staten het selve aen haer treckende. De voorseyde Bisschop tot zynen tyde moest gedooghen + in't jaer 1566 de furie van de Ghemeente, op den 24, 25 ende 26 Augusti besich met het beeldtstormen: ende hier mede niet te vreden zijnde, versochten een Kercke tot openbare exercitie van de Ghereformeerde Religie met dreyghementen aen den Magistraet, die daer mede seer beladen was. Ende en conden haer niet vernoegen, sonder te treden met heur in eenich accoordt, by advijs van den Provincialen Raedt, by provisie, ende op het behaghen soo wel van de Regente, als van den Prince van Orangien. De welcke hier en tusschen in Hollandt nederghekomen, heeft tot Vtrecht alle neersticheydt ghedaen, om de Ghemeente ende die vande Religie te veraccorderen ende in stilte te houden. Maer die Ghereformeerde stoutmoediger werdende, tot Vtrecht haer predicatie op eenen tijt bestonden te doen, beneffens het Casteel buyten Sinte Catherynen poorte. De Casteleyn gheboodt haer van daer te vertrecken, het welck zy weygherden: waerom hy met groot geschut op haer heeft gheschoten, ende alsoo doen vertrecken. Waer door groot rumoer is gekomen, het + welck met groote moeyte door den Prince ghestilt: ende tusschen den partyen een accoort gepubliceert werdt. Maer de Prince van Orangien vertrocken zijnde, het ghetal der Ghereformeerde meerder ende meerder wert: waer door de Magistraet binnen Vtrecht bevreest, oock mede door het aennemen der knechten by den Heere van Brederode, heeft aen de Regente versocht den Grave van Megen derwaerts te willen senden, met een regiment krijchsknechten, tot verseeckeringhe van hare stadt, in dangier wesende. Waer door de Grave van Meghen in + alder haest in vijf daghen tijdts tot binnen Vtrecht gekomen is met zijn gantsche regiment, tot groote verschrickinghe der Ghereformeerde: hy leyde op het Casteel drie hondert mannen, dede des stadts aenghenomen knechten monsteren, ende op de Waert een sterckte maeckte om de uytloopen van die van Vianen te beletten. Ende alsoo bleef de stadt verseeckert voor den Magistraet, ende het lant beschut voor den inval der soldaten van Brederode, sonder dat yemant hem meer opposeerde. Ende is alsoo voorts onder de ghehoorsaemheydt des Conincx (gheduerende de troubelen) eenen tijdt ghebleven. Maer in het jaer 1574 den sevensten Decembre de gemutineerde Spanjaerden van het belech van Leyden ghekomen, quamen voor de stadt van Vtrecht, daer zy de poorten ghesloten vonden. Ende alsoo zy van Hierges, van Floyon ende van Baldeus selve waren ghedeclareert voor rebellen des Conincks, soo wert den volcke toeghelaten, als vyanden die doot te smyten waer zy konden: Daer toe die van Vtrecht niet seer te bidden en waren. Waeromme de Spanjaerden stroo, peck, hout, ende buskruyt, tot Vtrecht aen de Weertpoorte gebrocht hebben, om die door te branden. Maer de borgers uyt treckende, hebbense daer van ghedreven, ontrent vijftich doodt smytende. Daer nae den 17 Decembris, meynden zy met haren Eletto Jan + Bianco S. Catherina poorte smorghens voor den daghe met leeren te beklimmen, alsoo zy deden: Ende een deel was alreede opgeklommen, steeckende eenighe van de wacht doodt. Maer de borghers toeloopende hebben die weder afgheslaghen met grooter kloeckheydt, alwaer oock den Eletto (die gesworen hadde binnen Vtrecht te komen, al soude het hem zijn leven kosten) doodt bleef, nae dat hy hem mannelijck teghen de borghers hadde gheweert, die soo daer op verhit waren, dat die van den Casteele Vredenburch, om de Spanjaerden haer medegesellen wat bystansts te doene, best dochten de borghers van meer dootslach te beletten met haer geschut, daer mede 'tgevecht gescheyden wert, soo datter maer twee hondert Spanjaerden doodt bleven, ende alsoo werden zy bevredicht. Daer na als de Pacificatie van Gent besloten werdt, tot de welcke die van Vtrecht oock consenteerden, om de oorloghe van hare grensen te weeren, na vryheydt haeckende: in't jaer 1577 den 13 Februarij met alle gewelt 'tCasteel

van binnen ende van buyten belegherden, alsoo + dat de Spanjaerden die daer op laghen, bedwonghen werden het selve over te gheven by appointment in handen van den Grave van Bossu, nu wesende ten dienste van de Generale Staten. Daer nae is de stadt weder onder het gouvenement van den Prince van Orangien ghekomen, ende het Casteel is naemaels gheheel afghebroocken met consent van Don Johan, die vreesde dat den Prince daer in vaster nestelen soude. Maer in het jaer 1579 de + Generale Staten merckende dat de Prince van Parma sochte de landen te doen scheyden d'een van den anderen, hebben daer teghen haer ghesocht te verseeckeren met een naerder eenicheyt ofte verdrach van Vnie, die zy tot Vtrecht gheraemt ende besloten hebben, in het selve jaer den 29 Januarij. Te weten, die van den Hertoghdomme van Gelderlandt ende Graefschap van Zutphen, mette Provincien van Hollandt, Zeelandt, Vtrecht ende Vrieslandt, ende die omligghende quartieren tusschen den Eems ende Lauwer gheleghen: Naemaels hebben haer oock ander landen ende steden by ghevoeght, ende hebben raedtsaem ghevonden haer naerder ende onderlingher met malkanderen te verbinden, ende te vereenighen. In het jaer 1587 is tot Vtrecht grooten twist in het gouvernement + des Stifts ende des Landts ghevallen, eensdeels vermengt zijnde met de Religie: soo dat zy daer over een groot deel van de beste Borghers ende Magistraten uyt der stadt gheset ende ghebannen hebben, ende sommighe vreemde in het gouvernement ghestelt, 'twelck Leycester genoech bevestichde. De Heeren Staten om hier inne te remedieren, hebben gheordineert ende verwillicht den Grave van Meurs hem binnen Vtrecht te onthouden, ende haer voornemen te executeren, daer toe verwachtende goede occasie. Als nu in het jaer 1588 in het beghinsel van October, aldaer de Magistraet soude verandert worden: soo hebben de Regierders voorseyt den vijfden Octobris binnen Vtrecht snachts in wapenen gekomen, ende hebben het Stadthuys beset, meynende eenighe Borghers te vanghen, ende haer van andere te verseeckeren, die zy suspecteerden, dat zy haer souden setten teghen het verstellen van de Wet: oock soeckende middelen om den Grave van Meurs van daer te dryven. Hier op heeft de + Grave van Meurs hem oock inde wapen begeven, als of men zynen persoon wilde aentasten, ende heeft de borgers tot zyner hulpe gheroepen, die terstont hem byghevallen zijn, ende hebben de ander vermeestert: Capiteyn Cleerhaghen, die daer binnen lach met zijn vaendel, als hy op het rumoer na het Stadthuys was gaende, werdt hy dweers door zijn lijf onnooselijcken ghesteecken, maer hy heeft nochtans het leven behouden: Capiteyn Trillo zijnde Schout van de stadt, werdt ghevanghen: ende den Borghemeester Deventer ende andere werden van Meurs verseeckert. Eenighe Enghelsche Peerderuyteren quamen in wapenen, ende hielden haer stille, alsoo oock de vaendelen van Cleerhaghen ende van Villers, gheen partye aennemende: ende soo werdet al stille. S'anderdaechs quamen de uytgheweeckene uyt Hollandt weder t'huys: ende daer na vestelden zy de Wet, volghende haer oude ordinantien ende privilegien, waer mede de stadt ende het landt van Vtrecht weder met Hollandt als goede Bontghenooten vereenicht werdt, haer in alles conformerende mette andere landen, daer de Grave van Meurs eenen generalen sonderlinghen goeden dienst aen dede: de ghevanghen werden naemaels los ghelaten.]

De stadt is groot ende machtich, met seer schoone ende vercierde huysen over al met fraeye ende wonderlijcke kelderen. Hier zijn + seer schoone Kercken: onder welcke vijf oude ende heerlijcke Domkercken de voornaemste zijn: te weten Sint Martijns, Sint Salvators, eertijdts Sint Bonifaes geheeten, Sint Pieters, Sint Jans, ende onser Vrouwen, ende dese is een uytnemende schoone wel gebouwde Kercke, ghesticht van Keyser Frederick Barbarossa, welck hem tot boete ende breucke gheset was van den Paus, om dat hy de heerlijcke stadt Milanen met alle de Kercken ende Heylighe plaetsen verwoest hadde.

Byv. [Tot een groot verwonderen was het, doen men onser Vrouwen Tempel fonderen soude, dat men een plaetse vernam oft een wel, waer op met niet bouwen mocht, noch stoppen konde met steenen noch ander materialen, alles daer in sinckende (diesghelijcks wy oock van den Tempel van Diana lesen) maer ten lesten met Ossen huyden beleyt wert, ende daer op het fondament ghestelt, vasticheydt maeckte. Tot welcker ghedachtenisse dese Latijnsche veersen ghemaeckt zijn:

Accipe posteritas, quod post tua secula narres,
Taurinis cutibus fundo solidata columna est.]

Maer boven alle de voorghenoemde, is de + Domkercke van Sint Martijn de kostelijcste ende heerlijckste. Aldaer Keyser Karel de vijfste de Orden van het Gulden Vlies ghehouden heeft in het jaer 1546. Dese Kercke heeft eertijdts Adelboldt Bisschop van Vtrecht doen afworpen, om datse hem veel te kleyn docht wesen, ende heeftse daer na groot ende uytnemende schoon doen opmaecken, in der voeghen soo zy nu is: ende wert gewijdt van twaelf Bisschoppen, in de teghenwoordicheydt des Doorluchtichsten Keysers Hendricks des tweeden, in het jaer 1023. Oock zijn t'Vtrecht twee heerlijcke Conventen d'een + van de Ridders van Malta, ende d'ander van de Duytsche Ridders, met uytnemende kostelijcke ende schoone kercken ende huysingen: welcke Conventen beyde haer Overste hebben, d'een gheheeten de Bailliu van Sinte Catheryne, ende d'ander de Commandeur des landts: want zy hebben onder haer veel Commanderyen, ende veel andere goeden ende besittinghen tot veel plaetsen te dien lande: ghelijck zy oock eenen grooten ende weerdighen staet houden, tot groot profijt ende gherief voor de ghene die door de hoffelijckheydt ende mildicheyt der selver Heeren onderhouden worden. Noch is hier een schoone, rijcke + ende kostelijcke Abdye van Sint Pauwels, van Sint Benedictus orden, daer groote beganckenisse ghehouden wordt. Daer en boven oock andere Kercken ende Conventen van + verscheyden orden ende professien, soo van mans, als van vrouwen: ende onder dese, twee uytnemende Cloosters van Edelvrouwen ende van treffelijcke poorterssen der stadt, Jonckvrouwen gheheeten, d'een van S. Bernardts orden, ende d'ander van de Premonstreyten. Voorts niet verre buyten de stadt staen op twee zyden drie andere ghelijcke Conventen van gheestelijcke ende gheschickte Edelvrouwen, oock Jonckvrouwen ghenaemt: (salich

waren de tyden doen men dusdanighe goede ende heylighe wercken dede) d'een ghenoemt Tendale, van Sint Bernardts orden: d'ander Audewijck, van Sint Benedictus orden: het derde der Vrouwenklooster, gheleghen in een lustich bosch by de Cassye, oock van Sint Benedictus orden: in welcke voorseyde Cloosters de voorseyde Cloostervrouwen Godtvruchtichlijck leven, tot stichtinghe der menschen.

+ Niet wijdt van daer, in een ander seer schoon bosch, is noch een groote Abdye, gheheeten Sint Laurens, oock van Sint Benedictus orden: alwaer de Monicken soo eenfellich ende strenghe pleghen te leven, dat gelijck Tritemius schrijft, dit Convent voortijdts over al plach gheheeten te worden de Kercker der Benedictynen: nu teghenwoordichlijck genaemt Oostbroeck. Voorts buyten de poorte van Vtrecht ontrent een vierdeel mylen, op den waterstroom nae Amsterdam te gaen, is een wel vermaerdt Clooster van Chartroysen, seer rijck ende wel versien, daghelijcks veel aelmoessen met groote innicheyt uytdeylende. De inwoonders ende borghers + zijn seer beleeft, scherpsinnich ende rijck, onder welcke deuchdelijcke ende weerdighe mannen nu ter tijt zijn, ende t'alle tyden hebben gheweest, besonderlijck onlancks Paus + Adriaen de seste dies naems, saligher gedachte, een hoogh vermaerdt Heer ende Vorst, een uytnemende klare ende blinckende sterre des landts, de welcke door loutere deucht ende hooghe gheleertheydt ten eersten gheworden is Doctoor in beyden Rechten, waer op hy schoone boecken gheschreven heeft: was oock een goedt Mathematijck: ende heeft in de Hooghe schole ende stadt van Leuven, daer hy langhen tijdt studeerde, veel graden van eeren, ende daer toe goedt profijt behaelt, sonder sulcks selve te versoecken: ende scherpelijck versparende zijn inkomende goedt ende + ghewin, heeft daer af te Leuven gesticht een heerlijcke Collegie, alsoo dat blijckt. Door zyne groote vermaertheydt werdt hy ontboden, ende ghemaeckt Leermeester van Keyser Karel den vijfsten noch jonck zijnde: voorts is hy van zyner Majesteyt weghen Ambassadeur in Spangien ghesonden tot den Catholijcken Koninck, ende aldaer hem overmidts zyne verdiensten ghegheven werdt het Bisdom van Tortosa: boven dien aen den Paus door Maximiliaen de eerste gherecommandeert zijnde, is gekomen tot den hooghen Cardinaels staet: ende midts des Catholijcken Konincx, ende Koninck Philipsens doot, heeft een wyle tijdts gheweest Ruwaerdt in Spangien. Eyndelijck in het jaer 1522 den sesten dagh van Louwmaent werdt hy door zyne loffelijcke deuchden Paus van Roome ghekoren, met alle de keurstemmen van het gantsch Collegie der Cardinalen, uytghenomen de Cardinael van Vrsin. Soo hem de + tydinghe hier af in Spangien gebracht wert, effen ter selver stont als hy Misse soude gaen doen, en beweechde hy hem dies gheenssins: maer als een wijs ende ghestadich man betoonde ende verklaerde met een rijp ghesichte ende treffelijcke sprake, hoe hy deshalven niet wel te vreden en was, segghende dat hy, sonder de gramschap Gods, ende den ondanck der menschen te ontsien, desen hooghen staet niet ontfanghen, maer liever ontsegghen soude, seer wel wetende wat swaren last daer in gheleghen ware. Hy en woude in het Pausdom zynen naem niet veranderen: ende Paus zijnde en leefde maer twintich maenden ende sommighe dagen, vol quellagien ende moeyten: want hy vondt het Pausdom seer ontstelt, ghekrenckt ende met groote schulden beswaert over veel jaren door zynen Voorsaet Leo den thienden: heel Italien verwert ende beroert met oorloghen: ende Luthers ketterye sterckelijck voortgaende: daer en boven werdt oock ten selven tyde (tot zijns herten groot leedt) het Eylandt van Rhodes ingenomen: soo dat hy gheenssins tijdt oft macht en hadde zynen wille, goetheydt ende vromicheydt den Christenrijcke te betoonen, ghelijck hy wel begheerde.

Oock bracht by nae alle zynen tijdt over met versuchtinghe ende beklaginghe, aengesien den ghemeynen teghenspoet daghelijcks der Christenheydt overkomende.

Hy heeft op het leste zyne levens gecanoniseert + ende Santen ghemaeckt Sint Baven van Ghent, ende onsen hooghgheleerden ende van saligher ghedachtenisse Antoninus Aertsbisschop van Florencen, met groote feeste ende vreucht der gantscher stadt ende heerlijckheydt van Florencen. Eyndelijck is dese Paus Adriaen ghestorven, ende heeft seer goeden naem ende faem achter ghelaten, niet teghenstaende de quaetheydt des tijdts, ende de vervolghinghe van veel oproerighe ende quaedtwillige menschen: jae zyne onnooselheydt, + deucht ende glorie die binnen zynen leven niet blijckelijck en waren te voorschijn ghekomen, zijn nae de doodt klaerder ende doorluchtigher gheworden: ende voorwaer hy was een Vorst van goeden aerdt, ende seer vriendthoudt: onder zyne ghemeynsaemste + ende hertelijckste vrienden zijn gheweest M. Wilhelm Enckevord, naemaels Cardinael ghemaeckt, Albrecht Pighius hier voor verhaelt, ende Adriaen van Marsselaer, zijn Camerlinck, een seer eerlijck ende deuchdelijck Edelman van Antwerpen gheboren.

Het leven van desen Paus Adriaen ende van + sommige ander Pausen, heeft Doctoor Gonsale Illescas met meer ander schoon stucken gheschreven. Onder alle zyne Grafschriften en vinde ick gheen dat hem beter dient, nae mynen sin, dan dit naevolghende.

Hadrianvs VI, heic fitus est, qui nihil sibi infelicius in vita duxit, quam quod imperaret.

Dat is, Hier light Adriaen de seste, die voor hem selven gheen dinck ongeluckigher en heeft ghehouden in zijn leven, dan te heerschappen.

In de stadt van Vtrecht sit oock eenen Conincklijcken + Raet, daer d'appellatien van alle die Landen ende Heerlijckheden komen: welcken Raedt eenen President met neghen

Raedtsheeren, eenen Rentmeester, Griffieren ende andere Officieren heeft. De President is M. Hippolitus Persijn hier voor verhaelt, de Raedtsheeren zijn Wilhelm van Diemen, Geeraerdt van Renes Ridder, Jan van Lent, Lion Gillekens Raedtsheer ende Procureur generael, Antonis van Grijspere, Geeraerdt van Ratinghen, Pauwels van den Berch, Godevaerdt van Reede Ridder, ende Jacob van Boesekom Raedtsheer ende Rentmeester generael. Maer boven al + wordt dese stadt verciert ende vermaerdt met een seer oudt Bisdom: ende is de Hooftstadt (als voorseyt) van den staet des landts: der welcker heerlijckheydt veel grooter was ter tijdt doen de voorseyde Dagobert Sint Willebord den Engelsman de heerschappye gaf, die d'eerste Bisschop van Vtrecht is gheweest, + persoonlijck ghewijdt te Room van Paus Sergius, ende van hem geheeten Clemens, de welcke (soo de eerweerdighe Beda schrijft, oock een Enghelsman) ghestorven is in het jaer 636. Nae Sint Clemens quam Sint Bonifaes. Ter tijdt van desen heylighen Bisschop was de stadt grootelijck in fleur ende voorspoet, ende kreegh de weerdicheyt + ende den naem van Aertsbisdom. Maer soo naederhandt Sint Bonifaes t'onrecht aldaer ghedoodt werdt, heeftse dese weerdicheydt verloren: soo dat dese hoocheydt, midts verwillinghe der selver Kercken, van de Normannen verdruckt ende verdorven zijnde, tot Ceulen overghedraghen is. Werdt niet te + min namaels wederom opghericht door Coninck Pipijn, ende door Karel de Groote, de welcke haer niet alleenlijck de weerdicheydt des Bisdoms weder en ghaf, maer verleende oock den Bisschop de wereltlijcke macht om hem teghen zyne vyanden te mogen beschermen, ende vermeerderde de heerschappye alsoo, datse bykants over heel oudt Batavien streckte. Ende hoe wel zy daer nae menichmael van de Vriesen, Denen ende Normannen gheschent ende verbrandt is gheweest, heeft nochtans naemaels altijdt haren voorgaenden staet ende macht wederom ghekreghen. + Den staet der stadt van Vtrecht is ghelegen in vijf Domkercken, in den Edeldom van den Landtsheere verkoren, ende in vijf steden. Maer nae de beschryvinghe van dese heerlijcke stadt, en sal niet qualijck voeghen, om het ghene dat voorseydt ende noch nae te segghen is beter te verklaren ende te bevestighen, hier onder te stellen sommighe Latijnsche veersen, slechtelijck ghedicht nae het ghebruyck van dien tyde, de welcke gheschreven staen in twee groote houten tafelen, hanghende aen twee Colommen voor den Choor van Sint Martens Kercke, met overgroote letteren seer verdonckert ende vergaen door lanckheydt van tyde. Op de rechte zyde staen dese:

 
Circumquaque fluens Hollandia gurgite Rheni,
 
Cingitur Oceani, fluminibusque maris:
 
In qua cùm muris urbs Antonina novellis,
 
Tempore Neronis aedificata fuit:
 
Hanc devastavit fera flamma gens, & ibidem
 
Castrum Wiltorium conditur inde novum
 
Turribus excelsis, quod adhuc plebs Abroditorum
 
Funditus evertens, diruit usque solum.
 
Hinc Trajectense castrum cum moenibus altis
 
Conditur à Francis Christicolis, sed idem
 
Vulgus Danorum confregit humo tenus, omnes
 
Cum clero cives in simul ense necans:
 
Denique Baldricus Praesul nova moenia struxit,
 
Quae modò subsistunt auxiliante Deo:
 
Sic Hollandensi terrae veraciter omni
 
Trajectum constat urbs capitalis adhuc.

Ende op de slincke zyde staen dese naevolghende veersen:

 
Tempore Francorum Dagoberti regis in isto
 
Praesenti fundo conditur ecce decens
 
Primitus ecclesia Sancti Thomae, prope castrum
 
Trajectum, quam gens Frisica fregit atrox.
 
Sed prior Antistes Dominus Clemens ob honorem
 
Sancti Martini post renovavit eam,
 
Desidis Hildrici sub tempore Regis: at illam
 
Praesul Adeboldus fregit, ab inde novam
 
Ecclesiam fundans Henrici tempore primi
 
Caesaris electi, quam duodena cohors
 
Pontificum pariter benedixit: denique Praesul
 
Henricus coepit hanc renovare suam
 
Ecclesiam Regis Gulielmi tempore: quisnam
 
Hollandensis erat inclytus ecce Comes.

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen