Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Beschryvinghe van Schoonhoven.

SChoonhoven ghelegen op den rechten oever van den vloedt Lecke, een myle van Oudewater, is een goede ende schoone stadt met een redelicke havene, ende veel vischschepen. Hier worden onder andere visschen veel Salmen ghevangen, deshalven ter deser stede de stapel van dien gehouden wort. Van hier was gheboren de eerweerdige Prelaet Jan, onder andere vermaerde Mannen vermeldt door Tritemius. Oock is deser stadt borger geweest Anian Predicker Monick, Bisschop van Asaphe, een hooghgheleerdt ende hoochweerdich man: Hier was oock geboortich de moeder des seer vermaerden Longolij, waer door de borghers van Schoonhoven groote vernaemtheydt behalen: ⁺ hoe wel zijn vader een gheboren Fransoys, ende Longoluis een gheboren Mechelaer is gheweest, soo wy hier voor gheseyt hebben, welck hy selve oock met zijn schriften betuycht.

Byv. [Schoonhoven ghenoech zynen naem mede brengt, een seer cierlijck stedeken, alwaer die Lecke een goede Haven heeft, met een Sluys oock geschut werdt van het binnen water, overwelft tot een proper Marcktvelt, beneffens een cierlijck Stadthuys, alwaer oock is een seer nette Prochiekercke. Voortijts men vijf Kloosters aldaer telde. Dese stadt behoorde in oude tyden tot de Graeflijckheydt van Bulose. Oock mede heeft in't jaer 1262 die Grave Jan van Bulose alhier doen bouwen een Casteel, daer mede verordonneerde zynen tol, ende is gheworden een wel betimmert stedeken, door de ruine van Nieupoort, ligghende aen de ander zyde van de Lecke. In het jaer 1304 als Gwye des Graven van Vlaenderen sone Hollandt meest ingenomen hadde, soo heeft hy het Casteel tot Schoonhoven doen bewaren als Casteleyn uyt zynen name Heer Claes van ⁺ Cats. Dese vanden Casteele komende om eenmael de stadt te besichtighen, van de borgheren ghevanghen wert, die tot hare hulpe ontboden Heer Witte van Haemstede, de welcke quam terstont met veel volcks ende beleyde dat Casteel alomme, soo dat het selve opghegheven werdt, ende aldus heeft Heer Witte dat Casteel inghekreghen, ende die Vlaminghen met grooter kracht daer uyt verdreven. Gwye Dampier wesende tot Vtrecht sulcks verstaende, is met grooter confusien haestelijcken uyt Vtrecht getoghen, ende heeft den Heere Jan van Renesse de stadt bevolen, voort treckende, voor Isselmonde, ontmoete die van Dordrecht, ende sloeghen dapper malkanderen, de overwinninghe blyvende by die van Dordrecht, de welcke hem drie duysent mannen af sloeghen. Soo dat Gwye de ghevluchte weder moest doen by een versamen ⁺ om nae Zeelandt te trecken. In het jaer 1425 die van Schoonhoven beleghert van weghen Hertogh Jan van Brabant, als Momber ⁺ des Lands, door Jacob van Gaesbeeck Stadthouder van Hollandt vierentwintich weecken lang met hulpe van den steden, uytghesondert Goude, Oudewater, Briele, Ziericxzee, die hierinne stille saten. Niet te min die van Schoonhoven uyt toghen voor Rotterdam, ende veel ⁺ geladen schepen namen, waer door die van Rotterdam met heur banieren uytquamen, die zy achterlieten, handt gemeen gheworden met die van Schoonhoven, die victorieux met de proye door toghen. Gheduerende dese belegheringhe Vrouwe Jacoba selve in mannen kleederen binnen Hollandt quam, ende werde tot Schoonhoven, Goude, Oudewater, voor Landts vrouwe ontfanghen. Hertogh Jan van Brabant ghaf Hertogh Philips van Borgoignen het Ruwaertschap over van de Landen van Hollandt ende Zeelandt, als naeste erfghenaem van Vrouwe Jacoba: waer in meest alle de steden vernoechden, uytghesondert Goude, Briele, Oudewater, Zierickzee, Schoonhoven: waer uyt een felle oorloghe rees. Die van Dordrecht, Delft, Leyden, ⁺ Haerlem, Amsterdam zijn te velde ghekomen by Alphen om haer Lantsvrouwe te schutten: maer daer werde soo dapper by die vander Goude, Schoonhoven, Oudewater voor de Landtsvrouwe ghevochten, dat zy victorie behielden, ende met de banieren van Leyden, Haerlem, Amsterdamme binnen der Goude quamen, daer beneffens veel ghevangenen mede brochten, in het jaer 1425. Die van Schoonhoven oock groote assistentie haer Lantsvrouw deden, met de Kermers in't jaer 1426 beneffens Brouwershaven, ⁺ teghen de Enghelsche onder het beleyt van den Hertogh van Glocestre, Oom van den Coninck van Engelandt Hendrick de seste, ende Regent in Enghelandt, die Vrouw Jacoba getrouwt hadde: de welcke Zeelandt meenden in te nemen op Vrouw Jacoba name. Maer van de Enghelsche drie duysent verslaghen ende veel ghevangen werden: doen Hertogh Philips hem de saecke mede bemoeyde, aencomende met veel volcks uyt Vlaenderen, Henegouwe ende Brabant, goet vindende met Vrouwe Jacoba te accorderen. Welck accoordt in't jaer 1428 in Meye, by tusschen spreecken van notable persoonen, ende op seeckere conditien ghemaeckt is gheweest. Alhier is een vreedsame Ghemeynte, maer zy en heeft heur ruste dese leste troublen niet moghen behouden, als nu van d'een als dan van d'ander partye beleghert, benouwt ende tot accoordt ghedwongen, soo dat die over ende weder heeft moeten gaen door't sterckste geweldt, tot groote schade ende verdriet der stadt, die sulcks wel anders gheerne hadde ghesien.]

+ Longolius geboren van eenen Franschen vader ende eene Hollantsche moeder.

+ Schoonhoven ingenomen.

+ Nederlage der Vlaminghen.

+ Schoonhoven beleghert.

+ Wttocht van de belegherde.

+ Veldtstrijdt by Alphen tusschen de Gravinne ende de steden, daer zy de victorie behielt.

+ Strijdt tegen de Enghelschen tot Brouwershaven, alwaer zy geslagen werden.

[p. 226]

Een halve myle van Vianen is Iselsteyn, seer wel gheleghen overmidts de groote gherieffelijckheyt te water ende te lande, hebbende staet ende ghebiedt, deshalven het proces noch hangt, of de stadt onder het Graefschap van Hollandt, oft onder de Heerlijckheyt van Vtrecht behoort: maer blijft hier en tusschen onder het Graefschap: toebehoorende niet te min Philips Wilhelm, sone des Princen van Orangien, ende neve van den lesten Maximiliaen Grave van Bueren, die oock Heere deser stadt is gheweest.

Byv. [Die Keyser Maximilianus eenen Heer Frederick vereert heeft met den tytel van de Graeflijckheyt van Iselsteyn ende Leerdam. ⁺ In't jaer 1417 soo worde de stadt van Iselsteyn ende het Slot ghewonnen, verbrandt ende ghedestrueert. Ende inden jare 1465 beroofden ende verbranden die Gheldersche Iselsteyn. Maer vijfenveertich van haer, als zy met den roof meynden te vertrecken, werden ghevangen, ende in den Hage onthalst, meest wesende borgers van Nimmeghen. Jonckheer Egbert van Cleve de stadt belegerde, ruymen moeste, zijn artillerye ⁺ verlatende, in't jaer 1482. Zy is oock by die van Vtrecht seer bedorven gheweest met schieten, maer de Heer van Iselsteyn in het jaer 1512 de stadt ontsette.]

Vianen ligt op den slincken oever van den watervloet Lecke, twee mylen van Schoonhoven: ende hoe wel dit voor een besondere heerlijckheydt, landt ende ghebiedt op zy selven ghehouden wordt, is nochtans in Hollandt ghelegen, haren besonderen Heere Hendrick van Brederode toebehoorende, de welcke dese stadt houdt als afgescheyden van het Graefschap van Hollandt, ende los ende vry van des Conincks Overicheyt: maer de Coninck houdt anders: waer af het proces noch hangt by den Grooten Raedt van Mechelen. Van dese stadt was gheboren Wilhelm van Vianen, seer gheleerdt in de Godtheydt.

Byv. [In't jaer 1567 zijn de soldaten die de ⁺ Heere van Brederode hadde tot Vianen ende in de schanssen daer ontrent, met vliegende vaendelen daer uyt ghetrocken den 28 Aprilis, optreckende na Amsterdam, daer zy de Cathuysers beroofden: daer naer haren wech langhs den Dijck van Sparendamme nemende, voorts trocken op Egmont, de Abdye aldaer beroovende: ende in Noordthollandt tot Medenblick te schepe uyt den lande vluchten. Die Grave van Megen vervolchde de selve soldaten, waer door een groote vreese over de Gereformeerde quam. Daer waren noch in de stadt van Vianen ghebleven drie compaignien, de welcke uytval doende op Hertogh Erick van Bruynswijck, in die quartieren ghecomen, eenighe van haer geslaghen ende ghevanghen werden. Waer door een groote vreese tot Vianen ghekomen is, soo ⁺ dat veel van de Borgherye uyt de stadt vluchten, ende op den derden Mey oock alle die krijchsknechten met verbaestheydt vloden, sonder dat haer yemandt jaechde: soo dat op den 5 Mey Hertogh Erick binnen Vianen trock, van waer hy het groot gheschut vervoerde, ende de borgers die daer noch binnen ghebleven waren, ende te vooren vry gheweest waren, nu den Coninck van Spangien eedt moesten doen: die poorten werden afghehanghen, ende de stadt tot een vlecke ghemaeckt. Die Privilegien voortijdts by den Heere van Brederode gegeven, werden tot niet gedaen. Dan Vianen wordt nu vredelijck beseten van den Heere Walrave van Brederode als gherechtighe Heere, nae langhe processen.]

Leerdam ligghende op den watervloedt Linghe, is een halve myle van Asperen: maer heeft zijn landtwinninghe ende bedrijf over het water: wordt deshalven het landt van Dam gheheeten, ghelijck oock veel ander steden in Hollandt. De stadt van Leerdam behoort toe den voorseyden Grave van Bueren.

Byv. [De Marquis Chiappin Vitelli heeft ⁺ met vijfthien vaendelen Duytschen ende ettelijcke Spanjaerden met twaelf stucken geschuts, Leerdam belegert ende beschoten, alwaer twee vaendelen knechten laghen, de welcke nae dat het elf uren lanck beschoten, ende het Rondeel van het Casteel ter neder gheworpen was, dat overghegeven hebben, ontrent het beginsel van Julius, daer uyt vertreckende met haer gheweer.]

Asperen light op den voorseyden watervloedt Linghe, een halve myle van Heuckelen: welck water met een seer lieffelijcke ende soete suysinghe door de stadt loopende, daerom alhier de Liefde genoemt wordt. In het jaer 1516 ter tijdt van Hertogh Karel van Ghelder, is dese stadt in eenen uytersten noot gheweest. Want de Geldersche met sommighe wederspannighe uyt Hollandt, hebben de stadt beleghert: ende hoe wel d'ingheseten wel dapperlijck weere ende wederstandt deden, is nochtans ten lesten de vyandt gheweldichlijck ⁺ daer binnen gheraeckt, met grouwelijcke wreetheydt ende moort, al verbrandende, ende vermoordende, oock in de kercken, daer de vrouwen met hare kleyne kinderkens in waren ghevlucht: in sulcker voeghen dat de rasende Turcken niet schandelijcker en hadden moghen handelen.

Heuckelen wordt van den Schryver Regino ghenoemt Hercules: de welcke betoont dat dese stadt ghebouwt is ontrent het jaer 1284, ende light op den voorseyden vloedt Linghe, een halve myle van Leerdam, ende drie mylen ende een halve van Schoonhoven. Hier staet een seer oudt Slot, welck men seyt ghesticht te zijn door Hercules van Allemanien: soo datter meer Herculessen seer sterck boven natueren zijn gheweest, ghelijck oock wel blijckt.

Byv. [Het huys van Heuckelen was een seer oude ende heerlijcke familie, in't Latijn Herculana domus genoemt, in't Graefschap van Teisterbant, tusschen de Wale ende de Lecke, 'twelck onder hem hadde Gorichom, Leerdam, Heuckelen, Haestrecht, Asperen, Eversteyn ende Hagensteyn. Maer het is van alle zyden wel ghepluckt:: want op eender tijdt, die Bisschop van Vtrecht Asperen, Haghensteyn, Eversteyn vernielde; die Hertogh van Geldre Leerdam ende Steenvoort innam: die Graef van Hollandt Aelbrecht Haestrecht bevocht: Daer nae Graef Jan Gorichom verkocht met het Casteel ende de gheheele Heerlijckheyt, ende dat met verwillinge van zynen sone. Welcken koop nae s'vaders doot, als die soon niet staen wilde, met ghewelt Gorichom innam, alwaer hy uyt den name van Vrouwe Jacoba beleghert ende bevochten, verslaghen werdt, ende soo met zijn doodt een eynde nam dat rijcke gheslachte, gheen kinderen achterlatende.]

+ Iselsteyn inghenomen ende verbrandt.

+ Beleghert te vergheefs.

+ Vertreck der krijchslieden van den Heere van Brederode.

+ De stadt van Vianen wordt verlaten.

+ Leerdam beleghert van Chiappin Vitelli, ende overghegheven.

+ Grouwelicke moort van de stadt van Asperen door de Gheldersche.