Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Beschryvinghe van Hoorn.

⁺ Hoorn oock op den selven boesem der Zuyderzee, twee groote mylen van Edam gheleghen, is een schoone, rijcke ende redelijcke groote stadt, met een goede ende groote havene voor de schepen: soo wel gheleghen, ende met soo veel watergrachten rondtsom, dat zy onwinbaer schijnt te zijn met gheweldt: want daer woont seer ⁺ dapper ende kloeck volck. Hoorn heeft in de Mey een jaermarckt van botter ende kase, daer aenkomende te water ende te lande, met soo groote menichte, ende soo machtighe somme ghelts bedraghende, dattet den ghenen die het niet ghesien en hadde, ongelooffelijck soude schynen te wesen: ende het selve wordt, mits de gherieffelijckheydt der schipvaert, van daer ghevoert niet alleenlijck tot veel steden van Nederlandt, maer oock buytens lants tot in Spangien ende Portugael. Van Hoorn is gheboren Adriaen Iunius Doctoor in Medicyne, ende uytnementlijck gheleerdt in alle andere goede konsten, groot Poete ende wel vermaerdt Philosophe.

Byv. [Hoorn schijnt den naem te voeren van ⁺ de Haven, welckers inkomen als een hoorne krom loopt. Andere willen houden staende dat het soo ghenoemt is van drie herberghen, die ghestaen souden hebben by den Cuyl, (alwaer zy het beghin der stadt stellen) onder de welcke de voornaemste eenen hoorn tot een teecken hadde, al waer de Cooplieden overkomende ghelogiert werden, welcke herberghe in het midden van de Marckt noch heden ten daghe overghebleven is. Andere zijnder die meynen dese stadt soo ghenaemt te zijn, om dat daer beneffens woonden seer strijdtbare mannen, die t'samen door het gheklanck van den hoorn, alst noodt was beroepen werden, als noch hedensdaeghs gheschiedt by de Ruyterye: ende dat uyt dese oorsaecke de selve stadt den hoorn in heur Wapen voert. Hoe dat het zy, dit is ghewis dat ontrent den jare derthien hondert het gebouw deser stadt begonnen is gheweest ende versocht, als de Denen daer jaerlijcks (soo zy noch doen) met maghere Ossen in April teghen den Somer aenquamen, alwaer zy van verscheyden Cooplieden uyt verscheyden quartieren ende steden versocht werden, om de voorseyde Ossen te koopen, ende de selve teghen den Winter vet te maecken. Dese stadt is oock mede vermaert door heur jaermarckten, op de welcke groote handelinghe gheschiedt van Noordthollandtsche kaes, de welcke in verscheyden Landen vervoert werdt, daer toe van veel vreemde Cooplieden opghekocht. Daer werdt soo groote menichte kaes ter marckt gebrocht, dat wel op een weeckmarckt 150000 pondt op de Waghe komt, ende meer: waer door dat Marcktveldt ende de Waghe, noodich bevonden werdt grooter te maecken. Eenighe d'eerste fondatie deser stadt toeschryven een bastaert soon van Radbod den Coninck, die van

+ Hoorn een onwinnelijcke stadt.

+ Iaermarckt tot Hoorn van botter ende kase.

+ Waer van Hoorn den naem neemt.

[p. *170-*171]

Hooren in westvrieslant
Aspice, vt assurgens tectis qet moenibus horna, Ceruleum hinc pateat Tethijas da gremium Strata ilinc nitidis praspectet in arua iuuencis Pulchra fitu platcis co moda ciue frequens

Siet Hooren hoe bloot
Aen Tethuijs schoot
haer stelt ten toone
Een Velt Plaijsant
Aen dander cant
haer Weijden schoone

[p. 221]

den Coninck Adelgil zijn broeder eenen hoeck landts verworven soude hebben, om tot zijnder ghedachtenisse een stedeken op te bouwen, dat hy naer zijn eyghen naem soude ghenoemt hebben Hoorn, in het jaer 726, ende dat hy in het jaer 731 soude ghestorven zijn, ende in zijn eyghen stadt begraven. Men vindt in de Cronijcken, eertijdts een houten Capelle alhier gestaen te hebben, eenen Sint Cyriaco toegheeyghent den bewaerder, naederhandt Patroon deser stadt, welcke Capelle ontrent dertich jaer nae datse ghebouwt gheweest was, verbrandt is. In het jaer 1426 als die Kennemers een ⁺ groot heyr volcks by een vergadert hadden, ende de huysen tot Hillerbergh, Cralinghen ende Spanghen gheruineert; oock mede de steden in Waterlandt, als Monickedam, Edam, Purmerendt; ende in Westvrieslandt Medenblick, Enchuysen, inghenomen: wilden oock mede eenen doorgaenden tocht op Hoorn doen, die haer suer beviel, als die van Hoorn heur tegen trocken, ende vele der Kermers versloeghen, ende heuren Oversten Willem Naghel met veel andere ghevanghen namen. Ten tyden als de partyschap van de Hoecksche ende Cabeljausche opgheresen was, die malkanderen quelden, beschadichden, vermoorden, verjoeghen, nu d'een, dan d'ander d'overhandt kryghende: soo ghevielt dat in het jaer 1481 veel Hoecksche uyt Hollandt verdreven werden, onder allen eenen Willem Claessen Schout van Hoorne. Dese met zijn gheassocieerde hulpe versochte aen de Schieringhers in Vrieslandt tot Sneeck, belovende eenen Scherne Wibo ende Homme Leeuwens soon yeder duysent gulden, indien zy met hem Hoorn konden veroveren. Dese over sulcks dit te doen bestonden ⁺ op den neghenthienden Iulij, in den morghenstondt de stadt beklimmende, de selve innamen, ende de Cabeljausche verdreven. Terstondt daer nae Martijn Velaer Schout van Hoorn, van den Stadthouder des Landts Ioost van Laleyn, hondert mannen tot zijnder assistentie kryghende, weder op Hoorn trock, om die stede te bestormen ende te winnen, het welck hy vromelijck dede op d'een zyde vander stede gheheeten die Karen, maer in den derden aenghanck bleef hy daer verslaghen met vele zyne adherenten, ende keerden weder achterwaerts. Door dies die Stadthouder de Heere ⁺ van Lalain in persoone optrock, ende den seventhiensten Iulij met ses duysent mannen de stadt gheweldigher handt innamen, ende den Schout Willem ghevanghen kreegh, dien hy onthalsen dede, ende drie Vriesche Capiteynen, de welcke gherantsonneert werden. In het jaer 1518 de stadt van Hoorn oock mede ghedoogen ⁺ moest de wreetheydt van Langhe Pier, die van weghen des Hertoghs van Gheldre uyt Vrieslandt met vijf hondert mannen te scheep over quam, ende dese stadt beklam, innam ende plonderde, ende met den buyt weder over tooch in Vrieslandt. Dese stadt is de Hooftstadt der West oft Benedenrijnsche Vriesen, alwaer die Bisschop van Vtrecht voortijdts eenen Deken was houdende van Westvrieslandt, de selve aldaer een schoone wooninghe hebbende. Maer door de veranderinghe der Bisschoppen den tytel onder het Bisdom van Haerlem gheraeckte. De selve stadt is oock welvarende door de schipvaert ende reeden, bewoont by treffelijcke Cooplieden, treffelijcken handel soo ten Oosten als en Westen dryvende: waer door die stadt in groot welvaren staende dese troubelen, (sonder te smaecken de smerte der oorloghe hier te lande wesende) gheweest is, bysonder soo langhe als Amsterdam, wesende aen de zyde van den Coninck van Spaengien, partye des lants was: waer door al den koophandel des landts meest by haer ghedreven werdt: waer door die stadt een gheheel groot ghedeelte vermeerdert, met nieuwe Poorten verciert ende versterckt werdt: ghenietende groote profyten door den grooten handel ende toevoer die daer seer bequaem viel: overmidts de goede gheleghentheydt van de Haven, seer propijs voor de schepen. Hoe wel zy voortijdts aldaer seeckerder laghen, als tot bescherminghe van de selve Haven, ende afweeringhe van de onstuymighe Zeebaren, voortijdts een Eylandeken met een dorp, ghenoemt Dampte, lach; het welck nu gheheel afgespoelt is. Binnen dese stadt plach een sterck Casteel te staen, het welck gheruineert werdt van de Boeren, oproerich door eenighe schattinghe gheworden. Dese stadt over eenighe jaren den Gouverneur des landts niet seer en bedanckte, die de Borgherye (tusschen malkanderen twistich) overviel, ende deerlijck plonderde. Waer door geleert goede eendracht te houden, dat garnisoen van den Grave van Leycester afdanckende, gheen ander meer en wilden ontfanghen om twist ende tweedracht te myden, Het is een stercke ende wel bewalde stadt. De Borghers zijn mannen van wapenen, soo ter zee als te lande, gelijck heur Bootsghesellen wel bewesen op de Zuyderzee, teghen de Armade des Conincks, in het jaer 1572, doen zy den Admirael den Grave van Bossu, rontsom (d'ander schepen vluchtende) besetten ⁺ ende bestormden, soo dat hy als ghevanghen man hem selven overghaf, ende ghevanghen binnen Hoorn, alwaer de Staten van Noordthollandt heur vergaderinghe hielden, gebrocht ende ghehouden werdt, tot die Pacificatie van Ghent. Ende tot gheheughenisse der heerlijcke victorie de Wimpelen van het schip van den Admirael, zijn in de Kercke aldaer opghehanghen, wesende een schoon ghebouw, met eenen netten fraeyen houten tooren in loot bekleedt, conform (maer kleynder) den toorn van Haerlem, als wesende het handtwerck van een meester. Hier in dese stadt resideert de Admiraliteyt van het Noordtquartier of Westvrieslandt by ghebeurte, soo wel als tot Enchuysen.]

+ Oproer der Kennemers.

+ Hoorn ingenomen van de Hoeksche.

+ Hoorn stormenderhant inghenomen door den Heere van Lalain.

+ Inghenomen ende geplondert van Lange Pier.

+ De Grave van Bossu ghevanghen ghenomen.