Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Beschryvinghe van Enchuysen.

⁺ Enchuysen ghelegen op den boesem oft inham der Zuyderzee, na Vrieslant streckende, drie mylen van Hoorn, is een goede stadt, daer veel schepen worden ghemaeckt. Van hier was gheboren Rouwaerd Tappaert, hooghgheleerdt Doctoor inder Godtheydt.

Byv. [Enchuysen heeft, nae het ghemeyn ghevoelen, den naem ghekreghen van Enckel Huysen der Visschers, de welcke dorps ghewijs hier ende daer onder den Dijck stonden, ende metter tijdt meer en meer by een vermeerdert tot een vlecke, ende daer nae een stadt gheworden zijn: de welcke in het jaer 1297 vyandelijck van den Heer van Arckel den brandt daer in gheschoten, verbrande: maer daer nae is het weder opgeraeckt ende met mueren ende toornen vast ghemaeckt, verciert met een nieuwe Haven, waer inne dat een goet ghetal schepen haer onthouden konnen: beneffens de ander Haven staet eenen stercken toorn, waer inne gemetst is een Marbersteen, waer op ghesneden staen dese veersen van Iunius:

EnChVsaM InsIdIl taCltls sVb noCte sILentI

ObrVere adnIXa est GeLrICa perfIdIa.

⁺ De welcke inhouden het jaer 1537, tot een gedencken, hoe dat Karel Hertoge van Geldre, socht in te nemen de alderbequaemste haven, om Hollandt te quellen. Dit bestondt hy ten bequaemsten tyde, doen den meesten deel der borgherye ter Zee waren, binnen der stadt ghesonden hebbende twee schepen gheladen met soldaten, die een vyerteecken ghegeven souden hebben, waer op d'andere schepen aenkomen souden. Maer den aenslach faillerende, die schepen de welcke op stroom laghen, haer anckers afkervende door ghinghen: de welcke noch tot gheheughenisse hier van voor de stadt hangen. Dese stadt van Enchuysen is de principaelste ⁺ Zeestadt in Hollandt, welckers inwoonders meest alle Zeevarende volck zijn, al waer zy seer ervaren zijn. Waer door Karel de vijfste in zyne exploicten ter Zee, ende ooc Philips zijn soon na Spangien overvarende, best heur selven betrouwt hebben binnen scheepsboort van die van Enchuysen, alst best bedreven oft beste kennisse van de Zee Noord ende West hebbende. Sulcx oock mede brenght heur Wapen, wesende drie ⁺ Haringhen met drie Sterren in een blaeu velt: (soo als Sextus Pompeius oock voerde als hy Neptunus ghenoemt was) hier door aenwysende heur vermoghen ter Zee, niet sonder seecker kennisse van beyde de Polen, ende seeckeren loop der Sterren. Ghelijck metter daedt ghenoech gheprobeert heeft, d'oude wijdtvermaerde Stierman Luytken Waghenaers in zyne uytghegeven Zeekaerten van grooter weerden: als oock noch andere goede Stierluyden ende Piloten prijs weerdich, welcke dese stadt voortbrenght. Welckers principale neeringhe ende welvaert aen de scheepvaert, scheepreederye ende haringvang hangt: jaerlijcks uytbrenghende een groote Vlote van Buyssen: waer door oock alhier grooten handel van Sout: om welcke oorsaecke buyten de stadt oock gemaeckt zijn gheweest veel Soutkeeten (maer nu bewalt over eenighe jaren binnen der stadt oock getrocken zijn, tsedert den jare 1590 de stadt oock weder met een nieuwe haven seer vergroot zijnde) alwaer men het grof Sout raffineert. Niet min zijn hier welvarende (door de selve scheepvaert) alle andere neeringhen, de welcke aldaer, staende dese leste troubelen, noyt verswackt, maer te beter zijn gheweest: blyvende meester van der Zee, wracken voor Amsterdam als zy deden sincken, ende des Conincks Armaden om heur gheweldt aen te doen beletten, den toevoer tot Amsterdam selfs verhinderende met schepen van oorloge die zy op stroom hielden, den welcken zy bevrijdden met bystandt van de Gheu-

+ Van waer de naem van Enchuysen komt.

+ Aenslach van den Hertoge van Geldre op Enchuysen.

+ Enchuysen de principaelste Zeestadt van Hollandt.

+ Wapen van die van Enchuysen.

[p. 220]

nieerde Steden: die wel wisten hoe vele aen de selve stadt gheleghen was, ende dat die voor al als een frontiere des Landts by getrouwe garnisoenen moest bewaert werden. Soo oock wel verstaen werde by den Hove des Conincks, ⁺ doen zy die meynden te verseeckeren door den Capiteyn Boshuysen, met de oorlooghschepen daer ontrent ligghende. Maer de borghers dit ghewaer gheworden zijnde, hebben den voorschreven Capiteyn ghevanghen ghenomen, ende die soldaten doen ter stadt uyt trecken, maer den Capiteyn is in korten tijdt daer naer oock los ghelaten. Als nu de Borghers aldus beroert waren, ende alle daghe vreesden dat men hen soude soldaten brenghen om haer te dwinghen tot betalinghe van den thienden penninck, ⁺ soo hebben zy ontboden den Grave van Lumey, dat het hem soude ghelieven haer in zyne bescherminghe te nemen, ende dat hy tot dien eynde haer soude senden eenich krijchsvolck, om haer behulpich te zijn, op dat zy alsoo mochten de tyrannye van den Hertoghe van Alva wederstaen. Het welcke oock niet langhe daer naer ghevolcht hebben die steden van Alckmaer, Hoorne, Edam ende Medenblick, het exempel van die van Enchuysen volghende. Om de selve oorsaecke die Grave van Leycester na dese stadt tot verseeckeringhe van zyne factie oock trachte. Maer de selve sulcks ghewaer wordende, dede hem aensegghen, aldaer gheen herberghe te zijn voor zijn compagnie, waer door die factie haest verdwenen is: dat dese stadt onder andere in sonderheydt danck te weten is, en de wysen raedt der Magistraten, heur borgherye regherende in alder eendrachticheydt, soeckende des stadts voordeel ende welvaren heurder Ghemeynten. Waer door die stadt florerende in alle hoecken voltimmert werdt met cierlijcke huysinghe, die straten net op malkanderen responderende. Zy is uyt der natueren sterck, overmidts hare geleghentheydt ⁺ ende de verholen Sanden in de Zee, als Bolwercken ligghende, teghen het aenkomen van de schepen der vyanden, die de stadt eenich hinder souden willen doen. Want de diepte tusschen de Sanden in met behendicheyt te beseylen is herwaerts ende derwaerts, eer men aen de stadt gheraecken kan, die voor den windt inkomende qualijck weder te rugghe konnen, ende teghen het ghewelt der stadt souden aen moeten, ende met benepen windt inkomende, de selve ghenoech op haer hoede wesen kan. Binnen dese stadt zijn twee Prochie Kercken, de eene ghewijdt ter eeren van Sint Pancratius, de ander van Sint Gomer. Niet verre buyten der stadt soo is het wel betimmerde dorp, alwaer een menichte van menschen woonen, Grootenbrouck ghenaemt, het welcke seer vele Bootghesellen ter Zee is brenghende.]

+ Admirael Boshuysen soect krijchsvolck binnen Enchuysen te brenghen.

+ Die van Enchuysen begheeren hulpe ende krijchsvolck van Lumey.

+ Enchuysen van naturen sterck.