Beschrijvinghe van alle de Neder-landen
(1979)–Lodovico Guicciardini–
Auteursrechtelijk beschermdBeschryvinghe van Amsterdam.Ga naar margenoot+ Amsterdam ligt 26 graden ende 44 minuten in lengde, ende 25 graden ende 40 minuten in breedde, op den arm des waters Tye genaemt, waer uyt verscheyden groote grachten ende waterloopen door veel weghen inde stadt gheleyt worden, daer af de middelste Amrack ghenaemt, d'aller grootste ende schoonste is: door welcke wateren Oostwaerts de schepen uyt ende in varen, die door den grooten Laeck ende boesem der Zuyderzee, in de Wilde zee met groote menichte schier uyt gantsch Europa daghelijcks gaen ende komen: ten eersten van dese Nederlanden, daer na van Vranckrijck, Ga naar margenoot+ Enghelandt, Spangien ende Portugael: voorts van Duytslandt, Polen, Lieflandt, Noorweghe, Oostlandt, Sweden, ende andere Noordtsche Landen: van daer men ghemeynlijck tweemael s'jaers siet komen machtige Vloten, van twee ende drie hondert groote schepen t'elcker reysen, meestendeels gheladen te Danzick, Rye, Revel ende Nerve, met ontallijcke koopmanschappen: soo dat dese stadt eenen wonderlijcken inval ende havene is, daermen somtijdts siet meer dan vijf hondert groote schepen van alle Landen aenkomende: maer meestendeels Hollantsche Hulcken besonderlijck den Borgheren deser stadt toebehoorende, die al t'samen eenen heerlijcken schijn ende een lustich aensien gheven. Waer door seer grooten handel hier wordt ghedreven: soo dat Amsterdam nae Antwerpen de voornaemste stadt van coopmanschappen Ga naar margenoot+ is in alle dese Landen. Het is voorwaer wonderlijck ende schier onghelooffelijck, dat wanneer een van de voorseyde Vloten van twee oft drie hondert groote schepen hier aencomen, de inwoonders soo machtich van rijcdom zijn, dat zy selve terstondt alle het goedt opcoopen, in der voeghen dat de schepen ghelost ende ontladen zijnde binnen vijf ofte ses daghen, terstont wederom moghen nae huys varen. In dese stadt worden seer veel schepen ghemaeckt: ende daer en boven oock meer dan twaelf duysent stucken wollen laeckens alle jare. Van hier is gheboren gheweest Allaerd van Amsterdam, een wel gheleert man, die veel boecken heeft ghemaeckt. De stadt Ga naar margenoot+ van Amsterdam is gheheelijck ghesticht ende ghebouwt op seer langhe ende dicke houten pylen, met heyen ende andere gereetschap gheweldichlijck inden grondt des waters gedreven: deshalven een van myne goede vrienden kluchtichlijck heeft gheseydt, dat die den grondt kost ghesien, gheen schoonder bosch en mocht aenschouwen. Men houdt oock dat het fondeersel van de huysen veel meer heeft gekost dan het opperste, soo veel houts, arbeyts ende wercks wordt daer in versmoort. Het is voorwaer een schoone stadt van ghemeyn ende besonder ghebouw, verciert met Kercken ende andere Godshuysen. D'opper Ga naar margenoot+ kercke is ghewijdt ter eeren van Sint Niclaes, ende wordt gheheeten d'Oude kercke: ende de Nieuwe ter eeren van onse Vrouwe. Sonder twyfel de stadt van Amsterdam is seer machtich van volck ende rijcdom, sterck ende onwinbaer overmidts de gheleghentheydt: want men kanse behendichlijck ende ghemackelijck seer wijdt ende breedt in't water setten: Alsoo datse overmidts locht, water, geleghentheydt, menichte ende bequaemheydt van Watergrachten ende Canalen bykants Ga naar margenoot+ in alle straten loopende, overmits oock meer andere oorsaecken, der stadt van Venegien seer ghelijck is. In't kort gheseyt, het is een gheluckige ende wonderlijcke stadt, waer af de gheleerde Poete Nicolaes Canne borgher der selver dese naevolgende veersen heeft gemaeckt, die ick hier by hebbe willen stellen.
Haec illa est Batavae non ultima gloria gentis,
Amnis cui nomen, cui cataracta dedit: Ga naar margenoot+
Dicta prius Damum, raris habitata colonis,
Cum contenta casis rustica vita fuit.
Hinc Amsterdamum jam facta elebrior, atque
Fortunae crevit tempore nomen item.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 212]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vrbs bene nota prope atque procul distantibus oris,
Dotibus innumeris suspicienda bonis:
Dives agri, dives pretiosae vestis, & auti,
Vt pleno cornu copia larga beet.
Quod Tagus atque Hermus vehit, & Pactolus in unum,
Verè huc congestum dixeris esse locum.
Byv. [De treffelijcke ende vermaerde koopstadt van Amsterdam, verdient wel een grooter ende wijtloopigher beschryvinghe dan andere steden: ghemerckt nu ter tijdt van dese stadt alleen meer te segghen valt dan van een gantsch Landtschap: zijnde teghenwoordich soo vermaert van weghen haren handel ende groote rijcdommen, als eenige andere stadt der gantscher Werelt. Beginnende dan de beschryvinghe van Amsterdamme, soo segghe ick dat den oorspronck deser stadt voor seker van den Amstel ende Dam genomen moet zijn. Want niet alleen die van Amsterdamme, maer oock alle de Hollanders noemen die plaetse daer de sluys is, tusschen den Amstel ende den Ammerack, met de welcke het binnenwater uytgelaten ende het buytenwater uytghesloten wordt, noch heden ten daghe Dam. Waer van verscheyden steden in Hollandt op ghelijcke wyse uytgaende, als daer zijn Schiedam, Rotterdam, Edam ende andere hare namen hebben ghekreghen. Amsterdam oft veel eer Amsteldam, en is niet anders als een waterleydinghe, spuye, sluys oft dam van de riviere Amstel, om de wateren te bedwinghen oft te bedeylen, nae datse aen komen ofte afloopen. Waer op eertijts Nicolaus Cannius in zyne veersen hier voor van onsen Autheur ghestelt, ghesien heeft. Ga naar margenoot+ De eerste inwoonders ende stichters van Amsterdam zijn schamele Visschers gheweest, de welcke alhier tot hare wooninghen sekere kleyne huttekens met stroo ghedeckt hadden. Metter tijt dese gebuerte des Visschers vermeerderde, ende was een eyghen heerlijckheydt van het huys ende gheslachte van Amstel: Soo dat een der selven Heere was van Amsterdam, Amsterveen ende de omligghende Landen, oock mede Heere van Iselsteyn, voerende beyde de tytelen, soo wel van Amstel als van Iselsteyn, totter tijt toe dat een Gijsbrecht van Amstel met Herman van Woerden ende Gerrit van Velsen by eede hen verbonden hadden, Floris den Grave van Hollandt ghevanghen te nemen ende in Engelandt by den Coninck te senden. Waer toe zy niet en konden ghekomen, hoe wel zy hem ghevanghen hadden ghekreghen, ende gheen middelen siende om hem wech te cryghen, den Grave hadden vermoort. Waer door Gerrit van Velsen ghevanghen, is met sware tormenten omghebracht gheweest, de Heere van Amstel is Ballings landts geraeckt, ende worde van zyne vrienden in vreemde landen onderhouden tot dat hy starf, ende alle zyne goeden worden hem benomen, ende werdt uyt Hollandt verdreven. Maer na de doot van Ian den Grave van Hollandt, quam Gijsbrecht van Amstel ende begreep weder dat stedeken van Amstelredam, ende began dat met houten bruggen, vesten ende toornen te stercken ende vast te maecken. Die van Haerlem metten Waterlanders dit vernemende, zijn met alle haer macht uytghetogen, ende hebben den voorseyden Gijsbrecht uyten lande ghejaecht ende verdreven, ende staken dat vyer in dat stedeken, ende verbranden alle die brugghen ende houten toornen tot asschen toe, ende slechtent ende brakent voort af. Maer daer nae Amsterdam aen de Graven van Hollandt vervallen zijnde in het jaer 1342, Graef Willem de Ga naar margenoot+ derde van dien name verscheyden privilegien deser stede ghegheven hebbende, heeft oock die palen van hare vryheydt alsoo beschreven, dat die souden zijn op die Oostzyde vander poorten aen Ians Witten Hofstede; op die Noordtzyde aen het groote Gods huys landt: op de Westzyde aenden uyteren egghe van der Lane, die ligt in Ysbrants landt van der Zuydtwijnde op de Zuydtzyde in der Nesse teghens der Lane over: Alsoo alst metter gracht begrepen was, ende in die Haven ten halven stroom tot in't Ye, ende voort streckende in't Ye langhs den dijck Oostwaerts vijftich roeden buyten den Windtmeulen, die Heere Willem van Ooschoorne van des Graven weghen hadde doen maecken. Waer uyt lichtelijck af te nemen is, (hoe wel de plaetsen hier ghenoemt nu afghegaen zijn ende veroudet) hoe kleyne het begrijp doen is gheweest. Want dien gantschen Dijck, nu een seer groote strate Zeedijck genoemt, is doen buyten de stadt gheweest: ende het schijnt dat nauwelijcks yet dan ontrent den Dam ende den Ammerack (in den brief de Haven ghenoemt) bewoont en is gheweest. Maer Amsterdam is naederhandt Ga naar margenoot+ tot verscheyden reysen vermeerdert ende vergroot gheweest. Want nae Graef Willem heeft Aelbrecht van Beyeren, die drieentwintichste Grave, de palen deser stadt wederom doen uytbreyden, ende heeft een veel grooter deel landts daer by ghevoecht, naemelijck van hondert Roeden: ende zynen sone hem terstont ghevolcht, heeft gewilt dat het vrydom over het Tye tot aender Volwijck uytghebreydt zijn soude. Waer van noch de brieven zijn met der Graven handtteecken gheteeckent: den eersten in't jaer 1380, ende den anderen 1490 gheschreven. Nochtans en is de stadt doen noch niet begonnen met eenen muer ommeringt te zijn: het welck eerst by nae drie hondert jaren daer nae gheschiedt is, ten tyde van Vrouw Marie dochter van Hertogh Carel van Borgondien, getrouwt hebbende Maximiliaen van Oostenrijck. Want alsoo men doen van oorloghe aen alle zyden hoorde, zijn de mueren in't jaer 1482 terstont begost gheweest: maer de Reguliers ende Sint Anthonis poorte zijn de naevolghende jaren ghebouwt gheweest: sulx betuygende de opschrift van de voorseyde Sint Anthonis poorte, de welcke het jaer 1488 uytwijst. Dese mueren zijn van careelsteenen ghemaeckt gheweest, onder meest met witten ghehouwen steen: de welcke nu (uytghenomen S. Anthonis ende de Reguliers poorte met ettelijcke torens) zijn afghebroken gheweest: als in het jaer 1585 het begrijp der stadt uytghebreydet met aerden vesten ende een seer breede gracht bevesticht is gheweest. Soo dat de gheleghentheydt der stadt nu soodanich is: De Riviere Amstel van het Zuyden in de stadt komende, ende met eenen rechten loop nae de Damsluys loopende, aldaer in den Ammerack uytghelaten, na het Noorden wordt vermengt met het Tye: ende deylt alsoo de stadt in het midden. Waer van oock het Westersche deel De nieuwe zyde; dat aen het Oosten is, de Oude genoemt wordt. Aen de Zuydtzyde oock van de Damsluys wordt den Amstel ghemeynlijck ‘t Rockin ghenoemt; aen de Noordtzyde met den name van Ammerack. Ende terstondt over het Tye ligghen de Waterlanders; aen de Westzyde die van Haerlem ende de Kermers: aen het Oosten Weesp ende Muyden, met de Goylanders: aen het Zuyden die van Amsterveen ende Vtrecht. Den omvanck der stadt, soo die eertijts met Ga naar margenoot+ eenen steenen muer ommeringt was, bevinde | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina *154-*155]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Amstelredam
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina *156]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 213]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ick niet boven de 4920 passen ghehadt te hebben. Ende hoe groot desen selven omvanck geweest is, kan hier uyt afghenomen werden, dat oock heden den omvang van Antwerpen, t'samen met de bevestinghen van het Casteel niet Ga naar margenoot+ veel grooter bevonden en werdt. Want zy tellen 5635 passen, soo de reeckeninghe wel ghemaeckt is. Maer hoe gheweldichlijck Amsterdamme daer nae de naest voorledene jaren vermeerdert zy, is allen ghenoech bekent. Ende doen ick hiermede besich was, soo was men besich met de stadt wederom te vergrooten, welcke vergrootinghe als zy nae het voorghenomen concept volbracht sal zijn, soo zal Amsterdamme wel de grootste stadt van Europa wesen. Ga naar margenoot+ De voornaemste straten aen de Oude zyde zijn, de Warmoesstraet ende den Nes; idem den Zeedijck: ende de strate van Sint Anthonis poorte, onlangs de Nieustrate gheheeten. Aen d'ander zyde is de Calverstraet ende den Nieuwendijck. De ander zijn oft Marckten oft Dweerse straten, oft Burgwallen, de welcke door tusschenloopende wateren ghescheyden, verscheyden Eylanden maken. Want de Amstel (de welcke door de Damsluys in den Ammerack, soo wy gheseyt hebben, gelaten wordt) verdeylt haer daer en boven door de Grimmenesse ende d'Ossesluys in vier groote Wateren oft Grachten; de welcke insghelijcks van het Zuyden naer het Noorden wederom door twee groote Sluysen, naemelijck de Haerlemmer ende van de Colck, met het Eye vermenght werden. Twee van dese Wateren de Oude zyde; ende twee de Nieuwe doorpasserende, deylen op een nieuw elcke zyde in twee deelen; ende voeghen die insgelijcks hier ende daer met houten ende steenen bruggen aen malkanderen. Over eenige jaren de stadt, soo geseyt is, vergroot zijnde, soo zijnder nieuwe Grachten ende Burgwallen tot de voorgaende gevoecht, ende met grooten kost ende arbeyt seer vele houten bruggen ghemaect, ende andere treffelijcke wercken gestelt. Ga naar margenoot+ De stadt van Amsterdam heeft veel treffelijcke plaetsen ende ghestichten. Onder andere twee Parochie kercken, de eene aen de Oude, de ander aen de Nieuwe zyde. De eerste nu de Oude Ga naar margenoot+ Kercke ghenoemt, is beghonnen ghebouwt te werden voor twee hondert jaren, ende vele jaren daer nae is zy eerst volmaeckt gheweest. Want in't jaer 1500 is zy noch met vele Capellen vermeerdert: den toorn hadde oock doen niet veel te beduyden: de welcke eerst in't jaer 1566 van de fondamenten opghericht, is nu met een spitse weerdich om sien ende constelijck ghearbeyt hooghe verheven. In den selven, behalven de groote klocken ende urewercken, die men van buyten siet, vele clocxkens met een bequame temperinghe der toonen alsoo ghestelt zijn, datse met een lieffelijck accoordt elcke ure lustichlijck voorspelen, ende de selve in halve uren deylen, met groote vermaeckinghe der aenhoorders. Men seght datter eertijdts drieendertich Altaren in zijn gheweest: oock Priestertlijcke kleedinghe van grooten prijs: midtsgaders een silveren Ciborie van tseventich Marcken: by de welcke noch een ander ghevoecht was van meerder konste ende prijs, die ghemeynelijck de Ciborie van het Lichaem Christi ghenoemt Ga naar margenoot+ werdt. De Prochie kercke van de Nieuwe zyde is ghefondeert gheweest in't jaer 1408, oft 1414 nae het segghen van andere, ter eeren van onse Lieve Vrouwe ende S. Catherine; de welcke in schoonheyt van wercke onder de voornaemste kercken van Europa getelt mach werden. Zy is eerst volmaect, by nae hondert jaer, nae datse begonnen was ghebouwt te werden. Heeft oock wel vierendertich ltaren ghehadt: ende instrumenten ende cieragie der Priesteren uytnemende kostelijck. Wordt nu de Nieuwe Kercke gheheeten. De voornaemste fondateur is gheweest Willem Egghert, soo de opschrift, die noch ter tijdt aldaer by den inganck van de Librerye te sien is, uytwijst. Welcke Egghert een Coopman van Amsterdam, gheboren van Gent de Hooftstadt van Vlaenderen, seer groot ende wel ghesien by Hertoch Willem de vierentwintichste Grave van Hollandt (als zijn overste Tresorier van den lande van Hollandt) die van Amsterdam verscheyden privilegien ende vryheden van den selven Grave gegeven, voornamelijck verkregen heeft. De stadt voorwaer en heeft op dien tijdt gheen aenghenamer noch profytelijcker borgher als dese gehadt. In dese stadt boven dese twee Prochie kercken is noch een schoone kercke in de Calverstrate, genoemt de Heylighe Stede. Dese is veel minder als de voorgaende, niet te min konstelijck ende met bequame proportie alsoo ghemaeckt, datse seer klaer ende luchtich is. Daer zijn oock noch daer en boven Sint Iacobs kercke op den Nieuwen dijck, ende S. Olofs Capelle op het eynde van de Warmoestrate. Maer de outste ende eertijts de voornaemste kercke is gheweest, soo men meynt, die in de Nes staet, welcke ghemeynelijck S. Pieters kercxken oft Capelle genaemt wierdt. Nu is het de Vleyshalle. Hier zijn ooc Ga naar margenoot+ vele Cloosters geweest, ten eersten drie mannen Cloosters te weten der Minnebroeders, Paulinianen, ende der Broerkens in den Nes. Daer zijn oock wel seventhien Vrouwen Cloosters geweest. Hier is oock een Godshuys tot onderhoudt der krancksinnigher menschen met goede ordinantie. Wat sal ick seggen van hare andere Ga naar margenoot+ publijcke ende ghemeyne wercken? Van't Stadthuys, van't Princen Hof, ende seer schoone Waghe? Van de groote menichte van wel ghebouwde Sluysen, van de Bruggen die daer zijn in grooten getale? Wat sal ick seggen van hare rijcke ende wel beghifte Hospitalen ende Gasthuysen, het Weeshuys, Leprooshuys, ende diergelijcke? Aengaende hare gemeyne Scholen, Ga naar margenoot+ welcke zijn als jonghe planteryen van de Kercke ende Republijcke; de selve worden hier met groote kosten onderhouden; ende zijn wel voorsien van goede Meesters; die de jonghe jeucht in verscheyden talen ende wetenschappen onderwysen. Maer onder alle de schoone timmeragien ende gestichten van dese stadt, neemt uyt het ghestichte genoemt Het Oude Mannenhuys: een seer heerlijck stuck wercks. Men soude segghen Ga naar margenoot+ dat het is het Hof van eenen Coninck oft Prince. In het midden zijn twee Tuynen: van de welcke den eenen met veelderley schoone bloemen, boomkens ende verscheyden kruyden is versien: den anderen met gras besaeyt, seer lieffelijck om aen te sien. Aen beyde zyden ende van vooren zijn oock gaelderyen ende folders, om te wandelen: ende onder dese, kamerkens van Mannen ende Vrouwen verscheyden ende op de rye ghestelt, met bedden ende anderen huysraet tamelijck verciert. Tusschen beyde dese Tuynen is eenen breeden wech die recht in het huys leydt, het welck met seer groote costen ende seer treffelijck ghemaeckt is. Want behalven de heerlijcke ende nette Salen soo zijn daer twee eetkamers, eene voor de Mannen, de ander voor de vrouwen: waer by een keucken ghevoecht is: ende alles alsoo toeghemaeckt ende opgheschickt, dat het niet en schijnt een huys van arme Luyden, maer een Paleys van Princen. Oock is hier over weynighe jaren, met groote kosten eenen seer diepen steenput ghemaeckt, de welcke seer schoon ende soet water gheeft, een rare saecke in dese stadt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 214]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
In dit huys worden 150 oude Mannen ende Vrouwen ontfanghen, onderhouden, ende van eten ende drincken wel ghetracteert. Dit is voorwaer een werck eeuwighen lof ende ghedachtenisse wel weerdich. Als oock het huys Ga naar margenoot+ het welck men ghemeynlijck het Tuchthuys noemt, ende het ander het Spinhuys gheheeten. De selve zijn seer sterck ghebouwt ghelijck ghevanghenissen, teghen alle uytbreecken. In het eerste worden gehouden Bedelaers, Deuchnieten, ende onghereghelde jonghe lieden ende andere. Dese worden hier alle besloten ghehouden, sommighe oock gheboeyt, alsoo nochtans dat zy wercken konnen, ende de handen vryelijck oeffenen. Want de sommighe moeten Brasiliehout saghen, Bombasynen weven, oft andere wercken doen, nae haer begrijp ende sterckte des lichaems. Op Sondaghen ende Heylichdaghen moeten zy alle versamelen in de plaetse Schole ghenoemt. Hier wordt haer uyt Godes woordt wat voorghelesen, ende vermaninghe ghedaen, voornamelijck dat tot goede manieren ende beteringhe des levens dienstelijck is. Sommighe worden oock in het leeren van lesen ende schryven gheoeffent. Hier en mogen wy niet voor by gaen de mirakelen te deser plaetsen dickwils gheschiet, als naemelijck dat verscheyden bedelaers, kreupele, lamme, deerlijcke ende mismaeckte seeren ende sweeren toonende: item ettelijcke stomme ende maensuchtighe ende van den Duyvel beseten hier inghebracht zijnde, na eenighen kleynen tijt de doecken ende krucken daer zy op ginghen, ende andere dierghelijcke dinghen wech gheworpen hebbende, wacker haer tot het werck begheven hebben, ende dat alle de quellagie des lichaems verdwenen is. Welcke dinghen men alhier tot bevestinghe ende ghedachtenisse aende mueren ghehanghen siet. In het ander worden vast Ga naar margenoot+ ghehouden ende met arbeyt gheoeffent, ende alsoo ghedisciplineert ende van quaet geselschap ghehouden Vrouwen ende Maechden: gelijck de veersen die voor het Spinhuys gelesen worden te kennen gheven.
Om schamele Meyskens, Maechden en Vrouwen,
‘t Bedelen, leechgaen en doolwech te schouwen,
Is dit Spinhuys gesticht, soomen hier sien,,mach,
Elck laet sich niet verveelen noch rouwen,
Wt Charitaet hier aen de handt te houwen,
Wie weet wat hem oft de zyne noch gheschien,,mach.
Ga naar margenoot+ Hier en konnen noch en mogen wy niet voorby gaen de schoone Kercke die myne Heeren van der stadt uyt den grondt hebben doen maecken by Sint Anthonis Dijck oft de Breedestrate, de Zuyderkercke van hare gheleghentheydt ghenoemt, om datse niet gelijck de andere Kercken Oost oft West en staet, maer in het Zuyden. Zy is verciert met seer schoone ende konstelijcke glaesvensters, ende met eenen vloer uyt eender handt met grafsteenen beleyt. Om kort te maken, Ga naar margenoot+ daer en ghebrack anders niet in dese seer vermaerde stadt, in den koophandel, als een Borse voor de Cooplieden deser stede, tot een soo treffelijcke Republijcke dienende, ende op de andere deelen der stadt voeghende: welcke zy seer kostelijck, wijdt ende treffelijck hebben ghemaeckt: een werck dat in grootheydt ende ghebouw gheene van de andere van Europa en wijckt. Want beneffens dat het uyt ontrent veertich colomnen bestaet, in den modderighen grondt vanden Amstel ghemaeckt, soo vertoont het in't in doen een ghewelf, door het welck de schepen uyt den Amstel in het Tye, ende insghelijcks uyt het Tye in den Amstel komen. Den grondt daer de fondamenten op zijn gheleyt, is heel van hout uyt ronde palen vijftich oft tsestich voeten lang, met heyen (het water aldaer eerst uytghemalen zijnde) seer vast in de aerde ghedreven. Zy is langh twee hondert voeten, hondert vierentwintich breedt. Beneden worden sesentwintich winckels ghetelt; behalven die kramen boven, die wel over de hondert sullen zijn. Zy is begonnen ghebouwt te werden in het jaer 1608 den 28 Meye, den eersten steen daer van leggende den jongsten sone van Cornelis Pieterssoon Hooft, die doen eerste Borghemeester was: ende was nu doen wy dit schreven meest volmaeckt. Amsterdam is seer wel versien van lijftocht Ga naar margenoot+ die van alle kanten hier aenghebracht werdt: soo dat hier niet alleene overvloedt en is van ghewoonelijcke lijftocht, maer oock alhier van alderley onghewoonelijcke seer grooten overvloedt ghevonden wort. Hier zijn met menichte allerley soorten van wynen: Wt Duytslandt seer goeden Rijnschen wijn: Wt Vranckrijck, Spangien, Portugael, Canarien, ende andere Provincien, jae oock uyt Italien seer kostelijcke wynen: ende uytnemende Malvaseye uyt Candien. Aengaende kostelijcke eetware, om te bancketeren, buyten noodtsaeckelijckheyt, wort allerhande lusticheydt ende leckernye, die men mocht wenschen oft begheeren, uyt alle landen hier ghevonden. Hier ware noch vele ten aensien van dese ende by nae ontallijcke andere te seggen. Maer wy willen dit kortelijck besluyten met de veersen des seer gheleerden Iunij, in Duytsch overgheset ende alsoo seeckere geschiedenissen deser stadt kortelijck verhalen. De veersen zijn dese:
A lsoo men seyt gegoot eertijts een gouden regen,
M et rijckdom groot begaeft het Eylant van Rhodes,
S icilien had den naem van Corenschuer gekregen
T ot der Romeynen baet. My heeft ooc een Princes
E erweerdich God gestelt en in goet doen floreren.
L ustich ben ick beset van't water. Poelen sacht
D oorstrijcken mijn landouw. Op palen vast sonderen
A ensietmen het ghebouw van mijn daecken gheacht:
M eer is hierom de grondt, dan ‘tghetimmer van d'huysen,
C ostlijcker oock vermaert: door swaren arebeyt
O p't houtich fondamen t, 'tis niet om te vergusen,
R ysen hooch tot de locht oock mijn Kercken gheheyt.
E en wijdt beroemde schoot des Zees spoelt aen mijn palen,
S onder vrees van Neptun soo menich schip daer stalt,
C omende van't ghewest, waer uyt Phoebus zijn stralen
V oortbrengt, of daer hy weer vermoeyt ter aerden valt:
V ervul ick oock dees weer, met het voedende Coren
R ijcklijck, dat in mijn landt nochtans niet wort ghesneen:
V oorwaer zijn met dees vloet Gargara noyt verkoren;
A lwaer Momus Rechter, hy soud nochtans met reen
N och my geven de Croon boven Ceres landouwen,
T erecht altoos vermaert en door granen geacht.
N iet ‘t Africaensche landt mach eenich lof behouwen,
E n wast noch soo beset met schueren alst wel plach.
D e Corenschuer ben ick van't Nederlandt verheven,
E nd' als ick schatten veel opbreng tot s'Landts profijt,
R echt soo gheef ick oock uyt voetsel tot s'menschen leven,
L outer als een Buyck vet, die't sock verspreyt met vlijt
A en d'ander leden al. Hierom met goede reden
N eem ick van s'Keysers handt op mijn klaer Hooft de Croon
D oor deucht ende voorspoet: Vrou boven alle steden,
T ot een prickel van lof voor mijn prysers ydoon.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 215]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nu komende tot de gheschiedenissen van dese stadt, sullen kortelijck eenighe verhalen. In Ga naar margenoot+ het jaer 1535 hebben de Wederdoopers alhier groote beroerte veroorsaect, de welcke haer ontkleedende soo naeckt als zy van hare Moeder geboren waren, ende alsoo onbeschaemt langs de straten der stadt loopende, riepen met luyder keelen, Wee, wee, de wrake Gods, de wrake Gods. De Borghers niet wetende watter te doen was, hebben haer terstont inde wapen gemaeckt, niet wetende ofter eenige heymelijcke vyanden in der stadt waren, oft watter gaens was, ende hebben dese onbeschaemde menschen ghevanghen, ende zy worden op de pijnbanck gheleyt, ende alsoo gehandelt alsmen met sulcken volck ghewoonlijck pleech te doen. Eyndelijck zijn beyde mans ende vrouwen door sententie van Iustitie (mae behooren) gestraft. De onbeschaemtheydt deser lieden is soo groot geweest, dat alsse ghevanghen worden, ende haer kleederen omghehanghen worden, en hebben zy die niet willen omme lyden, segghende dat de waerheydt naeckt behoorde te wesen. Men siet de selve noch op het Stadhuys nae het leven gherepresenteert. In het selve jaer niet tegenstaende dat haer dit misluckt was, soo hebben zy nochtans weder ghetracht Amsterdam ende Leyden in te nemen, ghelijck de stadt van Munster inghenomen was, volghende hare vreemde droomen van nae het Landt van Beloften te gaen. Maer de selve zijn oock overvallen gheweest ende het meeste deel gevangen, de welcke daer nae verbrandt, verdroncken ende ghehanghen werden. In den aenvang deser troubelen in den jare 1566 toonde de Magistraet van Amsterdam grooten yver tot de Catholijcke Roomsche Religie, verbiedende den Predicanten der Ghereformeerde buyten haer poorten vergadert te predicken: verboden oock haer inghesetene de Predicanten te hooren, te huysen, noch te verberghen op lijf straffe ende confiscatie der goederen: Belovende hondert ponden Vlaemsch aen de gene die eenighe Predicanten levende oft doodt in handen van den Officier souden weten te leveren. Waer door de selve bevreest buyten Hoorn vertrocken zijn, alwaer Ioannes Aertsoon Mandemaecker op den veerthienden Iulij de eerste openbare Predicatie der Ghereformeerden in Hollandt dede. De Ghereformeerde binnen Amsterdam Ga naar margenoot+ deden hare Remonstranten aen den Magistraet aldaer, van't gene zy in den sin hadden te doen, ende bestonden mede in de selve maent buyten de poorte hare eerste Predicatie te doen; ende weder op den vierden Augusti sulcks bestaende, de Magistraet ende den Officier met stadts dienders ende waeckers het selve geerne souden belet hebben: het en ware die wacht der Schutters haer sulcks afgheraden hadde. Wt welcke oorsake vele van dien tijdt aen met korte roers ende gheweyr onder heur mantels ter Predicatie ginghen, om in noot teghenstant te doen. Hebben oock de sake soo verre ghebracht, dat de Magistraet, by advyse van de Schutterye, ende by provisie, ende op het behaghen van de Regente ende Heeren vander Orden met heur moesten ingaen seecker accoordt, heur Kercken toesluytende. Welck accoordt die Regente niet en advoneerde, maer casseerdet, ende beval openinghe der Kercken, dat die Magistraet niet en Ga naar margenoot+ dorste doen, bevreest voor beeldtstormen, welck noch volchde door het openen van de Kercke, om eenen ghestorvenen te begraven, hoe seer die Kerckdeure bewaert werde. Van daer zijn zy voorts gheloopen met een furie nae de minnebroeders, van gelijcken aldaer doende, ende des daechs daer nae tot de Cathuysers, alwaer vier der beeldestormers ghevangen, soo groote commotie in de stadt maeckten, dat men die moest laten gaen: ende beneffens dien den Ghereformeerden consenteren een nieuw accoordt, ende de Predicatie tot den Minnebroeders ghedooghen. Hier en tusschen de Prince van Orangien om de tumulten te stillen in Hollandt gecomen zijnde, hadde gheern ghesien, dat zy niet meer haer Predicatie tot de Minnebroeders, maer buyten ghedaen haddden. Doch hy en konde dat soo verre niet brenghen. Dan verstonden wel tot eenich accoordt, ende eenighe van heur Ghecommitteerde beneffens des stadts Ghesanten, aende Gouvernante te stieren, waer uyt nieuwen twist rees. De Prince weder nae Brabant vertrocken zijnde, ende by de Ghereformeerde verslaen, het heymelijck aennemen der knechten in de stadt in't jaer 1567 op den 24 Februarij in de wapen geraeckten, hebbende grooten toeloop, soo dat zy wel acht oft negen duysent in getale werden: als die Magistraet maer drie duysent mannen tot heur ontset ende assistentie en konden krygen: alle de straten beset zijnde, het Artillerye huys heur afhandich ghemaeckt, ende zy ghereet om het Stadthuys te bestormen, soo dat die Magistraet goeden koop moeste geven, ende toestaen by trompet gheklanck uytroepinghe des accoorts: uytsendende aen den Prince Ghecommitteerde van beyde zyden, om aen de Regente approbatie te versoecken: de welcke haer riedt derwaerts te reysen, ‘t welck de Ghereformeerde niet raetsaem en vonden. Hier en tusschen quam de Heer van Brederode Ga naar margenoot+ tot Amsterdam, tot goet contentement van de Ghereformeerde, maer tot een mishaghen van den Magistraet, die hier van de Regente verwittichde, de welcke haren Sercretaris La Torre beval, der Overicheyt van Amsterdam te belasten, dat zy den Heer van Brederode van daer souden doen vertrecken, in wiens aenneminge van knechten zy niet en vernoechde. Achtervolgende het bevel des selven Secretaris, die van de Magistraet ootmoedelijck versocht hebben aen den Heere van Brederode te willen vertrecken, waer toe hy niet ghesint en was, sonder te sien het belasten van hare Hoocheydt, het welck hem gheweyghert werdt. Waer op de Secretaris Ga naar margenoot+ protesteerde, ontdeckende zijn last. Maer alsoo hy weygherde de coppe van zijn beval, eenighe Edellieden van den Heere van Brederode ten huyse van den Secretaris ghegaen zijnde, hebben eenighe van zyne brieven aenghetast ende tot den Heere van Brederode ghebracht, Ga naar margenoot+ ende het inhoudt der selven onder het ghemeyn volck verbreydt. Waer door die Secretaris eenighe daghen in zijn huys ghearresteert ende bewaert is gheweest: ende daer soude groote alteratie ghekomen hebben: indien niet enighe borghers van de Ghereformeerde van de aensienelijckste belooft en hadden by den Magistraet te gaen om daer in te voorsien: het welck zy deden: Versoeckende onder andere, dat die Heere van Brederode soude verordonneert werden Generael ende Overste Capiteyn over des stadts knechten. Waer in de Magistraten heur beswaer vindende, haer eenige artijckelen hebben Ga naar margenoot+ toeghestaen, om die over te senden aen den Prince van Orangien, om daer op te hebben zijn advijs: welck was, om alle vrede best te zijn, te blyven by het accoordt van den achthienden Ianuarij. Hier en tusschen rees weder op in ander quartieren het vervolghen der Ghereformeerde, wesende nu gheruchte van de toekomste van den Hertoge van Alva. Waer door versamelinghe alder Predicanten tot Amsterdamme ghehouden werdt, raetslaende wat heur te doen stondt: alwaer zy besloten, niet op te hou- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 216]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
den van predicken, voor al eer dat haer verbodt soude gheschieden. Sulcx die Magistraet vernemende, heur gheinsinueert heeft, dat haer beliefte was, dat zy van predicken ophouden souden. Hier door gheheel bekommert wesende, Requeste aen den Magistraet overgaven, versoeckende dat men aldaer gheen vreemde garnisoenen en soude willen inlaten, alle hulpe tot defensie der stadt belovende, oft dat men heur soude ghedooghen sonder moeyelijckheydt te vertrecken. Mijn Heeren haer daer op Apostille gevende, stonden toe dat zy mochten vertrecken, daer toe alle hulpe belovende. Die Heere van Brederode die tot dien tijt toe binnen Amsterdam Ga naar margenoot+ ghebleven was, verwitticht van't vertreck van den Prince van Orangien, oock mede uyt Amsterdam den 26 Aprilis vertrocken is nae Embden, in den nacht ten elf uren uytghelaten, ende geconvoyeert door veel Edelluyden des Landts ende andere Bontghenooten; radende den ghenen die eenichsins suspect waren met den eersten te vertrecken. Sommighe Edele die haer over Zee meynden te salveren, door haren Schipper verraden, onder Vrieslant Ga naar margenoot+ op een droochte gheraeckende, werden ghevanghen ghenomen, ende op't Blockhuys tot Harlinghen gheleyt: waer onder waren twee ghebroeders Heeren van Batenburch: dese overgesonden tot Bruyssel, aldaer onthalst werden. Vele menschen vertrocken zijnde, over al de Geusekercken afghebroken waren door de haestige overcomste van Noircarmes met zijn garnisoen door Haerlem op Amsterdam treckende, den negenden Mey. Maer die Magistraet hem te ghemoet trock ende vernoechde, soo dat de stadt met garnisoen niet overlast en werde, versocht hebbende aen de Regente tot voordeel der stadt het appointement van die van Antwerpen, ‘t welck zy verworven. Aldus is de Roomsche Catholijcke Religie alhier weder opgericht gheweest: Die Kercken ende Cloosters zijn weder als te vooren gherepareert ende verciert geweest, ende allenskens de stadt in ruste geraeckte, onder de ghehoorsaemheydt des Conincks blyvende, hoe wel haer Nabueren ende het gheheele Landt van Hollandt in het jaer 1572 haer teghen de Spanjaerden stelde, alwaer de uytgheweecken willekome waren binnen den landen ende steden, maer by die van Amsterdam niet en konden ingeraecken, haer stadt verseeckerende met garnisoen daer zy op vertrouden, namelijck aenghenomen borghers uyt heur eyghen stadt, ende maeckten haer partye teghen het heele landt. Waer door die Grave van der Marck, die nu in Hollandt veel credijts hadde, het Cathuysers Clooster ruinerende, haer acht daghen lang belegherde: maer alsoo zy eenich volck tot ontset inkreghen, is hy opghebroken, daer die van Haerlem haer niet af en hebben bedanckt, sittende als frontier teghen den machtighen aenkomende vyandt, daer die van Amsterdam nae haeckten, hopende dat zy souden danck begaen, ende dat die revolte niet langhe en soude staen: als zy nu saten gheheel neeringloos, het welck men daer onghewoon was: by die van Noordthollandt de scheepvaert belet zijnde, de welcke voor de stadt wracken soncken. Maer evenwel voor eenen tijt couragie behielden, die in't lest faillieerde, als die van Hollant den Spanjaert machtich teghenstonden. De welcke hoe wel hy Haerlem verheerde, sulcks Amsterdam niet veel en verquickte. Den Grave van Bossu als Admirael tot zijn Armade alle behoefte zy beschickten om openinghe tot de Zee te hebben, maer haest haer verschrickte de aemkomste der oorloghschepen, de welcke voor die van Noordhollandt vluchten, verlatende den Admirael, de welcke overwonnen ende haest ghevangen werdt. Hier beneffens als het garnisoen Ga naar margenoot+ des Conincx in Hollant niet meer voorderende, nae Brabandt weder optrock, Amsterdam blyvende midden onder heur vyanden, gheheel in eenen soberen staet gheraeckte, ende na een goet accoort der landen haeckte. Evenwel en werdt zy niet begrepen in de Pacificatie van Ghent. Aldus dese vermaerde Coopstadt die weelde ghewoon was, soo langhe tijdt neeringloos, ghereeckent werde voor een Duyven nest: hoe wel de selve noch voor eenen tijdt teghen hielt, verhopende heur ontset door Don Iohan van Oostenrijck. Maer als de selve haer hulpe noch bystandt en konde doen, vonden die van Amsterdam geraden met des Landts Staten te accorderen. Het welck heur hardt viel, haer latende voorstaen dat die heur bederf begheerden, als zy heur menighe laghen gheleyt hadden, ende dickwils van den Diemerdijck afghekeert: maer zy moesten van den noot een deucht maken, ende versoecken in het lest van den Heeren Staten heur satisfactie, hare Ghecommitteerde oversendende. Middelertijt hebben den Collonel Hellingh, ende Capiteyn Ga naar margenoot+ Ruychhaver een ingheboren borger eenen aenslach op de stadt ghehadt om die te overweldighen den derthienden Novembris 1577, ende zijn met een deel krijchsvolck, onder drie vaendelen behendelijck in schepen voor de stadt gekomen, ende hebben de Haerlemmer Poorte overweldicht, ende zijn alsoo in de stadt tot aen de Marckt gheraeckt, op eenighe plaetsen haer sterckende. Maer alsoo den Collonel Hellingh gheschoten werdt, hebben de Borgers met haer ses vaendelen soldaten eenen moet ghenomen, ende de Hollandtsche te rugghe ghedreven, t'allen onghelijcke van haer, een tonne buskruyt by de poorte in brandt komende, heeft de Hollandtsche soldaten alsoo ontstelt, dat zy daer werden uytghesmeten met groot verlies: daer onder oock doodt bleef Capiteyn Ruychhaver, vermoort nae dat hy ghevanghen was. Hoe wel desen aenslach qualijck gheluckte, heeft hy nochtans die van Amsterdam alderhande achterdencken ghemaeckt, ende daer over haer nu siende langhe beleghert te water ende te lande, resolveerden zy tot verdrach te Ga naar margenoot+ komen, het welck den achtsten Februarij 1578 ghemaeckt werdt. De principale artijckelen waren; Als dat die van de Gereformeerde Religie souden mogen buyten de stadt predicken, ende binnen de stadt een onghewyde plaetse hebben, tot begravinghe harer dooden. Dat het garnisoen van de ses vaendelen binnen gecasseert soude worden, maer dat men andere vier oft ses hondert mannen aennemen soude onder de Capiteynen van der stadt, tot bewaringhe van dien. Dat de oude Schutteryen der stadt weder opghericht souden worden, sonder onderscheydt, te vullen der afghestorven plaetsen, soo wel van uytgheweeckene als andere: ende dierghelijcke andere meer. Der stadt is oock ghegunt gheweest octroy om gelt op rente te nemen, ende te behouden heur gherechticheydt van de Paelkiste ende voorderinghe der negotiatie ende navigatie. Midtsgaders dat een yeder, soo wel gheestelijck als wereltlijck, volle ghebruyck houden soude van alle heure goederen, hoedanich die souden moghen wesen. Hier beneffens soude den Officier aldaer de handt ghesloten werden om yemant te moghen aenspreken ter causen van eenighe voorleden querellen: ende dat de gene die binnen Amsterdam souden begheeren te woonen, souden sweeren die satisfactie te onderhouden. Ende dat de ghene die wilden vertrecken, het | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina *158-*159]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
BYRSA AMSTERODAMENSIS
Godinnen slibberglad des Aemstels, die de voet
Van dit swaerlijvich werck belickt. wilt u niet belgen
Dat ghij benauwder speelt met uw swierende vloedt,
Hier, daerse keelen vijf met cunst gemetst verswelgen.
De Burse rijster. tot ontfang der volcken vremdt
Vande langarmde Zee den vader aller meeren.
En van uw maechschap, dat aen 'sWerelds bodem swemt,
Gesonden om uytheemsch uw schulpen te stofferen.
P.C. Hooft Amsterdammer
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 217]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
volle gheniet van hare goederen volgen soude: dat alle beschuldinghen, klachten, molestatien die yemant soude willen intenteren teghen die van Amsterdam, ghesuspendeert souden zijn. Dit alles aen weder zyden onderteeckent ende beseghelt, belooft werdt dat men doen onderhouden soude. Waer op de Poorten van Amsterdam gheopent zijn gheweest, volle vreucht nu onder de borgherye wesende. Maer dit contract en duerde niet langhe. Want alsoo die van de Religie de ander beschuldichden, van niet ghehouden te hebben het accoort, oock niet voldaen de artijckelen van de Schutteryen, maer ter contrarien veel attendeerden, ende dat Don Ian noch veel vrienden daer binnen hadde, die daghelijcks practiseerden verscheyden aenslaghen, soo heeft de Borgherye generalijck een vreese ghekreghen van nieuwe beroerten, ende nu smaeckende de goede neeringhe die zy Ga naar margenoot+ kreghen, soo hebben zy ten insiene van haer te conformeren mette andere steden ende lande van Hollandt, de Roomsche Catholijcke Overheydt mette Minnebroeders uyt de stadt doen vertrecken, met alle de Gheestelijcke, de Beelden uyt de Kercken nemende, daer latende alleenlijck de Ghereformeerde Religie predicken, tot haer stadts verseeckeringhe, de oorloghe gheduerende, best dienstelijck, ende conform de andere steden van Hollandt. Aldus Hollandt gheraeckt in volle eendrachticheydt, soo is Amsterdam wederom ende meer dan oyt te vooren in fleur gheraeckt, alwaer alderley koophandel ghedreven werdt, de Borgherye van jaer tot jaer van allen hoecken vermeerderende, ende overmits de oorloghe in Brabant ende Vlaenderen, veel treffelijcke Cooplieden heur na Hollandt beghevende, tot Amsterdam zijn komen woonen. Waer door de Magistraet ghenootsaeckt is gheweest de stadt te vergrooten, ende de palen der selver voorder uyt te strecken, soo wy boven gheseyt hebben. Daer soude noch vele van dese overtreffelijcke Coopstadt vallen te segghen, maer wy hebben liever met Sallustio van Carthago, van de reste te swyghen, als niet ghenoech te segghen. Alleenlijck willen wy tot een besluyt byvoeghen de seer schoone Veersen van H.L. Spieghel, tot lof ende prijs van dese stadt ghemaeckt. Welcke zijn dese:
Het schiprijck Amsterdam vol nau behuysde Huysen
Ghepropt, den Amstel damt, met ses ghewelfde Sluysen:
Die (als de vruchtbaar Nijl) door seven armen braackt
‘t Veen overtollich nat, en thien Eylanden maackt.
Dus wast bemuert, doe dit gherijm wert voorghenomen:
Sint isser mette wal noch vijfthien by ghekomen.
O rijcke Korenschuer van't volckrijck Nederland:
Met starck verbanden hout, ghy hooghe huysen spant:
Niet vast ghegrond in zand, maer op ghehayde palen:
Waar de grond om ghekeert men soud' in't Bosch verdwalen.
Soo inde dorre Herfst een Miernest woelich leeft,
(Na vochtich weer, als d'helder Son haer schijnsel gheeft)
D'inwoonder winst gewoon hier woelt, om ghelt te garen
Door koophandels bedrijf, doch meest met tuyghe waren.
De Reeder schaghetroost zijn lastbaar schepen waaght,
Na ‘t Ysich Noorden heen, daar't s'Winters niet en daaght,
En daarse ‘t Heylsaam licht oock Somers nau verliesen,
Maar knoopt daar dagh aen dagh, en doet de Zee ontvriesen.
V rapse Zeeman koen die gheen tijdt s'jaars en rust,
De meer als wel bekende West en Ooster kust,
Begheeft hy om na ‘tZuyd (de Son verby) te zeylen,
En d'Oost en Wester nieuwe Werelden te peylen,
Te voeren nootdrufts weeld' uyt ‘teen in't ander land.
Sulck verschepingh rijckt d'inwoonder goede hand.
Hier komen dickwil t'seffens soo veel blancke zeylen
Als daghen zijn in't jaar, ‘tweeck grondich Y bepeylen:
Dees lost en laatmen snel: die van de luwe ree
Weer voor de derde weeck gaan na de rijcke Zee.
Dit veel vertieren, doet woelich en welich leven
Al ‘tvolck, tot koopmanschap en Zeevaart heel begheven.
Geruster leeft de Herder by zijn Vee op't veld,
En derft de buyckquel lecker spijs en ‘tquallijck ghelt.
Ontellijck is de waar: wie kan ‘tvolck overhalen,
Die hier lands nootdruft al, beurswijs brenghen en halen,
Ro Botter brenght de Vries, de Noorder Boer meest Kaas,
De Keulnaar lecker Wijn, en haalt verscheyden aas,
D'Onduytsche Rus Talck, Traan, Huyden, Bont voor Elen:
De woeste Noorman, Stockvisch, Kantout, Masten, Delen.
De Pruysser Karel, Rogh, Was, Vlas, Asch, Teer en Hout.
De Schotse Koopman Wol, Lood, Vellen en Kersayen,
D'Enghelsman loos schaft Bier, fijn Laken, Tin en Bayen,
De nieuwe Wereld Zout, Hout, Paerlen, Huyd profijt,
Oost Indien Peper, Noot en Bloemen, Naghelen, Zijd:
De Franman luchtich deelt ons, Zeyldoeck, Zout en Wynen:
De ghaile Spanjaert levert Oly, Zout, Rozynen,
Wijn, Vyghen, Suycker, Kurck, Ghesteent en Specery:
Wy gheven noppich Laken en veel Kramery,
Oock Zuyvel, vette Haring, zoute Vis, fijn Linnen
Van buytelands ghewas, ‘tverwisselen doet winnen.
Maer die in sulck ghewoel na slechte nootdruft tracht,
s'Ghemoeds wellust verr' boven s'lichaams goeden acht,
En siet (self onbesien) elck over't hooft in rusten,
Hem sal, als elck een zorght, vaack beter dichtens lusten.
|
|