Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Beschryvinghe van Leyden.

Leyden ligghende van Delft drie mylen, is een seer oude stadt: want nae de meyninghe van sommighen, soo ist de selve die Ptolemeus + noemt Lugdunum Batavorum, ende Antoninus in zijn Itinerarium oft Wechwyser Caput Germanorum: Hooft der Hoochduytschen. Watter van zy het is een seecker saecke, dat dit in ouden tyden een stadt van grooter weerden gheweest is: gemerckt wy vinden, dat de Roomsche Pretor, die dit landtschap gouverneerde, zijn Hof met eenen goeden hoop soldaten in dese stadt ghehouden heeft: alsoo dat van dit ghewapende Legioen, Leyden schijnt den naem gecreghen te hebben, hoe wel dat het ghebroken + is: ghemerckt dat zy nu noch in het Latijn Legia ende Leida ghenaemt wordt. Zy is geleghen in een vlacke ende leeghe landouwe, vol grachten ende waterloopen, met seer lustighe Beemden, Hoven ende Gaerden rontom. Begrijpt in haren omvanck eenendertich Eylanden, daer men t'alle kanten in kan ghevaren met schepen: behalven noch negenthien andere, die brugghen hebben. Binnen dese stadt zijn in't heel hondert vijfenveertich + brugghen, te weten, hondert ende vier van steen, ende d'ander van hout gemaeckt. Leyden is (soo wy gheseyt hebben) een vande ses Hooftsteden van Hollandt: ende het Hooft van Rijnlandt, waer onder neghenenveertich dorpen staen, die meestendeels heur goedt alle weecken te koope brenghen in de stadt, de welcke deshalven van alle vruchten der aerden seer wel versien wordt: ende aenghesien zy van de Zee maer een myle gheleghen en is, + heeft overgroote menichte van visschen, ende oock soet water, met onspreeckelijck veelderleye watervoghelen. Het is voorwaer een fraeye ende schoone stadt met een lustich uytsien, wel betimmert met ghemeyne ende besondere huysinghen seer gherieffelijck: ende aldaer worden meer dan twaelf duysent wollen laeckenen gemaeckt. Maer boven al zijn hier seer schoone ende witte vrouwen: oock + is de locht hier soeter ende beter dan in het heel Landtschap.



illustratieuitvergroten
LVGDVNVM BATAVORVM LEYDEN IN HOLLANT


Byv. [Leyden is een seer cierlijcke stadt, bewalt ende bemuert met verscheyden Bolwercken, + besloten met vijf stadspoorten, van binnen verciert met veel vermakelijcke wateren, als aderen spruytende uyt den vermaerden Rijn, daer beneffens beboudt met veel cierlijcke timmeragien ende huysen, tot de welcke noch jaerlijcks aenghetimmert werden: is oock niet min verciert met veel heerlijcke ende nette breede straten; reyner, effener ende schoonder ligghende, als op sommighe plaetsen de huysen doen. Het is een groote stadt, ende terwyle ick dit schreef werdt de selve aen een zyde seer ghemeerdert. Zy is in verscheyden bonnen ofte quartieren + verdeylt, onder drie Parochie kercken: waer van de Opperkercke den naem van S. Pieter voert, seer cierlijck van structure, voortijdts seer vermaert van den seer hooghen tooren ofte spitse, de welcke achter aen dese kercke 23 Roeden hooghe opgebouwt was, soo dat die dan schippers tot een Baeck, om der schepen kours daer nae te stieren, seer diepe in Zee streckte: derhalven zy seer bedroeft waren, soo wanneer die Tooren den vierden Martij in het jaer 1316 neder ghesoncken was, sonder eenighe merckelijcke groote schade van de omstaende huysen, nae der Cronijcken verhael. In dese Kercke pleech men eertijdts te toonen een broot in eenen steen (in het jaer 1316) verandert, als in tyde van grooten honghers noodt, de eene suster de andere broot weygherde, segghende dat zy gheen in huys en hadde, ende wenschende indien zy eenich hadde dat het steen soude werden. Het welck God de Heere toeliet, soo de Oude vertellen. De tweede Parochie der stadt wordt ghenoemt de Hooghelanden, welcke Kercke den naem van Pancraes voert, een seer hoogh ghebouw seer konstichlijck, soo van buyten als van binnen, tot verwonderinghe opghebouwt. D'eerste Kermisse der selver in't jaer 1315 ghehouden, ende binnen de selve in't jaer 1366 een Collegie der Canonicken ghesticht werdt. De kleynste Parochie deser stadt wordt ghenoemt onse Lieve Vrouwe Parochie, welckers Kercke ter eeren van de selve onse Lieve Vrouwe eertijts is ghesticht gheweest. Hier beneffens is hier een seer heerlijck Gasthuys voor de arme krancke in't principaelste vander stadt, inde Breedestrate, om den Armen te meer te ghedencken, wijt ende breedt ghesticht: aen alle oorden der stadt zijn noch verscheyden Godshuysen voor oude behoeftige luyden, als oock een Weeshuys. De Leprosen buyten die Witte poorte dicht onder de stadt een welgebouwde timmeragie, de welcke door dese leste troublen vernielt zijnde met meer ander Conventen, gheaccommodeert tot behoef der armen, als de Conventualen uytgestorven waren, buyten Reynsburgher poort, naemelijck de Lopsen, bewoont eertijts by Regulieren. Niet min door de leste troublen tot niet gheraeckt de oude structure der Romeynen, door dies noch tot op deser tijt Roomburg genaemt, welck een quartier ure gaens buyten der stadt gheleghen was, bewoont over eenighe jaren van Baghynen, eertijts een vermaerde stercte der Romeynen, hier te lande dominerende: door dies noch ettelijcke jaren gheleden alhier gravende ghevonden werden twee koperen Leeuwen, met een beeldt van Pallas, ende silveren ende koperen Medalien van Antoninus, Nero ende van andere, den Keyser Maximiliano in het jaer 1508 tot een schenckagie gheschoncken. Dese gevonden met de ghebeenten van een Reuse, wiens scheenbeen alleen soo groot was, als een geheele ghemeynen mans been met de dgye tot het onderste des buycks, wiens pantsier (welck hy noch verroest op de schouderen hadde) noch langhe tijt in het Clooster tot verwonderinghe bewaert is gheweest. Binnen dit Clooster was oock een plaetse, al waer men ghemeynelijck spoock vernam, waer uyt men meynde dat aldaer eenigen heymelijcken schat van den Duyvel bewaert wert. Maer men heeft noyt vernomen dat men sulcks yet ghevonden heeft, alhoewel men al het gheheel ghebouw tot de fondamenten toe uytgheroept heeft. Men heeft gheseyt den Heere van Gaesbeke behandicht te zijn een Smaragde of Iaspe soo groot als een Walnote, met een net aerden kanneken, daer een pinte wijn in mochte. Hier oock als op't Huys te Britten zijn ghevonden gheweest huysregelen, waer op gedruckt was EX GERM. INF. Item Medalien des Keysers Domitiani, Nerve, Trajani, Tiberij, Claudij met Ceres Aug. Anastasij met Victoria Aug. van gout. Q. Curtij Russi, ende andere. Oock lange tijt bewaert by Conelium Nicolai (een beminder van antiquiteyten) een kopere Lampe die in stucken ghedeylt mochte werden, daer men vier lammetten in mocht ontsteecken. Tot ghedencken van dese oude structure men nu ter tijt alleenelijck eenen grooten Sarck aensien mach. Dit Clooster is ghetuineert met meer andere, soo binnen als buyten deser stadt. In de welcke eertijdts veel Vrouwen Cloosters, maer gheen Mannen Cloosters geweest zijn. Maer buyten d'Hoochwoerts poorte de Minnebroeders haer Convent hadden. Binnen der stadt waren de Cloosters van Sinte Barber, Agneet, Catharine, Vrsule, Michiels; hier beneffens de witte Nonnen, de Susters van Roma, Abcoude, Nazareth, der welcker Conventualen alimentatie uyt heur inkomste trecken soo langhe als zy leven. De sterckste deser stadt den Burg genaemt + is eertijts een toevlucht gheweest op de welcke sy in tyden van noodt vluchten, ende uyt de selve haer verweerden. Ghelijck te sien is in den Burchgrave Halewinus teghen de Vriesen, soo wanneer zy tegen Dirck die tweede Grave van Hollandt van dien name rebellerende, ende teghen hem opstaende, Alcmaer hadden belegert ende overweldicht, al Kermerlandt te vyer ende te sweerde vernielt, ende Haerlem verheert hadden, met alle hooghmoedicheyt desen Burg belegherende. Door dies de Burchgrave aen + den Grave van Hollandt ontset versochte. Die Grave dit vernemende, heeft hem terstont reede ghemaeckt, ende is ghekomen ontrent Leyden, bestemmende den Vriesen eenen dagh ende plaetse om teghen hen te stryden, den welcken zy (steunende op heur groote macht ende menichte) niet en hebben willen verwachten. Maer den veldtslach aengheheven, de Vriesen + op de vlucht gheraeckten, ende haest overwonnen werden, ende tot ghehoorsaemheydt ghebrocht. Ende tot gheheughenisse van dese victorie, dede die Grave ter plaetsen daer den slach gheschiet was, een schoone Kercke ter eeren van Sint Laurens setten: de welcke naermaels Petronelle Gravinne van Hollandt des Keysers Lotharis suster heeft geordineert ende gemaect tot een Clooster, ende sette daer inne Nonnen van Sint Benedictus orden, ghenoemt de Abdye van Reynsburg. In de welcke de voorseyde Gravinne begraven is gheweest, in het jaer 1144, na dat zy vijfthien jaren haren man overleeft hadde. Maer om weder te keeren tot ons propoost, de Burcht van Leyden tot verseeckeringe oock mede de Grave van Loen beset hadde, als hem tegen den wille van het landt d'eenighe Erfghenaem van Grave Dirck de sevenste + ten houwelijcke ghegheven was. Door dies Rogier van der Meere ende Otte van Vueren, de Gravinne Ada, haren bruydegom gevloden

zijnde, uyt Haerlem by nachte derwaerts gheleyden. Maer de stadt qualijck versien onder het beleyt van den Ridder Aelbrecht Banyaert beleghert in het koutste van den Winter, heeft haer moeten opgheven behoudens lijf ende goedt. Ettelijcke werden ghevanghen ghenomen. De Gravinne in verseeckeringhe by haren neve Teylinghen blyven moeste, tot dat haer Oom uyt Zeelandt soude overkomen. De welcke tot Leyden ghekomen, de Gravinne schreyende hem te voet viel, die hy ophief ende omhelsde niet sonder tranen, haer alle vriendtschap toesegghende. Daer naer sondt hy Ade zyne nichte met eenen eerlijcken staet als haer betaemde in het Eylandt van Tessel, daer zy een wooninghe behieldt, ende het houwelijck werdt uytgheset, ende heur Oom Graef Willem over al het landt voor Grave ghehult. Ende de ghene die partye gheweest waren vluchten ende verlieten alle hare goeden, + de welcke gheconfiskeert werden. Gheen minder onghemack dese stadt ghedooghen moeste in het jaer 1479, door de partyschap tusschen de Hoecksche ende Cabeljausche, als Heer Ian van Egmont ende Heer Ian van Wassenaer, met + meer andere Cabeljausche de Hoecksche uyt der stadt verdreven. Maer in het jaer 1481 heeft Heer Reyer van Broeckhuysen met de Hoecksche die verjaecht waren, de stadt beklommen ende weder de Cabeljausche verdreven, Heer Philips van Wassenaer met veel rijcke borgheren ghevangen nemende, ende door versuymenisse is het vyer onversiens in het buscruyt, dat onder het Raethuys lach, gekomen, waer door het selve ter neder viel, ende sesendertich menschen doodt bleven. Maer als die Heer van + Montfort in het jaer 1488, ende Heer Ian van Naeldwijck met 1000 soldaten de stadt meynden te beklimmen: de Borghers sulx ghewaer gheworden, alle hulpe den Stadthouder Heer Ian van Egmont deden, ende die vromelijck afweerden, soo dat heur vyanden vertrocken op Poelgheest, waer zy van de steden van Hollant beset werden, den welcken zy't huys overleverden, het welck gheruineert ende verwoest wert. + Niet min vrymoedich en toonden haer de Borghers in't jaer 1491 teghen de Kasenbrooteters uyt Kenemerlandt, met heur Banieren voor Leyden ghekomen om daer oock in te gheraecken, ghelijck zy tot Alckmaer ende Haerlem ingheraeckt waren. Maer de Gouverneur met de Borghers ende het garnisoen uyttreckende, den grooten hoop vluchten deden, vele werden verslaghen, vele verdroncken, ende vele werden ghevanghen. Ende de overblevene noch tot Beverwijck toe vervolcht werden, alwaer noch ses hondert mannen verslaghen zijn gheweest. + Den eersamen Raedt deser stede oock mede voorsichtelijck voorquam in het jaer 1535 den aenslach van eenighe Wederdooperen, die de stadt van Leyden met listicheydt meynden inne te kryghen, ende als dan te overweldighen ende te vermannen, gelijck zy Munster deden. Tot welcken eynde eenighe in een huys beneffens de Borstelbrugge by een versamelt waren, die aldaer, de Schutterye al heymelijck by een vergadert zijnde, overmits het advertissement by die van Amsterdam, door de bekentenisse van eenighe ghevanghene, in heur voornemen verstoort werden. Ghenoech in't breede door verscheyden beschreven is het hervaren deser stadt ende de vroommoedicheydt der Borgheren in twee verscheyden belegheringhen staende de troubelen onses tijdts, soo wanneer dese stadt met meer andere een afsien hebbende vande regeringhe van den Hertoghe van Alva, haer begheven hadde onder de unie ende regheringhe der Heeren Staten. Door dies tweemael op een jaer anno 1574 van de garnisoenen des Conincks + als van den Coninck afgheweecken, beleghert werden, met driederley plaghen, namelijck honghers noodt ende vernielende pest, beneffens de oorloghe door de moghende handt Godes swarelijck aenghetast. De Heeren Staten alle middelen bedochten om de ghetrouwe Borghers te behoeden voor het gheweldt der Spanjaerden. Tot dien eynde Graef Lodewijck + een groot getal crijchsknechten in Hoochduytschlandt by een vergadert hadde, soo dat die Spanjaerden noodich bevonden haren Legher voor dien tijdt op te breecken, ende den Grave nederkomende teghen te trecken, om te verhoeden zynen inval op de Landen die heur onderdanich + waren. Den welcken zy ontmoeteden op de Mokerheyde, alwaer zy malkanderen slach leverden op den veerthienden Aprilis. Een groot deel van Grave Lodewijcks volck + hebben bestaen te roepen, ghelt ghelt, ende weygherden te slaen: soo dat Grave Lodewijck met zyne Heeren ende een weynich ghetrouw volcx ghedwonghen is gheweest het gheweldt der Spanjaerden teghen te staen. De welcke naer veel moeyte ende heerlijcke weyre diese teghens de Spanjaerden ghedaen hadden, het leven verloren hebben. Na dat de Spanjaerden van Leyden vertrocken waren, soo en was de stadt daer en tusschen niet van noodtdruft versien als het behoorde, hoe wel daer tijdts ghenoech gheweest was om het selve te doene. De Prince hadde neersticheydt ghenoech ghedaen, op dat zy ghevictuailleert soude zijn, ende meynde dat de stadt voor eenen langhen tijdt versien was, ghelijck hem was ghemaeckt hadden die den last daer van hadden ghehadt, ende daer hy hem op betrouwde. Maer de Spanjaerden wel wetende dat neen, voornamen de stadt met gheweldt niet aen te tasten, wetende der inwoonderen kloeckheydt, soo dat zy met groot verlies van volcke de selve niet souden konnen hebben veroveren: waeromme zy + goedt vonden de stadt rondtsom met twaelf Bolwercken oft Schanssen te blockeren, om alleenelijck toevoer ende ontset af te weeren, ende soo door honghers noodt, die onder subjectie te brenghen. Door dies van den sesentwintichsten Mey af tot den derden Octobris toe de stadt noyt storm aenboden, maer meynden die uyt te hongheren. Ende bemerckende dat de Borghers groot voordeel uyt heure Tuynen kreghen, die zy in Mayo seer besaeyt hadden, het welck hun tot het meeste voedtsel strecken mocht, hebben een Schansse niet wijdt van de Reynsburgher poorte, aen het eynde van den steenwech ghemaeckt, om die Borgheren te beletten dat zy buyten in haer Cooltuynen niet en souden gaen. Maer de Borghers hebben met ghemeynder handt ende met een groot gedruysch de selve Schansse aenghevallen, ende heure vyanden met schande ende schade daer uyt ghedreven. Al wat eerbaer was vermelt + zijnde, door honghers noodt oock Wijf ende Kinderen onnaetuerlijcke spyse etende, soo is onder de Ghemeynte een vernielende peste opgeresen, de welcke menich mensche van't leven beroofe: soo dat de mannen die aen de stadts vesten de wacht (alsoo de stadt weynighe oft gheen soldaten inne en hadde) ghehouden hadden, d'een zijn kinderen, d'ander zijn wijf t'huys keerende doodt vondt, oft haest selve de doodt smaeckten. Waer door de meeste menichte der Borgheren verbaest, nu beghon heuren Magistraet + (eenighe met smeecken, andere met dreyghementen) moeyelijck te vallen, versoeckende dat men de stadt in der Spanjaerden den handen,

om heuren grooten hongher te verhoeden, soude overleveren. Maer dese werden by den Magistraet met alle sachtmoedicheydt ghestilt, met de groote beloften van het ontset der Heeren Staten, de welcke daer toe alle ghereetschap toerusten; de Zeelanders oock mede tot dien eynde overghekomen zijnde. Maer het scheen by vele onmoghelijck dat dese stadt die soo vaste beset was, ontset ghedaen soude konnen werden. Nochtans in den uytersten noodt, als daer niet meer dan hondert en seven last Korens tot onderhoudinghe van veerthien duysent menschen en was, is zy Godes barmherticheydt waer gheworden: Eenderley wint een wyle tijdts waeyende ten tyde des springvloets. Soo dat de Heeren Staten goet vonden ende de inghesetene toelieten, dat de Dijcken + aen de Mase doorghesteecken werden, niet aensiende de groote ende merckelijcke schade die het landt hier door lyden soude: waer door de vloeden als de woeste Zee de groene velden tot Dildam ende de landtscheydinghe toe, met water bedeckten: alwaer het stuytte overmidts de hoochte van Rijnlandt boven Delflandt. Niet te min des vyandts couragie verswackte door de aenkomste der Zeeusche Galleyen, die spoedich de schansse tot Soetermeer, de Spanjaerden vluchtende veroverden, midtsgaders oock mede Benthuysen: waer door de soldaten op Noorta verschrickt, haest haer schanssen verlieten. Daer nae is des Princen volck door den kerckwech ghepasseert, ende allenskens naer de Meyrbrugge gheroeyt, doch wat voorder zijnde daer men de meeste diepte vermoede, was het seer drooghe. Hier toonden heur de Zeelanders seer manlijck, die heur schepen lichtende in het water spronghen, ende scheen dat zy de selfde liever wouden op heur schouderen draghen dan achterlaten, aldus begaven zy hun in Meyrbrug, ende in de Papenmeyr gheraecten. Baldeus siende het voordeel dat des Princen + volck alreede inne hadde, gaf den moedt verloren, ende beghaf hem haestelijck in de vlucht, Soeterwoude verlatende. Als de Vlote nu in het Papenmeyr ghekomen was, hebben de belegherde tot haren grooten troost de selfde in't ghesicht ghekreghen. Maer aldaer zy gheschut werden door de sterckte op Lammen gebouwt, alwaer men niet sonder angst en was, waer door zy daer in alle stillicheydt ‘tgheschut soncken, ende in den donckeren nacht hoorende den wonderlijcken val des stadts muer by de Koepoorte: + meynden dat eenen uytval der borgherye op heur gheschiede, hebben derhalven met eenen schrick bevangen zijnde, de selfde schansse verlaten. Hier van en wist niemandt inne noch buyten der stadt seeckerheydt, hoe wel zy in de stadt des nachts een ghekrijsch ghehoort hadden, doen een grof stuck gheschuts voor de schansse gesoncken werdt: dan daer was eenen jonghen op de mueren, die hadde des nachts waer ghenomen, dat hy wel veel lonten uyt de schansse voorseydt sach gaen, dan gheene weder inne komen, aldus beelde hy sich selven inne, ghelijck oock de waerheydt was, dat de Spanjaerden haer schansse van Lammen moesten verloopen hebben, ende heeft sulcks aenghegeven, verlof vraghende om daer te loopen: ghelijck hy dede door beloften van ses guldens. Nae dat hy nu in de schansse gheweest was ende niemandt en vondt, ende met zynen hoet ghewenckt hadde, ende een ander met eenen Verrenjagher hem ghevolcht zijnde, ghesien werdt zynen wech voorby de schansse nemende nae den Admirael, die hy tot den knien toe in het water te ghemoet liep, was aen beyde zyden vreucht. Ende de palen nu gheopent zijnde, is de Vlote met grooter vreucht den derden Octobris (daer noch alle jare een gheheughenisse + dagh af ghehouden wordt) tot het ontset der stadt aenghekomen, alderley behoeften ende victualie tot yeders vernoeghen medebrengende. Waer over zy alle eendrachtelijck God den Heere van herten hebben ghedanckt. Ende dit by den Veldtheere des Conincks Baldeum verstaen zijnde, soo is hy met zijn soldaten + uyt den Haghe, Voorburch, Wassenaer, Valckenburch ende andere schanssen vertrocken nae Haerlem, de Zeelanders te water heur alle afbreuck doende. Die van der stadt Leyden seer verheucht door Godes ghenade, den + Admirael Boysot met een gouden keten vereerden, ende alle andere Bootsghesellen ende soldaten van hare ghetrouwicheydt bedanckten. De Gouverneur der stadt Bronckhorst ende beneffens hem veel kloeckhertighe mannen van Rade, naemelijck Douza, Verlaen, Raephorst, Broeckhovens, Duyvenvoorde met des stadts Capiteynen Andries Schot, Andries van Dort, Arent Dirrixsoon, Frans Dirrixsoon, van weghen des ghemeynen Landts hooghelijck bedanckt van heuren ghetrouwen dienst in soodanighe ellende met gouden medaillen, ende de stadt met vele nieuwe vryheden (soo dat niet gheoorloft is eenighe huysen buyten de stadt binnen seeckere limiten te timmeren) vereert werde. Daer beneffens is de selve stadt van weghen hare ghetrouwicheydt gherecompenseert van den Heere Prince van Orangien ende den Heeren Staten, met de erectie van een Vniversiteyt inde selve stadt: + welck nu vele jaren in grooten fleur gheweest is. Oock hebben de Heeren Staten voornoemt aldaer ghefondeert ende ghedoteert een Collegium Theologiae, daer inne tot kosten der selver + Landen ghehouden werden een Regent, Subregent, Oeconomus, ende tusschen de dertich ende veertich Studenten, die tot dienste der Landen ende Kercken aldaer werden gheinstrueert ende bequaem ghemaeckt. Tot gherief der Studenten is aldaer mede verordonneert een treffelijcke Librye van alderhande scientien, in veelderley spraecken. Is oock aldaer mede voor de ghene die in de Medecyne studeren, eenen Cruythof toeghemaeckt, in den welcken van alle weghen verscheyden kruyden by een versaemt zijn. Soo dat dese stadt nu een heel ander wesen heeft ghecreghen, het ghemeyne spreeckwoort waer bevindende, Godt en sloech noyt oft hy en salfde weder: die alle des stadts schaden duysentfout heeft, uyt andere Landen (waer de oorloghe haer wendde) herwaerts een groot ghetal van hantwerckers toestierende, heur neeringhe ende seghen in de Draperye der Sayetten verleenende: de stadt tot gherief der uytlantsche alle bequaemheydt bedenckende, soo in het diepen der grachten, in het stellen van Volmeulens, Ramen, Parssen, Hallen. Door de menichte des volcks de lijftocht ende alderley neeringhe metter tijt goet gheworden is, tot goet contentement van een yeder, ende tot groot profijt der stadt ende borgheren. Door dies de stadt cierlijck is opghebouwt met veel heerlijcke huysen als andere timmeragien: ghelijck te sien is aen des stadts Tooren, met zyne wel klinckende klocken op het Stadthuys, het welck sedert het swaer belech oock mede soo heerlijck opghebouwt is: als aen het seer cierlijck nieuw toorenken op Sint Iacobs Capelle, voor dees tijdt de Halle der Natie, beneffens de nieuwe breede brugghe tot een wandelplaets beneffens d'Oostien plaets, responderende op vele nieuwe straten, ghebouwt door

d'oude Ramen, nu onbequaem overmidts der borghers Draperye van de Leydtsche laeckenen verdwenen was, ende om te betimmeren uytghegheven werden, als een menichte van huysen noodich was, voor soo veel volcks dat jaerlijcks vermeerderde uyt alderley Natien. Soo dat in Fransoysche tale noodich was predicatie te doen in onser Lieve Vrouwen Kercke, alsoo daer vele Walen (alderley handelinghen oeffenende) herwaerts over ghekomen waren, de welcke de Hollandtsche tale weynich verstonden. Dese Ghemeynte uyt verscheyden volcken bestaende, stondt onder de ghehoorsaemheydt vanden Magistraet der stadt vreedsaem + levende. Hoe wel eenighe conspiratie onder handen was, ten tyden als de Grave van Leycester nae volle regheringhe trachte, ende veel favoryten binnen Leyden, als oock elders op zijn zyde ghelockt hadde, die des Landts Staten regeringhe hem alleen meynden op te draghen. Het welck verhoedt werdt door de voorsichticheydt van den Magistraet, die sommighe van de Hoofden met der doodt ghestraft heeft. + Over sulcks de voorseyde Grave uyt de Landen weder vertrocken is, ten tyden doen in Spangien toegherust werde de Spaensche Armade, die op Enghelandt haren aenslach + meynde te doen, by soo verre de Prince van Parma met zijn krijchsknechten ende krijchsghereetschap tot Duynkercke ghereedt ligghende om over te trecken, hadde konnen uytkomen. Het welck hem belet werdt door de Hollantsche ende Zeeusche oorlooghschepen op de stroomen ligghende. Door dies den aenslach der Spanjaerden gebroken zijnde, de Vlote heuren cours weder nae Spangien achter Yrlant om nemende, te leegh vervallende, den meerderen deel is + in de Zee ghebleven. Een Spaensch Gallioen der selven onder het landt gheraeckt, verviel in handen van den Viceadmirael Ioncker Pieter vander Does, ende hem in ghenaden over gaf. Ter memoryen des selfden heeft de voorseyde van der Does, een man van grooten bedryve, alhier in de groote Kercke (alwaer hy mede Schout was) een Vane oft Wimpel ghehanghen, die wonderbaer lanck is, streckende van het top des welffels tot beneden toe, noch opghewonden zijnde, welcken Wimpel hy op dit schip vondt.]

 

Binnen Leyden staet een fraey Casteel oft Burg, van welck Ianus Douza, hier na vermeldt, vermaen maeckt met dese veersen,

 
Putatur Engistus, Britanno orbe
 
Redux posuisse victor.

Dat is:

 
Engistus met seghe uyt Bretaignen wederghekeert,
 
Die heeft Leyden (ghelijck men meynt) met dit schoon Slot vereert.

+ In welck Casteel en zijn gheen wooninghen: maer het is vol tuynen ende boomen: met eenen soo diepen Put, dat ick niet en weet hoe't de gheleghentheydt der plaetsen kan gedraghen. Hy is seer oudt, ende men ghelooft dit een werck der Romeynen te wesen: ende van welcken Put het oudt Hollantsch Huys van Wassenaer tytel ende wapen schijnt ghenomen te hebben: welck voorwaer een overoudt Huys is: want men seyt in Hollandt met een ghemeyn spreeckwoordt: Wassenaer het oudtste, Brederode het edelste, Egmondt het rijckste: deshalven, om sulcke oudtheydt niet te laten vergaen, doen zy desen Put, alst van noode is, neerstichlijck vermaecken ende onderhouden. Een myle van de stadt light Wassenaer, een seer schoon dorp, nu ter tijdt (aenghesien het manlijck gheslacht uytghestorven is) den Grave van Ligne toebehoorende. Van Leyden was gheboren Ian de + Snyder, een seer Godtloos Verdoover, de welcke met grouwelijcke boosheden ende vreemde aenslaghen zy selven als Coninck heeft opgeworpen te Munster in Westphalen, in het jaer 1534, ende aldaer veel boose stucken bedreven hebbende, tot onspreeckelijcke bederffenisse der stadt, is in't naevolghende jaer gevangen, ende met een straffe doodt gherecht: alsoo in onse Commentarien breeder wordt vertelt.

Daer tegen heeft dese stadt voortgebracht veel vermaerde mannen in deucht ende gheleertheydt, naemelijck Peeter Blomevenna groot Theologant, Ian Gerbrand fraey Schryver van Historyen ende andere dinghen, Enghelbert Leydenaer aerdich Poete ende groot Grammatist, Nicolaes Leonte gheschickt Rethorijcker, ende boven al Ianus Douza Edelman, Heer van Noordtwijck, uytnementlijck gheleert in Griecks ende Latijn, oock een seer lustich Poete, soo wel blijct aen zyne wercken in drucke uytghegheven. Ontrent een mijlken buyten Leyden ligt het + dorp van Reynsburg, daer de groote ende heerlijcke Abdye van S. Benedictus orden staet, met kercke, klooster, ende alle andere huysinghen seer uytnementlijck ghebouwt. Dese schoone ende treffelijcke Abdye en heeft niet alleenlijck eenen stichter ghehadt, maer wel viere, d'een nae d'andere, de welcke op de rye gheschildert staen in een glasen venster vande Kercke: te weten, twee Graven van Hollandt Diedrick ende Floris, de Gravinne Petronelle, ende een andere edele Vrouwe uyt het huys van Saxen. Aldus is dit Convent van outs ghesticht ende inghestelt met een heerlijck gebiedt over landen ende dorpen: soo dat de Abdisse wereldtlijcken ende gheestelijcken staet houdt, met hoogh ende leegh gherecht, ende heeft seer groot inkomen van alle goeden. Hier en worden gheene andere aenghenomen dan edele Ionckvrouwen, de welcke Vrouwen worden gheheeten, overmidts hare Godtvruchticheydt ende eerweerdicheydt. Onder + andere goede diensten ende deuchdelijcke wercken die hier gheschieden, worden het heel jaer door drie daghen ter weecke sulcke aelmoessen met groote goetherticheydt ghedaen, datter van alle de ghebuerte daer ontrent woonachtich in getale meer dan twee duysent persoonen t'elcken daghe comen, tot onderhoudt ende behulp van veel menschen, sonder alle ander onderstandt dat insonderheydt den behoeftighen daghelijcks ter deser plaetsen ghedaen wordt. Dit is voorwaer een weerdich ende loffelijck Convent, alwaer begraven ligghen de voorseyde vier eerste stichters, ende voorts veel andere Graven, Gravinnen, ende groote Heeren van Hollandt, Zeelandt, ende andere byliggende landen: waer af veel heer-

lijcke tomben ende graven met heur edele opschriften ende wapenen ghesteecken ende uytghehouwen over al ghesien werden: soo dat hier den Edeldom ende de doorluchticheydt van veel Heeren ende groote personagien vergadert is, tot groote ghenoechte voor de ghene die't sien ende kennisse daer afhebben. Noch is hier een ander eerweerdich Convent, ghenaemt + Terlee, van Sint Bernaerdts orden, gheleghen buyten de stadt anderhalve myle, by het dorp van Noordtweijck, ghesticht door eenen ouden Grave van Hollandt, met veel goedts ende jaerlijcks inkomens, tot onderhoudt voor een redelijck ghetal van gheestelijcke Edelvrouwen, ghenaemt Ionckvrouwen: de welcke professie ende belofte ghedaen hebbende niet en mogen houwen: maer meestendeels, om vry te wesen, ende naemaels tot + gheen berouw te komen, beyden langhe van alsulcke professie te doen, ghelijck oock gheschiedt met die van Reynsburg: dies niet te min heuren dienst ende eerbaerheyt seer gheestelijck altijdt onderhoudende.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen