Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

[p. 170]

Beschryvinghe van Groeninghen.

⁺ Het landt van Groeninghen is een landtschap ende eenen staet op zy selven alleen, nochtans soo seer ghevoeght ende verselschapt met Vrieslandt, dattet veel herten ende honden voor een stadt van dese Provincie: niet te min het heeft zijn gebiedt verscheyden, gelijck oock het landt ende den staet van Vtrecht, welck wy hier na sullen beschryven. De hooftstadt ende overhooft des Groeningherlandts is Groeninghen, ende gheeft den gantschen landt den naem, den selven nemende (soo sommighe seggen, ende hier voor verklaert is) van den Troyaen Grunius, die een Fransoys is gheweest van gheslachte, na dat Munsterus schrijft: welck beyde wel mocht waer zijn, aenghesien dat de Fransoysen vastelick segghen dat heuren eersten oorspronck van de Troyanen is. Dese stadt light op 28 ⁺ graden ende 24 minuten in lenghde, ende 53 graden ende 16 minuten in wijdde, ses mylen van Leeuwaerden. Heeft veel vloedende ende staende wateren, midts het leyden van seer groote grachten eensdeels van natueren, ende eensdeels met handen der menschen gemaect. De stadt is groot ende schoon, met goede huysinghen. D'opper kercke is seer heerlijck, gewijdt ter eeren van Sint Marten, onder het Bisdom van Munster in Westphalen: in welcke kercke nu ter tijdt noch is een Orghele, ghemaeckt met de eyghen handt van Rodolphus Agricola, daer wy hier nae af sullen spreken. Het is een rijcke stadt van volck ende van goet, met een treffelijcke heerschappye binnen ende buyten. Oostwaerts ende Westwaerts heeft zy veel vruchtbare landouwen, ende groote menichte van dorpen: Noordtwaerts heeft zy bontghenootschap ende aenhanck met alle het landt dat lang ende breedt streckt tot de Zee toe: vol van goede dorpen met een vruchtbare landouwe tot weyde ende ⁺ beestenvoeder, genoemt de Ommelanden, inhoudende Prelaten, Edelen ende Vereenichde, welcke al t'samen maecken het tweede lidt der Staten van Groeninghen, verstaende voor het eerste de eyghene stadt met de Wet. Men leeft hier gheschicktelijck ende borgherlijck, ghelijck in een vrye Republijcke: want ⁺ dese stadt heeft seer groote privilegien ende vrydommen van heuren Vorst: soo dat zy selve civilijck ende criminelijck rechtet nae heur weten ende landtrechten, sonder eenighe appellatie: ende de Koninck heeft daer alleenlijc eenen Stadthouder in civile saecken, maer in criminele doet zy nae heur maniere ende beliefte, ende mach gratie ende ghenade doen, ghelijck een vry Overheer. Oock en gheeft zy heuren Lantvorst niet meer dan twaelf duysent Karels gulden, bedraghende ses duysent kroonen s'jaers, in twee betalinghen.

Byv. [Groeninghen een seer oude stadt, de ⁺ welcke eenighe houden te zijn de ghene die van Ptolemeo Phileum, van Plinio Phylleum, ghenoemt wordt, heeft haren naem (soo onsen Autheur verhaelt) van Grunius een Troyaens Edelman. De Vriesche Historyschryvers segghen, dat dese Grunius was de sone van Gailo, ende dat zijn over bestevader soude gheweest zijn Friso, van wien ‘tgheheele landt den naem schijnt te voeren. De welcke Grunius dit kleyn, maer schoon quartier ten deele ghekregen hebbende, heeft in het selve de stadt van Gruninghen ghebouwt, ende die van zynen name gheheeten: wat daer van zy, alle Schryvers comen hier in over een, dat het eenen Grunius geweest is die dese stadt gebouwt ende haren naem ghegeven heeft. Dese stadt voortijts voor haer Overhooft den Bisschop van Vtrecht bekende, ⁺ die zy eedt dede, ten tyde toe des Bisschops Fredericks van Baden, doen in Vrieslant oprysende de factien der Schieringhers ende Vetkoopers: waer door de Keyser Maximilianus occasie vondt, om uyt den naem des Rijcks Aelbrecht den Hertoghe van Sassen dit landt uyt te gheven tot een Leen, waer door hy een erffelijck Gouverneur van Westvrieslant soude zijn. Waer toe alsoo de Vriesen niet en wilden verstaen, soo heeft hy de Edele ende de Steden van de Schierinsche factie bewillicht, om heuren Erfheere te ontfanghen. Door welckers hulpe de Hertoghe van Sassen oorloghe tegen de andere factie ghevoert heeft, onder de welcke waren die van Groeninghen: dese soo hardt aenghetast werden, dat zy verstonden tot een accoort: by het welcke zy renonceerden alle heure actien die zy hadden aen Oostergouw, Westergouw ende Sevenwolden: ende daer beneffens waren gehouden den Hertoge te betalen 32000 gouden kroonen. Maer doen den Hertoghe in ⁺ het jaer 1500 de stadt belegerde, om dat die van Groeninghen den Vriesen, die teghen zynen sone des landts Gouverneur rebelleerden, assistentie ghedaen hadden: soo werde de Hertoge uyt de stadt gheschoten: waer door hy tot een bestant verstont, ende het Leger opbrack. Maer hy is daer na vande quetsuere tot Embden gestorven. Die van Groeninghen hebbende heur handen open, den Dam belegerden. Waer door Grave Hugo om heur weder van daer te trecken, Groeninghen belegherde. Dan weder door intercessie des Bisschops van Vtrecht voor vier jaer bestant ghemaeckt wert. De welcke overstreken zijnde, Grave Edsart van Embden als Opperveltheere met Ioncker Vijt van Draeckdorf heeft Groeninghen beleghert, ende beneffens Groeninghen twee casteelen opwerpende, de stadt bevochten, den gheheelen Winter daer voor ligghende. De stadt de toegheseyde hulp van de Overijsselsche steden ontbrekende, stont om in accoort te treden met heer Vijt, ende hem voor een beschermheer aen te nemen: als nu een borger met zijn huysvrouwe op de marct quam, seer deerlijck ghehandelt ende mismaeckt:

+ Groeningen het Hooft des landts.

+ Ghelegentheydt van Groeningen.

+ De Ommelanden vereenicht met de stede van Groeningen.

+ Vryheden van Groeninghen.

+ Oorspronck der stadt Groeningen.

+ Die van Groeningen eertijts onder de Bisschoppen van Vtrecht.

+ Groeningen beleghert door den Hertogh van Sassen.

[p. *126-*127]

GRONINGA opulenta populosa, et valide contra hostiles insultus munita Phrisie vrbs Ptolemeo Phileum, constracta et denominata a Grunno Anthenoris Regis Francorum fre, Anno ante incarnationem Christi, CCCLXXVII vt Humbaldes schribit:

[p. 171]

⁺ want Heer Vijt, haer neus en ooren hadde laten afsnyden, om dat zy ghevanghen zijnde haer rantsoen niet en conden opbrengen. Waer door de borghers soo werden verstoort, dat zy met hem niet te doen en wilden hebben: ende daer nae verstaen hebbende den twist die tusschen Graef Edsart ende Heer Vijt was, boden den Grave de stadt aen, met conditie dat hy niet en soude ghedoogen dat de selve weder soude vervallen ⁺ in de handen vanden Hertoge van Sassen, ende dat zy souden blyven by alle heur oude privilegien. Aldus veraccordeert, den Grave eedt van ghetrouwicheyt ghedaen werde in het jaer 1506 op Meydagh. Ende de Grave terstont de borghers sulcx toestaende, inde stadt een casteel met toornen ende wallen opboude. De Hertoghe van Sassen eyschte de stadt wederom, maer te vergheefs. Over dies de Hertoge aenden Keyser klachtich vallende, de Grave vanden Keyser tot Ceulen, op den Rijcxdach ghedaghvaert wert, alwaer hy niet en compareerde, ende gheboden restitutie te doen, niet en obedieerde: door't Rijck verschreven, daer luttel op paste. Waer door de Hertoghe gheconfedereert met die van Bruynswijck, 9000 mannen te peerde ende te voete te velde brochte, Oostvrieslandt plonderende, sterckten ende casteelen innemende: soo dat de Grave ghedwonghen wert uyt Groeninghen te vertrecken, ende zijn eyghen erffenisse te beschermen. Waer door hy de stadt den Dam verloren liet, ende door dien hy te swack was om te velde te komen, soo verliet hy t'eenemael die van Groeninghen. De welcke haer alsoo verlaten siende tot den Hertoghe van Sassen Ghesanten uytsonden om te veraccorderen, behouden al heur privilegien, ende dat zy souden moghen, het casteel by Edsart ghemaeckt weder afbreken. Waer toe de Hertoghe niet verstaen konde. Ende alsoo hy haer sulcks weygherde soo ontseyden zy hem des stadts Heer te werden. De Ghesanten dan weder in de stadt gecomen zijnde, by de stadt goet ghevonden is, de stadt te presenteren onder de ⁺ ghehoorsaemheyt vanden Hertoghe van Gheldre in't jaer 1514, die heur op de voorseyde conditien in zijn bescherminghe ontfinck: ende het casteel wert ter aerden toe afghebroken in de teghenwoordicheyt van Wilhelm van Oyen, die hy binnen Groeninghen gesonden hadde. Dit ghedaen zijnde deden de borghers den eedt de Kroone van Vranckrijck, ende den Hertoghe van Gheldre. Wt dese oorsake groote oorloghe langhe ghevoert is tusschen beyde de Hertoghen, soo dat ten lesten de Hertoghe van Sassen de oorloghe moede wesende, al zijn recht ende actie, die hy aen Vrieslandt hadde, geresigneert heeft op Hertogh Karel van Bourgoignen, ende naederhant aen Karel de vijfste voor 200000 kroonen verkocht heeft. Waer door de oorloghe oprees tusschen de Gheldersche ende Bourgoensche, ten tyden toe dat de Hertoghe van Geldre de oorloghe voerende teghen den Grave van Embden, ende daer toe hulpe ende onderstandt van die van Groeninghen begeerende, hem die ontseyt hebben. Wt welcke oorsaecke hy heur zijn bescherminghe, daer zy twintich jaren onder gheweest waren, opgeseyt heeft. Waer door zy haren toevlucht ghenomen hebben, tot de Gouvernante der Nederlanden, Marie de suster van Karel, om heur te stellen onder de onderdanicheyt des Keysers, met conditien dat sy aen haer souden betalen, het jaerlijcksche tribuyt dat zy den Hertoghe van Gheldre betaelt hadden. Waer toe de Gouvernante lichtelijck ⁺ verstont: soo dat den eedt van ghetrouwicheyt in het jaer 1536 op den achtsten Iunij ghedaen werde: ende is alsoo onder het huys van Bourgoignen gheraeckt, ende welvarende gheworden, tot den tyden van dese troubelen toe: ⁺ ghenietende veel privilegien ende vryheden, meer als andere Provincien, soo in Religie als in civile saecken. Noyt aldaer en zijn de strenghe Placcaten strictelijck achtervolcht noch ter executie gheleyt gheweest, alwaer het genoech vry stont een yeder zijn ghemoedt te volghen, ende niet seer met de Religie bekommert en waren. Waer door oock aldaer in't jaer 1566 soo groot als elders niet en was de furie der Beeldtstormerye: maer in alle civiliteyt, met advijs ende consent van de Overicheyt de Beelden in de Minnebroeders kercke afnamen ende in bewaerder hant stelden: op dat de Ghereformeerde aldaer mochten predicken: hoewel op eenige omligghende dorpen, door wel believen van eenighe Edele, Beeldtstormerye gheschiede. Maer de predicatie aldaer als elders cesseerde, als met een behendicheydt de Grave van Arenberghe vier vaendelen Duytschen (de Regente wesende seer beangst voor de stadt) met consent van den Magistraet, op den sesten Iunij in het jaer 1567 daer in ghekreghen heeft, die daer bleven in ligghende, tot verdriet van vele, heur oude vryheden overdenckende.

In't jaer 1568 is Grave Lodewijck van Nassouwen in Vrieslandt te velde ghekomen, alwaer hy tusschen Heyligherlee ende Winschote den Grave van Arenberghe versloech. De Grave van Meghen met Curtio Martinengo binnen der stadt Groeninghen gevlucht, van Grave Lodewijck beleghert werden. Ende hoewel ⁺ hem de Keyser gheboodt van s'Rijcks wege het Legher voor de stadt op te breken, dies niet teghenstaende hy het belech continueerde, ter tijt toe dat de Hertoghe van Alva een heyrkracht tot ontset stierde, waer door Graef Lodewijck nae Embderlandt optrock, ende de stadt ontset wert. Niet te min de borghers heur stadt onmachtich waren, de garnisoenen genoech meester van de selve wesende, ende alderley volck, soo Duytschen als Walen inkrygende, om van de stadt verseeckert te wesen, die gestadich daer bleven in ligghende, tot der tijt toe van de Pacificatie van Ghent: wanneer de selve garnisoenen vele maenden in heur betalinghe ten achter zijnde, den Gouverneur Robles met ⁺ oochluyckinghe der stadt ende Staten des lants den 15 Novembris 1577 ghevanghen namen, sprekende om heure betalinghe: de welcke heur by des Lants Staten toegheseyt werde, midts conditie dat zy uyt de stadt souden vertrecken. Den eersten Novembris de Prelaten ende Edele ⁺ van de Ommelanden in Groeningherlandt Staetsghewijs vergadert zijnde tot Groeninghen, werden ghevangen ter oorsake van heur oude querellen. Mijn Heer van S. Aldegonde ende de Pensionaris Sille aldaer ghesonden om de selve te stillen, en konden niet uytrichten. Die van Groeningen en konden oock niet ⁺ verstaen tot de Vnie tot Vtrecht ghemaeckt: door dies zy van den Grave van Rennenberch in het jaer 1579 beleghert werden, tot dat zy in accoort traden, Ghyselaers ghevende die tot Campen in bewaringe gevoert werden: ende alsoo dede Rennenberch zijn inkomste inde stadt ende veranderde aldaer den Raedt, ende de Vnie wert in zyne tegenwoordicheyt gelesen. Maer niet langhe daer na heeft de selve Rennenberch voorgenomen den Staten af te vallen, verstant hebbende met den Prince van Parma. Doch dewyle hy dit noch bedeckt hielt, beclaechde hy hem teghen alle man van de overtredinge des Religions vrede, ende rebellie der Vriesen, ende het groot onrecht ende kleynicheydt die hem aenghedaen was. Maer den derden Martij 1580

+ Heer Vijt heeft een man met een vrouwe haer neus ende ooren af gesneden, ende stuertse soo nae Groeninghen.

+ Die van Groeningen begheven hun onder den Hertoge van Geldre.

+ Die van Groeningen stellen haer onder de onder den Hertoge van Gheldre.

+ Groeningen beleghert by Grave Lodewijck.

+ Robles gevanghen tot Groeningen.

+ Groeningen beleghert by Grave Lodewijck.

+ Robles gevanghen tot Groeningen.

+ Oproer ende eenighe Heeren gevanghen tot Groeningen.

+ Groeningen weygerende de Vnie van Vtrecht, werdt daer wt gedwonghen.

[p. 172]

heeft hy bestaen te openbaren, het welck hy langhe ⁺ tijt hadde voorgenomen, ende hem meester van Groeninghen te maken. Hieromme heeft hy hem s'daechs te vooren savonts ende snachts met alle zijn Hofghesin ende met veel Spaensghesinde borghers, ende eenighe heymelijcke verborghen krijchsknechten teghen den morghenstont den 3 Martij ghewapent. Als hy nu vernomen hadde dat de wacht gaen slapen was, soo is hy ontrent vijf uren met den zynen (hebbende witte teeckenen aen haer slincker armen) uyt zijn logement stracks na de marckt ghereden, ghewapent zijnde totten tanden, met een bloot sweert in de handt, roepende: Sta by, sta by goede borgers, laet ons den Koninck te dienst zijn, ende zijn landt beschermen. Daer over liet hy veel trommelen ende trompetten hooren, om eenen grooten schijn te maken. De Borgemeester ⁺ Hillebrandt haestich opte been met sommighe van de Ghereformeerde ghekomen wesende, viel met zijn gheweer nae hem toe: meynende datter meer gevolcht souden hebben: Maer een van Rennenberchs jonghers, schoot hem doot: waer over de andere de vlucht namen. Sommighe werden stracks ghevanghen, sommige weerden haer noch in haer huysen. Voorts liepen ende renden zy door de straten, schietende na alle die het hooft uyt deuren ende vensteren staken. Daer werden over de twee hondert borghers ghevanghen. Ende alsoo maeckte hem Rennenberch meester van dese stadt, ende hielt ⁺ die voor den Prince van Parma. Maer zy wert terstondt berent ende beleghert van weghen de Generale Staten. Oldenseel, Steenwijck, Hasselt ⁺ noch Rennenberch favoriseerden: maer zy werden verseeckert door den Prince van Orangien: ende Coevorden ghesterckt. De Prince van Parma de tydinge hebbende van Rennenberch ende Groeningen, den Oversten Schenck met ruyterye ende voetvolck afveerdichde om de stadt te ontsetten. Den welcken de Grave van Hohenlo te ghemoete treckende op de Herdenbergher heyde, eenen veldtslach gheviel, in den welcken Schenck de overwinninge kreegh ende Groeninghen ontsette. Ende nam daer nae in, den Opslach, Delfziel ende Coevorden. Nae het ontset van Groeninghen versterckte de Grave van Hohenlo Dockum, Oostmahorn, ende Dockumerziel. Dus moest Delfziel weder onder der Staten gebiedt komen, ende die Grave van Hohenlo weder te velde komende, Rennenberch hem wijcken moest. Soo dat Hohenlo Coevorden veroverde. Maer eenich van zijn volck op de Bourtange geslagen zijnde, Rennenberch Coevorden ende Oldenzeel weder in kreegh. Doch ⁺ Rennenberch werde by Groeningen van Norrits geslagen, recht eer hy starf. Want hy overleedt den 23 Iulij 1581. Na hem is Verdugo in't gouvernement gecomen, die jaerlijcx groote contributien uyt de Gheunieerde Landen kreegh, tot den jare 1591 toe, wanneer Prince Maurits Zutphen ende Deventer ingekregen hebbende, mede Delfziel ende den Opslach, Groeningen belegerde, welck belech hy opbrack, overmidts de Prince van Parme Knodsenborch recht teghen over Nimmeghen belegherde, het welck hy wilde ontsetten. Niet te min die van Groeninghen, die nu twaelf jaren heur voor den Coninck gedefendeert hadden, in groote benoutheydt gheraeckten, liggende rontsom in s'vyants landt, soo dat zy met groot perijckel ende kosten heur toevoer, sittende neeringloos, moesten inkryghen. Zy versochten soo aen de Gouverneurs, soo aen den Coninck ontset, het welck heur toegeseyt, ⁺ weynich voorderde. In het jaer 1594 is Prince Maurits den 20 Mey voor de stadt Groeninghen ghekomen, ende heeft die berent. Zijn voetvolck waren ontrent hondert ende veertich vaendelen: zijn Ruyters heeft hy op de aencomsten, als tot Coevorden, Bourtange ende Steenwijck gheleyt, welcke passagien bewaert zijnde, en konde hem niemant lichtelijck van zijn belech af dryven. Hy heeft daer vooren ontrent hondert stucken grof gheschuts ghehadt, ende om dat te planten heeft hy zijn begravinghe van verre moeten beginnen, mits het menichvuldich schieten uyt der stadt, ende contrabaterye op zijn gheschut. Daer en was gheen garnisoen binnen, van de slechte ende gheringhste van haer borgherye onder vaendelen geoeffent: boven dese hadden zy altijdt Verdugo krijchsvolck ghenoech tot haer ghebiet: van het welck sy nu hadden vijf goede oude vaendelen, op een plaetse buyten de stadt, ghenoemt Schuytendiep, onder de mueren liggende. Prince Maurits schieten konde haer luttel schaden, overmits de sterckte van de stadt. Zy hebben oock menighe uytvallen ghedaen. Die van buyten hebben een poorte afgeschoten, ende oock eenen wech ofte brugghe nae een Ravelijn gaende. Hebben mede eenige bolwercken ondergraven, ende de grachten ghevult, waer over allenskens de borgherye begoste moedeloos te werden, ende ⁺ te verstaen tot accoort: maer eenighe andere den Coninck seer toeghedaen, sulcks niet toestaende, hebben die vijf vaendelen uyt Schuytendiep in de stadt gebrocht, waer door terstont eenen oploop opstondt. Maer zy accordeerden weder in het vriendelijck. Hier en tusschen heeft Prince Maurits een groot ende sterck Ravelijn ⁺ voor de Oosterpoorte doen ondergraven, daer die van der stadt acht stucken geschuts op hadden. Als dese Myne reede ende behoorlijck buskruyt daer in geleyt was, hebben zy eenen loosen alarm daer op gedaen, ende afgesmeten zijnde, weken zy gewillichlijck, ende op een teecken hebben zy't vyer in't kruyt van de Myne gesteken, soo dat het is in de lucht gesprongen met al datter op was, wel hondert ende veertich menschen. Hier op zijn die van buyten op de ruinen des ravelijns gesprongen, ende wat zy noch levende vonden, hebben zy doot gesmeten, d'ander eensdeels in de grachten gedreven, ende daer op terstont beschanst. En alsoo dierghelijcke Mynen meer ⁺ onder andere bolwercken gegraven waren, waer van die van de stadt verwitticht waren: soo hebben die van binnen den moedt laten sincken: ende de principale borgers dit vreesende, ende siende datter ghelt ghebreck was, ende dat het belooft ontset niet wel doenlijck was: hebben zy ghesamentlijck Ghedeputeerde uytgesonden, ende dat op Ostagiers, handelende van den 16 tot den 22 ⁺ Iulij met Pr. Maurits, de welcke eyndelijc zijn overkomen op eerlijcke conditien. Ende den 25 Iulij is het garnisoen uytgetrocken, ende Pr. Maurits is met ettelijcke vaendelen ingekomen, alwaer hy in alder eere ontfangen wert. De Magistraet verandert werde, ende eenen nieuwen eedt van getrouwicheyt den landen gedaen: ende alsoo is dese stadt in een Vnie met de Geunieerde gekomen.]

Van Groeninghen is gheboren gheweest ⁺ de seer vermaerde Rodolphus Agricola, den welcken onder andere Schryvers Erasmus van Rotterdam in zyne Adagien hoogelijck ⁺ prijst, segghende dat herwaerts het geberchte inde gheleertheydt der letteren noyt geschickter man en is gheweest: in het Griecks ende Latijn seer vervaren ende verstandich, in Poeterye de tweede Virgilius, in prose de tweede Politianus: seer wel sprekende Orateur, groot ende scherpsinnich Philosooph, goet Musijcker ende die veel weerdighe stucken gheschre-

+ Rennenberch neemt Groeningen in voor den Coninck.

+ De Borgemeester van Groeningen Hillebrant voorschoten.

+ Groeningen terstont beleghert.

+ Steden van Overijssel verseeckert voor de Staten.

+ Nederlage van Rennenberchs volck ende zijn doot.

+ Pr. Maurits slaet Legher voor Groeningen.

+ Onderlingen twist in Groeningen over't inbrengen van krijchsvolck.

+ Het groot ravelijn van Groeningen voor Myne omgheworpen ende inghenomen.

+ Oorsaecken waeromme die van Groeningen soecken appointement.

+ De stadt van Groeningen overgegeven aen Prince Maurits.

+ Van waer Rodolphus Agricola gheboren.

+ Lof die Erasmus Rodolphum Agricola gheeft.

[p. 173]

ven heeft, met verscheyden andere deuchden ende aerdicheden die Erasmus hem toeschrijft. Maer op dat niemant en dencke, dat hy hem aldus hoogh verheft boven maten, door goet hert welck hy hem mocht draghen als zynen naegheboren landtsman: soo laet ons sien het ghenoeghsaem ghetuyghenisse dat daer af gheeft de groote Hermolaus Barbarus Venetiaen, fonteyne der deuchden, met een seer treffelijck grafschrift, welck hy t'zyner gunsten heeft gheschreven van zyne overvroeghe ⁺ doodt, oudt wesende maer 40 jaren, in de stadt van Heydelbergh in't jaer 1485: aldaer M. Viglius van Zuichem passerende ter liefden van zynen landtsman heeft doen stellen op zijn graf eenen schoonen steen, met dit naevolghende opschrift:

⁺ Invida clauserunt hoc marmore fata Rodolphum

Agricolam, Phrysij spemque decusque soli.

Scilicet hoc vivo meruit Germania laudis

Quicquid habet Latium, Graecia quicquid habet.

Oock is te deser stede gheboren als landtsman ende tijdtghenoot des voorseyden Rodolfs (daer zijn gaven Gods sekere plaetsen ende seeckere menschen ghegunt) een uytnemende ⁺ Philosophe Wesel, Basile toegenaemt, soo gheleert, treffelijck ende verstandich in alle wetenschappen (ghelijck aen zijn veelderley boecken gheschreven ende gedruckt wel blijckt) dat men hem niet met bynaem noemde, het licht der wereldt: soo dat ick denckende te segghen dat dese mannen zijn geweest de twee sterren van Groeninghen, hooge ende neder Duytslandt verlichtende: acht nemende op't voorseyt grafschrift, ende desen tytel, om hen geen achterdeel te doen, ben van sinne liever te swyghen, ende het papier wit te laten voor den genen die beter dan ick sal connen heuren naem ende vaderlant verheffen. De voorseyde Wesel is ghestorven in't jaer 1489. Noch sal ick segghen den naem van eenen anderen treffelijcken man, oock borger der stadt van Groeninghen, ⁺ te weten Reynier Predin, een weerdich schryver van verscheyden seer loffelijcke boecken. Van zyne ende van der ander voorseyder schryvers wercken wort in sonderheyt ⁺ vermaen ghemaeckt in de alghemeyne Bibliotheke van Gesnerus, hier voor dickwils van ons verhaelt. Welcke boecken sonder twyfel wel weerdich zijn ghesien ende overlesen te worden. Onder andere deuchdelijcke mannen van dese stadt nu ter tijdt levende, is Ian Wissering Borgemeester der steden, een gheleert ende vermaert man.

⁺ Dam een kleyn stedeken gheleghen twee mylen van Groeninghen, is eertijts een goede stadt geweest: maer heur mueren ende vesten zijn afgheworpen in't jaer 1536: als zy van de Gheldersche teghenghehouden, ende van des Keysers volck met gheweldige hant inghenomen was: ende oock werdt veraccordeert, dat zy niet meer en soude bemuert oft bevest worden, soo dat zy in eenen armen ende deerlijcken staet ghebracht is.

Byv. [Den Dam met oochluyckinghe van ⁺ den Hertoghe van Gheldre, ende door een heymelijck toestaen van hem inghenomen werde, van vergadert volck, het welck op Groeningen roofde, ende de voorsteden verbrande. Door dies zy hulpe aen den Hertoghe versochten, de welcke die weygerende, Groeningen onder den Koninck van Spangien hem begaf, ende terstont de knechten den Dam verlieten. Dit stedeken en is niet vry gheweest van de miseryen deser troublen. Want in't jaer 1568 Grave Lodewijc van Nassou hebbende den Dam ende het huys te Wedde verovert, een schoone heyrkracht te velde bracht aen die kust: alwaer het volck van den Hertoghe van Alva hem quam bestoken te Iemminghen. De welcke hy lichtelijck afghekeert soude hebben, ‘ten hadde gheweest dat de ⁺ Hoochduytschen, die ontrent 7000 mannen waren, hadden beghonst te roepen Ghelt: waer op de Spanjaerden aenvallende, haer lichtelijck verstroeyden. Graef Lodewijck salveerde hem met een schuyte binnen Embden. Ende alsoo weder die Dam verlaten, quam onder het ghebiedt van den Hertoghe van Alva.]

Delfsiel een fraey dorp, is oock gheleghen op den oever van der Zee, van Groeninghen ende van Embden bykants even verre, te weten ⁺ drie mylen, daer een sterck slot is, dickwils ghemaeckt ende ghebroocken: want het was merckelijck besproken in't verdrach tusschen den Keyser ende die van Groeninghen met de omligghende landen, dat dese sterckte haestelijck soude afgheworpen worden: ende dat noch daer, noch elders sonder ghemeyn verwillinghe meer en souden sterckten moghen ghemaeckt worden: ende aldus ist afgeworpen gheweest. Maer overmidts den tijdt ende de gheleghentheydt ist meer dan eens (als voorseydt) hermaeckt ende afghebroken, ende is teghenwoordichlijck noch in't wesen.

Byv. [Delfsiel is in't jaer 1580 van den Grave ⁺ van Rennenberch in Iulio beleghert gheweest, ‘twelck hy terstont beschanste, ende nam in den mont vande haven daer het oude casteel ghestaen hadde. Dese plaetse wert hem den 29 Iulij overghegheven. Maer Prince Maurits ⁺ heeft de selve in't jaer 1591 weder inghecreghen den 12 Iunij met meer andere schanssen.]

Van desen staet van Groeninghen voert de Landtvorst eenen besonderen tytel onder andere van zyne landen. Welcken staet (latende alleen de oudtste dinghen, vol werringhen ende tweedrachten tusschen de Schryvers) langhen tijdt heeft ghestaen onder der ⁺ Bisschoppen van Vtrecht heerschappye: de welcke onachtsaem, ende niet seer machtich en waren om hen van heure vyanden te beschermen, ende hebben den selven daer door een oorsaecke ghegheven om hen te voeghen tot andere Landtvorsten. Aldus ten eersten in't jaer 1515, voorts drie jaer daer na, ten lesten in't jaer 1521 hebben zy hen gantschelijck ⁺ overghegheven den Hertoghe van Gelder, bybrenghende tot heur verontschuldinge onder ander saecken, dat heur Heer de Bisschop hen niet alleenlijck niet en beschermde, soo hy verbonden was te doen, maer ooc met haer vyanden aenspande om hen te krencken ende te vernederen. Voorts doen zy aen desen Hertoghe van Ghelder sulcke gunste ende bystandt niet en vonden, als zy verwacht

+ Waer ende wanneer ende in wat ouderdom Agricola ghestorven is.

+ Grafschrift van Agricola.

+ Wesel groot Philosophe ende zynen lof.

+ Reynier Predin.

+ Leest Gesnerus in Bibliotheca.

+ Dam ingenomen met gheweldige handt ende open geleyt.

+ Den Dam ingenomen.

+ Nederlage van Graef Lodewijck.

+ Het Fort van Delfsiel afgebroken ende opgemaeckt.

+ Delfsiel beleghert van den Grave van Rennenberch, wordt overghegeven.

+ Ingenomen van Prince Maurits.

+ Groeningen was eertijts eyghen den Bisschoppen van Vtrecht.

+ Groeningen gheeft hem over den Hertoghe van Gheldre.

[p. 174]

⁺ ende ghemeynt hadden, zijn ten aller lesten in het jaer 1536 overkomen met Keyser Karel den vijfsten, hen ten eeuwighen daghen stellende onder zyne ende zyner erfghenamen Majesteyt: maer met sulcke voorwaerden, ende seer veel privilegien ende vryheden voor heur ende voor heur rontom ligghende gebueren, soo dat zy wel ghesien by heur ghebueren ende van heur aenhanghers vereert worden.

Ende want wy hier boven vermaent hebben, dat de Koninck behalven Westvrieslant sommighe heerlijckheden ende gebieden van Overicheyt oock in Oostvrieslandt heeft: soo ist tijdt dat hier te vertellen, welck wy in het corte sullen doen verklarende dat de Koninck ⁺ Heer is van de stadt van Linghen, over ghene zyde van den watervloedt Eems ontrent een vierdeel mylen, ende even verre, te weten vier groote mylen van de steden Meppen ende Rhenen, beyde gheleghen op den voorseyden vloedt: het is een kleyne stadt, maer heeft een groote ende treffelijcke sterckte, met goeden staet ende byvanck.

Byv. [Linghen is een frontierplaetse, ende de ⁺ uyterste van Nederlant, een Graefschap, seer wel versien, soo wel van stercke bolwercken, vesten, als besettinghe: want behalven dat het casteel vier stercke aerde rondeelen heeft, soo was de stadt beset met dobbel vesten ende grachten, vier bolwercken ende drie ravelynen. In't jaer 1597 Grave Frederick vanden Berghe, nae dat hy met appointement de stadt Grol (soo wy hier te vooren gheseyt hebben) overghegheven hadde, was ghetrocken binnen Lingen, wel gheresolveert dese stadt met het casteel te houden, gemerckt het seer stercke plaetsen zijn, de welcke hy hadde beset met een garnisoen van ontrent ses hondert soldaten, bestaende in drie vaendelen voetknechten, ende een vane ruyteren, ende voorsien met alle andere nootelijcheden tot een belegheringe dienende. Den Winter was doen voor de hant, ende apparent quaet weder te maken. ⁺ Niet teghenstaende de Prince Maurits is den 28 Octobris daer voor met zynen Legher getrocken. Het welck dapper beschoten zijnde, ende gaelderyen opgherecht, ende sommige ravelynen ⁺ inghekreghen; Grave Frederick vreesende al stormende overvallen te worden, ghesommeert zijnde, is veraccordeert hem op te geven, ende met wapemen ende bagagie daer uyt te trecken, stellende tsanderdaeghs het casteel in handen van Prince Maurits, die terstont zijn volck daer in dede gaen, de Grave zijn volck daer uyt treckende in de stadt tot den naesten dagh, op den welcken zy daer t'eenemael uyttrocken. In't jaer 1605 heeft de Marquis Spinola ⁺ dese stadt beleghert in Augusto: alwaer gheapprocheert zijnde, ende vier bateryen ghestelt om bressen te schieten: behalven noch eenighe stucken hier ende daer gheplant om de defensien te beletten, alle dage schietende, tot datse twee bolwercken de punten afgeschoten hebben: soo zijn zy eyndelijck met hare approchen soo verre ghekomen, daer toe de ondiepte der grachten hun oock diende, dat zy des morgens vroech ontrent tusschen twee ende drie uren in't afgheschoten bolwerck doende waren, om met de schuppen wyders te sapperen. Hier door de belegherde verschrickt zijnde, als oock de Commandeur Marten Cobben, hebben haer begheven tot eene resolutie met Spinola den 18 Augusti t'accorderen, ende hebben haer alsoo op de conditien als Oldeseel overghegheven.]

Voorts heeft de selve Koninck hier te lande ghebiedt ende overheydt van veel leenen, tusschen de vloeden Eems ende Weser, te weten vande Staten van Ieveren, Essens, Wittemont ende meer andere. Oock heeft hy wat overheydts in het Graefschap van Embden, welck een goede kleyne stadt is op de Zee, met een soo schoone havene als in Europa mochte wesen, hebbende heerlijckheydt ende ghebiet ⁺ over landen ende dorpen. Daer en boven is de Koninck, als Landtsvorst deser Nederlanden, Stadthouder des Keyserrijcks gantsch Vrieslandt door, tot het landt van Ditmaer toe op de palen van Denemarck: welcke weerdicheydt ende overheyt Keyser Maximiliaen voor hem selven ende voor zijn naekomelingen. van zynen Vader Keyser Frederick heeft gekregen; gelijck Nicolaus Nicolai schrijft.

Heel Vrieslant is seer volckrijck ende d'inwoonders zijn van outs strijdtbaer, straf ende hooghmoedich. Waer af Cornelius Tacitus ⁺ schrijft, hoe dat ter tijdt van Keyser Nero, soo de twee Ghesanten van Vrieslandt te Roome gesonden, te weten Verrit ende Malorig, inghelaten waren by den Senaet, ende in dese versamelinghe saghen sitten sommige vreemdelijck ghekleedt, vraechden zy den ghenen die hen inbracht, wat volck dat was: ende soo men hen antwoorde, datter waren de Ambassadeurs der Natien die in sterckte ende ghetrouwicheydt voor de Romeynen alle ⁺ d'ander te boven ghinghen, zijn terstont daer by gheseten, wel luyde uytspreeckende, datter gheen volck ter wereldt en was dat de Vriesen in wapen ende ghetrouwicheydt te boven mocht gaen: welck Nero hoorende ende soodanighe hooghmoedicheydt aenmerckende, heeftse beyde ghemaeckt borghers van Roome. Niet te min de Vriesen begeven hen hedensdaeghs ⁺ grootelijck tot koopmanschap ende schipvaert ter Zee, hebbende hier toe een groote menichte van allerley schepen, ende zijn groote visschers, daer zy veel ghelts met winnen. Dit volck vergrouwelt ende vervloeckt ⁺ wonderlijck seer het overspel: hebben deshalven den geestelijcken mannen het houwelijck toeghelaten; om dat zy heur huysvrouwen niet bekruypen en souden: want hun docht dat zy sonder vrouwen te bekennen niet en mochten leven: ende dese wet heeft gheduert tot den tijdt van Paus Pius de tweede; die ⁺ daer selve in persoone is gheweest, gelijck hy schrijft: niet te min nu ter tijdt schicken zy hen ghelijck als andere. Ze beminnen seer de vryheydt, ende om die te beschermen, achten ⁺ heyr leven kleyn: in der voeghen dat als zy van eenighe nieuwe Heeren t'ondergebracht, oft van heur eyghene qualijck onthaelt zijn gheweest, hebben t'alle tyden het hooft opgesteken ende hen ontslaghen, ende met ghewelt van wapen recht ende reden te weghe gebracht. D'aller eerste die dit volck onder't Rijck der ⁺ Romeynen ghebracht heeft, is geweest Drusus Germanicus, de welcke zyne vyanden overwonnen hebbende, is hier te lande gestorven: Deshalven de Vriesen het jock van heuren halse hebben gheschut: ende het was seer

+ Hoe Groeningen aen het huys van Oostenrijck gecomen is.

+ Lingen over de riviere Eems, behoort den Koninck van Spangien toe.

+ Beschryvinghe van de sterkste van Linghen.

+ Pr. Maurits beleghert Linghen.

+ Lingen met Graef Frederick van den Berghe gheeft hem over.

+ Spinola belegert ende wint Linghen.

+ Andere steden in Oostvrieslandt.

+ Tacit. lib. 13 Annal. seyt dat dese twee mannen Hoofden der Vriesen waren.

+ Mannelijcke daer van de twee Vriesen in den Senaet van Roome.

+ Vriesen hedendaechs Cooplieden.

+ Vriesen haten overspel.

+ Pius Papa in descriptio. Europa cap. 35.

+ Vriesen vrienden van vryheydt.

+ Germanicus bedwingt de Vriesen. Tacit. Annal. lib. 1.

[p. 175]

langhen tijdt eermense wederom onder ghehoorsaemheydt mocht brenghen, ende het koste den Romeynen veel gheldts, goedts ende ⁺ bloedts. Met den afghanck des Roomschen Rijcks zijn zy ghecomen onder de heerschappye der Fransoysen: maer gheraeckten terstondt met gheweldt wederom in heur vryheydt: ende maeckten doen eenen Landtvorst van heur eyghen volck, den welcken zy somtijdts Koninck ende somtijdts Hertoghe noemden.

⁺ Daer nae begonsten zy te komen tot kennisse des Christelijcken gheloofs, door de predicatie van S. Clement, te vooren ghenoemt Sint Willebord, ten tyde van Karel Martel; ende het gheloove werdt hier seer vermenichvuldicht door een vreemde saecke, te weten: De voorseyde Karel Martel met groote ⁺ moeyte, kosten ende verlies van volck overwonnen hebbende heuren Vorst Rabod, verghaf hem ten lesten van goeder herten zijn misdaedt: want Rabots dochter was korts te vooren gehouwelijckt met Karel Martels ⁺ eygen broeder: ende de Vorst Rabod toonende groot leetwesen, beloofde sterckelijck Christen te worden. Maer alst soo verre metter daedt quam dat hy hem soude laten doopen van Bisschop Wilfrang, ende alreedt eenen voet in de vonte hadde, vraechde hy den Bisschop, waer den meesten hoop van zijn voorganghers gebleven was, in de helle oft in den hemel: waer op de Bisschop onbedachtelijck ⁺ antwoorde, dat den meesten deel in de helle was, om dat zy onghedoopt ghestorven waren: terstondt trock de Vorst zynen voet uyt de vonte, ende seyde al lachende: Ick wil liever gaen daer ick meest vrienden ende magen hebbe, dan elders: ende weygherde voorts gedoopt te worden: maer terstont volchde hem ⁺ een verdiende straffinghe: want drie daghen daer na ter jacht rydende, is hy van zijn peert ter aerden swaerlijck ghevallen, ende korts daer nae van desen slach ghestorven met wonderlijcke kramp, ramp ende smerte. Door dit gheval ⁺ is gheschiet dat het volck sulcks houdende voor een mirakel van Godt, die dese voorgaende verachtinghe hadde willen straffen, het heylich doopsel heeft aenghenomen met seer groote vyericheydt ende innicheyt: maer en zijn by dit opset niet langhe gebleven, seer ⁺ lichtveerdichlijck heur meyninghe veranderende: ende was langhen tijdt daer nae, eer zy den waerachtighen Godsdienst wouden onderhouden, ende tot ghehoorsaemheydt der Fransoysen gantschelijck wederom komen, dickwils oproer stellende, ende behoorlijcke ghehoorsaemheydt verworpende: totter tijdt ⁺ toe dat zy gantschelijck t'onderghebracht ende gheremt zijn gheweest van Karel de Groote: want soo zy dickwils verstroyt, overwonnen ende de nederlaghe hadden, hebben zy ten langen lesten den moet laten sincken, ‘tChristen gheloove ontfanghen, ende het jock aenghenomen: ende hebben de Koninghen van Vranckrijck soo vromelijck ende ghetrouwelijck ghedient in alle heur oorloghen, dat Karel (recht Groot) tot erkentenisse van desen haren dienst, hen soo veel privilegien ende vrydommen gaf, dat zy leefden als vry ende ongheeygent. Ende want ick de privilegie van den voorseyden Keyser ghevonden hebbe, die niet lanck en is, ende seer eerlijck voor dit volck, soo en heb ick niet willen laten van woordt tot woordt hier onder te stellen het uytschrift, waer af het oorspronckschrift te Aernem is.

Byv. [Het schijnt wel dat Guicciardijn niet onderscheyden en heeft de meerder ende minder der Vriesen, ghenoemt van de Latynen Transrhenani ende Cisrhenani, stellende Rabod voor ⁺ een Vorst der Vriesen in't gemeyn, daer de Cronijcken van Hollant ons aenwysen, dat hy een Vorst der minder Vriesen is gheweest, die zijn Hof hielt tot Wiltenburch. Dese tweederley soorten van Vriesen meerder ende minder vinden wy by Tacitum. De meerder Vriesen een volck over den Rijn te wesen, ghetuycht hy in zijn vierde boeck, tusschen den Eems ende den Rijn hare woonplaetsen stellende: De minder Vriesen wesende onder de volcken van Hollant, beneffens den Caninefaten, ende de Hollandtsche Zee, waer in dat de Isel den tweeden mont des Rijns uytloopt. Beyde dese Natien, seydt hy, tot de Zee toe met den Rijn bedeckt worden. Waer uyt genoech blijckt dat de meerder Vriesen Oostvriesen ghenoemt gheweest zijn, niet de ghene die men nu ter tijdt Oostvriesen noemt, in het Graefschap van Embden, doen ter tijdt wesende de minder Cauchi: maer dat Oostvrieslandt gheweest is het quartier dat men nu Westvrieslandt noemt: want zy Oost af woonden van de minder Vriesen, die Westvriesen daerom ghenoemt werden, als dese tweederley soorte van volck, ten tyden Taciti ende Drusi den oever des Rijns ter rechter ende slincker zyde besaten, tot de Zee toe, alwaer de Rijn door't Flevum oft het Vlie in Zee hem ontlaedde: soo wanneer hy verby Campen, quam nedervallen in wyde Meeren, ende met eenen enghen uytloop tot de Zee hem beghaf, den naem Flevum van een casteel aen den kant ghelegen met hem nemende, soo uyt Pomponio Mela blijct. Van waer Cesar Germanicus met zijn Armade van duysent schepen voer door de Vaert Drusi tot de Eems, het welck hy met goeden wint op eenen dagh heeft konnen doen. Dit is dan der Vriesen kust, ende den Rijn de meerder ende minder Vriesen van malkanderen scheydde: beneffens de contreye der Francken, wien zy in eere ghelijck wesen wilden, de vryheyt heur ooc toeeyghenende. Soo zy noch heden ten dage heur selven vrye Vriesen noemen, ende vrienden ende maghen der Keyseren, dit, soo ick achte, refererende tot Karel de Groote, Heere t'samen der Francken ende Vriesen, ende bevryder des Rijcx, van geboorten een Franck, dat is een Vryman: waer toe oock dient dat den meerderen deel der Vriescher Edelen in hare Schilden ende Wapenen halve Arenden voeren. Dit landt tot een Koninckrijck is gheworden, dat hem breedt ende wijdt uytstreckte onder den naem van Staveren, daer de Sturij voortijts heur te neer ghestelt hadden, ende door dies het Rijck Stauriae ghenoemt werde: van Denemarck af tot Nimmegen tot, alwaer aen de poorte in Benthemer steen gehouwen staet: Hic finitur regnum Stauriae. Maer door verloop des tijts veel veranderinghe gheschiedende, dit Koninckrijck verdeelt is in Provincien, ende afghekort in Westergouw, Oostergouw ende inden Sevenwouden: onder heur begrypende Stellingerwerffers, Gheesterlanders, Winbritseradeels, met eenighe andere.]

+ Vriesen den Fransoysen onderworpen.

+ Wie de Vriesen tot het Christelijcke gheloove bekeerde.

+ Rabod een Vries overwonnen door Karel Martel.

+ Rabod veynst hem een Christen te zijn.

+ Wat Rabod verhinderde Christen te zijn.

+ Ellendighe doodt van Rabod den Vrieschen Prince.

+ De Vriesen nemen het Gheloove aen.

+ Onghestadicheydt der Vriesen in de Religie.

+ De Vriesen geheel ghetemt door Karel de Groote.

+ Tweederley Vriesen.

[p. 176]

⁺ Naemaels met verloop van tyde ist ghebeurt, dat Karel de Caluwe Keyser ende Koninck van Vranckrijck, instellende Dietrick van Konincklijcken bloede, als Grave van Hollandt, heeft hem bewesen een deel van dese Provincie, gelijck hier na breeder verklaert ⁺ sal worden: Soo dat dese Vriesen van dien tijdt af altijt hebben ghestaen onder Hollant, hoe wel zy dickwils wederspannich zijn gheworden, ende in den veldtslach hebben verslaghen heuren Heer Wilhelm Roomsch Koninck, Graef van Hollandt in het jaer 1255. ⁺ Eyndelijck is dese Provincie met het Graefschap van Hollandt ghekomen onder't huys van Borgondien ter tijdt van Hertogh Philips de Goedertieren in het jaer 1435. Ende hoe wel Albrecht ende Georgh Hertogen van Sassen de selve een wyle tijdts te leen hebben ⁺ ghehouden van den Hertoghe van Borgondien, nochtans heeft Georgh vermoedt ende ontstelt wesende door soo veel afvallingen ende wederspannicheden, de heerlijckheydt verlaten, ende Keyser Karelen den vijfsten heuren wettelijcken Heere wederom in handen ghegheven, ghelijck voorseydt is. Niet teghenstaende, de Vriesen en hebben daerom niet ghelaten dickmaels, door hulpe der Gelderschen, wederspannicheydt voort te stellen: maer ten lesten, in het jaer 1523 zijn zy gantschelijck ghestelt ende bevredicht door de vrome daet ende vlyticheyt van Ian Wassenaer, Ridder des Gulden Vlies ende des Keysers Capiteyn. Nochtans soo de Geldersche sommighe maenden eer dat de leste Hertogh Karel van Gheldre aflyvich werdt, ghenomen hadden Wilhelm van Cleve voor heuren Heere, hebben de Vriesen oock wederom nieuwicheydt willen voortstellen. Maer de Keyser schicte derwaerts met een versch krijchsheyr Ioris Schenck Ridder des gulden Vlies, een vroom Capiteyn, de welcke eyndelijck dese gantsche Provincie gebracht heeft tot onderdanicheydt ende ghehoorsaemheydt. Van dien tijdt af tot noch toe hebben de Vriesen vredelijck gheleeft. Ende by onsen tyde zijn zy onder den Catholijcken Koninck Philips ⁺ gheregeert gheweest, onder wylen Heere Ian van Lignes, Grave van Aremberghe, die oock mede was Gouverneur van Overijssel, ende Ridder des Gulden Vlies.

Byv. [Vrieslandt in't jaer 3070 versocht ⁺ van den Slaven, uyt Albion (nu Enghelandt ghenoemt) verjaecht, aldaer een menichte van onbekende Natien ghevonden hebben, die haer te rugghe dreven: soo dat zy weder nae hare schepen vluchtende, Zuydwest opghevaren zijn, ende alsoo ten lesten ontrent den uytganck der Masen weder aenghekomen, daerse een sterck Slot oft Casteel timmerden, ‘twelck zy Slavenburch ⁺ noemden. Langhe nae desen is met menichte van volck de Overste Friso (van den welcken men meynt dat dit landt den name voert) met zijn broeders Saxo ende Bruno, in't jaer 3670 t'schepe aen dit landt aenghekomen, dat zy nu ydel van bewoonders vonden: alwaer zy met malkanderen sloten ende veraccordeerden te blyven ende henlieden neder te slaen.

Dit volck, door heur manlijcke daden, by de oude Romeynen oock voor ghetrou bekent werden, ende onder de ghehoorsaemheydt der selfden haer oock begeven hebben: soo dat zy oock heuren tribuyt penninck opbrochten den Keyser Augusto, als de gantsche Werelt beschreven werde. Maer van den selven door Carolum Magnum, om hare ghetrouwe diensten ontslaghen zijn. Dit volck tot de oorloghe seer geneghen, ⁺ zijn naebueren wel dorst bestoken, ten tyden dat Asinga Ascon des landts Prince was. Hoe wel zijn neve Segon die hem in de regheringhe volchde, goeden vrede met zyne naebueren hielt. Wiens sone Dibbalt hem in de regeringhe ghevolcht is, in't jaer 46. Dese seer van natueren tot den krijch gheneghen zijnde, stelde Richoudt een van zyne Vassalen om in zijn afwesen Vrieslant te regeren, en tooch by Claudium den Roomschen Keyser, dien hy in veel tochten te dienste ende wille was: ende keerde ten lesten met grooter eeren rijckelijck beghaeft van den Keyser, in Vrieslandt. Daer nae heeft hy groote oorloghen ghevoert tegen de Hoochduytsche ende Denen, de welcke Vrieslandt seer quelden: Met de welcke hy voor ses jaer bestant maeckte. Nader hant heeft hy eenen tocht teghen de Sicambers aenghenomen, de welcke hem misluckte, soo dat hy van hertseer sturf. Naer zijn doodt is Tabbo zijn opperste Veldthooftman tot een Heere van Vrieslandt opgheworpen ende vercoren. Dese was oock seer tot krijch gheneghen, ende was den Keyser Dominano ten dienste teghen den Catten, tot den jare 94. Doen wedergekomen, heeft hy hem daer nae tot stillicheydt begheven, ende is 67 jaren oudt zijnde ghestorven. Wiens zsoon Asconius in zijns Vaders plaetse ghekoren, hem Hertoch liet noemen, hy was een seer haestich man, die niet wel zynen toorne en konde bedwinghen: maer even wel een goet Heer teghen zyne Ondersaten, ende vreedsaem met zyne naebueren vrede houdende. Hy is in't jaer 173 gestorven, ende Aldeboudt zijn sone is hem in de regeringhe naeghevolcht. Dese is zijn Vader seer onghelijck gheweest. Want hy verweckte stracks moeyte, twist ende tweedracht teghen zyne nabueren: ende werdt nu weder oeffeninghe van wapenen ghepleecht. Tot zynen tyde in't jaer 183 quamen de Wandalen ende Gotthen in ⁺ Vrieslandt: maer werden door Titum den bastaert broeder van Aldeboudt (by hem hebbende 800 uytghelesen mannen) vernielt. Waer door hy van zijn broeder soo seer bemint is geworden, dat hy hem kranck zijnde, des landts ⁺ regheringhe opdroech, ende liet hem voor ziju doodt in de regeringhe bevestighen. Titus regeerde zyne Landen ende Ondersaten seer vreedsamelijck, ende is 86 jaren oudt zijnde ghestorven in't jaer 240, sonder erfgenamen te hebben, ende werde tot Staveren begraven. Doen werde des voorseyden Hertochs neve Vbbo, in zijn plaetse verkoren, een vreedsaem ende sachtmoedich man, maer oock mede onvertsaecht. By hem gebout wert een Slot ontrent den Eems, ⁺ het welck hy ter eeren van zynen voorsaet ende neve Titenburch ghenoemt heeft. Hy bouwde oock noch een stercker Slot, ‘twelck hy noemde Dockenburch. Ende is in't jaer 299 in het 59 jaer zijnder regeringhe ghestorven, ende by Titum zynen neve tot Staveren begraven. Zijn sone Haron is in zijn plaetse ghecomen, die des Deenschen Konincks dochter te wyve hadde. Dese heeft vreedsamich 36 jaer zyner Landen van Vrieslandt gheregeert, ende is in't jaer 335 overleden. Nae Haron voorseyt, Odibalt zijn jonckste soon, by toelatinghe vanden oudtsten broeder in regeringhe ghekomen is. Hy was een vreedsaem man, hoe wel de Sicambers hem in zijn landt vielen, als oock de Bataviers

+ Hollant opghericht tot een Graefschap door Karel de Caluwe.

+ De Vriesen geremt door de Hollanders.

+ Op wat tijt Vrieslandt onder de Hertoghen van Bourgognien gekomen is.

+ De Hertogen van Sassen gheven Vrieslandt den Keyser over.

+ De Grave van Aremberghe Gouverneur van Vrieslandt.

+ De Slaven verjaecht uyt Enghelandt komen herberghen in den schoot van de Nase.

+ Friso ende zyne broeders uyt haer landt ghetrocken komen in Vrieslandt aen.

+ Princen van Vrieslandt ende hare daden.

+ Titus verslaet de Wandalen ende Gotthen.

+ Aldebout draecht zijn broeder de regeringhe over.

+ Titenburch ende Dockenburch.

[p. 177]

zijn landtpalen aensochten, de welcke hy bedwong: ende is in't jaer 359 ghestorven. Nae wien Vdolph Haron zijn soon des landts regeringhe aenghenomen heeft. Dese heeft zyne ⁺ landtpalen door mannen van wapenen wijdt uytghebreydt, zijn volck in ghetale wel aengroeyen, soo dat men het lot moeste worpen, wie dat souden vertrecken, ende een ander landt ende Heere versoecken. Waer inne Vdolph zijn eyghen kinderen niet ghespaert heeft. Soo dat op Engistum ende Horsum dit lot om te vertrecken, mede ghekomen ende ghevallen is, die over de andere als Heeren ende Capiteynen gheordinneert ende ghestelt zijn. Dese in het jaer 385 nae Britannien (dat nu Enghelandt heet) haren kours namen, ende by den Coninck aldaer aenghenomen werden. Ende alsoo niet langhe nae desen de Coninck der Schotten in Enghelandt ghevallen is, soo is hy door deser Vriesen ende Nedersassen hulp in de vlucht gheslaghen ende uyten lande verdreven gheweest: ende de Coninck van Britannien ⁺

heeft een heerlijcke victorie verkreghen. Waer door in des Conincks gratie gekomen ⁺ zijnde Engistus, versocht soo veel landts aldaer als hy met eender Ossenhuyt omlegghen mochte, om daer een Fortresse op te maecken, het welck de Coninck hem stracx gunde. Doen sneet Engistus de Ossenhuyt aen kleyne langhe riemen, die hy omleyde in eenen steenachtighen gront, ende timmerde aldaer met grooter neersticheydt een stadt, die noemende in ⁺ Vriescher sprake Cancastre, datmen nu Lancaster heet. Daer beneffens hem ende zijn volck toegheeyghent werdt, eenen hoeck landts, ghenoemt Cantuarien, mits conditie dat die Coninck de schoone Ronixa de suster van Engistus, die oock aldaer overghekomen was, ten houwelijcke soude hebben. Ende dit tegen het welbehaghen der inlanders, die te velde quamen, ende de Vriesen uyt Britannien verdreven. ⁺ Maer weder van volck versterckt overquamen, vrede aenbiedende: daer Engistus met den Edelen des landts op souden vergaren. Doch door practijcke verordonneert hadde ⁺ in wrake van zynen broeder Horsus de Ghecommitteerde der Britannen te vermoorden: Soo dat daer over de vier hondert ende vijftich vande Edele ghedoodt werden: zy alle het landt in roere settende. Maer Eldol Prince van Clocestre kreegh Engistum ghevanghen, ende liet hem in het aensien van een yederman ⁺ opentlijck in het Legher onthalsen, de Vriesen uyt Britannien verdryvende. Vdolph gheen sonen meer hebbende, de regeringhe van Vrieslandt resigneerde op zijn swagher Richolt Osso, hem voortaen tot ruste beghevende, tot den jare 396, wanneer hy is ghestorven. Richolt, soo het een stoutmoedich ende victorieus man was, heeft niet langer een Hertogh, maer voort aen een Coninck van Vrieslandt willen ghenoemt zijn, is evenwel tegens zyne Ondersaten anderssins een seer sachtmoedich ende deuchtsaem ⁺ Prince gheweest. Te zynen tyde deden die Noormannen eenen schadelijcken inval in Vrieslandt, ende hadden eenmael victorie verkreghen. Maer Richolt met een courage haer in den morghenstondt aenvallende, overwinninghe kreegh, ende daer zijn over de neghen hondert Noormannen ghebleven, ende d'andere zijn verstroeyt. Hy leefde voorts in vreden: ende by zynen tyde is tusschen Staveren ende Medenblick eenen seer schoonen Tempel ghebouwt, Asylum ghenoemt, in welcken alle misdadighe ende ghebannen luyden, een seker toevlucht ende vryheydt hadden. Dese is in het jaer 335 ghestorven: Ende zijn sone Odilbaldus wert voor Coninck aenghenomen, een seer lieftallich man onder zijn Ondersaten, die oock seer wel gheregeert heeft, ende sterf in't jaer 370. Doen werde Richoldus de tweede zijn oudtste soon tot Coninck ghehult, die oock den Ondersaten seer lief ende aenghenaem gheweest is. Deses Conincks broeders, Engistus ende Horsus, hebben weder eenen aenslach gemaeckt op Britannien, om wraecke te nemen over de ghene die eertijdts haer Voorvaders uyt Britannien verjaecht, ende aldaer omghebrocht hadden. Als zy aldaer aenghekomen waren, zijnse met den inwoonders in eenen seer heftighen ende bloedighen slach ghekomen, daer inne ⁺ beyde Engistus ende Horsus doodt ghebleven zijn. Door welckers doot de Vriesen alsoo verhit werden, datse als rasende menschen hare vyanden aenvielen, ende die victorie behielden. Ende hebben nae der handt het gheheele ⁺ landt inghenomen ende inghehouden: soo dat die teghenwoordige Enghelschen uyt den Vriesen ende Nedersassen ghesproten, ende der selver naekomelinghen noch zijn. In het jaer 392 beghonnen de Sicambren ofte Westphalers tegen den Vrieschen Coninck te rebelleren: maer Richolt heeftse soo aenghetast, datse gheringhe weder onder zyne ghehoorsaemheydt zijn ghebracht. Ende in het jaer 96 als Clodoveus de Coninck van Vranckrijck teghens den Vriesen opghetoghen was, Richolt heeft hem soo bejeghent, dat hy met schande weder te rugghe gedreven ende ghetoghen is. Ende in het jaer 510 quam Haraldus die Noordtsche oft Deensche Coninck af met grooter heyrkracht, dan hoorende dat Richolt seer machtich tegen hem te velde quam, is hy te rugghe nae zijn landt ghetoghen. Ten tyde deses Conincks in het ⁺ jaer 516 liep Vrieslandt van de Noordtsche Zee gheheel onder: soo dat over de 6000 menschen verdroncken. Ende in het naevolghende jaer viel in Vrieslandt eenen grooten grousamen haghel, die sommighe ontrent eenen voet langh ende eenen halven voet breedt waren, ende in het selve jaer is Odilbalt des Conincks oudtste soon ghestorven. In het jaer 533 stormdet uyten ⁺ Noordtwesten drie daghen lanck, soo dattet ⁺ gheheele landt weder onder liep, ende seer groote schade dede. Daer werden op het Roode Clif 35 boomen (die seer groot waren) met die wortel gheheel uyter aerden ghevelt: ende het Lusthuys Odibaldi werdt gantsch wech ghenomen. Doen ter tijdt starf Richolt die derde Coninck van Vrieslandt, in het 92 jaer zijns ouderdoms, als hy zijn landen 63 jaer gheregeert hadde. Zijn soon Beroalt is in zijn stede Coninck gheworden, nae dat hy nu al 25 jaren in de regeringhe van Westvrieslandt gheweest hadde. Dese in het jaer 593 van Clotario, Coninck van Vranckrijck bevochten, overwonnen ende verslaghen werde: die Fransoysen wreedelijck vermoordende alle de Vriesen die langher als haer Konincks sweert waren. Maer die Coninck Clotarius het landt hem nu onderdanich ghemaeckt hebbende, heeft hy (om des te meer der Ondersaten herten aen hem te trecken) Adgillum den sone Beroaldi haerluyden voor een Coninck ghelaten. Dese heeft zyne landen van Vrieslandt seer wel gheregeert: want hy een seer goedertieren man was. Hy liet oock toe dat Christus aldaer ghepredickt werde, hoe wel hy ongheloovich was. De selve heeft om de vloeden te moghen ontvluchten, veel hoochten in Vrieslandt laten maecken, Terpen ghenoemt: hy leefde in vreedsame regheringhe tot den jare 672, ende is in het 98 jaer zijns ouderdoms ghestorven. Doen is Radbod in zijns Vaders stede Ko-

+ Vdolphs landt overvloedich van volck.

+ Engistus victorye.

+ Engistus versoeck by den Coninck.

+ Oorspronck van Cancastre.

+ Verradelicke schalckheydt van Engistus.

+ Met practijcke omgebracht by de vijf hondert Edellieden.

+ Doot van Engistus.

+ Die Noormannen vallen in Vrieslandt.

+ Engistus ende Horsus verslaghen.

+ De Vriesen krygen enghelandt in.

+ Watervloeck in Vrieslandt.

+ Watervloeck in Vrieslandt.

+ Grousamen haghel in Vrieslandt.

[p. 178]

ninck gheworden, de welcke seer tyrannelijck zyne Ondersaten gheregeert heeft. In het eerste jaer zyner regheringhe, quamen de Denen seer krachtich in Vrieslandt, soo datse oock het meeste van het landt inne kreghen. Radbod ⁺ de Koninck hem dapper teghenstandt doende, werdt ghevanghen ende wech ghevoert, in het eerste jaer zyner regeringhe. Maer in den jare 678 is hy van de ghevanckenisse ontslaghen ende in zijn Rijcke ghestelt gheweest. Hy stelde zijn Hof ende Conincks Stoel binnen Staveren: nam Vtrecht in, ende verjaechde daer alle de Priesters ende Leeraers: kreegh het Slot Wiltenburch in, ende brocht tot Nimmeghen toe het gheheele landt onder zijn ghewelt: heeft oock weder het Lusthuys op den Berch van het Roode Clif laten setten ende bouwen. Tot zynen tyden Wigbertus aldaer uyt Enghelandt ⁺ overgekomen was om Christum te predicken, die alleen weynich voorderende, weder in Enghelandt ghetrocken is, ende seyde aldaer dat in Vrieslandt eenen grooten bouw, maer weynich arbeyders in den Wijngaert des Heeren waren. Het welck Willebrordus hoorende, is seer beweeght gheworden omme derwaerts te reysen. Want hy uyt den Enghelschen Vriesen ⁺ ghesproten was. Dese is met een seer goet gheselschap in Vrieslandt ghekomen, alwaer zy Goods woordt verkondicht ende gheleert hebben. Maer siende datse weer weynich uytrechteden, zijnse ten lesten gelijckelijck t'samen weder wech gereyst, ende Willebrordus trock naer Pipijn van Herstal den Hertoge van Brabant, daer hy seer wel onthaelt ende willekome was. In het jaer 693 tooch Hertogh Pipijn voorseyt door bevel van den Koninck van Vranckrijck, met een seer groot heyr nae Vrieslant, bestreedt ⁺ ende overwan Radbod den Vrieschen Koninck, ende verdreef hem gheheel uyt Vtrecht, vervolchde ende benoude hem oock soo seer, dat hy uyt noot aennam ende beloofde Christen te werden. Maer nae dat de Hertogh vertrocken was, is de Koninck in zyne afgoderye versteent ghebleven, ende vervolchde de ghene die Christum aldaer verkondichden. Hy meynde oock door den Hertoge Gerlac de stadt van Vtrecht, ⁺ daer hy uyt ghedreven was, weder te veroveren. Maer Pipinus met een groot heyr derwaerts komende, heeft hem van daer ghedreven. In het jaer 715 is Carolus Martellus, de sone van Pipinus, met eenen grooten hoop volcks teghen Radbod den Coninck der Vriesen ghetoghen. Den welcken hy tot twee reysen toe in het veldt overwonnen heeft. Waer door Radbod hem benouwt vindende, nu selve aenboot Christen te worden, by soo verre Martellus zijn landt weder woude ruymen, ende hem in vrede laten sitten. Waer inne sy veraccordeerden. Maer Radbod ghestoort, om dat zijn afgoden in zijn absentie vermelt waren, en heeft zijn belofte niet ghehouden. Niet te min liet hy toe de predicatie van Wolfranus, van Dagobert den Coninck van Vranckrijck, aldaer ghesonden. Dese heeft door zijn stadich predicken ende vermanen soo vele te weghe gebracht dat die Coninck willich ende bereyt was om ghedoopt te worden. Maer nu al ghereet om den Doop te ontfangen, ende verstaen hebbende uyt den mont des Bisschops dat zyne Voorouders in de helle waren, heeft hem tot den Doop niet willen begheven, ende hadde liever met alle zyne Voorouders in de helle te zijn, dan met weynich volcks in den hemel. Maer doen hy naeder handt sach dat een jongelinck, op wien het lot ghevallen was, om den Afgodt opgheoffert te werden, soo men jaerlijcks dede, door de ghebeden van Wolfranus, hanghende het leven mirakeleuselijck behiel, heeft andermael van den Bisschop begheert ghedoopt te worden. Maer overmidts de Bisschop vreesde dattet niet uyt goeder herten en gheschiede, soo schreef hy daeromme aen Willebrord om zijn gevoelen daer van te weten. Willebrord schreef hem wederom, dat hy door een visioen den Coninck hadde ghesien met vyerighe ketenen gebonden, waer uyt hy wel verstondt, dat hy nu al verwesen was ter hellen. Wolfranus dit lesende worde seer bedroeft, ende heeftet terstont den Coninck aengheseyt, of hy misschien hem noch tot boete hadde willen begheven. Waer teghen hy seyde een ander visioen hem geschiet te zijn, waer by hy vermaent was geweest volstandich te blyven by het gheloove zyner Voorouderen, om te bekomen de schoone Palaysen hem in der eeuwicheydt toebereyt. Ende als Wolfranus hem waerschouwde dit duyvelrye ende bedroch te zijn: soo wilde hy dat ondersocht hebben, door zynen bode, met den welcken de Bisschop zijn Diaken liet gaen. Dese buyten Medenblick komende, ontmoeten in Enghelsche ghedaente eenen boosen Enghel, die heur gheleyde tot een heerlijcke plaetse, soo het scheen, die hy seyde bereydt te zijn voor den Coninck. De Diaken seer verbaest zijnde, badt Godt, dat hy soo verre het ghene hy sach uyt Godt was, dattet alsoo soude moghen gheduerichlijck blyven, maer indien het bedriegherye was, dat het terstont mochte verdwynen: hem seghenende met het teecken des Cruyces. Terstont veranderde haer leytsman ende al dat zy saghen, ende bevonden haer te staen in eenen Rietpoel, daer zy met groote moeyelijckheydt uyt moesten komen: ende geraeckten alsoo nae drie dagen tot Medenblick, daerse Radbod den Coninck doot vonden, die alsoo seer heftich ende onversiens, in het jaer 723 gestorven is. Dese wonderheden werden vertelt ende verbreydt by de ghene die uytghesonden waren. Nae welcken Conincks Dienaer hem van den Bisschop liet doopen, oock mede des Conincks sonen, waer van den oudtsten Melcherus korts daer nae sterf, ende Adgillus den tweeden van dien naem wert Coninck, ende regeerde vreedsamelijck, tot dat hy in het jaer 737 sterf. Nae hem quam Goudeboldt zijn sone in de regeringhe, de welcke twaelf jaren in vrede gheregeert heeft: ende is ten lesten in het jaer 749 in eenen grooten slach opten Roncefalle (voor het Christen gheloove strydende) verslaghen. Doen is zijn broeder Radbod de tweede in de regheringhe ghekomen: een wreedt ende strengh man, ende tot afgoderye gheneghen. Rechte derhalven op Amelandt weder op den Afgodt Foste, dwanck oock vele die al bekeert waren, weder tot zyne afgoderyen, soo dat hy die Christen name in Vrieslandt schier weder uytroeyde. Hy dede oock groote aenvechtinghe op Vtrecht. Waer door in het jaer 775 Carolus Magnus met groote heyrkracht teghen hem te velde quam, ende twee gheweldighe veldtslagen hem af wan: soo dat hy uyt den lande moest vluchten nae de Noordtsche landen: alwaer hy sonder wettighe erfghenamen gestorven is, in hem het Vriesche Coninckrijck een eynde nemende.

Als Carolus Magnus nu Vrieslandt onder zijn subjectie dus ghebrocht hadde, heeft hy groote neersticheydt ghedaen om het Christen gheloove aldaer te planten, dede tot dien eynde Christum alomme predicken, ende verscheyden goede ordonnantien stelde, ende de offeringhen der menschen hielden op. Met den Coninck die Vriesen tegen de Sassensche trocken, alwaer zy hare vromicheydt soo lieten blijcken, dat zy den strijdt ghewonnen, het veldt behou-

+ Radbod ghevanghen der Denen.

+ Wijbert voordert weynich met predicken in Vrieslandt.

+ Willebrord ende zyne medeghesellen predicken in Vrieslandt.

+ Radbod den Koninck van Vrieslandt gheslaghen.

+ Gerlac beleght Vtrecht.

[p. 179]

>den, ende den Hertoghe gevanghen hebben. In het jaer 779 worde Vrieslandt van de Noortmannen seer aenghevochten, zy branden, roofden ende bedreven groote moetwille, Cornwert ende Hindeloopen verbranden zy: maer werden dapper te rugge gheslaghen. In't jaer 793 den 7 Novembris, ghinck daer eenen seer hooghen ⁺ watervloet over Vrieslant, soo datter veel menschen ende beesten verdroncken. Waer door in het jaer 796 tot Coldum, Dronrijp ende Wtgongh hooghe Terpen ghemaeckt werden. In het jaer 806 in het seste van't jaer weder groote watervloedt was, soo dat die kercke tot Minnertsgae den tweeden Februarij ter neder viel: Esonstadt oock vijf ende dertich huysen verloor. In het jaer 808 die Gotthen op Vrieslant eenen tocht doende, die Gouverneur des landts van weghen den Coninck van Vranckrijck door bystant der Ondersaten veltslach leverde, aen beyde zyden veel volcks blyvende. De vyant noch hardt aendringhende, die van Staveren den Vriesen 2500 mannen te hulpe stierden, ende alsoo de overwinninge verkregen, ende den vyandt verdreven. In't selve jaer den 20 Iulij quamen onversiens de Noormannen de Lauwers in, ende ⁺ overvielen Esonstadt, plonderden ende verbranden die, uytgesondert 24. huysen die van hardt dack waren. Om dit te wreecken, die van Staveren weder op Iuytlandt ende Denemarcke roofden. Ontrent dese tijt is des Conincx van Franckrijck Gouverneur in Vrieslandt gestorven, ‘twelck de Vriesen verborghen hebben ghehouden ende ghesweghen: ende hebben in zijn plaetse eenen Magnus Fortman gesubstitueert, buyten weten des Conincks. Dese tooch vrywillich ongeroepen met zyne Vriesen den Keyser Karel tot hulpe, in't jaer 809 op Roome treckende, (waer aen by eenighe ghetwyfelt wert, segghende door andere historyen sulcks niet bevonden te werden.) De Romeynen den Vriesen ontmoetende, quamen teghen de selve in eenen heftighen slach, daer inne de Vriesen de victorie ende het veldt behielden, ende den voorvluchtighen Romeynen seer dapperlijck volghende, dronghen gelijckelijck alsoo metten voorseyden Romeynen ter poorten in, ende de stadt soo innamen, heur vaendelen tot Engelenburch uytsteeckende. Tot recompense van dese daet, den Vriesen veel privilegien ghegheven werden: ende ontslaghen van den tribuyt van vijf pont puer gouts haer van den Keyser Augusto ingheset: ende worden vrye luyden ghemaeckt. Item heur ghegunt tot allen tyden een eyghen Heere te kiesen, die Potestaet van Vrieslandt ghenoemt soude worden: in wiens macht het oock soude wesen Ridder te slaen, ende te verleenen de Schilden des Ridderschaps, geteeckent met des Keysers kroone, tot een teecken van hare vryheydt. Aldus was Focke Ludeman Potestaet van Vrieslandt, die seer goedelijck regeerde, ende was van hooghen ende edelen gheslachte. Nae hem was Potestaet Adelbricus van Adeelen, in wiens tijt Gustanus Lappon quam in Vrieslant met acht hondert Gotthen, meynende eenen hoeck landts in te nemen. Maer zy werden van desen Potestaet ontrent Collum verslaghen. In het jaer 854 ghaf Coninck Lodewijck van Almangien den Grave van Hollandt, Vrieslandt tot die Lauwers toe, ende dat teghen des lants privilegien, het welck een oorsaecke van veel twists gheweest is. De derde Potestaet was Hesselus Hermana, geduerende wiens gouvernement de Deenen ende Noormannen wederom groote schade in Vrieslant deden, maer werden van den Potestaet met krachtigher handt daer weder uytghesmeten. Nae hem succedeerde Ygo Galama, die in het eerste jaer zyner regheringhe sterf. Nae wiens doot men gheenen Potestaet in Vrieslant en vint, tot den jare 989, wanneer Goffo Ludingama Potestaet was, wiens dochter troude Siffrit den eersten Heere van Bredenrode. In't jaer 1062 werden de Vriesen van den Grave van Hollant overwonnen tot die Lauwers toe, daer inne hy zijn soon sette om te regeren, dan hy isser na vier jaer weder uyt ghedreven. In't jaer 1129 heeft Lotarius de tweede uyt Keyserlijcke macht den Grave van Hollandt tot leene uytghegheven het Graefschap van Oostvrieslant, tegen des lants privilegien, die de inwoonders met den bloede wilden voorstaen. Ende het selve was by Keyser Hendrick den Bisschop van Vtrecht ghegheven. Hier door veel twist viel. Welcke questie ter neder gheleyt werdt door den Keyser Fredericum Barbarossam. In het jaer 1168 tooch de Graef van Hollandt met grooter heyrkracht in Vrieslant, daer hem veel volcks van de Vriesen afgheslagen worde, doch andermael tegen haer slaende, heeft hy het veldt behouden, ende seer wreedelijck met haer ghehandelt. In den jare ⁺ 1195 vluchte Heer Wilhelm van den Grave van Hollant zynen broeder, by den Westvriesen, die hem in spijt van den Grave van Hollandt, haer Capiteyn ende voorvechter gemaeckt hebben: ende met heur teghen zynen broeder te velde ghekomen weder ruymen moeste. Maer den twist by den Bisschop van Vtrecht ter neder gheleyt werde, midts dat Wilhelm soude blyven Heere over Westvrieslandt, ende oock over het Graefschap van Oostvrieslant. Hy bouwde een Slot tot Oosterzee, ende bedwanck den Grave van de Cuynre, ende het quartier daer ontrent. Hy dreef oock te rugghe Hendrick Craen een Gheldersch Capiteyn, die met macht van volck in Westergouw ghekomen was. Daer na gaf die Grave van Gelder desen Wilhelm zijn dochter, daer van die bruyloft seer eerlijck binnen Staveren ghehouden is gheweest: Dese Heere sterf in't jaer 1224, in wiens plaetse Floris zijn soon weder quam, als een ingheboren Landtsheer. In't jaer 1230 op den 17 Februarij was het weder ⁺ groote watervloet in Vrieslandt, groot jammer door dien gheschiedende. Die stadt Wartna aen de Woutzyde een welvarende stadt doen afliep, ende is tot een kleyn dorp gheworden. Op dese tijt zijnder veel Denen aenkomen dryven, die voor den hooghen watervloedt in die bosschen ende boomen vast bleven hangen. Ende alst water minderde, zijnse met verdruckinghe der boomen neder gaen sitten, waer onder die boomen verdruct bleven. Het voordeel van dese vloedt was dat vele Wolven verdroncken, die te vooren het landt seer hadden gheplaecht, die doode menschen uyt de graven halende, op de dorpen. Om welcker oorsaecken wille men den Adel ende rijcke persoonen op de dorpen al onder steene sarcken begroef. Na desen tijt veel landts oock seer vruchtbaer ghevonden werdt, meer dan te vooren. In't jaer 1247 de Vriesen alle hulpe deden Graef Willem Roomsch Coninck, door dies hy haer met veel privilegien begaefde, ende confirmeerde oock alle heur oude privilegien: heeft oock den Abt van Lunkerck Texel tot een gheschenck gheschoncken, daer af goede verseeckertheydt ende besegheltheydt verleenende. Dese Coninck met grooter heyrkracht in Vrieslandt ghetogen zijnde, ende van de Vriesen omghebracht: Zijn soon Graef Floris, zijns Vaders doot willende wreecken, quam de selve bestryden, ende brachtse onder zyne macht. In Vrieslandt weder gheweest is in het jaer 1287 den 17 Decembris, een groote watervloedt, ⁺ de dijcken doorbreeckende, daer verdroncken een ontallijcke menichte van menschen,

+ Groote watervloedt in Vrieslandt.

+ Esonstadt gheplondert ende verbrandt.

+ Den Graef van Hollant in twist teghen zijn broeder.

+ Groote watervloedt in Vrieslandt.

+ Groote watervloedt in Vrieslandt.

[p. 180]

tot Lidlom in het klooster over de veertich persoonen, te Westwert in een Nonne klooster 30, tot Foswert, Bethleem ende op andere plaetsen een seer groote menichte. Ende als nu Vrieslandt in desen grooten noodt ende watervloedt dus overdeckt ende beloopen was, sondt de Grave van Hollandt Heer Dirck van Brederode met veel crijchsvolck te schepe in Vrieslandt, die den meesten Adel uyt alle dorpen, overmidts sy malkanderen gheen ontset konden doen, ghevanghen ⁺ heeft ghehaelt. Hier door de Vriesen geswackt zijnde, doen het lant nu weder drooch was gheworden, is de Grave van Hollant met een groot heyr teghen de Vriesen ghetogen: ende heeft verscheyden veltslaghen tegen haer gewonnen. Hy bestormde oock de stadt Veroenen oft Froenegheest, die hy met stormender handt ghewonnen heeft, ende ghedestrueert, in't jaer 1288. Ende die Vriesen werden ghedwonghen den Grave op't Slot van Toornenburch, niet verre van Alckmaer gheleghen, huldinghe te doen ende voor heur Landtheer aen te nemen. Ende hy dede Nieburch ende Middenburch tot Blockhuysen legghen: oock Enninghenburch ende het Slot van Medenblick om heur te bedwinghen. In't jaer 1290 worde Reynout die Graef van Ghelder van Rudolph den Keyser met Oostvrieslandt beghaeft ende beleent, streckende van die Zuyderzee af tot die Lauwers toe, tot prejudicie van des landts privilegien. Maer in het jaer 1292 tooch Graef Floris van Hollant over na Staveren met grooter macht, om de Oostvriesen aldaer oock te onderdrucken, ghelijck hy den Westvriesen gedaen hadde. Hy belegherde Staveren, het welck hem overghegheven werde. Graef Floris nae desen ghestorven zijnde, de Westvriesen opgherockt door den Bisschop van Vtrecht, zijn eendrachtelijck met grooter macht voor het Slot Nieburch getrocken, ‘twelck zy inghenomen ende ghedestrueert hebben, van gelijcken dedense oock Enningenburch, ende treckende naer Medenblick, hebben die stadt inghenomen ende in den brandt ghesteken, beschoten, ende stormden dapper op het Blockhuys, maer werden daer van ghedreven.

⁺ Nae desen in den jare 1294 versochten de Vriesen den Deenschen Coninck tot haren Protecteur ende Beschermheer, die zynen Stadthouder derwaerts over stierde, ende selve tot Groeninghen oock quam. Hy ghaf haer Deensche statuyten, wetten ende ordonnantien: heeft daer beneffens eenen tol ende tribuyt inghevoert tot een mishagen der Vriesen. Korts nae desen die Deensche Stadthouder den Vriesen dwingende ⁺ met gheweldt te onderhouden die Deensche wetten, ende den tribuyt te betalen rigoreuselijcker als hy te vooren ghedaen hadde, soo zijn zy teghen hem opghestaen, hebben hem gevanghen ghenomen, onthalst ende in Zee gheworpen. Ende zijn huysvrouwe ende kinderen te schepe nae Denemarck ghesonden: die aldaer ghekomen eenen jonghen sone ghebaert heeft. De welcke nu groot gheworden, verstaende de ellendighe doodt zijns Vaders, heeft hy de selve willen wreecken. Tot welcken eynde hy een ⁺ wel toegherust schip van den Coninck ghekreghen hebbende, is daermede ghekomen op den Eems, ende heeft ontrent Groeningerlant zijn ancker gheworpen, daer hy verhoorde dat die Rechters der seven Zeelanden by een vergadert waren, het welck hem niet qualijck behaechde, heeft hem daeromme al stille in't schip gehouden, tot dat ten lesten die Rechters daer aen zijn ghevaren, omme te besien wat daer inne was. Zy in zijn schip tredende, zijn seer vriendelijck van hem ontfangen, dien hy stracks met eenen vrolijcken dronck begroetet heeft, ende want den dranck die heurlieden gheschoncken worde seer sterck was, zijn terstont seer vrolijck geworden, waer door sommighe in slaep ghevallen zijn. Dit siende die jonghelinck heeft den zynen geboden het Ancker te lichten soo stille ende heymelijck ymmermeer mochten, het welck soo metter haest gheschiede, ende zijn (ghemerckt haer de windt dienstich was) metten selvighen nae Denemarcken ghevaren, die de jongelinck den Coninck ghevanckelijck gepresenteert ende ghelevert heeft. Zy haer van de bedrevene daer ontschuldighende, ende den Coninck om ghenade biddende: heeft hyse ten lesten het leven belooft, soo zy hem weder Heer van Vrieslandt konden maecken, ‘twelck zy beloofden te doen. Hier op vry ghelaten, weder eenen Deenschen Gouverneur in Vrieslandt doen ontfanghen is gheweest. Maer alsoo dese haer oock tot de Deensche wetten wilde verbinden, soo hebben de Vriesen hem terstont weder verdreven.

In't jaer 1299 de Vriesen vanden Grave van Hollandt benout zijnde, hebben haer voort onder de volle ghehoorsaemheyt van den voorseyden Grave begheven. De welcke daer na Oostvrieslandt oock onder zyne macht heeft willen brenghen: het welck hem niet wel en gheluckte. Want de Vriesen hem alsoo bejeghent hebben, dat hy van dien gheenen grooten roem na Hollandt weder ghedraghen heeft. De Vriesen haren Potestaet Reynier Camminga ghetrouwe zijnde, hebben de Noormannen in het jaer 1306 die in Vrieslandt gekomen waren, ontrent de Lauwerts te rugghe ghedreven: alwaer de Potestaet selve seer ghewondt werde, waer van hy oock sterf. In zijn plaetse werdt vercoren I.H. Martena, die vreedsamelijck regeerde. De Graef van Hollant brantschatte doen Geesterlandt, ende tooch voort nae Staveren toe, daer die Potestaet met zijn Vriesen al te vooren was, die den Grave teghen woude trecken om met hem te slaen, dan al eer hy aen Geesterlant quam, was die Graef al weder vertrocken. De Vriesen zijn oock met oorlof van den Potestaet om wraecke te nemen, nae Enckelhuysen, dat doen noch niet vast en was, eenen roof gaen halen, om dat veel Westvriesen van dat quartier by den Grave waren, ende grooten overlast teghen de Vriesen hadden gedaen. Die van Enckelhuysen met die omligghende dorpen haer revenge weder haelden in't jaer 1310 op S. Odulphus klooster, ‘twelck zy plunderden ende aen den brandt staecken, daer mede zy gheringhe weder wech trocken, want zy voor die van Staveren vreesden, die oock stracx, met dat den brandt opghinck, uytghekomen zijn, ende den brandt hebben ghebluscht. In't jaer 1313 liep Vrieslandt door eenen grooten stormwindt geheel onder, op welcken tijt wel vijf hondert menschen verdroncken. In het jaer 1323 die Grave van Hollandt in vrede handelinghe met den Vriesen tradt: soo dat zy vreedsamelijck met malkanderen mochten handelen: dan het worde van den Grave van Hollandt weder ghebroken, in't jaer 1328; want hy niet van geheelijck Vrieslandt onder hem te brenghen en sochte: liet wederom Gheesterlandt tot Staveren toe plunderen ende brantschatten. Dan den twist is voor dien tijt weder neder ghelecht, soo datse noch lange na desen goede vrede ende vrientschap met malkanderen hebben gehouden. Maer in't jaer 1345 heeft Willem Grave van Hollant tot zijn eygen verderffenis een groot ende machtich krijchsheyr vergadert, daer hy mede te schepe in Vrieslant ghevaren is, met kleyne ordonnantie in't seylen, uyt dien hy zijn vyanden te kleyn achte: soo dat Graef Ian des Graven van Boloys soon voor allen anderen uytsey-

+ De Heere van Brederode temt de Vriesen.

+ De Vriesen stellen haer onder de bescherminghe van den Koninck van Denemarc.

+ De Vriesen rebelleren tegen haren Stadthouder ende dooden hem.

+ Wrake over de Vriesen, genomen by eenen Denemarcker om zijns Vaders doodt.

[p. 181]

lende met zijn volck op het Zuyden van Sint Odulphus Clooster eerst aenghekomen is. Alwaer de Vriesen in't vechten weder geweecken zijn: maer hebben de Hollanders stracks weder te rugghe ghedreven ende verjaecht. Hier en tusschen quam Graef Willem op het Noorden van Sint Odulphus Clooster aen, ende al eer zijn schepen by een waren, sonder die te verbeyden, is hy met vijf hondert mannen terstondt in het naestligghende dorp ghetoghen, het welck hy gheplundert ende ghebrant heeft: alwaer hy eenen uyt den Vrieschen Adel (aldaer Capiteyn zijnde, die hem seer vromelijck weerde) selve doorsteecken heeft. Die Vriesen dit hoorende, ende siende den brandt opgaen, zijn met grooter macht aenghekomen: ende ⁺ hebben den Grave met sulcker macht ende moedicheydt aenghegrepen ende omcingelt, dattet hem niet moghelijck was te ontkomen, niet teghenstaende dat zijn ander volck nu al machtich aenquam, om hem hulpe ende bystandt te doen. Ende nae datse van smorghens te ses uren af tot den avondt toe ghestreden ende malkanderen bevochten hadden, is ten lesten die overwinninghe by den Vriesen ghebleven, die op den sevensten Octobris ontrent achthien duysent uyten Hollanders omghebracht ende verslaghen hebben, onder welcken die Graef selfs mede gheweest is. Nae dat de ⁺ Grave verslaghen was, stonden in Hollandt twee verderffelijcke partyen van Hoecks ende Cabeljaus (om die regeringhe wille) op, sommighe wouden van de Moeder, sommighe van den Soon gheregeert wesen. Van dese is Hollandt vele jaren lanck jammerlijck ghequelt gheweest, by nae tot den onderghanck van den Lande. In het jaer 1390 staecken die Hollanders Sint Odulphus Clooster aenden brandt, om dat haer Heere (met veel uyten Hollanders) daer ontrent verslaghen was. In het jaer 1396 vergaderde Hertogh Aelbrecht van Beyeren, Grave van Hollandt, vele volcks, ende toogh daer mede, met zynen sone Graef Willem van Oosterwant, in Vrieslandt, om te wreecken de doodt van zynen Oom. Hy was, ⁺ soo men seyde, hondert ende tachtentich duysent mannen sterck, ende quam met den meesten hoop in de Cuynder aen, daer hem die Woutvriesen, met meer andere by Schotersil, seer moedichlijck zijn teghen ghetreden, daerse eenen bloedighen slach met malkanderen sloeghen: ⁺ maer de overwinninghe is by den Grave ghebleven. De welcke nae Staveren ghetrocken is, om hem daer te beraden hoe hy Vrieslandt best soude moghen inkryghen. Als hy hier nu lach, hadden haer die Vriesen weder vergadert, soo zy best mochten, ende te velde ⁺ komende veldtslach leverden, maer verloren wederom den strijdt. Soo dat de Grave het gheheele landt onder zijn ghebiedt kreegh, ende werdt als Heere ghehullet. Hy liet oock ⁺ zynen Oom Graef Willen van Hollandt weder op graven, die daer een ende vijftich jaer gheleghen hadde, ende met grooten staet tot ⁺ Valencijn vervoeren. In het jaer 1398 verdreven die Vriesen weder uyt Staveren het Hollandtsche garnisoen. Waer door die Hertogh vertoornt wesende, sont zynen sone Graef Willem van Oosterwant met noch andere Heeren: die in de Lemmer zijn aenghekomen, daer van zy voor door Gheesterlandt tot Hindeloopen toe ghetrocken zijn, slaende de Vriesen die haer teghenstant deden, Staveren belegherden, dat ⁺ hen overghegheven werdt. Het welck de Vriesen siende, ghenade versochten, ende met den Grave veraccordeerden, ende haer onder zyne ghehoorsaemheydt begaven. Maer in den jare 1400 hare oude vryheydt ghedenckende, verder de Hollandtsche Officieren uyt het landt ⁺ verdreven, ende Staveren belegherden: maer de Hollanders hebben dat ontset, soo dat het Legher weder moeste opbreecken. Niet te min het landt bleef vry, ende de Hollanders en dorsten daer niet verder in trecken. Aldus is de Graef van Hollandt, Vrieslandt weder quijt gheworden ende quijt ghebleven, uytghenomen Staveren, dat hy noch eenighe jaren daer nae noch in hielt: ende de Vriesen hebben haer wederom in hare vryheydt ghestelt, daerse oock in ghebleven zijn, tot dat zy selfs den Hertogh van Sassen over heur meester maeckten. Hier en tusschen zijn zy weder van inlandtsche Regeerders gheregeert gheweest. Want als eenighe gheweyghert hadden het ampt van Potestaet, soo hebben de Staten des Landts twee verstandighe Mannen ghekoren, van goeden ouderdom ende aensien, eenen uyt Oostergouw, ende den anderen uyt Westergouw. Hebben oock nae desen jaerlijcksche Regenten ende Rechters ghekoren, die alle Landts saecken souden regeren ende beslechten, want die voornoemde twee alleenlijck tot de oorloghe gheordonneert waren. Zy hielden oock jaerlijcks hare Landtsdaghen, op welcke men alleenlijck handelde van Criminele saecken, die by den Grietsluyden ofte Onderrichters niet ghehandelt en mochten werden. Welcker sententien een yeder moeste naekomen, om niet voor een vredebreecker ghehouden te werden. De Vriesen ⁺ moeyelijck dat de Hollanders Staveren noch in hadden: hebben in het jaer 1414 dese stadt, door practijcke inghekreghen, alwaer zy veel uyten Hollanders ghevanghen namen, diese naemaels om een redelijck rantsoen weder los lieten. Dit gheschiede ten tyde Sigismundi des Keysers van Roome, die in den jare 1416 zyne Ghecommitteerden in Vrieslandt stierde, om dat zy haer als voortijdts weder onder het Rijck souden begheven, midts behoudende heur oude privilegien van Carolo Magno verkreghen, de welcke hy vernieuwde, ratificeerde, approbeerde ende confirmeerde: heur ontslaende van alle lasten, eeden ende verbonden: belovende oock dat gheen Keyseren ten eeuwighen dagen heur landen souden moghen verkoopen, versetten, noch eenichsins verduysteren, noch in eenigher wijs veralieneren. Ende dat zy uyt heur inghesetenen selfs souden verkiesen heur Regeerders, Grietmans ende Rechters. Alleenlijck dat zy jaerlijcks tot een vereeringe ende teecken van ghehoorsaemheyt souden gheven van yeder Schoorsteen eenen Gros, die sesthien eenen Rijns gulden doende: sonder dat zy hoogher beswaert souden moghen werden, by hem ofte zijn naesaten: die oock haer niet en souden onderwinden eenighe tollen in Vrieslandt te stellen. Aldus veraccordeert in het jaer 1416. Aen d'ander zyde Hertogh Ian van Beyeren te vergeefs sochte haer onder zijn subjectie te brenghen. Niet te min kreegh hy goede alliantie met den Schieringhers, dien hy bystandt (tot voorstandt heurder factie) toeseyde. Op S. Elizabeths dagh ⁺ in het jaer 1421 is sulcken onweder, storm ende tempeest op den negenthienden Novembris opghestaen, dat desghelijcken gheen mensche mochte ghedencken, alsoo dat in Vrieslandt alle de Dijcken in braecken, soo dattet Zeewater over al liep, ende dede een grousame schade; want daer veel menschen ende beesten verdroncken: ende die Dijcken niet wel opghemaeckt zijnde, zijn daer nae met eenen harden storm gheringhe weder inghebroocken, soo dat het Zeewater in de jaren drieentwintich,

+ Grave Willem omghebracht, ende een groote nederlaghe der Hollanders in Vrieslandt.

+ De factien van de Hoecx ende Cabeljaus staen op in Hollandt.

+ De Vriesen stellen daer ter weer.

+ De Vriesen gheslaghen.

+ De Vriesen gheslaghen voor de tweede reyse.

+ De Vriesen ghetemt.

+ De Vriesen revolteren.

+ Staveren belegert ende overghegheven.

+ De Vriesen revolteren wederom.

+ Nieuwe beroerten in Vrieslandt.

+ Watervloet in Vrieslandt en Hollandt.

[p. 182]

vierentwintich, vijfentwintich over gheheel Vrieslandt ghinck, ende veel menschen verdroncken. Ende in het jaer sesentwintich, overmidts die Dijcken noch niet weder ghemaeckt waren, liep het gheheele landt weder onder, tot groote schade ende achterdeel van dien. Ende op S. Franciscus dagh in het jaer achtentwintich, door tempeest al het ghemaeckte werck weder wech ghenomen werdt. Staende de troubelen in Vrieslandt, soo heeft Philippus van Borgondien, Grave van Hollandt, weder versocht aen de Vriesen heur te willen begheven onder zyne ghehoorsaemheydt, daer hy heur niet toe en konde verwillighen: maer zy besloten onder malkanderen eenen ghemeynen vrede, ende versochten aen den Keyser Fredericum, die door zyne Ghecommitteerde was afeyschende d'achterstallighe tribuyten, te willen doen inhibitie aen den Hertogh van Borgondien, niet te usurperen eenighe heerschappye over heur Provincien, ende te confirmeren heur oude Privilegien, en te ghebieden dat Oostergoe ende Westergoe t'samen als het van oudts gheweest is, een landt soude blyven, ende dat niemandt en soude worden gheciteert by eenighen Rechter Gheestelijck ofte Wereldtlijck, buyten de palen van Vrieslandt: ende al waer't saecke dat die appellatie oock tot de Overste werde ghededuceert, dat men als dan eenen Rechter der appellatien in Vrieslant soude impetreren. Het welck zy alles aen den Keyser verworven, in het jaer 1457 den thienden Augusti: alsoo dat hy oock inhibitie aen den Hertogh dede. Maer nae het overlyden van den ⁺ Hertogh Philips, sochte Hertogh Carel zijn sone Heere van Vrieslandt te wesen. Waer op verscheyden deliberatien by den Staten van den Lande ghehouden werden. Zy sonden hare Ghecommitteerden over, om met den Hertoghe te handelen: maer en konden niet accorderen, soo gheen uytspraecke en gheschiede van den tribuyt penninck die den Hertoghe hen afeyschte op de Schoorsteenen. Der Ghecommitteerden commissie zijnde niet te consenteren boven den stuyver. Dus scheyden zy sonder yet uyt te rechten. Maer eenighe der Vetkoopers verbonden heur met eede aen den Hertogh, de welcke (de Vriesen gheresolveert zijnde den Hertogh teghenstant te doen) uyt Vrieslandt wijcken moesten, ende heure huysen werden gheraseert. Die Hollanders met veel kleyne oorloochschepen den Vriesen vele moeyelijckheydt aendeden, ende somtijts oock den weert t'huys vonden. Middeler tijdt Hertogh Carel ⁺ de stadt Nuys belegherde. Waer door die Keyser Fredericus uyt Vrieslandt tot des stadts ontset op ontboodt den vierden man met gheweer ende krijchs nootdruft, op pene van te verbeuren alle oude vryheden ende privilegien, ende te vallen in den Keyserlijcken Ban. Hier op die Staten van Vrieslandt haer excuse eerlijck doende, niet te min die Keyser op zynen eysch insisteerde. Maer daer en werde niet gheeffectueert, ⁺ overmidts het Legher weder opghebroocken werde. In het jaer 1476 was daer weder watervloedt in Vrieslandt, alwaer ontrent de tweeentsestich menschen verdroncken. Nae desen, Hertogh Carel voor Nancy ghebleven zijnde, die Vriesen nu t'eynden vreese waren, ende weder de inlandtsche oorloghe aenhieven teghen die van Groeninghen, om datse die Colmers onder haer, ende in haer verbondt ghetoghen hadden, teghens hare privilegien ende vryheden: maer by tusschen spreecken van eenighe, eenen thienjarigen vrede tusschen haer ghemaeckt werde, in den jare 1477. Maer de inlandtsche partyschap bleef al duerende, malkanderen vermoordende. Ende wat Landtdaghen dat men hielt, die partyschap en konde niet gheslist werden. Nochtans by ghemeyn consent afgheveerdicht werde in het jaer 1489 Ghecommitteerde aen den Keyser, om te verkryghen confirmatie van heur oude privilegien, ende om met hem te accorderen aengaende de versuymenisse van de reste van den jaerlijckschen grosse, die zy zyne Majesteyt noch ten achteren waren: waer op zy haer versoeck verkreghen. Niet te min bleven onder malkanderen al even twistich. Eenighe van Oostergoe, ⁺ heur te swack vindende, met die van Groeninghen een verbondt maeckten voor achthien jaren, in het jaer 1490: die partyen malkanderen even dapper vervolghende. Dit een deylinghe onder den Vetkoopers maeckte, eenighe der selfden niet ontsegghende de hulpe van die van Oostergoe: soo is eenen dagh bestemt tot Worckom, by die van Leeuwaerden, Sneeck, Slooten, Franicker ende Staveren, ende Edelen dier contreyen, alwaer zy met malkanderen hebben ghesloten, het verbont tusschen Oostergoe ende den Groeninghers gemaeckt, weder te breecken ende teghen te staen, ende het landt te brenghen op zijn oude fondament, privilegien ende vryheden. Maer die van Groeninghen het ghemaeckte verbondt niet en wilden afgaen, hoe wel tusschen den partyen, voor een tijdt bestant ghemaeckt werde. Corts daer nae vielen de Leeuwaerders af van het verbont te Worckom met den Schieringhers ghemaeckt, ende voechden haer by die van Groeninghen. Hier door die van Sneeck ende Franicker bevreest zijnde, hebben Vriesche knechten aenghenomen, tot ontrent twee duysent mannen. Maer die van Groeninghen arbeydden seer, dat der Bondtghenooten ghetal van Worckom mocht kleyn worden, heur belovende groote dinghen. Soo dat veel buyten weten van die van Sneeck heur verstonden tot vrede tusschen heur allen. Waer door die van Groeninghen eenen vryen inghanck kreghen tot die van Westergoe. Waer door veel moorderye, twist ende oorloghe oprees. Sulcks den Keyser aenghedient zijnde, hy sondt zynen Legaet om alle twist ende tweedracht tusschen hen ter neder te legghen. Dese Legaet beschreef beyde de partyen tot Swol, maer hy en konde niet sonderlincks te weghe brenghen. Dus die Keyser commissie nederstierde, by de welcke hy committeerde den Bisschop tot Ceulen ende den Bisschop tot Munster, om te ondersoecken uyt wat kracht die van Groeninghen buyten weten ende advijs van zyne Majesteyt eenighe Landen van Vrieslandt tot prejudicie, schade ende achterdeel des Roomschen Rijcks, onder haer subjectie ghebracht hadden. Hy sondt oock brieven van inhibitie aen die van Groeninghen, versocht oock mede te weten de oorsaecke der vermetelheydt van sommighe Steden, Landen ende Deelen die buyten weten van zyne Majesteyt, daer inne haer consent hadden ghedraghen. Die van Groeninghen heur deden by den Keyser excuseren: maer te vergheefs. Dan werden ghecourageert door de doodt des Keysers Fredericks, die korts daer nae ghestorven is: soo dat zy weder alle gheweldt ende moetwille deden opten ghenen die onder haer verbondt niet wouden komen. De nieuw ghekoren Keyser Maximiliaen ⁺ sulcks verstaen hebbende, terstont zynen Legaet weder in Vrieslandt afstierde. Dese te Sneeck komende, heeft stracks de Staten des Landts aldaer beschreven, den welcken hy zyne commissie ghetoont heeft, ende is van daer nae Groeninghen ghereyst, om die

+ Hertoch Karel soect absolutelijc over de Vriesen te commanderen.

+ Hertoch Karel belecht Nuys.

+ De Hertoch breeckt zynen Legher op voor Nuys.

+ Verbondt van die van Oostergoe met die van Groeningen.

+ De selve Commissaris weder gesonden in Vrieslandt door den Keyser Maximiliaen.

[p. 183]

van Groeninghen oock des Majesteyts wille te insinueren: sonder verder yet uyt te richten. Maer in het jaer 1494 op den eersten Ianuarij, ⁺ als tot Sneeck Landtsdach was van Prelaten, Heeren ende Steden van Westergoe, die Sevenwouden, ende oock eenighe van Oostergoe, die met den Groeninghers niet en waren verbonden: hem die Legaet des Keysers daer by ghevoeght heeft, haer vertoonende confirmatie haerder privilegien, die nu van zyne Majesteyt haer door dien weder worde gheapprobeert, gheratificeert ende van nieus ghegheven, midtsgaders de remis brieven van den jaerlijckschen Tribuyt ende Gros, diese zyne Majesteyt van veel jaren schuldich ende ten achteren waren. Heeft voorder haer van weghen zyne Majesteyt gheraden, datse nu by een zijnde, naer eysch ende vermoghen haerder privilegien, uyt haer eyghen volck eenen Regent ende Potestaet souden kiesen, tot voorstant des Landts: haer verseeckerende, soo het van henluyden niet en gheschiede, daer in by den Keyser soude versien werden, ende dat zy dan alsoo souden gheraecken onder een uytlantsch Hooft ende Gouverneur. Die Staten sulcks verstaende, nae langhe communicatie ende deliberatie hebben des Legaets raet goet ghevonden, ende zijn versoeck gheaccordeert. Hebben derhalven Iuw Dekama een onpartydich man tot Potestaet ghecoren, de welcke by den Legaet uyten name ende van weghen de Keyserlijcke Majesteyt gheconfirmeert is gheweest. Ende beneffens hem worden vierentwintich Rechters tot zijnder assistentie ghekoren. Tot voorder approbatie van de voorseyde verkiesinghe is eenen anderen Landtsdagh tot Bolswaert ghehouden gheweest: alwaer de Legaet de noodicheydt van het gheen dat tot Sneeck gheschiedt was voor ghedraghen heeft. Hier op heeft Iuw Iongama gheantwoort, ende uyten name van hen allen die zijn partye droeghen, gheseyt, dat hy noch zyne vrienden van gheen Potestaet noch diergelijcke dingen wouden hooren, soo langhe Vrieslandt niet weder over een ghebracht ende gekomen waer. Item dat zy voor gheen Potestaet yemandt uyt het gheslachte van Hottinga wilden bekennen. Waer op by anderen gheantwoordt zijnde, die woorden aen weder zyden zijn ghewassen, alsoo dat het lichtelijck tot een oproer soude ghekomen hebben, en haddet des Legaets voorsichticheydt niet te ghemoet ghekomen, ende het selfde belet. Ende daer en werdt anders niet veraccordeert: den Legaet met den Schieringhers door angst vertreckende. Maer wederom tot Deventer beyde de partyen hy beriep op den derden Februarij, alwaer hy oock tot zynen wille ende meyninghe niet en gheraeckte. ⁺ Soo dat hy met toornicheydt, tot den Keyser weder ghetoghen is, zijn rappoort doende. Nae desen zijn de Borghemeesters van Groeninghen, met andere Legaten die van de Keyserlijcke Majesteyt aen den Groeninghers waren ghesonden, te Leeuwaerden inghekomen, daerse alle Prelaten ende Heeren uyt Oostergoe by hen te komen ontboden hebben, vertoonende aldaer haer Commissie, haer van den Roomschen Coninck (alsoo zy segghen) ghegheven, waer by dat zy werden gheauthoriseert om te moghen onder haer protectie nemen gheheel Oostergoe, eenighe uytghesondert, ende d'onwillighe te bedwinghen. Waer toe Edo Iongama niet en konde verstaen, ende uyt den name van heur allen appelleerde aen den Keyser, ende ghinck terstondt uyt. Ende het bleeck naderhant, dat die Commissie van des Conincks Cancelier voor vier hondert guldens by die van Groeninghen ghekocht was gheweest. Wt kracht van de welcke die Groeninghers dien van Oostergoe afeyschten een seer groote schattinghe, te weten van den Floreen renten vijf stuyvers, ende van alle roerlijcke goederen, die twintich guldens weerdich souden wesen, insghelijcks oock soo veel. Waer teghen eenighe van Oostergoe haer stelden, ende haer by den Keyser van overlast beklaechden, tot Maestricht wesende. In het jaer 1494 alle partyschap soo seer als oyt te vooren weder in Vrieslandt oprees. Ende zy deden malkanderen groot hinder tot den jare 1497. Wanneer ⁺ de Keyser, Hertogh Albrecht van Sassen ende zyne Erven, met de eeuwighe ende erffelijcke regeringhe van Vrieslandt, door zyne ende des Rijcks verseghelde brieven, heeft versien, de welcke daeromme alle middelen ende manieren ghesocht heeft om van haer ontfanghen te worden. Waer toe die van Westergoe niet en ⁺ konden verstaen, om niet af te wijcken van des landts privilegien. Ende daer werdt eenen vasten vrede ghemaeckt tot Dronrijp, tusschen de partyen in Vrieslandt, malkanderen belovende alle assistentie tot uytkeeringhe van alle vreemde Landtsheeren ende krijchsknechten. In het jaer 1498 laghen by Harderwijck anderhalf duysendt knechten, die in dienst gheweest ⁺ waren in de oorloghe tusschen de Gheldersche ende den Hertogh van Bourgondien, wesende nu sonder Heer, uytghesondert dat eenighe Capiteynen in het jaerghelt laghen van den Hertoghe van Sassen. Dese door een practijcke in Vrieslandt gheraeckten, grooten overlast doende onder den naem van Tierck Walta. Dese door Westergoe passage versochten, om te moghen trecken op Oostergoe ende den Groeninghers, het welck heur ontseyt werdt. Daer werdt raet gheslaghen om die te slaen: maer die van Leeuwaerden, daer toe niet en wilden verstaen. Waer door tusschen den Bondtghenooten oneenicheydt oprees. Die van Leeuwaerden op haer stercke stadt betrouwende, niet uyt en wilden trecken: Die knechten tot Bolswaert ligghende, Westergoe seer schatten ende scheerden, tot wel behaghen van die van Groeninghen: want zy hier door verhoopten noch meester van Westergoe te werden. In dese tijdt sondt Ioncker Fox, door bevel des Hertoghen van Sassen, wel drie hondert knechten te Franicker: ende Boldewijn van Leyen tot Sneeck met ses hondert knechten aenquam: Dese aen beyde zyden het landt grooten overlast deden. Die Schieringhers met malkanderen raet houdende, raetsaem vonden den Hertogh van Sassen voor Beschermheer aen te nemen, op datse door zijn macht ende aensien van die knechten ontslaghen, ende het landt voort in ruste, vrede ende eendrachticheydt ghestelt mochte werden. Tot welcken eynde zy haer Ghecommitteerde tot Medenblick ⁺ in het jaer 1498, oversonden om hem aen te nemen. Die Hertogh tot zijn begheerte ghekomen, heeft eenighe van zyne voornaemste Heeren in Vrieslandt ghesonden, die het landt van zynent weghen ontfanghen ende innemen souden. Die van Westergoe onder de ghehoorsaemheydt van den Hertoghe ghekomen zijnde, soo heeft Heer Willebrord de Ghecommitteerde des Hertoghs de Woutluyden oock ghesocht daer toe te brenghen: hebbende daer beneffens tot ontsach vijfthien hondert knechten. Maer die Woutluyden by een versamelt hem tegenstant deden, assistentie van die van Leeuwaerden versoeckende, soo dat zy wel vijfthien ⁺ duysent sterck werden. Maer Heer Willebrord hen teghen treckende, heeft veel van haer door-

+ Landtsdach tot Sneeck ende wat daer gehandelt werdt.

+ De Commissaris keert weder tot den Keyser sonder yet te rechten.

+ Beghinsel van de vruchten der factien van Vrieslandt.

+ De Vriesen weygheren den Hertoch Aelbrecht aen te nemen.

+ Vreemdt krijchsvolck weder in Vrieslandt.

+ Den Hertoch van Sassen wort van den Schieringhers voor een Heer aenghenomen.

+ De Woutluyden gheslaghen.

[p. 184]

schoten. Het welck als hare Capiteynen ende Bevelhebbers laghen, zijnse voor, ende d'ander al nae, gaen loopen. Daer bleven in desen slach ontrent hondert uyt de Woutluyden doot, die gheschoten werden: Oock zijnder veel gheslaghen en verdroncken. Hier nae hy Leeuwaerden sterck belegherde, het welck die van ⁺ Leeuwaerden siende, zijn met Heer Willebrord verdraghen. Waer door die van Oostergoe haer oock mede onder de ghehoorsaemheyt beghaven, tot die Lauwerszee toe. Maer die van Leeuwaerden noch met den Woutluyden onder volle ghehoorsaemheydt heur met begheven wonden, hoe wel zy hoorden lesen de Commissie, waer door hy Potestaet van Vrieslandt verordinneert werde: ende door een misverstant oproerich, beleghert werden. Hier en tusschen des Landts Staten tot Sneeck beschreven werden, om te aenhooren, den principalen originalen Commissie brief des Hertoghe, aengaende de erffelijcke regieringhe van Vrieslandt. Ende die Drossaert van Embden overgekomen, heeft vrede tusschen Heer Willebrord ende die van Leeuwaerden ghemaeckt, soo dat zy haer oock mede onder den Hertoch van Sassen begaven. Die van Groeningen lieten haer voorstaen hier door verkort te zijn. Door dies ⁺ heur beklach aen den Bisschop van Vtrecht deden. Dese Bisschop soo veel te weghe bracht, datter een bestant van den lesten Octobris tot den eersten Februarij 1499 tusschen de Sassensche ende Groeninghers ghemaeckt werdt, om middeler tijdt kennisse te nemen hoedanich de actie van Groeningen op Oostergoe was. Hier en tusschen de Hertogh van Sassen met zynen ⁺ sone te schepe tot Harlinghen over quam, ende van den inghesetenen heerlijck ontfangen werden, ende tot Franicker op den twintichsten Iulij tot Erfheer ghehult: op den eenentwintichsten tot Bolswaert: op den tweeentwintichsten te Sneeck: op den vierentwintichsten der voorseyder maendt tot Leeuwaerden. Hy sette op Sint Iacobs dagh oock zijn eerste Raedt in Vrieslandt. Na desen woude Hertogh Albrecht ⁺ Groeninghen belegghen: schreef daeromme om den vierden man in Vrieslandt, of eyschte den twaelfsten penninck van hun renten ende goederen, by indien zu t'huys wilden blyven. Het welck den Inwoonderen niet wel aen en stondt. Nae desen trock de Hertogh nae Meyssen, stellende zynen joncksten sone Hertoch Hendrick Gouverneur, die zijn Hof tot Franicker hielt, ende het huys tot Harlinghen weder opbouwde, ⁺ waer toe hy alle het landt door, een groote schattinghe afeyschte. Het welck eenen afkeer onder de inwoonders maeckte, bysonder als die straf inghemaent werde. Waer door een nieuwe verbontenisse onder den Dorplieden in Westergoe ghemaeckt werdt, om oorloghe teghen den Hertoghe aen te nemen. Hier door is het meeste part van den lande in de ⁺ wapen voor Franicker ghekomen, het welck sy fortselijck belegherden, alwaer de Hertogh binnen was. Maer die van binnen menigen uytval op de beleggers deden, die meest alle droncken ende vol waren, ende onder haer groote moordt deden. Bleven niet te min volherdende de belegheringhe, eenich gheschut haer by die van Groeninghen toegheschickt zijnde, ende malkanderen beloofden met lijf ende leven by te staen. Dit alles Hertogh Albrecht verstaende, quam weder om zynen sone te ontsetten. Waer door die van Groeninghen bevreest, den Vriesen hulpe versochten. Die Hertoghe over Groeningher diep nederkomende, stelde hem tot Auwert in het jaer 1500 acht daghen langh, ende op den veerthienden Iulij met zijn volck door den Zijl trock op den Vriesen, daer ⁺ dapperlijck ghevochten werdt. Maer die Vriesen heur Schans verlieten, ende weecken den Hertoghe, soo dat zy in den nacht heur Legher opbraeckten, ende het gheschut verlieten. Alsoo dat die Hertogh nae Franicker trock, onversiens veel Schanssen overkomende overviel, ende wel twee duysent Vriesen inden loop bleven. Die van Leeuwaerden van vreese liepen ter stadt uyt, ende werden geplundert, hoe wel zy stille hadden gheseten. Nae desen consenteerde die Hertoch, dat die ghevluchte Huyslieden heur rebellicheydt met eenen seeckeren penninck mochten versoenen, midts dat zy bloots hoofts ende bloots voets eenen voetval voor den Hertogh doen souden. In het jaer 1500 is de Hertogh voor Groeninghen geschoten, tot Ambden ghestorven, ende Graef Hugo van Liesenach. die de Hertoghe voor Groeninghen opbreeckende, Stadthouder over Vrieslandt ghemaeckt hadde, is met Heer Willebrord den oversten Rentmeester in Vrieslandt ghetrocken, teghen wien de Ballinghen eenighe knechten aennamen, ende sochten middel om onder den Hertogh van Borgondien te komen, ende den Hertoghe van Sassen met een somme penninghen te vernoeghen, om weder afstant van Vrieslandt te doen, ende dat den Hertoghe van Borgondien over te draghen. Maer en konden niet wel tot heur begheeren komen. Dus van harent weghe sekere krijchsluyden in het landt tocht deden teghen de Sassensche, ende trocken soo nae Groeninghen, ende ⁺ namen het Blockhuys tot Delfziel in, ende den Dam belegherden. Maer die van den Dam ontset kreghen, ende die Stadthouder den vijfden man op ontbiedende, Groeninghen ⁺ belegherde: maer by tusschen spreecken weder bestandt ghemaeckt werde. In het jaer 1502 was het weder een groote vloedt in Vrieslandt, de welcke een groote schade dede. In het jaer 1504 in het beghin van Mey, quam Hertogh Georgen van Sassen eerstmael in ⁺ Vrieslandt, van zynen broeder Hertogh Hendrick, die gherechticheydt des Landts afghekocht hebbende, ende werde den sevenentwintichste Iunij tot Doengum voor Erfheer ontfanghen, ende op den achtsten Iulij binnen Leeuwaerden ghehuldt. Dese Hertogh het Bilt mede dede, ende aen den Hollanders uytghaf de Morghen voor een kroon, mits dat zy dat selfde moesten laten bedijcken, Zylen ende Sluysen legghen, alleenlijck daer voor ontfanghende vijf duysendt guldens eens. Maer het koste veel heur welvaren. De selve Hertogh ⁺ stelde oock in de regheringhe des Landts ses persoonen, drie Inlandtsche, ende drie Wtlandtsche, ende het hof tot Leeuwaerden verordonneerde. In het jaer 1505 is het bestandt tusschen den Hertoghe van Sassen ende den Groeninghers uytghegaen, ende overmidts zy ⁺ niet en konden accorderen, is het openbare oorloghe tusschen hen beyden gheworden: ende Groeninghen is beleghert. De Overste der belegheringhe van des Hertoghen weghen waren die Grave van Embden ende Ioncker Vijt van Draechstorf. Maer nae een langhduerigh ⁺ belech, de stadt den Hertoghe voor by gaende, den Grave van Embden tot haren Landtsheere ⁺ (tot groot mishaghen des Hertoghs) aennamen, de welcke de stadt voor hem selven besat. Soo dat de Hertogh hem selfs binnen Groeninghen quam belegheren. Waer door de Grave zijn actie resigneerde op den Hertogh van Gheldre, tot bederf van Vrieslandt, soo wanneer de Hertogh van Gheldre tot het ontset van Groeninghen een ghedeelte van Vries-

+ Leeuwaerden beleghert.

+ De Groeningers doen haer beklach aen de Bisschop van Vtrecht.

+ De Hertoch van Sassen komt met zynen sone in Vrieslandt.

+ De Hertoch van Sassen beghint Vrieslandt te tyranniseren.

+ De Vriesen onverduldich van de sware schattinghen nemen de wapenen.

+ Franicker belegert van de Vriesen.

+ De Hertoch treckt door de Zijl op den Vriesen.

+ De Groeningers nemen Delfziel in.

+ Groeningen beleghert door den Stadthouder des Hertoghen.

+ De Hertoge George van Sassen ghestelt in't besit van Vrieslandt.

+ Vrieslandt by ses notabele persoonen gheregeert.

+ De oorloge ontsteeckt weder tusschen den Hertoghe van Sassen ende Groeninghen.

+ Groeningen beleghert.

+ Die van Groeningen nemen den Grave van Embden aen.

[p. 185]

landt door den swarten hoop occupeerde: soo ⁺ dat de Hertogh van Sassen door noot zijn actie goet vondt te transporteren op Carolum Prince van Spangien, soo hy oock dede in het jaer 1515 voor de somme van hondert duysent guldens, tot betalinghe eensdeels van zijn krijchsvolck, daer hy veel aen ten achteren was. Nae desen maeckten die Borgoensche met den Hertoghe van Gheldre bestant voor vier maenden, ende de Prince van Spangien sondt Heer Floris ⁺ van Iselsteyn nae Vrieslandt, om alsoo het landt van zynent weghen in te nemen. Den welcken alle sterckten by de Sassensche overghelevert werden: ende de Hertogh van Sassen ontsloech de Vriesen van heuren eedt hem ghedaen. Die Vriesen ontslaghen, ontseyden den Bourgoenschen nieuwen eedt te doen: maer den noodt heur dwanck, overmidts hy den swarten hoop niet en wilde betalen, voor ende al eer den eedt ghedaen werde. Door dies zy den eersten Iulij 1515 te Oldehoof in Sint Vijts kercke den Prince van Spangien tot een Erfheer aennamen, op heure privilegien by den Hertoghe van Sassen toegestaen ende verworven. Nae desen heeft de oorloghe in Vrieslandt voor een wyle tijts ghecesseert, overmits het bestandt tusschen den Bourgoenschen ende Gelderschen hier vooren ghemaeckt: het welck als het uyt was noch drie jaer verlangt is gheweest. Maer werdt qualijck onderhouden. Alsoo die Gheldersche Vriesen terstondt op hare vyanden toetasten, ende die Bourgoensche haer revenge haelden oorlooghsghewijs. Aldus voor een wyle tijdts is Vrieslandt verdeelt onder Gouverneurs van verscheyden Landtsheeren gheweest, malkanderen veel moeyten aendoende, malkanderen belegherende ende vernielende. In het jaer 1519 d'Oversten des Hertoghs van Gheldre den Ghelderschen Vriesen tot Sneeck afgheeyscht werde soodanighen jaerlijckschen penninck, als zy den Vorste van Sassen belooft hadden, tot onderhoudinghe van den staet des Hertoghs, midtsgaders oock eenen Reversael brief, waer in zy souden bekennen den Hertogh voor eenen Erfheer van Vrieslandt, al eer zy wilden bevestighen de Artijckelen die by den Staten des Landts voorghehouden waren. Waer door de Gheldersche Vriesen seer t'onvreden, bescholden des Hertoghen Cancelier.

In het jaer 1521 die Bourgoensche in Vrieslandt klachtich waren aen den Keyser, vertoonende dat de Gheldersche in gheenen deele het bestandt en onderhielden, baden derhalven dat zyne Majesteyt haer woude ontlasten ende verlossen uyt het gheweldt der Ghelderschen, ende werden met woorden ghetroost. Philippus ⁺ van Borgondien, Bisschop van Vtrecht, hadde met Rogghendorf eenen hoop knechten in de Cuynder ghesonden, de welcke oock in de Lemmer toogh, daer de Gheldersche Vriesen, door het bevel van den Grave van Meurs vergadert waren, om Rogghendorf te keeren. Niet te min, Roggendorf is evenwel aenghekomen, ende heeft die Gheldersche Vriesen verjaecht, oock ettelijcke ghevanghen ende verslagen, ende verbrande daer naer de Lemmer, ende dede groote schade.

⁺ In het jaer 1522 op den sevensten Mey kreech George Schenck commissie van de Keyserlijcke Majesteyt, te komen tot Enchuysen, alwaer vijfthien hondert knechten laghen, daer hy mede in den Lande van Overijssel trecken soude, ende de stadt van Gheelmuyden belegheren. Dese achtervolghende zynen last, Gheelmuyden sterck beleghert heeft. Maer die Hertogh van Gheldre met zijn macht aenquam, hem overviel ende zijn volck sloech, soo dat Schenck ⁺ selve ter nauwer noodt ontquam. Maer tot Enchuysen weder zijn volck versaemde ende in Vrieslandt op Staveren overtooch, dat hy vast met een Blockhuys dede maecken, ende aldaer de oorloghe teghen de Gheldersche voorderde. Maer hy werde van de Vriesen te Hove beklaecht, soo dat hy moeste optrecken om hem te verantwoorden. Doch keerde daer nae weder met neghen hondert mannen in Vrieslant, ende Worckom belegherde, dat hem overghegheven werdt. Beneffens dit volck, hem byghevoecht werden op den Lantsdagh tot Harlinghen noch vijfthien hondert knechten, ende toogh soo nae Claercamp, ende voorts in die Woude, ende dwong aldaer de Huyslieden den Keyser eedt te doen: de onwillighe veel te lyden hadden. Daer nae trock hy nae Stellingwerf, alwaer zy oock ghedwonghen werden de Keyserlijcke Majesteyt te sweeren. Van ghelijcken deden oock die van Opsterlandt, Smallingherlandt, ende al die Sevenwouden, daerse noch niet gheweest hadden. Daer nae toogh hy voort door Groeningher landt, dede de Ommelanders oock den keyser eedt doen, ende daer en boven voor heur rebellicheyt acht duysent goudt guldens gheven. Die andere Landen over het Diep, ende oock voort in't Noordtoost ende Oost op, sonden oock te Noordthorne aen die voornoemde Heeren, datse oock wouden doen als de andere ghedaen hadden: van ghelijcken quamen die van Colmerlandt ende Achtkarspelen, ende verdroeghen alle met den Bourgoenschen Heeren, ende swoeren die Keyserlijcke Majesteyt hou ende trou te wesen. Ende nu die Gheldersche uyt het gheheele landt gheweecken waren, soo werdt des Keysers krijchsvolck afgedanckt, ende al het landt, van Staveren af tot Gerckersbrugge, werdt in goede ruste ghestelt.

Maer ghemerckt onsen Autheur van Oostvrieslandt ghewach heeft ghemaeckt, soo en sal het niet buyten ons propoost zijn, een weynich daer van alhier te spreecken.

Het is onghetwyfelt, dat in dit landt in ⁺ voorleden tyden niet de Vriesen, maer de Cauchi ghewoont hebben. Van desen is (behalven Strabo, Dion, Suetonius, Patercusus, Elius, Spartianus) verhael doende Ptolemeus, die de selve verdeelt in meerdere ende mindere, gelijck oock Plinius. De meerdere stelt Ptolemeus tusschen den Rivieren Weser ende Elbe. De mindere tusschen den Eems ende Weser, daer hedensdaeghs dese Vriesen, die wy Oostvriesen noemen, woonachtich zijn. Dit Landtschap heeft eertijdts in vele Drossaertschappen verdeelt gheweest, die elck van besondere Princen werden bedient, totten tyden van Keyser Fredericus den derden: De welcke eenen met name Vlrichum over dit gheheel Landtschap heeft ghestelt, ende den selven metten tytel van Grave beghaeft, te weten in den jare ons Heeren duysent vier hondert ende vijf en tsestich.

De grondt deses landts is soo rijck van nootelijcke dinghen, dat het selve het behulp der omligghende Landtschappen niet en schijnt van noode te hebben. Iae is van vele dinghen soo overvloedich, als van Peerden, Ossen, Vee, Verckenvleesch, Wolle, Botter, Kase, Garste, Haver, Koren, Boonen ende Erweten, midtsgaders Sout, dat zy alle jare een groote menichte daer van, den andere verre gheleghen plaetsen zijn mededeelende. Dit Graefschap en heeft niet meer dan twee bemuerde steden, naemelijck Embden ende Aurick. Waer van

+ De Hertoch van Sassen gefigueert zijn recht van Vrieslandt aen den Preince Karel.

+ De Heere van Iselsteyn neemt het landt in voor den Prince Karel.

+ Den Bisschop van Vtrecht doet den Gelderschen Vriesen oorloghe aen.

+ Gheelmuyden beleghert door Schenck.

+ Schenck geslagen ende Gheelmuyden ontset.

+ Beschryvinge van Oostvrieslandt.

[p. 186]

Embden, gheleghen aen den mont van de Riviere Eems, is de Coopstadt van dit gheheele Landtschap, door de frequentatie der Coopluyden onder de eerste vermaert ende heerlijck. Het welck doet de bequaemheyt van de haven, die tot binnen der stede met sulcken diepte haer opgeeft, dat tot het binnenste der selver de schepen gheladen met veelderley koopmanschappen, sonder seylen te strijcken, bequamelijck konnen komen. De vercierselen deser stede zijn, de kostelijcke huysinghen van den Grave, de magnifijcke Kercke, het Raedthuys ende Borgherhuys uyter maten schoon. Aurick wordt by nae van den Edelluyden bewoont, overmidts de Bosschen ende Lustwouden, die aen de selve stadt, bykants van alle zyden aenligghen, alwaer zy met jaghen ende vlieghen hare recreatie zijn nemende. Onder het resort deser stede, is, nae de ghetuyghenisse van Kempius, een plaetse ghenaemt Zijl, rondtsomme met mueren besloten, met gheboomte beplant voor den Conynen ende Hinden seer bequaem: waer inne als eenen Lusthof ofte Warande zy een groote menichte van dese Dieren voeden: die niemandt, midts de penen daer op gheset, en derf vanghen, maer worden voor de Graven hen ter jacht begheerende te begheven, tot recreatie, ghehouden. Binnen den lande der selver Aurick, is eenen heuvel wat hooghe verheven, ghemeynelijck ghenaemt Obstalsboom, waer op het Rechthuys is van den gheheelen Lande. Alwaer zy eertijdts onder den blaeuwen Hemel tweemael des jaers pleghen te samen te komen uyten seven Zeelanden, ende werdden aldaer alle deses landts gheschillen, door de alder expeerste ende ervarentste in de Rechten ende Costuymen ghesticht. Heeft daer en boven Sloten, Hoeven ende Bouhuysen niet weynich. Der Dorpen is soo groot getal, dat d'een d'andere dickwils ghenaeckt. Van welckenhet meeste deel alsoo is excellerende, eensdeels in lusticheydt van huysinghen ende straten, eensdeels oock in veelheydt der inwoonderen soo ingheboren als vreemdelinghen, dat zy teghen vele der Duytscher steden souden van weerdicheydt moghen stryden.

Het volck is, oft hanterende koopmanschap, oft met eenighe konste van handtwerck den tijdt doorbrenghende, oft met landtbouwinghe zijn profijt doende. Metten ghebueren ende van buyten aenkomende luyden ghebruycken zy de Duytsche spraecke, doch onder henluyden een eyghen ende aengheboren, die van den vreemdelinghen niet verstaen en wordt. De kleedinghe is eerlijck, oock der Bouwluyden: sulcks dat yemant haer uyt de kleedinghe soude achten voor steedtsluyden. Het vrouwe volck heeft lust in kleedinghe van anderen verscheyden. Zy brenghen het gheheele hayr in een tuyte ofte vlechte, ende laten de selve met vele silvere ende vergulden bollekens oft knoopkens verciert zijnde, op den rugghe afhanghen. Het hooft selve bereyden zy toe in den Somer met een netteken van roode zyde ghewrocht, ende met silver verciert. Maer in den Winter trecken zy aen een groen laecken hooft kleet, waer mede zy het gheheele hooft soo bedecken, dat men niet dan de ooghen en siet, het welck zy Hatte noemen. De Huycke ofte het uyterste kleedt, het welck van den hoofde totten voeten met vele ende kleyne ploykens streckt, is allesins soo stijf van silveren ende vergulden boortselen, dat het uytghedaen zijnde, recht over eynde is staende. Dit kleet is van rooden laecken, somwylen oock van groenen koleure. In dit Oostvrieslant zijn noch twee andere Graefschappen, d'een Esens, d'ander Ieveren, soo ghenaemt nae hare Hooftsteden.]