Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende


illustratieuitvergroten
Frisiæ occidenta. lis typus Miliaria parua. Mediocria et Magna


Beschryvinghe van Vrieslandt.

+ Vrieslandt oft Frisia (soo men leest) is aldus ghenoemt geweest van Grunius den Troyaen, ter oorsaecken van Phrygia in Asien: want men seyt dat dese Grunius Groeninghen ghesticht ende alsoo ghenoemt heeft na zynen naem. Andere schryven (soo grooten lust hebben de menschen om haer Vaderlant hooghelijck te vereeren) dat het landt desen naem heeft van Frisius sone van Alanis, broeder van Mesa, neve van Sem, ende dat dese Vriesen den naem ghegheven hebben Phrygia den lande in Asien. Maer als ick aenmercke dat sommige Schryvers in twyfel stellen oft de Romeynen heur afkomste hebben van de Troyanen, welck seer veel goede Schryvers voor seecker ende vast houden, soo moet ick niet alleenlijck twyfelen, maer oock lacchen: ende ick vinde geschreven door sommighen, aengaende d’outheydt ende den oorspronck van dese ende andere landen, dat zy soo grooten ghebreck hebben ghehadt van Schryvers, dat men van het meeste deel niet en kan ghespreecken sonder daer nae te slaen + ende te raden, ghelijck Goropius Becanus doet. Plinius noemt een deel van desen Vrieschen volcke,groote ende kleyne Charchi: Ptolemeus heetse Vriesen. Cornelius Tacitus een treffelijck Schryver ende groot waernemer der Duytscher saecken, schrijft dat de Vriesen natuerlijcke Duytsche zijn, ende volck van over gene zyde des Rijns. De President Viglius overeenkomende met de goede Schryvers, seyt dat de Vriesen heuren naem behouden boven alle andere Duytsche volcken, die den heuren verandert hebben: ende heeten daerom Aborigines, dat is, Oorspronghers, om dat zy heuren oorspronckelijcken naem + ende woonstede noch houden. Ende voorwaer desen naem is seer oudt: ende hoe wel hy somtijts van de Schryvers verandert oft verwisselt is met der ghebueren naem, nochtans is den eyghen naem van Vriesen hen altijdt + by ghebleven. Munsterus ende anderte betoonen dat Vrieslant eertijts een Koninckrijck is geweest, ende dattet met verscheyden namen van den mondt of invloet des Rijns, + langhs de oevers der wilde Zee streckte tot Cumbrica Chersonesus toe, hedensdaeghs Denemarck aen dese zyde ghenoemt. Maer het deel van Vrieslandt welck wy besonderlijck willen beschryven, toebehoorende den Catholijcken Koninck, is eyghentlijck het landt dat van ouden tyden (alsoo voorseyt is) bykants altoos zynen naem Frisia gehadt heeft, en is het voornaemste ende loffelijckste gheweest: het welck noch ghenoemt wort Westvrieslandt, tot onderscheyt des anderen deels, welck is na den watervloedt Weser, genaemt Oostvrieslandt: daer Koninck Philips (ghelijck hier nae gheseyt sal worden) over ghene zyde des watervloedts Eems ghenoemt, de stadt van Linghen ende sommige andere gebieden ende heerlijckheden heeft. Ick en sal hier niet spreken van het deel teghen over ligghende, welck eertijdts ende noch hedensdaechs + van sommighen Westvrieslandt wordt gheheeten, daer de schoone steden Hoorne, Enchuysen, Edam ende andere liggen, welcke de Hollanders houden voor oprecht Hollant, ende wordt ghemeynlijck gheheeten ende gheschreven, ende ghestelt in de Landtkaerten: jae staet oock onder het Hollantsch regiment, ghescheyden vant' Vrieslandt, ghelijck oock ghescheyden is van den grooten boesem der Zuyderzee de een Provincie van d’andere. Hier om sullen wy volghende het ghemeyn ghebruyck (met danck van de ghene die anders ghesint zijn, ende sonder achterdeel des landts oft eeniger persoonen) op zijn behoorlijcke plaetse daer af schryven. Westvrieslant heeft dan Noordwaerts ende Westwaerts de + groote wilde Zee: Zuydwaerts eensdeels de Zuyderzee, ende voorts het landt van Overijssel: Oostwaerts Oostvrieslandt: ende heeft meestendeels den voorseyden vloet Eems, in Latijn ghenoemt Ama??? diet' selve landt van Westphalen scheyt. Het heeft onder zijn heerschappye, in de Zee ettelijcke byligghende Eylandekens: waer af de voornaemste Schellinck ende Amelandt zijn, met sommighe dorpen. Men siet hier te lande gheen andere loopende watervloeden dan de Eems ende + Lauwers: maer de Isel ende Vider zijn daer nae by: oock zijn hier over al seer groote watergraven konstichlijck met handen gemaect tot gherief, om de koopmanschap van d’een plaetse tot d’ander te brenghen, ende om daer door het overvloedich water van het landt te doen afloopen, alst van noode is: want het landt is effen, poelachtich, broeckachtich, ende oock ongebouwt tot saet oft graen van grooter weerden: anderssins ist wel ghenoech versien ende bewaert: want het zijn meestendeels al schoone beemden om beesten te weyden: ende goede gronden om torven te maken, die ghemeynlijck Venen genoemt worden: ende het + landt light soo leech, besonder ter zeewaerts, dat men van het beghinsel des Herfsts tot de Lente toe, het een deel bykants niet bewandelen en kan dan te water: soo dat de steden ende dorpen merckelijck ende konstelijc hooghachtich verheven staen, ende met stercke ende + wonderlijcke dijcken ende wallen versien ter bequamer plaetsen ende neerstichlijc bewaert

ende onderhouden: soo dat het een wonderlijck werck is in den Voorsomer te sien soo veel landts in het water staende, datter eenen arm der Zee schijnt te wesen: ende de steden ende dorpen ontdeckt ende drooge onderhouden door menschelijcke konste ende behendicheydt, in der voeghen dat men seggen mach, dat men het een deel van den jare hier tlandt + windt, ende het ander met den schepe overvaert. Daer wordt luttel graens ghesaeyt, mits dat de menichten van wateren die vroech beghinnen aen te komen ende spade vertrecken, het gesaeyde meestendeels over al souden verderven: daerom moeten zy hen van koren ende graen versien uyt Denemarcken, ende andere landen verre van de Zee ghelegen. Hier en wast gheenen wijn, overmidts de groote koude: maer zy kryghen wijn uyt Duytslandt, Spangien ende Vranckrijck. By ghebreke van bosschen moeten zy oock heur timmerhout van elders doen komen: noch en hebben meestendeels geen bernhout om vyer te stoken: maer de natuere heeft hier toe wel + versien, want uyt den grondt des aerdtrijcks soo groote menichte van torven uyt gegraven wordt, dat de inwoonders dies meer dan genoech hebben, ende versien oock veel andere landen, veel ghelts daer af maeckende. Maer aenghesien dat den torf in dese landen een soo treffelijck ende weerdich dinck is, soo willen wy int' kort wat daer af spreken: niet van de heydschadden oft de magher torven die meestendeels ghemaeckt worden in de dorre ende + drooghe landen, ghenoemt Heyden, ghelijck by Diest ende elders, die vol zijn van bessemrijs, heydkruyt ende ander hayr, soo dat alsmen vier oft vyve vingheren diep het opperste van der aerden af steeckt tot russchen oft + klotten, ende wat tijdts in de locht, windt ende sonne laet ligghen, die terstont suyver ende drooge worden, soo dat zy redelijck wel branden, ende den armen volcke wel dienen, maer en gheven gheen colen noch gloedt van weerden. Dusdanighe seer maghere torven ende heydschadden worden voor de huyslieden ende dorplieden ghemaeckt, by Antwerpen op de Hobocksche Heyde. Van dese en wil ick niet voorder spreecken: maer van de oprechte goede torven, die met seer groote menichten ghevonden worden in veel van dese Landen. + Aengaende dese torven zijn verscheyden meyninghen, sommige seggen dattet eenen aerdt van Myne oft Berghwerck is, ghelijck de Luycksche kolen, daer af wy hier nae t'zyner plaetsen sullen schryven: Andere seggen dattet aerde is met de wortelen der boomen vermengt, die seer veel onder de aerde ghevonden worden met dese torven, voormaels afgheslaghen door tempeesten oft groote overvloeden in oude tyden, oock door den Sundtvloedt ter tijdt van Noe; al nae dat elck redenen bybrengt uyt zijns selfs sin, maer slechtelijck na de waerheydt ende sonder oprechten grondt. Andere hebben veel te vreemde meyningen, die niet vertellens weerdt en zijn: ende seer vele vinden de saecke soo swaer ende duyster, dat zy daer af niet en weten te maecken. Maer wel aenmerckende de materie ende de plaetse + die den torf voortbrenght, soo seg ick, nae den sin ende meyninghe van sommighen, ten eersten dat soodanige materie geenen aerdt van Mynen oft Bergwerck en is: want de voorseyde Luycksche kolen ende alle andere soorten van Mynen zijn onder d’aerde, met ingewortelde ende verscheyden aderen oft mynen: maer de torven zijn van heuren ondersten + gront af tot boven der aerden toe wel twaelf, vijfthien ende twintich, jae oock vijfentwintich ende dertich voeten hooghe, streckende achtervolghens aen malcanderen seer wijdt ende breedt, al anders dan de Mynen. Oock en + kan den torf gheen aerde zijn ghemenght met het hout van de afghevelde ende uytghewortelde boomen: want dese aerde is te diep, te dick ende veel te veel: ende men vindt de boomen noch al gheheel daer in ligghende, ghelijck zy van den Zeewindt Noordt ten Westen afgheslaghen zijn, ende hoe wel zy in het uytgraven klieven ende breken ende seer oudt ende onsterck, ende ghedroocht seer licht zijn: en zijn nochtans niet verrot, ende maken een vloeyende materie, maer droogen haestelijck, ende branden seer wel met een schoone vlamme. Wat wil ick noch meer segghen? In Vrieslandt, daer de meeste menichte van torven gemaeckt wordt, en zijn ter tijdt van Plinius gheen boomen gheweest, ende nu tegenwoordichlijck seer luttel, ende in dese torven onder de aerde en worden gheene ghevonden, gelijck in Hollandt, bysonder by Vtrecht nae Rhenen, Amersfort ende andere plaetsen: alsoo dat van dese boomen den torf niet en kan komen, ghelijck zy gheckelijck segghen. Alle dinghen wel aenmerckende, soo gheloove ick ende houde voor seker, dattet de natuerlijcke aerde is van desen broeckachtigen, vetten ende doorkoockten grondt: ende dat ontrent de tyden van Plinius (ghelijck uyt zijn eyghen + woorden blijckt) den torf voor seecker is gheweest de natuerlijcke aerde in Vrieslandt: ende dat de Vriesen by ghebreck van houte hen daer met beholpen hebben om vyer te stoken, ghelijck heur naekomelinghen hebben ghedaen, ende noch op den dagh van heden doen: Iae indien dit niet natuerlijck en ware ende + uyt den grondt der aerden en quame, het ware al over langhe een eynde, ende tot den gronde toe uytghegraven gheweest, aengesien datter doorgaens soo groote menichte, verbrant, verdaen, ende verkocht wordt. Sommighe segghen, indien de grondt oft moeder vanden +

torf niet gantschelijck uytghegraven en wort, soo brenght het metter tijdt wederom ander voort. Ende andere segghen, indien t'eeniger plaetsen dese materie gantschelijck te gronde uytghegraven wordt, daer nemmermeer wederom en komt: ende gheven hier af redene ende betooninge te veel plaetsen daer den torf gantschelijck uytgegraven is, die nu vol waters zijn, ende geenen meer voort en brengen: ende toonen noch ander plaetsen die van de inwoonders met vreemde aenghebrachte aerde ghevult zijn, daer gheenen torf af en komt: + maer het is te besien wat over hondert oft

twee hondert jaren daer af komen sal. Want mijn meyninghe is, oft men torf daer uyt graeft of niet, den grondt der aerden metter tijdt wederom tot zijn natuere komen sal: ende de plaetsen die nu vol waters staen, sullen met verloop van seeckere tyden, vol worden van nieuw slijm ende slijck, ende met de sonne ende tijdt veranderen in nieuwe materie om torf te maecken: diesghelijck de nieuwe aerde, daer de kuylen ende grachten, uyt de welcke den torf gemaeckt is, niet ghevult zijn, verrot wesende door het water, sal met behulp der sonnen, meestendeels wederom tot goeden grondt van nieuwen torf verandert worden, ghelijck alreedt gheschiet is. Indien dit niet en gheschiedt in vijftich oft tsestich jaren, soo macht' komen in hondert jaren ofte langher: want het is een ghenoeghsaem bewijs (nae mijn meyninghe) dat de aerde wederom moet komen tot heur natuerlijckheyt: midts datmen merckelijck siet dat de goedertieren natuere met dese versieninghe het ghebreck van hout vervult heeft ende noch dagelijcks vervult. Het is wel waer dat gemerckt in Hollandt, midts ‘tverkoopen ende het vervoeren door ghiericheydt, meer torfs uytghegraven wordt dan hen van noode is; sommighe twyfelen datter metter tijdt in dit landt wel ghebreck soude vallen, ende handelen om hier in te versien, datter geenen torf meer uyt heur landt en soude elders ghevoert worden: maer dit gebreck en is niet van natuere, maer door de menschen die te ontwijsselijck ende groffelijck daer met te wercke gaen. Want wy dan soo treffelijcke autheurs hebben, dat den torf nu bykants 1500 jaren natuerlijcke aerde is gheweest, soo en is niet ghelooffelijck dat hy eenichsins mach ghebreecken: maer het is seeckerlijck te dencken dat door Goods gratie het aerdtrijck van het beghinsel sulck is geweest, ende sulck sal blyven in der eeuwicheydt, indien wy selve door groote ghiericheydt ende ongheschicktheydt van leven de natuere + niet en schenden ende verderven. Maer laet ons sien hoe hy daer van spreect int' sesthiende boeck in het eerste capittel. ‘Wy hebben ghesien in het Noorden de volcken der Chancen, de welcke groote ende kleyne ghenoemt worden. Daer is de wilde Zee gedreven met eenen grooten ende oneyndelijcken loop, door de ebbe ende vloedt twee mael gheschiedende des nachts ende des daeghs op verscheyden stonden: de eeuwighe oneenicheyt der natuerelijcke dinghen bedeckende: in twyfel staende oft het een deel der Aerden oft der Zee is. Daer onthoudt hem dat ellendich volck op hooghe Heuvelen van aerde, ofte Dijcken die het maeckt om hem te beschermen teghen de vloeden der Zee, huttekens ende huyskens daer maeckende: ende ghelijcken de ghene die op de Zee varen, siende dat zy van de wateren besloten zijn: ende zijn ghelijck, indien zy heur heuvels verlaten, den ghenen die schipbreucke gheleden hebben: ende de Zee afloopende zy jaghen ende vervolghen de visschen, de welcke met de wateren vluchten. Het en is haer niet gheoorloft vee te hebben, noch met melck ghevoedt te zijn, ghelijck hare naebueren; jae oock niet teghen de wilde beesten te stryden, niet een eenich boomken in haer landt hebbende. Zy maecken van waterkruyt ende biesen koorden ende netten om de visschen te vangen: ende slijck in hare handen nemende, droogen het selve meer met den windt dan met de sonne. Zy verwarmen hare spyse ende verstijfde lichamen van de Noordsche coude met aerde, geenen anderen dranck hebbende als reghenwater, het welck zy in groeven bewaren in den inghanck van hare huysen.’ Dit zijn de woorden Plinij overgheset: de welcke in Latijn alsoo luyden. Sunt vero & in Septentrione nobis gentes visae Chaucorum, qui majores minoresque vocantur: vasto ibi meatu perpetuis bis dierum noctiumque singularum intervallis, effusus in immensum agitur Oceanus, aeternam operiens rerum Naturae controversiam, dubiumque terrae sit an Maris pars. Illie misera gens tumulos obtinet altos, aut trinunalia extructa manibus ad experientiam altissimi astus: casis ita impositis; navigantibus similes, cum integrunt aquae circundatae, naufragijs; cum vero recesserunt, fufientes cum Mari pisces circa tuguria venantur. Non pecudes hos habere, non lacte ali, ut finitimos, ne cum feris quidem dimicare contigit, omni procul abacto frutice. Vlva & palustri junco funes nectunt ad praetexenda piscibus retia, captumque manibus lutum, ventis magis quam sole siccantes. Terra cibos, & rigentia Septentrione viscera sua urunt. Potus non nisi ex imbre servato scrobibus in vestibulo domus, &c.

Van desen torf (ghelijck voorseyt is) vindt men te veel plaetsen in Nederlandt: ende ten eersten in Brabandt, besonder in de Kempen, redelijck goet: In Vlaenderen ontrent de Zee is hy oock ghenoech in de leeghe ende broeckachtighe plaetsen, in heur spraecke Moeren oft Moren gheheeten, daer de inwoonders Moringhen ghenoemt worden. Waer door + (soo Becanus seyt) dat zy Morini van de Romeynen gheheeten zijn, de welcke Vlaemsche torven en zijn niet soo seer goet, want zy maken doncker vlamme, ende dicken ende stinckenden roock. In Zeelandt is dese soorte van torf noch argher, ende wordt gheheeten Daringh: In Ghelderlandt wordt veel goets torfs ghemaeckt: maer de meeste menichte ende den besten wordt in Hollandt ende in Vrieslandt ghesteken, daer men groote wijdde siet van veel mylen achter een vervolghende, van het landtvolck Venen gheheeten, daer + men dese materie weeck, morwe ende platachtich siet, veel oft luttel, nae de gheleghentheydt: van welcke sekere stucken worden gemaeckt ghelijck halve careelsteenen, wel gheschickt ende ghestelt, die men langhen tijdt in den windt ende in de sonne laet te drooghen staen, om bequaem te worden tot daghelijck ghebruyck. Als dese aerde aldus bereydt is (te weten de torven die men ghewoonlijck besighet) wordt zy terstondt aent' vyer gheset,

sonder ander voncksel daer toe te doen, allenskens brandende tot den eynde toe, ende gheeft + groote hitte, jae de kolen daer af zijn beter ende veel gheduerigher dan van hout, soo dat het volck daer groot gherief af heeft, besonder om bier te brouwen, fijn sout te bereyden, ende andere dinghen te doen die een schoon ende gheduerich vyer moeten hebben: hoe wel dat int' ontsteken ten eersten eenen vuylachtighen reuck gheeft, ende onghesont voor de ghene die des niet gewoon en zijn, oft die veel te nae den vyere staen, veel oft luttel stancks gevende nae de natuerlijckheydt vande plaetse daer hy uyt ghegraven wordt. Ick en wil + hier niet laten te segghen, hoe dat in Picardyen niet verre van Amiens wordt oock dusdanighe materie ghevonden goet om torven ende brandt af te maecken: ende het schijnt oock datse in andere broeckachtige ende maraschachtighe landen van Vranckrijck ghevonden mocht worden: maer zy en doen de moeyte niet van graven: want mits dat daer ontrent veel bosschen ligghen tot branthout, soo en is hen van gheenen noode desen grooten kost te doen. Ick vinde oock in een boeck van de reyse oft schipvaert ghedaen door Niclaes Pithorie, Heer van Chamgobert, hoe dat onlancks int' jaer 1577 Marten Forbisser een Enghelsman reysende uyt Engelandt Noordtwaerts ende Westwaerts na de Floride van de nieuwe Wereldt, oft America, met zijn gheselschap ghetrocken is door de eylanden Orchades, die dertich in getale zijn, soo hy seydt, gheleghen boven Schotlandt, ontrent 66 graden in breedde: ende daer te lande + komende, hebben onder ander dingen ghemerckt dat dit volck geen hout en hadde om vyer te stoken, maer gebruyckten oock desen torf van aerde, ende koestront, ghelijck men seyt dat de Vriesen doen. De woorden des voorghenoemden Schryvers zijn dese: Aidificia illorum & comicilia valde ruditer, & nullo + propemodum sumptu e silice & sine ullis fumarijs extructa sunt: ignem in medijs edibus excitant, in quarum una parte paterfamilias cum tota familia cibum & somnum capit, in altera sub eodem tecto pecus stabulatur. Genus est hominum ab omni cultu civili alienum, lignis caret, sed eorum usum explent cespites terreni & boum excrementum.

 

Soo dat alle saecken wel aenghemerct, ick my dies te stercker bevestighe in mijn eerste meyninghe, dat dese materie van torf te maken natuerlijcke aerde is, voortgebracht door des landts ende des lochts ghestaltenisse, om te blyven dueren, soo lange als de wereldt sal blyven staende. Maer laet ons int' kortste verhalen van twee wonderlijcke gevallen oft onghelucken gheschiedt door desen torf, sonder hier te vertellen, het ghene dat Becanus schrijft naemaels van ghelijcke gheschiedt te + zijn in Brabandt int' jaer 1541. Het een ongheluck is gheschiedt int' landt van Vtrecht tusschen Amersfort ende Rhenen, in het jaer 1567, daer door het quaedt bedrijf van eenen Herder, het vyer gheraeckte in een seer groote torfheyde, soo dattet in een korte wyle tijdts dapperlijck voortghanck ende schade dede: want men sach met eenen nieuwen ende grouwelijcken brandt seer vreemdelijck de aerde ende het water t'samen branden, met dicke ende afgryselijcke vlamme ende roock: niet te min door het middel van een groote menichte volcks die van alle kanten quamen geloopen om den brandt te lesschen ende te beletten met nieuwe grachten ende dijcken, met water ende ander ghereedtschap, is desen vyerigen ende duysteren brandt versmacht ende uytghebluscht. Het ander ongeluck was noch grooter ende grouwelijcker, soo men seyt ende wel blijckt: welck is gheschiedt over langhe tyden in Vrieslandt niet verre van de Zuyderzee, daer nu ter tijdt een seer groot Meer van + staende water is, ghenoemt nae een Herdersse, ende nae zijn groote breedde, Ionckermeer: welck in de breedde ende lengde ontrent twee mylen dies lants groot is, ende redelijck diep. Dit Meer, soo zy sterckelijck segghen, is al torflandt gheweest, ende by faute van dese Schaepherdersse Ioncker, die daer vyer + maeckte, is het vyer met sulcke hitte ende geweldt in dit torflandt gheslaghen, dat het onmoghelijck was uyt te blusschen, wat neersticheydt dat men daer toe dede, aenghesien dat de gheleghentheydt der plaetsen wederstondt: soo dat alle dese materie uytbrandde ende verteerde tot den gront toe, ende het water allenskens aenkomende dit Meer maeckte, welck voorwaer een nieuw, vreemdt ende wonderlijck dinck is. Dit Meer heeft nu ter + tijdt veel visschen, maer niet seer goet, by ghebreke van den grondt: ende is wel gherieffelijck om t'schepe te varen van d’een plaetse tot d’andere: maer soo enghe ende ongheleghen, dat het met alle reghenwindt soo vloedich van baren ende soo sorghelijck is, als de stormende Zee selve: moghelijck sal het noch t'eenighen daghe door tempeeste der Zee ghevult worden met nieuwe aerde ende slijck, ende metter tijt wederom keeren tot zijn natuere om torven voort te brenghen. Hier af hebben wy nu ghenoech ghesproken, ende willen voort varen. De Boeren ende Huyslieden in + Vrieslandt branden oock droogen koestront, soo groote menichte van Koeyen is hier: jae den rijckdom ende de meeste neeringe van desen lande is in beesten gheleghen, daer wonderlijck profijt af komt. De Ossen zijn seer groot, jae de beste van alle dese landen, mogelijck van gantsch Europa, hoe wel d’Engelsche seer uytnemende zijn: soo datter t'alle kanten een oneyndelijck getal uytghestouwt wordt, ende oock eenen grooten hoop ghedrachtige Koeyen, die dickwils t'eener dracht twee + Kalveren kalven, ghelijck de Schapen oock twee, drie ende somtijdts vier Lammeren lammen. Noch zijn hier namerlijck veel schoone ende goede Peerden, besonder ter oorloghen dienende, ghelijck wy voor in de alghemeyne beschryvinghe verklaert hebben. Waer uyt men wel mach mercken, wat groot verschil in deser saecken zy, van Plinius tijdt ende de-



illustratieuitvergroten
LEWARDVM Occidentalis Frisiæ Opp.


sen teghenwoordighen: aenghesien dat doen dit volck gheen beesten en hadde, noch gheen voedtsel van melck en nam, ghelijck heur gebueren deden: maer nu en hebben zy met weerdiger oft oorboorlijcker als het vee, noch gheen meerder voedtsel als melck: Oock en hadden zy te dien tyde geen steden noch dorpen van weerden: maer hebben nu goede steden, ende seer goede dorpen: welck verschil + niet en komt uyt des landts natuere ende geleghentheydt, maer uyt der menschen natuere ende gewoonten, de welcke door heur neersticheydt oft onachtsaemheydt de landen beteren oft argheren. Dit landt is ghedeylt in + drie voornaemste Staten: den eersten (naedemael dat Groeninghen is ende wil zijn eenen staedt ende lidt gantschelijck afghescheyden van Vrieslandt) het Graefschap van Oostergouw: den tweeden het Graefschap van Westergouw: ende den derden het Graefschap van Sevenwolden, alsoo gheheeten, om de seven bosschen aldaer by malkanderen gheleghen. Elck van dese Staten heeft onder hem steden, dorpen ende landtghebieden: soo dat in heel Westvrieslandt gherekent worden soo besloten ende bemuerde steden, als met dijcken, wallen ende graven beset, ende de selve privilegien hebbende, tot elf toe, naemlijck Leeuwaerden, Dockum, Franicker, Bolswaerde, Sneeck, Ilst, Sloten, Harlinghen, Workom, Hindeloopen ende Staveren: voorts het landt van Groeninghen mede begrepen, worden 490 dorpen gherekent, onder welcke ettelijcke wel vermenichvuldicht van volcke ende wel rijck, veel groote privilegien van den Landtvorst hebben. De Staten van Vrieslandt + zijn gheleghen in Gheestelijcke Prelaten, Edelen ende Aenhangers: maer laet ons wat in sonderheydt spreken van de voorseyde steden, ende ten eersten van de middellandtsche, beghinnende aen Leeuwaerden: ende daer nae sullen wy komen tot de Zeesteden.


Vorige Volgende