Beschrijvinghe van alle de Neder-landen
(1979)–Lodovico Guicciardini–
Auteursrechtelijk beschermdBeschryvinghe van Campen.Ga naar margenoot+ Campen wordt mede begrepen onder Overijssel, maer is nochtans op dese zyde van de Isel, op den slincken kant, by den inghanck des watervloedts, gheleghen vijf mylen van Deventer: ende is een seer treffelijcke, groote ende schoone stadt. Van hier is geboren Ga naar margenoot+ gheweest de edele ende hooch vernaemde Albertus Pighius, een seer gheleert man, besonder in de Godtheydt, ende heeft dapperlijck gheschreven teghen Marten Luther: oock is hy gheweest Professeur der Cosmographe: ende konstich in Mathematijcke instrumenten te maecken: soo dat hy om zyne groote deuchden seer aenghenaem is gheweest by Paus Adriaen de seste, ende langen tijdt by hem ghebleven, hem geselschap houdende van hier in Spangien, doen hy noch kleyn van staet was, ende uyt Spangien in Italien: nae Paus Adriaens doodt is hy in de gunste van het Roomsch Hof ghebleven, ende werdt seer groot geacht van Paus Clemens, ende daer nae van Paus Pauwels de derde, diens Leermeester hy is gheweest in Mathematica: alsoo dat Albertus groote | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 156]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
eere behaelt hebbende, ende wel versien van rijckdom, eyndelijck in zijn Vaderlandt wederom is gekeert, daer hy een wyle tijts gheleeft heeft, seer aenghenaem by alle man, ende Ga naar margenoot+ is ten lesten gestorven met groote lof ende eere: niet te min Paulus Iovius in zijn Historye spreeckt van zijn aflyvicheydt langen tijt te vooren te Bolonien, te weten int' jaer 1530, inde krooninghe van Keyser Karel de vijfste, daer hy met een ongheluck onder een inghevallen brugghe soude doodt zijn ghebleven: Ga naar margenoot+ ende tijcht hem t'onrecht aen een Lutheriaen te zijn, welcker leeringhen (ghelijck voorseyt is) hy seer teghen is gheweest, jae grootelijck vyandt ende vervolgher. Nu ter tijdt leeft zijn Neve Stephanus Vivandus Pighius, een seer gheleert ende deuchdelijck man, ende liefhebber der antiquiteyten.
Byv. [Campen is eertijdts als het diep water Ga naar margenoot+ hadde, een treffelijcke Hanssische koopstadt gheweest, ende vaert noch wel, heeft allesins eenen hoogen schoonen muer met groote steenen Torens, bestreken zijnde op de oude maniere, met breede watergrachten, hoe wel niet diepe, maer is sonder wallen ende bollewercken, behalven ‘tghene dat daer by den Prince van Orangien gemaect is. Zy leyt in de leechde aen den kant van de Rivierem ghelijck eenen Hantboghe, de Pese zijnde de Riviere, die daer breedt is, nochtans teghen het midden der stadt met een schoon brugghe overleyt, de welcke niet alleene op gheweldighe balcken (die in den gront gheleyt zijn) ghefondeert is, maer oock daer de jocken (tot ghemack der schipvaringe, ende om de kosten van het fondeertsel te schouwen) som tnegentich boeten wijdt van den anderen staen, met sulcken kost ghebouwet, ende met balcken in de hoochde soo t'samen ghespitset ende ghewelvet, dat het werck schijnt uyt de locht te hangen, ende leyt aldaer oock soo vast, ofter jocken onder stonden. De stadt heeft ses poorten, ende de gantsche landtzyde is seer leeghe, ende kan altijt met Iselwater overvloeyt werden, als die van der stadt willen. In het jaer 1578 hadde Rennenbergh op Campen eenen aenslach, eer hy eenich groot volck by den anderen konde brenghen, om behendelijcken de stadt te vermeesteren, hebbende een deel krijchsvolck ondert' decksel van Cooplieden ende Handtwerckers in de stadt gesonden, om de wacht aende Venerpoote den hals af te steken, ende alsoo zijn volck in te laten. Maer het werdt ontdeckt by een die zijn volck sach int' dorp Herde: waer over men Ga naar margenoot+ begost ontrent den eersten Iulij de stadt te belegghen. Daer laghen in besettinge, ende hadden daer ses jaren gheleghen, Hoochduytschen, ende waren van alle nootdruft wel versien. In dit belegh quam den Gouverneur van Noordhollandt Snoy, een gheschickt Gheldersch Edelman, ende begoste met Berchknapen te mineren by der haven nae den Porthoren toe, om die te doen opspringen, liggende sonder gracht aen den dijck. De belegghers waren noyt over duysent mannen sterck. Die van binnen deden stoute uytvallen, daghelijcks schermutserende om de beesten, met verlies over beyde zyden. Rennenberch hadde ses kortouwen van Vtrecht doen komen, mette welcke aen de landzyde, een bresse van 33 treden lanck gheschoten wert: soo dat de Magistraet den 17 Iulij (siende de gracht doort' vallen des hooghen muers ghenoech bedeckt) schreef aen Rennenberch, begheerende te parlementeren, het welck heur ghegunt zijnde, wertet soo ghehandelt ende verdraghen, dat de Hoochduytschen de stadt opgaven, den 20 Iulij 1578, behoudens lijf ende goet, doch op conditie datse in drie maenden tegen de Generale Staten niet dienen en souden. Dat de ghevanghenen ten beyde zyden sonder rantsoen souden vry gaen, ende zy in sekerheydt gheleyt worden op des Rijcks bodem, het welck alsoo gheschiede. Die van der stadt moesten aennemen de Vnie, midts oock sweerende ghehoorsaemheydt ende trouwicheydt als die van Swol. Dese stadt hadde gheenen noodt van opgheven, want de bresse was meesterlijck gherepareert, ende zy hadden van als noch ghenoech. De Duytsche Hoofden en hoefden de borgers niet te vreesen, om dat zy die nae het exempel van Deventer haer gheweer hadden afghenomen: maer zy en verstonden haer stuck niet, dan zy vreesden de komste van Casimirus, die voor de Staten met Ga naar margenoot+ heyrkracht afquam. Int' jaer 1579 den 17 Octobris is te Campen een groote beroerte gheweest, als de eene de Ghereformeerde Predicanten, de andere de Monicken wilden voorstaen, in de wapenen zijnde, alwaer eenighe doodt bleven: maer het wert eyndelijck gheslist. Nu dese drie steden Deventer, Campen, Swol voortijdts van goeder name ende estime, onder den Rijcxsteden oock mede verordonneert zijn, in het jaar 1495, tot versterckinghe des Rijcks. Want alsoo den Roomschen Koninck Maximilianus, op de daghvaert tot Worms voorhielde de swackheydt des selven Rijcks: soo werden den Rijcke toeghevoeght noch 91 steden, den Rijcke best ghelegen zijnde, de welcke men vermoedde dat getrouwelijckst ende stantvasticht, het Rijcke alle bystant souden doen alst noodich soude wesen. Waeromme zy Rijckssteden zijn ghenoemt geweest, ende met sonderlinghe privilegien ende handtvesten boven andere steden begaeft werden, om getrouwer te blyven in het beschermen des Rijcks.]
Vollenhove ligghende op den boesem van de Zuyderzee, twee mylen van Steenwijck, is een goede stadt, ende wel gheleghen tot alle lijfneeringhe, die daer van alle kanten te water ende te lande gerieffelijck wordt gebracht, Ga naar margenoot+ deshalven den Konincklijcken Raet der Provincien hier is, de welcke by arrest ende diffinitivelijck sonder eenighe appellatie vonnist, behalven dat hy gheen vonnisse en mach wysen dan in de teghenwoordicheydt des Gouverneurs, die hem daer oock ghewoonlijck houdt, ende is Gouverneur van Vrieslandt, van Groeninghen, ende van Overijssel. Steenwijck is ghelegen op het kleyn watervlietken Blockesil, welck in de Zuyderzee valt, een myle van Meppel.
Byv. [Steenwijck schijnt een oude stadt te Ga naar margenoot+ wesen, leyt rondt tegen de riviere aen, kleyn van begrijp, zijnde den omvang ontrent sesthien hondert ghemeyne treden. Het heeft drie kercken, als S. Clemens Canonisye seer groot met eenen hooghen vierkantighen toren, S. Marie kercke, ende de Gasthuys kercke. Dese stadt pleech een casteel te hebben, ghebouwt by Heer Ioris Schenck Stadthouder, ende weder afgebroken int' jaer 1523. Zy is gheleghen in een vruchtbare landouwe van Koorn, waer van zy redelijcke neeringe doet, oock van torf. Zy leyt op de passagie van Vrieslant, eertijts een weecke stadt, dan naemaels, ende nu seer ghesterckt. Int' jaer 1522 den 21 Meerte bestormde de Grave van Meurs, uyt name van den Hertoge van Ga naar margenoot+ Gheldre, dese stadt, maer hy wert afgheslagen. Nochtans onlancks daer na wert zy Ghelders: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina *112-*113]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vrbis Campensis ad iso: lam Fluuium icon.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 157]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
maer de Gheldersche knechten de stadt verlieten int' jaer 1523, als de Borgoensche aenquamen. De selve stadt heeft veel te lijden gehadt, is vernielt ende geraseert, staende dese troublen, Ga naar margenoot+ gheweest. Ende int' jaer 1581, doen de Staten garnisoen inghelaten was op den 23 Iunij, Rennenberchs garnisoen voor de poorte staende, vier maenden lang van den Grave van Rennenberg beleghert werde, ende vromelijck oock ghedefendeert by de krijchsknechten der Gheunieerde landen, ende in honghers noodt wesende, ghetrouwelijck ontset door den Heere van Nieuwenoort, ende den Collonel Norreys, veel vyanden verslaende. Maer is onlanghs daer Ga naar margenoot+ nae door eenen aenslach onversiens inghekreghen, ende dede veel schade op de landen, daer in ligghende eenen vergaerden hoop van oude soldaten, die de stadt uyter maten sterck ghemaeckt hebben: dese hebben de selve gehouden Ga naar margenoot+ tot dat de Prince Maurits die ingenomen heeft. Waer voor hy den 28 Mey 1592 met eenen Legher van ontrent ses duysent voetvolcks, ende by de twee duysent peerden, ghekomen is, ende quartier genomen heeft. De stadt was wel versien met goet krijchsvolck, ontrent sesthien vaendelen, ende ettelijck peerdevolck. Voor Gouverneur was daer binnen Anthoni Coquel, een ervaren krijchsman: oock waren daer meer andere Heeren ende Graven binnen. De stadt was van als ghenoech versien, ende zy en hadden niet ghebreck dan alleen buskruydt. Zy is seer dapper ende heftich beschoten gheweest, maer met kleyne voorderinghe. Soo datter geresolveert werdt van schieten op te houden, ende met twee Mynen voort te varen na het contrescharp toe, die oock niet veel en wrochten. Daer nae hebben zy twee Mynen in den wal ondert' bollewerck ghemaeckt, de welcke aenghesteecken zijnde, de eene werp den rampart ofte wal soo omme, datter bresse was voor thien mannen tseffens op te klimmen: d’andere borste buytenwaerts uyt. Graef Willem merckende dat die van binnen verbaest waren, pronck hy op ende nam met haest het omgeworpen bolwerck aen de Oostzyde in, ‘twelck ghebiede ende oversach de gheheele stadt: also werdt oock inghenomen, Ga naar margenoot+ met groot verlies van volck van die van binnen: Waeromme zy haer selven aen alle kanten bloot vindende, zijn tot een redelijck accoort geraeckt, de stadt den 4 Iulij overleverende.]
Hasselt op den voorseyden vloedt Vider, twee mylen van Vollenhove ghelegen, is een Ga naar margenoot+ goede ende rijcke stadt. Hier is gheboren geweest Franciscus Titelmannus, een seer geleert man, die veel gheschreven heeft. Oetmarsen ligghende van Almeloe drie mylen, is een seer oude stedeken, ghefondeert (soo Trithemius schrijft) van Odemaer Koninck van Vranckrijck, daer het den naem af heeft, ende dat op het eygen graf van Vechten zynen grooten besonderen vrient, een treffelijc man, daer wy vermaen af hebben ghemaeckt in de beschryvinghe der Watervloeden.
Byv. [Andere achten de stadt ghenaemt te zijn van het volck Martij, als om dat de oude Martij daer in ghewoont hebben, ende soo den naem verandert is in Oetmarsen.]
Oldeseel is een myle van Oetmarsen.
Byv. [Het heeft zynen naem vant' volck Oldesalij ghenoemt. Int' jaer 1580 dede de Ga naar margenoot+ Grave van Rennenberch, wesende nu aen de zyde van de Malcontenten, zijn volck trecken voor Oldeseel. Hy brande de poorten af, ende stormde daer op met groot ghewelt, doch met groote schade van zijn volck, soo dat hy aftrock. Maer de borghers zijnde meest Spaenschghesindt, welcke daer en tusschen het garnisoen ghenoech ghedwongen hadden, arger vreesende sonden hem nae, ende gaven hem de stadt over den 24 Septembris. Maer Oldeseel ende Oetmarsen int' Ga naar margenoot+ jaer 1597 en hebben niet konnen tegenstaen het gewelt der Gheunieerde Landen onder het beleydt van Prince Maurits, vervolghende zyne victorien, niet vindende teghenstant, door dies oock mede als andere stedekens ende vlecken desolaet sittende, hebben heur moeten begeven in Octobri, ondert' gebieden vanden Prince Maurits: s’Conincks garnisoen daer uyt vertreckende.]
Ende voorwaer dese drie plaetsen zijn redelijck fraey. Maet laet ons in het kort wat segghen van de voorghenoemde thien treffelijcke vlecken: ende in de eerste plaetse is, Meppel gheleghen op eenen kleynen watervliedt, vier mylen van Coevorden. Gheelmuyden is op den inval van den vloet Vider, tusschen Hasselt ende Vollenhove, van beyden een myle verre gheleghen. Dit is een redelijck goedt ende sterck casteel, daer de Koninck altijdt garnisoen op houdt. Coevorden is een myle van Hardenberge.
Byv. [Coevorden is een vermaerde plaetse, Ga naar margenoot+ om dat het een passagie is, want alle die te lange uyt Vrieslandt, Ommelanden, Drenthe ende Vollenhove, nae Duytslandt reysen willen, desen pas ghebruycken moeten. Want de andere van Wedde over de Bortange, is onseker ende meest onbequaem. Het heeft int' Noordtoosten een geduerich morasch, tot Wedden toe: int' Westen een geduerich wildt Moer, of staende water, tot voorby Hasselt ende Swartesluys: Int' Noorden het dorp Dalem, ende een harde Heyde nae Groeninghen toe: Int' Oosten Linghen: int' Zuyden Laer ende Emblicom, int' Graefschap van Benthem: in het Zuydwesten Hardenbergh. Leyt vijf mylen van Linghen, vijf van Oldeseel, negen van Deventer, vijf van Swol, ses van Steenwijck, ende seven van Groeninghen. Om dese plaetse is dickmael hier te vooren grooten twist gheweest, van weghen hare gheleghentheydt, is dickwils ghewonnen, dickwils overghegheven, ende dickwils afgheworpen ende weder opghebouwt. Ten lesten is het by den Ghelderschen Drost Selbach Ga naar margenoot+ overghegeven aen George Schenck, int' jaer 1536, ende door Koninck Philips ghesticht. Maer in het jaer 1579 als nu in de Nederlandtsche beroerten van weghen de Gheunieerde Provincien de Grave van Rennenbergh de Ga naar margenoot+ Spaensgesinde daer uyt gedreven hadde, dede hy het casteel verstercken door den Capiteyn Cornput, met vijf bollewercken, strijckweeren ende diepe grachten. Maer dese sterckmakinghe door ghebreck van eenicheydt ende ghelt werdt naeghelaten. Daer nae werdt by bevel van den Prince van Orangien, door Sonoy Gouverneur van Ga naar margenoot+ Westvrieslandt, de stadt beghost te stercken met seven bolwercken, latende de sterckinghe vant' casteel liggen, om dat de Landen alle vyanden van casteelen waren, die noemende nesten van tyrannie. Maer van dese stradt bevestinge quam oock niet af, dan twee bolwercken, ende bleef alsoo ligghende, dat den Landen namaels seer schadelijc was. Daer na heeft Ens den Drost, de vesting der stadt die hy Sonnoy beghonnen Ga naar margenoot+ was gheweest, laten ligghen, maer het casteel heeft hy op de fondamenten van Cornput opghebouwt ten behoeve des Conincks. Dan eer | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 158]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+ het wel volmaect was, wert het weder van den Grave van Hohenlo ghewonnen, alwaer Graef Willem Lodewijck van Nassou in zijn been geschoten werdt. In het selfde jaer eer het casteel Ga naar margenoot+ noch ghesterckt was, werdt het met belegh weder overghegheven aen Rennenbercg den 20 Septembris, ende van s’Konincks wegen volkomelijck ghesterckt. Maer int' jaer 1592 heeft Prince Maurits Coevorden beleghert. Eerst heeft hy de Sluysen benomen, ende alsoo het water uyt Ga naar margenoot+ de grachten gheleyt, oock inghenomen de contrescharpe des casteels, afgheschoten hebbende de Brugghe. Daer werden verscheyden Mynen onder de wallen gegraven, vande welcke zy eenighe deden springhen, waer op eenen aenval ghedaen zijnde, gheraeckten zy op den wal, daer zy haer op beschansten. Waer door die van binnen kleynmoedich werden, alleenlijck hopende opt' ontset van buyten, het welck faillerende, soo hebben zyt' selve overghegeven Ga naar margenoot+ den 12 Septembris. Doch korts daer na wert het beleghert van Verdugo, als Gouverneur van s’Konincks weghe over Vrieslandt. Maer de Winter overstreken zijnde, soo is Prince Maurits met ontrent thien duysent voetvolcks ende twee duysent goede peerderuyteren den sesten Meye opghetrocken, om den belegerden ontset te doen. Dies Verdugo hem niet en dorst verwachten, sonder trommelslach optreckende ende al de Schanssen verlatende, als hy dat ses maenden beleghert hadde ghehadt.]
Hardenberghe light op den vloedt Vider.
Byv. [Hardenberghe is een vlecke een myle Ga naar margenoot+ van Coevorden ende vier van Swol, op de riviere genaemt de Vecht, die uyt het Graefschap van Benthem komende, ende een half ure gaens boven Hardenberghe, by het huys Gramsberghe, de Aa van Coevorden met sich nemende, loopt door Omme voorby Swol, ende voort met het Swartewater voor by Hasselt inde Zuyderzee. Ga naar margenoot+ Dit Hardenberghe is befaemt van eenen veltslach die daer gheschiede int' jaer 1580 tusschen den Veldtoversten Marten Schenck, die doen den Koninck van Spangien diende, onder het gouvernement van den Hertoghe van Parma ter eenre zyden, ende den Grave Philips van Hohenlo Veltoverste der Vereenichde Landen ter ander zyden, vergeselschapt met ontrent veerthien hondert peerden ende achthien hondert te voete, ende vijf stucken gheschuts: ende Schenck hadde niet boven ses hondert peerden ende drie duysent te voete sonder geschut. Dan alsoo het in Iunio was ende nae middagh, de Sonne heet, ende Schenck hem drie uren wel gherust hadde: is Hohenlo uyt Oosten over de dorre Heyde versmacht van hitte hem teghen ghekomen. Als zy nu het ghebedt gedaen hadden, de hoeden opgeworpen, teeckenen ghegheven, ende het gheschut los gheschoten was, renden die Vriesche Vanen van Hohenlo voort teghen twee vanen Lanciers van Schencks Albanoysen, waer van de eene eermen omsach, gantsch verslaghen, ende de andere met groote schade verstroeyt werdt, de welcke de Duytsche Ruyteren nae joeghen, ende Schencks voetvolck begoste te wijcken, ende het scheen dat Hohenlo soude de victorie ghehadt hebben. Maer alsoo de Vriesche vanen Ruyteren haer reede maecten om weder te treffen, ende seeckere andere Lanciers van Schenck met sommighe goede Schutten nae Hohenloos volck toesetteden, die gheenen troost op haer spiessen en konden hebben, midts dat zy die weynich hadden, weecken zy op een camp daer by, daer zy (hoe wel Ga naar margenoot+ eenige hun daer weerden) gantsch op de vlucht quamen. Daer bleven verslaghen den Oversten Wijngaerden, al vechtende, oock de Vaendrich Nyvelt. Veel andere notabele worden gevanghen, ende meestendeel vluchten. Hohenlo selve beghaf hem op Oldenzeel, om daer weder het hooft te bieden.]
Omme staet van Hardenberge twee mijlkens, op den voorseyden vloedt Vider. Almeloe ligghende op eenen kleynen vliet die in de Vider loopt, is van Ghoer twee mylen. Ghoer light op den voorseyden vloedt Vider, een myle van Diepenheim. Diepenheim is van Delden twee mylen. Delden staet van Enschede anderhalve myle. Enschede light van Oldeseel een myle.
Byv. [Het heeft vele gheleden gheduerende dese oorloghen, ende is meermaels ghedwonghen ende sterck ghemaeckt. Ende in het jaer 1597 is het selve Prince Maurits, die met zynen Legher daer voor ghekomen was, den 18 Octobris overghegheven gheweest.]
Het volck van desen lande is ghelegen tusschen de Gheldersche ende de Vriesen, ende is deshalven deelachtich van natuere, aert ende ghebruyck met d’een ende d’andere. Eertijdts heeft dit landt toebegoort den Bisschoppen van Vtrecht: maer onlancks gheleden int' jaer 1527 heeft Hendrick van Beyeren Bisschop van Vtrecht, mits de selve swaericheden ende redenen om de welcke Ga naar margenoot+ hy de wereltlijcke heerschappye van Vtrecht Keyser Karel den vijfsten overghegeven hadde (ghelijck hier nae gheseyt sal worden) hem oock overghegheven heeft de Heerlijckheydt van Overijssel: ende daer nae int' jaer 1549 is Philips zijn sone hier ontfanghen ende gesworen als toekomende Landtvorst: deshalven hy onder zyne andere tytelen, oock dien van desen Lande voert: welck doen ick dit schreef van weghen zyner Majesteyt gheregeert wert door Ian van Ligny, Grave van Aremberghe, oock Gouverneur van Vrieslandt. Hier mede zy ghenoech ghesproocken van het landt van Overijssel: laet ons nu komen in Vrieslandt. |
|