Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

[p. 152]

Beschryvinghe van Overijssel.

⁺ De Staet ende Heerlijcheydt van Overijssel wordt alsoo ghemeynlijck gheheeten, om dat die over ghene zyde des watervloedts Isel gheleghen is: wordt deshalven ooc in Latijn transiselana ghenoemt. Dese Heerlijckheydt heeft Noordtwaerts eensdeels ⁺ Westvrieslandt, ende eensdeels de Heerlijckheydt van Groeninghen: Zuydtwaerts Ghelderlandt, oft eer het Graefschap van Zutphen: Oostwaerts Westphalen, ende Westwaerts den inham of boesem der Zuyderzee, met de voorseyde Isel. Dit landt wort ghedeylt in drie goede staten, te weten Isellandt, Drent ende Twent. Het heel landt is seer effen, goedt ende vruchtbaer, onder andere vruchten seer goedt Graen voortbrenghende. Het heeft den watervloedt Vider, ende andere vlietkens: daer toe oock veel lustighe ende nuttelijcke, maer kleyne ende onvernaemde bosschen. Het begrijpt acht besloten steden, te weten Deventer, Swol, Campen, Vollenhove, Steenwijck, Hasselt, Oetmarsen, ende Oldezeel. Oock thien treffelijcke plaetsen, die seer groote privilegien ende vrydommen hebben, naemlijck Meppel, Gheelmuyden, Coeverden, Hardenberghe, Omme, Almeloe, Goer, Diepenhem, Delden ende Enschede. Daer en boven meer dan twee hondert dorpen. De Staten deses landts zijn ghedeylt in twee Leden. Het een zijn de Officiers ende den Edeldom: het andere de Hooftsteden: maer het hooft van de gantsche Heerlijckheydt is Deventer, waer af wy ten eersten sullen spreecken, ende daer nae van de andere.

⁺ Byv. [Creta hooghmoedich om dat Iupiter by haer is opghevoedt, ende de stadt Thebae hooveerdich door de gheboorte van Hercules, u o Overijssel wijcken moeten. Want H. Iunius u roemen doet door zijn affirmatien, dat by u ghevonden is den oorspronck ende de afkomste van het seer machtighe ende seer vernaemde volck der Francken, dat uyt u lieder landt zijn gesproten de grootste Keyseren ende Koningen. Wijdt ende breedt als u limiten streckten tusschen den Eems, Weser ende Elf, u alle omligghende quartieren ontsaghen. Doen uyt uwe palen uwe ingeboren over den Rijn trocken op den Vbies, de seer machtighe stadt Ceulen (soo Ammianus schrijft) overweldigende: ende een weynich daer na de contreye van Gallia aen de Mase boven Gulick beroovende: daer nae deie van Mentz, Straesburg, Worms, ende Spiers t'onderbrengende, Turinghen ende Oostfranckenlandt aentastende, soo dat het Keyserrijck van Constantinopelen door vreese met haer in accoort tradt. Vwe Landtsaten ghetrocken over den Rijn op de Nervios ende Treviros, het landt door het recht der oorloghe veroverden, hoe wel zy door de wapenen der Romeynen te rugghe ghedreven, een wyle tijts stille geweest zijn, tot dat zy door het toelaten des Keysers Maximiliam in vrientschap opgenomen, het selve landt tot een wooninghe ghecreghen hebben. Ende door dien van haer vrome ende manlijcke daden uytghericht werden, soo begost de naem der Francken over al vermaert te werden: ende nae de vruchtbaerste quartieren van Gallia zy trachten, een yeder heur ontsiende, soo dat tot een spreeckwoordt quam:

‘T is goet den Franck te hebben tot een vriendt,
Maer tot ghebuer hy niet en dient.

Ende hoe machtich dat de Francken daer nae gheworden zijn, kan men uyt dese ghetuyghenisse alleene van Agathias afnemen, de welcke schrijft dat zy aen Vitigin den Koninck der Gotthen van Belisario belecht, te Roomse Ghesanten hebben ghesonden, belovende dat zy, indien zy in ghemeynschap van heerschappye genomen souden werden, met vijf hondert duysent ghewapende mannen in Italien tot zyner hulpe souden afkomen. Van den Gotthen een ghedeelte van Gallia den Francken met accoort ende by consent Iustini des Keysers toegheeyghent is geweest tot een eeuwich besit, soo Procopius verhaelt. Waer door de Princen der Francken Marseilles ende al de Zeekust van Gallia besittende, by Arles in Provencen een stadt tot heur Rijcks setel opbouwden, alwaer haer toegelaten werde munte te slaen met haer beeldt, buyten de maniere van andere Koninghen ende Princen. Zy dorsten Asien ende Groeckenlandt bestoocken, het landt van heur den naem voerende, hoe wel het Rijck van Oostenrijck oock Duyts Francken ghenaemt was: welcken naem zy langhe ghevoert hadden, om dat zy franck ende vry waren, ende het jock der Romeynen hadden van den hals gheworpen, ende selve de regeringe in handen namen, waer door zy dien naem, al waren zy onder de Duytsche ghetelt, voort aen behielden. Soo hebben dan de Francken eerst bewoont het landt van Overijssel, Twent, Drent, Zutphen, Embden, Bremen, Osenbrug, Munster, Benthem, Linghen, tot de Oosterzee toe. Sulcx blijcken kan uyt Procopio, stellende de Abotriten by de Elft woonende den Francken naest, van de welcke zy daghelijcks bespronghen, ten lesten in een accoort traden, ende een volck werden. Carolus Magnus hare trouwe hulpe in zyne tochten ghebruyckt hebbende, tegen de Sassenaers, heeft haer inghegeven om te bewoonen de dorpen ende wooninghen van de Sassenaers over den Elft woonende, (de welcke hy al t'samen bedwonghen hadde te gaen woonen in Franckenlandt, welckers overblijfsels schynen het dorp Sassen in Hollandt den name ghegeven te hebben) de welcke doen sonder inwoonders waren. Daer zijn tweederley Sassenaers gheweest, eenighe aen dese zyde van den Elft, andere aen d’ander zyde woonende, d’oude namen door der Sassenaers overweldinge verdwenen zijnde: soo dat de Francken met de Abotriten ende Sassenaers t'samen ghevoeght, zijn gekomen tot de Elf nae de Oostzee, ten Westen zijn verscheyden gheweest door den Rijn, soo Aga-

+ Waerom Overijssel alsoo ghenoemt.

+ Beschryvinghe van Overijssel.

+ Overijssel.

[p. 153]

thias aenwijst, namelijck dat de Francken bewoont hebben de naest gheleghen landen van den Rijn: ‘twelck seker is, by soo verre de arm des Rijns van Druso opghegraven by Duysborg, den Rijn is, de welcke van daer onder eenen anderen aenghenomen naem tot de Zee loopt, langs de kust van Overijssel, wesende ter rechter zyde ende ‘tbegin des oprechten Franckenlandts des Ouden, soo uyt Strabone ende Tacito blijcken kan. Op de naesten grensen der Francken oock gheweest zijn de Sicambri die beneffens den Rijn gheleghen het Hertoghdom van Cleve bewoont hebben, ende niet alleene naebueren der Francken, maer onderdanen, ende Bondtgenooten der selven gheweest zijn, soo men uyt Claudiano afnemen kan. Voorts ooc blijckelijck dat de Vriesen nabueren der Francken geweest zijn, als de ghene die beneffens het Noordersche strandt, ghelijck oock de Cauci hare landen besloten: ‘ten dat zy metter daet ende name een volck gheweest zijn: want zy Francken ende Vriesen uyt eenen oorspronck ghenoemt schynen gheweest te zijn. Beneffens den Vriesen zijn de mindere Cauci gheweest in de cust van Embden ende Oldenborg, de meerdere Cauci beneffens Bremen voortijts woonachtich: tusschen den Rijn ende dese Caucos der Franckenlandt wesende maraschachtich, soo noch huysen wel blijckt. Deser Francken Coninck Carolus Augustus in de privilegie waer door hy den Vriesen in vryheyt stelt, willende ten stryde trecken, beveelt haer het hayr te scheeren boven den ooren, tot een teecken van hare vryheydt, gelijck oock de Francken deden, haer alle tot het vel toe scheerende, uytghesondert heuren Coninck. Dese vernaemde ende overwinnende natie, ten lesten ooc volle possessie ende besit van Batavien, dickwils te rugge ghedreven, verkreghen, ende door vlamme ende sweert, met het bloedt van de heure gekocht heeft: uyt welck Conincklijck gheslachte, een vruchtbare generatie voortghekomen is: welckers beleydt tot voordeel des landts gheweest is: soo wanneer Carel de Caluwe een Fransman, eenen Dirck van Fransche afkomste eerste Grave van Hollandt ghemaeckt heeft: soo wanneer d’eerste Coningen uyt eenen yver ende Godtvruchtbaerheyt de stadt van Vtrecht met heerlijcke jurisdicien heylige mannen in handen ghestelt hebben tot onderhoudinge, om het saet der Christelijcker Religie bequamelijcker in de herten der rouwer menschen te saeyen. Door den arbeydt ende wetten der Coninghen der Francken is der Duytschen stant vermeerdert, d’inlandsche oorlogen zijn ter neder gheleyt, ende alle bederf afgheweert. Met de overwinnende wapenen der Francken ende hare vermoghende kracht, zijn de Gotthen Galliam occuperende bedwonghen geweest, waer door tot lof der selven gheheel Gallia, haren naem opgenomen heeft, ende op den selven hooghen moet draecht, voortaen ghenaemt Vranckrijck, als door den Francken bevrijdt. De selve hebben Spangien, van de Saraphynen inghenomen, onder haer macht gebracht. De Francken der Sassenaers (‘tonverwinlijcke volck by den Romeynen) hoochmoedt nederghedruckt hebben, ende den oprechten Goodsdienst aen te nemen, heure Afgoden ter neder gheworpen zijnde, gedwonghen hebben. Italien ‘twelck heerschapte over alle volcken, heeft nochtans moeten wijcken d’onbetemde kracht der Francken. Waer door Fredericus, toeghenaemt Barbarossa, tot de Roomsche Ghesanten seyde, dat hem wel ter herten soude gaen het Roomsche Rijck, dat met het bloedt der Francken zyne Voorouderen gekocht was. De wapenen van onse Princen (want het is een oud gebruyck dat door de Schilden ghetuygenissen gegeven worden vande deucht) gheven genoech te kennen, den oorspronck van hare afkomste. Want den Leeu de wapen van Hollandt, heeft het merckteecken vande Coninghen der Francken, ghelijck Hunibaldus ghetuycht. Ghelijck het oock een oudt ghebruyck is dat een yeder Natie verscheyden teeckenen in heur Schilden ghevoert hebben: De Cimbren eenen Stier, de Gotthen eenen Beyr, de Alanen eenen Hondt, de Troyanen een Vercken, die van Persen eenen Schutter, die van Thracen Mars, de Scythen den Donder, Tantalus eenen Arent, voor hare wapenen ghevoert hebben, ende andere yet anders. Alsoo en zijn de Francken van een heerlijcke wapen niet versteken gheweest. Dese Francken worden verdeelt van de Oude in Ansuarios ende Salios. De Ansuarij zijn gheweest in het quartier van Twent, Zutphen ende Deventer, niet ontkennende een Ansen stadt te zijn, ende haer latende noemen met dien naem. Maer de Salij ghenoemt van Sala, nu Isala, wesende den anderen aen des Rijns, hare woonstede gehadt hebben over den Isel, ontrent Swol, de heerlijckheydt van Saland, om de stadt hebbende een besonder Rentmeesterschap, den ouden naem representerende, oock het dorp Salicum, het welck doort' afspoelen der riviere t'samen met de stadt Campen van oever verandert heeft, nu aen dese zyde van den Isel ligghende, daer zy aen d’ander zyde te vooren lagen. Den ouden naem oock noch wat representeert de stadt Oudesalia, Oldezele, in Twent een naegheleghene stadt. Claudianus maeckt met namen gewach vande Salij, opentlijck te kennen gevende dat hare woonplaetsen aen den Rijn gheweest zijn. Van dit volck heeft de Keyser Conradus, met toename Salicus, zijn afkomste ghereeckent. Wt dese is de Wet Salica gesproten, by Varamundum (die d’eerste den Conincklijcken tytel, onder den Francken aengenomen heeft, ontrent het thiende jaer der heerschappye van Honorius) inghevoert, ende met hulpe der vier Oversten des Rijcx bevesticht. Het sommier der Wet de Vrouwen buyten sluyt van de successie des Rijcks: welckers woorden luyden: Nulla haereditatis portio de Lege Salica ad mulierem venito: Ofte alsoo: In terra Salica mulieres ne succedant. Oock hadden de Francken eenighe andere Wetten, als:

Den Bedelaers doort' landt vagabond niet en gedooght
Yeder stadt voede den Armen, als ghy dat vermooght:
En gheeft niet, die behoeftich niet en arbeyden,
Straft die d’onnoosele door bedroch verleyden:
Voor d’eerste mael d’oogh berooft die misdoet:
Afsnijdt den neus, die door sulcks niet en werde vroedt,
Blyvende noch snoode, met den hals dat betalen,,sal,
De Dronckaerts te water set, soo men niet dwalen,,sal.

Deser Francken onghelooffelijcke deucht ende cloeckheydt van lijf ende leden, stoutmoedicheydt van herten, oock heur oeffeninghe in wapenen, Cesar seer ghepresen heeft. Zy en ghebruyckten gheen wyde noch breede kleederen, maer die aent' lijf ghespannen waren, soo Sidonius ghetuycht heur ghesien te hebben: met eenen breeden riem omgordt. Zy waren nochtans rat in het wenden ende keeren met heus langhe lancien, hebbende daer beneffens korte hanghers ofte poingiaerts, om heur te verweeren in noodt.]