Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Beschryvinghe van Wachtendonck.

Wachtendonck is gheleghen op den watervloet Niers, twee mylen van Gheldre.

 

+ Byv. [Int' jaer 1588 is Wachtendonck van weghen des Conincks, by den Grave van Mansvelt beleghert gheweest, ende met gheschut seer gheweldelijck beschoten: de welcke twee hooghe Catten voor de stadt dede op worpen, van waer hy alle de huysen van boven af schoot, ende alle teghenweer oock belette. Hy schoot oock met vyerighe brandende klooten het vyer in de stadt daer hy konde, soo dat die van binnen haer moesten in de kelders houden. Die van binnen weerden haer langhe ende wel, dies daer vooren int' eerste boven andere doodt bleef den Heere van Remberch. Het garnisoen was goet krijchsvolc, onder den Capiteyn Lanckhayr, die met meer andere van binnen oock doodt bleef: waer door het garnisoen moedeloos gheworden, gheen hope van ontset voor handen zijnde, ende de borgherye door de schade van haer huysen ende brandt oock onwillich, soo hebben zy ten lesten na twee maenden belegh, op redelijcke conditien de stadt aen Mansveldt overghegheven den 20 Decembris treckende ‘tkrijchsvolck met haer zijdgheweer. + Int' jaer 1600 is Wachtendonck door eenen aenslach by Prince Maurits volck den 23 Ianuarij inghenomen geweest, met het casteel. Welcke plaetse de Grave van Busquoy int' jaer 1605 beleghert heeft, het welcke hy dede met + sulcke haeste ende neersticheyt, dat die van binnen gheenen tijdt en hadden om eenighe buyten wercken te maecken, soo dat de belegghers binnen seven dagen op de gracht logeerden, die zy daer nae begonnen te vullen ondert' beschut van zijn batteryen wel ghestelt, daer zy mede den scheydmuer (Beyr ghenoemt, daermen het water mede in de gracht hout) in stucken schoten, ende alsoo het water deden uyt de gracht loopen. Daer nae is de Grave van Busquoy over de gracht ghekomen, ende eyndtlijck gelogeert in een bolwerck, daer hy terstondt ondergroef, om gheheel meester te worden. Waer door die van binnen bevreest zijnde, ende mede siende dat gheen ontset (midts ongheleghentheydt) voor handen was, hebben den 27 Octobris beghinnen te parlementeren, ende den 28 de plaetse overghegheven, uyt treckende met vaendelen, wapenen, peerden ende bagagie.]

 

Erkelens light op de frontieren des Hertoghdoms van Gulick, vier mylen van Ruermondt, ende is een goede stadt.

 

Byv. [Den byvanck is seer vruchtbaer van Koren ende van goede Terwe, daer met de inghesetenen hen meestendeels gheneeren.]

 

Ende dit zijn alle de bemuerde ende besloten steden van Gelderlandt, de welcke machtich zijn van volck ende rijcdom: ende de andere voorseyde sesse onbeslotene volghen hier nae, ende ten eersten:

Keppel ghebouwt op de oude Isel, een halve myle van Doesborg. +

Burg light oock op de selve oude Isel, een myle van Aenholt. Van hier was gheboren Peeter Burre, een gheleert man in alle wetenschap; die veel boecken maeckte; alsoo men in sonderheyt mach sien in de voorseyde Bibliotheke.

Ghent is aen de Wale gheleghen, een myle van Nimmeghen.

Batenborg light op de Mase, bykants + ghelijcke verre van Nimmeghen ende van Tiel, te weten, twee mylen. Dit is (soo den roep gaet) een seer oude plaetse: want de inwoonders segghen sterckelijck, dat dit d’eerste borgt is gheweest die Bato gesticht heeft, van welcken hier voor breeder ghesproken is: dat oock dese borgt den naem van hem ghekreghen heeft: Zy behoort toe den seer edelen Heere Wilhelm van Bronckhorst.

Een myle vande Mase, ende een myle van Ruermondt, is gheleghen het casteel van Montfort, welck een goede plaetse ende van importantien is.

Echt een mijlken van Montfort, light by het bosch, welck daer van den naem Echterwalt ghekreghen heeft.

Cuylenborg is een leen van Ghelder, maer +

het staet in gheschil, oft het ondert' landtghebiedt gherekent moet worden, ende is gheleghen op de slincke zyde van den watervloedt Lecke, een myle van Bueren: het is een goede stadt, wijdt ende breedt streckende, met gebiedt ende heerlijckheyt; soo datter lestmaels van Koninck Philips verheven is gheweest tot een Graefschap. De Heere deser plaetsen is van heerlijcken huyse, de welcke groote goeden besit.

 

Byv. [Cuylenborg heeft seer groote privilegien ende vryheden. Daer is Heere ende Grave over gheweest voor sommige jaren Florents van Pallant, die mede een van de principaelste was, die in den name van de Gheconfedereerde Edellieden in Nederlandt int' jaer 1566 den vijfsten Aprilis, presenteerden Requeste aen de Hertoginne van Parma, Regente tot Bruyssel: als de Koninck wilde nieuwe Bisschoppen, de Decreten van het Concilie van Trenten ende de Inquisitie inghevoert hebben. Dies oock + zijn paleys tot Bruyssel, om dat daer de confederatie der voorseyde Edelen der Nederlanden ghemaeckt was, wert by den Hertogh van Alva te gronde afgebroocken: ende op de plaetse wert ghestelt eenen grooten steenen pilaer, met een opschrift in vier talen, inhoudende dat die daer ghestelt was ter vervloeckter memorien van de conspiratie daer geschiet tegen de Roomsche Catholijcke Religie, teghen den Koninck, ende tegen de Landen, Anno 1568 den 27 Mey ghestelt. Dan daer nae is dese pilaer ende schrift



illustratieuitvergroten
Wachtendonck
Die Stadt Wachtendonck is vermeestert ende ingenomen eerst van den Grave van Mansvelt 1588 den 20 Dec. daer naer door den Edelen Gr. Lodewyck van Naßau met verraschen erovert den 27 Ian. 1600 ende nu door tvolck van Albertus van tquartier daer omtrent dor hulp van een vischer dat Casteel ingenomen ende den Heere Rioven naer Gelder gevangen gevoert, dan haestich ontset door tvolck vande Heeren Staten tegen Casteel geschanst geschoten ende met apointen. ingecomen, geschiet int begin van Martius anno 1603. P. Kœrius cœlavit


afghedaen. Dese Heer Florents van Pallant is tot Cuylenborg gestorven den 29 Septembris 1598, hebbende, seer stille gheduerende de oorloghe gheleeft, ontrent 70 jaren, achterlatende een volassen sone van grooter hope.]

 

Bueren en is geen leen noch byvanck van Gheldre, ghelijck ettelijcke schryven: maer een landt op zy selven alleen, nochtans binnen de palen des Hertoghdoms, ghelegen by den vloedt Linghe, op een kleyn watervliecken, eertijdts gheheeten de Meulengracht: het light een myle van Tiel, ende is een redelijcke groote stadt.

 

Byv. [Groot int' ronde 1500 treden.]

 

Met een seer sterck casteel.

 

Byv. [Groot in het ronde 1360 treden. Het heeft vier groote torens wel sterck, ende drie + grachten. In het jaer 1572 den thienden Iulij heeft eenen Voghelsanck, uyt bevel van den Prince van Orangien, den Casteleyn vant' casteel van Bueren met listen ghevanghen genomen, ende alsoo heeft hy hem lichtelick meester van het slot ghemaeckt, ontbiedende krijchsvolck van Gorcum om dat wel te bewaaren. + Ende in het jaer 1575 heeft den Commandador door den Heere van Hierges, Gouverneur van Ghelderlandt, de stadt ende casteel van Bueren doen belegghen, aldaer hy den negenthienden Iunij seer sterck voor quam, ende dede zijn begravinghen maecken, ende planten op twee plaetsen vijfthien stucken gheschuts op de stadt, die bresse maeckten. Ende als het tot stormen quam, de ghene die stormden, opklimmende in de Bresse, en vonden gheen teghenweer, midts datse al vluchten opt' casteel: ende alsoo werdt het stedeken ghepillieert. Die van het casteel gavent' oock over, uyt treckende sonder vaendelen ende wapenen.]

 

Het draeght oock de weerdicheydt van Graefschap, ende heeft onder hem groote jurisdictie, goet ghetal van dorpen ende byvanck. Wt dese stadt is gheboren gheweest Ioannes Perennius, een gheleert man ende groot Poete: als oock Iodocus Lomnius, groot Doctoor in Medecyne ende gheschickt Philosophe, gelijck wel blijckt aen zijn wercken in den druck ghebracht. Oock is dit het vaderlandt van Obertus Gisannis, noch een jonck man, seer vlytich in het studeren, ende wel gheleert in Griecks ende Latijn. Van dese selve stede is Heer ende Grave gheweest de vrome Vorst Maximiliaen van Egmont, de welcke

 

Byv. [Midts dat hy den Keyser Kaerle den vijfsten in Duytslandt eenen gheweldigen Legher toevoerde in het jaer 1546 teghen de Protestanten, ende om andere diensten:]

 

Eenen grooten naem ende faem achterlatende, is te Bruyssel ghestorven, in het jaer 1549, ende in desen staet ghekomen zijn + dochter, de welcke ghehouwelijckt wert met den Prince van Orangien, ende baerde hem eenen sone ende een dochter: is daer nae ghestorven, ende heuren staet heeft beerst Philips Wilhelm d’eerste gheboren. Ende dit zy nu hier mede ghenoech gesproken van de steden ende andere plaetsen des Hertoghdoms van Gheldre.

Gantsch Ghelderlandt heeft dapper ende strijdtbaer volck te voete ende te peerde: maer zijn nu ter tijt meestendeels tot de koopmanschap begheven.

Dit is het leste volck uyt Gallia gheweest, + dat ter tijdt van Iulius Cesar onder het Roomsch Rijck ghebracht werdt: oock dat met den afganck des Rijcks hem vande Romeynen ontsloegh ende vry maeckte: maer korts daer naer onder het jock der + Fransoysen ghebracht:

oock haestelijck een oorsaecke nemende daer uyt gheraeckte, hem beghevende onder de besondere Heeren des eyghen landts: welck gheschiedt is ten tyde + van Karel de Caluwe, Keyser ende Koninck van Vranckrijck. Dese Heeren werden gheheeten Voochden oft Bewinders: ende van den volck daer toe vercoren ende uytghelesen nae heur verdiensten. D’eerste Vooght is + gheweest Winchardt, die (als voorseydt is) met zynen broeder het casteel van Ghelder heeft ghesticht. Naer hem quam Gerlack zijn sone, in het jaer 910, ende int' kort gheseyt, daer zijn seven Heeren van den selven stamme gheweest, die achtervolghens naer malkanderen tot dese Vooghdye ende Heerschappye zijn ghekomen. De leste van hen allen was oock Winchardt ghenoemt, ende liet een dochter achter, Aleyde gheheeten, die te houwelijcke ghegheven werdt Graef Otto van Nassau: welcke Otto d’eerste Grave van Gheldre is gheweest, met desen tytel vereert door Keyser Hendrick den derden, in het jaer 1079. Maer naer aflyvigheydt van Vrouw Aleyde, trouwde hy een dochter van Gherlack Grave van Zutphen, die verslaghen werdt in den slach die gheschiedde tusschen Coenraed Bisschop van Vtrecht, ende Dierick de vijfste Grave van Hollandt: waer door (soo wy hier voor gheseyt hebben) dit landt aen het Hertochdom van Ghelder ghekomen is. Otto heeft achterghelaten dese + naervolghende Graven, ende Otto den tweeden, toeghenaemt Cromvoet. Dit is de ghene die Nimmeghen heeft ghekreghen, in der voeghen voorseydt, ende heeft ontrent het jaer + 1229 doen bemueren dese opene steden, als dorpen onbesloten (soo vele meer deden doen ter tijdt de kleyne Landtvorsten, dan hedensdaeghs de groote) te weten, Ruermondt, Aernem, Harderwijck, Bommel ende Wagheninghen in het landt van Gheldre; dies ghelijck oock Goch in het landt van Cleve, ende heeft hen al t'samen ghegheven stadtsvrydommen. Nae desen Otto is ghekomen Reynout zijn sone, ende naer hem zijn sone oock Reynout gheheeten, de welcke op den Rijcksdagh te Franckfort:

 

Byv. [In de teghenwoordicheydt des Konincks van Vranckrijck, des Konincks van Enghelandt ende der Keurvorsten,]

 

In het jaer 1329 verkreghen heeft den tytel ende weerdicheydt van Hertoghe, door + Keyser Lodewijck van Beyeren: ghelijck oock ten selven Rijcksdaghe den Grave van Gulick dese weerdicheydt ghegheven wordt. Nae den voorseyden Reynout hebben, maer niet sonder twist, zijn twee sonen het bewint

ghehadt, d’een ghenaemt Arnout ende d’ander Eduwaert: nae d’aflyvicheydt van dese twee, zijn alleenlijck twee dochters van Aenout overghebleven, Ioanna ende Isabella, van twee moeders gheboren, tusschen welcke susters haestelijck een groote oorloghe opghestaen + ter saecken van des landts heerlijckheydt. Maer soo Isabella van deser wereldt scheydde sonder kinderen achter te laten, bleef Ioanna Hertoghinne, ende haer sone Wilhelm werdt tot Landtvorst vercoren, ende is de vierde Hertoghe van Ghelder gheweest, ende is oock ghestorven sonder lijferfghenaem achter te laten: deshalven Reynout zijn broeder de vierde Hertoghe van Gulick, dit Hertoghdom beervende, de vijfste Hertogh van Ghelder is gheweest. Nae Reynout is zijn eenighe dochter tot de heerlijckheydt ghekomen, ghehouwelijckt met Arnout van Egmont, gheboren van een dochter des eersten Hertoghs van Ghelder: aldus is dese Arnout de seste Hertoghe gheweest. + Voorts is gheschiedt dat zijn sone Adolf, zy selven houdende als sevenste Hertoghe, onverduldich is gheworden overmits zijns vaders lanck leven, ende heeft hem op eenen nacht ghevanghen ghenomen te Grave, ende schandelijck ende schamperlijck doen voeren in de sterckte van Bueren: daer by hem ses jaren lanck ghehouden heeft, soo sommighe + Schryvers segghen. Maer Philips van Comene Heer van Argenton een loffelijck schryver, die doen ter tijdt seer ghemeynsaem ende dienaer is gheweest by Hertogh Karel van Borgondien, ende oock als Middelaer in dese saecke ghehandelt heeft, schrijft van ses maenden, welck waerachtigher schijnt te wesen.

+ Dese boosheydt en hebben Paus Paulus de tweede, ende Keyser Frederick de derde niet konnen verdraghen: belastende ende bevelende den voorseyden Hertogh Karel van Borgondien, dat hy den Vader soude verlossen met gheweldigher handt. Adolf dit vernemende, ende merckende dat de Paus ende de Keyser dies grootelijcks moeyden ende onderwonden, overdenckende oock Hertogh Karels kracht ende macht, heeft eyndelijck zynen Vader uyt de ghevanckenisse ghelaten, ende zijn beyde op Hertogh + Karels gheloove by hem ghekomen te Dorlens in Artoys: daer Hertogh Karel desen Adolf seer goedt hert draghende, beneerste te beschicken, dat Hertogh Arnout zynen sone het Hertoghdom soude overgheven: ende aenghesien hy seer oudt was, te vreden wesen met de stadt van Grave, ende met drie + duysent gulden s’jaers. Waer op Adolf als een boos, onnatuerlijck ende godloos mensche antwoorde, dat hy liever zynen Vader in eenen put soude van boven neder worpen, ende zy selven oock daer nae, dan alsulcken bespreck aen te nemen: ende dat zijn Vader vierenveertich jaren lanck het bewindt des Hertoghdoms ghehadt hadde, ende daerom wel behoorlijck ware dat hy oock t'eenighen daghe tot de heerschappye soude komen: Voorts aengaende de drie duysendt gulden waer goedt middel te maecken, dies woude hy dat de Vader uyt den landt soude trecken, ende niet meer daer in komen. Door dese grouwelijcke wreetheydt werdt Hertogh Karel vergramt, ende vertoonde hem straffelijck: soo dat Adolf zijn gramschap vreesende, van daer verliep al verkleedt, om wederom in Ghelderlandt te komen: maer werdt bekent ontrent Namen;

 

Byv. [Alwaer hy een water passerende, een stuck goudts voor zijn veerghelt gaf, het welck eenen Pape dede suspecteren dat hy yet op zijn leden moeste hebben: dies]

 

Ghevanghen ghevoert is na Vilvoorden + voorts van daer nae Cortrijck, ende bleef hier ghevanghen soo langhe als Hertogh Karel leefde. Maer nae zijn doodt werdt hy verlost van de Ghentenaers, ende heur Capiteyn ghemaeckt teghen Koninck Lodewijck d’elfste van Vranckrijck: ende korts daer nae + in den veldslach van de Fransoysen, jammerlijck verslaghen voor Doornick, betalende hier mede eensdeels de straffe van zyne grouwelijcke wreedheydt. Maer terwyle hy ghevanghen was, kocht Hertogh Karel (soo Meyer seyt) van Arnout het gantsch landt + van Ghelder ende van Zutphen, in het jaer 1472, ende Arnout die korts daer nae in zyne stadt Grave is ghestorven, heeft tot meerder versekeringhe Hertogh Karlen zynen erfghenaem ghemaeckt, zynen sone Adolf uytsluytende als wederspannich ende ongehoorsaem. Maer soo de Gheldersche noch den coop noch het testament des voorseyden Hertogh Arnouts en wouden ontfanghen, is Hertogh Karel met een groot krijchsheyr in + het landt ghekomen, ende heeft met gheweldt de besittinghe des landts ghenomen, ende het volck hulde ende trouwe doen sweeren.

Ter selver tijdt heeft hy oock tot meerder bevestinghe ende verseeckeringhe ghekocht van Hertogh Gheeraerdt van Gulick ende van zyne kinderen, alle het recht dat zy in de selve landen hadden oft souden moghen hebben: bevelende des voorseyden Adolfs kinderen, Karel ende Philippine, op te voeden in Vlaenderen. Door dit middel heeft Hertogh Karel dese Heerlijckheydt ghekreghen ende vredelijck beseten zijn leven lanck: ende nae zijn doodt erffelijck achterghelaten zyner eenigher dochter Marie, de welcke houwelijcte met Maximiliaen, naemaels Roomsch Keyser. Maer soo de Gheldersche desen Maximiliaen niet en wouden onderdanich wesen, werdt hy hem die grootelijck belghende, ende quam met een gheweldich krijchsheyr tot s’Hertoghenbosch: deshalve de Staten van Ghelderlandt door vreese beter bedacht, hen haestelijck hebben overghegheven, ende hem trouwe ghesworen. In deser voeghen heeft Maximiliaen sonder + bloetstortinghe, alleenlijck met heerlijck ontsach, dese Provincie bevredicht, ende in onderdanicheydt ghehouden: tot ter tijdt toe dat Karel, Adolfs sone (naedemael hy met den Grave van Nassau by Betunen van de

Fransoysen ghevanghen, ende daer nae van hen los ende vry ghelaten was) wederom in + Ghelderlandt quam, ende werdt sonder eenighe swaericheydt van het volck ontfanghen als wettelijc Heere, met eedt ende manschap, soo dat hy voor de achtste Hertoghe ghereeckent wort. Dese is een seer strijdtbaer Vorst + gheweest, ende heeft oorloghe ghevoert tegen alle zyne machtighe ghebueren, besonderlijck teghen Hertogh Albrecht van Sassen, Leenheer van Vrieslandt, ende Bewindtheer eensdeels van dese Nederlanden, van weghen Maximiliaen ende Philips zijn sone. Oock heeft hy gheoorloght teghen de Capiteynen ende Bewinders van Karel den vijfsten Keyser, Philips van Oostenrijck sone ende naekomelinck. Eyndelijck werdt tusschen hen verdrach ghemaeckt, ten aller eersten te Gorcom, in het jaer 1528, ende daer nae op een ander mael te Grave, in het jaer 1536, besonderlijck op dese conditien: Dat Hertogh Karel besitten soude als leen van den Keyser als Hertogh van Brabandt ende Graef van Hollandt, het Hertoghdom van Gheldre ende het Graefschap van Zutphen voor hem ende voor zyne wettelijcke kinderen: maer indien hy gheen kinderen achter en liete, dat dan de selve landen wettelijck souden wederom komen tot Keyser Karel ofte tot zyne erfghenamen. Dese Hertogh is korts daer nae in het jaer 1538 ghestorven sonder kinderen: Deshalven dese landen met recht ende reden wederghekeert zijn tot Keyser Karel den vijfsten. Maer want Hertogh + Ian van Cleve ende van Gulick overmidts oude rechten oock in het Hertoghdom van Ghelder ende het Graefschap van Zutphen gherecht woude wesen, soo is het volck, welck hy onlancks te vooren in Hertogh Karels kranckheydt, met liefde oft met ghewelt onder de heerschappye der Fransoysen hadde willen brenghen, oproerich gheworden, ende meer in weerden houdende der Sonnen opghanck dan den nederghanck, hebben ontboden + ende verkosen met den ouden Hertogh Ian, maer den jonghen Wilhelm zynen sone, de welcke haestelijck over komende werdt van de landen ontfanghen ende besworen als Landtvorst, ende voorts met de aflyvicheydt van Hertogh Karel, diesghelijck oock by Hertogh Ians zijns Vaders doodt bevesticht, in het jaer 1539, soo dat noch des Keysers rechten noch redenen noch heerlijcke macht ghenoeghsaem en was, om hem voor Heer des landts te doen kennen. Daer en boven gheschiedde in het jaer 1542, soo de Keyser in Spangien was, dat de Koninck van Vranckrijck ende de voorseyde Hertogh Wilhelm van Cleve oorloghe teghen hem voerden:

 

Byv. [Meynende dat hy tot Argyle in Barbaryen van de Cabeljauwen ghegheten ofte verdroncken was.]

 

Deshalven de Keyser in het naevolghende jaer hier te lande met een machtich krijchsheyr over quam, ende den Hertoghe ende het Hertoghdom haestelijck onder zijn gheweldt + bracht Dese Hertoghe seer ontstelt ende bevreest van sulcken ongheluck ende van soo grooten vyandt, heeft terstont met verdrach alle zijn recht welck hy in dese landen mocht hebben, den Keyser overghegheven: welck de Staten van den lande vryelijck verwillichden met seecker voorwaerde ende besprekinghe + staende in den Vredehandel begrepen. Aldus is het Hertoghdom van Ghelder ende het Graefschap van Zutphen wederom ghekomen onder de heerschappye des Huys van Oostenrijck, aen Keyser Karel den vijfsten, als aen heuren Heere, in het jaer 1543. Daer nae in het jaer 1549 is oock Philips zijn sone ontfanghen ende besworen van alle dese Staten als wettelijck Heere: ende tot onsen tyde zijn die van Ghelderlandt gheregeert gheweest, in den naem van zyne Majesteyt by den Grave van Meghen.

 

Byv. [Tot dat de inlandtsche beroerten opghestaen zijn, wanneer dat het meeste deel met het Graefschap van Zutphen zijn ghedwongen haer te begheven by de Gheunieerde Landen, als noch haer by de selve houdende.]

 

Ende alsoo maecken wy hier een eynde van de beschryvinghe van Ghelderlandt ende van Zutphen, ende varen voorts tot de andere.


Vorige Volgende