Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Beschryvinghe van Bommel.

+ Bommel is op de slincke zyde van de Wale twee mylen van Bueren, een schoone ende stercke stadt, hooft des gantschen landts welck de Rijn ende Mase besluyten ende tot een eylandt maecken: dit is het selve eylandt dat Cesar in de beschryvinghe der voorseyder Mase, seydt het eylandt der Bataviers te wesen: ende wordt hedendaeghs genoemt de staet van Bommelerweert, waer in verscheyden schoone dorpen staen, ende onder andere Rossem, van daer Marten van Rossum een vernaemt Capiteyn gheboortich is gheweest.

 

Byv. [Bommel is gheworden in onse tyden tot een fort der Gheunieerde Landen seer vast ende sterck gemaeckt, ende met goet garnisoen beset, liggende in een vruchtbaer quartier. Om + welcke stadt te veroveren, de Grave van Mansveldt met uytghelesen krijchsvolck ontrent Ravesteyn over de Maes overscheepte, ende quam alsoo in Bommelerweert, wesende doen seer welvarende, daer in sommighe jaren gheen doortocht van soldaten hadde gheweest. Hier door waren de Staten niet weynich bekommert, ende quamen met veel schepen de Maes besetten, alsoo dat de Graef van Mansveldt in grooten noot gheraeckte: Overmidts het eylandt seer kleyachtich ende moddrich, int' water, eenighe dijcken doorghesteken zijnde, geset werde. Soo + dat hy op de hooghden met zijn volck moest vertrecken, over de Maes, inde Meyerye van s’Hertogenbosch, hem onthoudende, onder den blaeuwen Hemel, grooten honger ende koude lydende, sonder hope van te ontkomen ‘tghewelt van den Grave van Hohenlo. Hier en tusschen verhief den windt uyt den Noordtoosten ende begost te vriesen ende het waeter van den veldt te vallen. Soo dat de Grave van Hohenlo, bevreest werde, dat het water hem te seer ontloopen soude, ende zijn schepen op het drooge gheraecken souden: ende selve alsoo in de macht der vyanden, die veel meer dan hy in ghetale waren, soude mogen vallen. Door sulcke overlegginge licht hy zijn anckers, ende dreef met zijn schepen af. Naer dat de schepen wech ghevaren waren soo begonnet te doyen: alsoo dat die van s’Hertogenbosch de belegherde Spanjaerden daer quamen af voeren, die nu door de sware koude ende vorst, jae oock van den hongher half doodt waren: ende werden soo uyt doodts noot verlost, tot heur groot geluck, daer zy veel af wisten te spreecken. Dies die van s’Hertogenbosch van Parma bedanckt ende beschoncken werden.

+ Op desen selven Bommelerweert tot Rossum met zijn heyrkracht der Admirant, Veldtheer van weghen den Aertshertoghe, int' jaer 1599 overgheraeckte, ende Creveteur veroverde, hem vertoonende voor de stadt van Bommel. Door welcke haestighe overkomste de Borghers van Bommel int' eerste seer verschrickt waren, om dat haer stadt (midts het stercken) noch openlach: maer soo de Prince Maurits daer quam + in persoone, soo hebben zy weder moedt ghekreghen, door de hulpe ende assistentie van zijn Excellentie, de welcke voor de stadt ende op vele andere plaetsen stercke beschansingen maecte, om zijn krijchsvolc daer inne te leggen. Den Admirant met zynen leger alomme geswermt ende int' eylandt gheloopen hebbende, is ten lesten voor de stadt Bommel ghebleven, die als beleggende. Maer daer nae gheen voordeel op de stadt bemerckende, is te rugghe een stuck weeghs van de selve vertrocken, ende heeft geresolveert ende begrepen een geweldige schansse boven Rossem te maecken, die zy beghonnen + den vijfden Iunij, boven de Lorre gracht ofte Creke, daer het landt een enghde heeft, welcke schansse met haer bolwercken konde bereycken ende met gheschut beschieten ende onvry maecken, de vaert soo wel vande Wale als vande Mase, ende de Betuwe in gheduerighe alarm houden. Dit fort werdt gheheeten de schansse van S. Andries, naer den naem van den Cardinael Andreas, die in het afwesen van den Eertshertogh het gouvernement der Landen bediende. De Prince Maurits vande Voorn overgescheept + opt' landt van Harwerden, daer den Admirant zijn groote schansse maeckte, heeft in veerthien uren tijdts een halve mane gheslaghen ende ghemaeckt. Waer door eenighe schermutsinghen gheschieden, sonder yet anders uyt te rechten. Den Admirant te vergheefs ghetracht hebbende om op den Tielschen Weert te gheraken, ten leste de sterckte van S. Andries met goet garnisoen besettende, weder na Brabandt vertrocken is. Ende ter oorsaeck des aenstaende Winters Prince Maurits zijn krijchsvolck inde omligghende steden in garnisoen gheleyt heeft. Maer int' jaer 1600 die vande schansse in muyterye teghen den Hertoghe gheraeckende, ende + hare volle betalinghe eysschende, alle heure Overste uyt de schansse verjaecht hebben. Prince Maurits dese goede occasi8e waer nemende, terstont 200 schepen soo haest als de Winter gepasseert was by een dede versamelen, geladen met krijchsvolck ende amonitie van oorloghe, waer mede hy de Maes opseylde. Hy dede de Dijcken doorsteecken om te doen overloopen het platte landt van Brabandt, beneffens den hoochten zijn palissaden stekende, ende weder Creveteur veroverde: Daer beneffens langs de Brabantsche kust andere schanssen veel verordonneerde, op dat der schansse van S. Andries hope van ontset soude ontbreken. Ende als nu het water gevallen was, soo is hy naerder de schansse met + het gheschut gheraeckt, ende heeft de selve rontom beleghert, opgheeyscht ende beschoten. Die van der schans voor een wijl tijts heur dapper weerden, ende wilden gheen ghehoor geven om te accorderen. Maer ten lesten zijnde soo genadert, dat men aen haer Contrescharpen soude konnen komen, ende dat alle ontset onmoghelijck was, hebben eyndelinghe versocht te parlementeren. In welcke handelinghe overdraghen is, dat zy t'samen souden hebben de somme van 125 duysent gulden. Ende alsoo zijn zy + den 12 Meye daer uyt ghetrocken, naer dat zy betaelt waren, uytghesondert eenige die sonder betalinge weder ten dienste des Aertshertogen vertrecken mochten: als de ghene die betalin-



illustratieuitvergroten
Ciuitas Bommelia ficuti fortificabat dum Admirant' Araangome, cum toto exercitum cam obsidebat, ac reliquere cogebat' Anno




illustratieuitvergroten
Le Moulin a Charroijs, Inventé par le grand Ingenieur Pompee, ils sont en si grand nombre que l'on pouvoit fournir par ycelle de farrine supstantatinf, presque pour toute l'Armee du General Spinola; estant es quartiers devant les Villes, Lochum et Grorl, au Mois de Juliet et d'Augst. 1606.
Den muel Wagen ghepractiseert, bij den grooten ingenieur Pompeus, deser zijn soo veel int getal, datmen bijnaest conde genoech voor den Leger vanden crijgs oversten Spinola gemalen, Leggende inde quartieren voor Lochum, en Grol, inde Maent van Julius ende Augustus. 1606.


ghe ontfangen hadden ten dienste van zijn Excellentie eenen nieuwen eedt den Staten ghedaen hadden.]

 

Oock is uyt het eylandt van Bommel geboren gheweest Geeraerdt Moring, een wel vernaemt Theologant: ende Hendrick van Bommel, Doctoor ende Schryver van veel schoone wercken: Heeft nu ter tijdt noch levende Albert Leonin, een seer vermaert Doctoor ende gheboren in de stadt Bommel.

 

Byv. [De welcke een vermaert man geweest is ende Cancelier van Gelderlandt, ende Ghedeputeerde over de Pacificatie van Ghent, hy is ghestorven tot Aernem den sesthienden Decembris 1598.]

 

Bronckhorst ligt op de rechte zyde van de Isel, een myle van Zutphen, ende is een goet stedeken, verheven tot een Graefschap ende besondere Heerlijckheydt.

Doesborg soo ettelijcke Schryvers van + desen tyde segghen, is de selve stadt die Cornelius Tacitus Alciburgium noemt: gheleghen op den mondt van Drusus gracht, daer zy in de Isel valt: ende is een goede ende volckrijcke stadt.

 

Byv. [Dese stadt heeft in dese oorlogen veel gheleden, ende is seer ghesterckt gheweest als een schansse voor de Veluwe. Ende alsoo die van + Doesborg, met die van Nimmegen der Staten garnisoen hadden doen vertrecken, veraccorderende met den Prince van Parma: Soo heeft de Grave van Leycester (opgetrocken om de stadt Berck by den Oversten Schenck van weghen der Gheunieerder Landen geoccupeert ende van Parma beleghert te ontsetten, ‘twelck hy niet wel konde te weghe brenghen) met gheweldt Duysborg aenghetast, seer beschoten, ende ghereetschap maeckende om te bestormen, hem de stadt aengheboden werde ende overghegeven. Daer nae int' jaer 1599 als den Admirant van Arragon int' Hertoghdom van Cleef inval dede, soo heeft Prince Maurits de stadt van Duysborg seer doen stercken.]

 

Doetekom light op de oude Isel een myle van Doesborg.

 

Byv. [By Doetekom heeft Graef Hendrick van Gheldre d’eerste dies naems het klooster van Bethlehem ghesticht int' Graefschap van + Zutphen. Doetekom is den sesten Novembris 1598 van den Admirant bespronghen gheweest ende beschoten, om die alsoo te overvallen in der haest, ende daermede alle de kleyne steden eenen schrick aen te jaghen. Die van Doetekom niet weynich verslaghen zijnde, ghemerckt het een swacke stadt was, hebben appoinctement versocht, ‘twelck zy ten lesten verkreghen hebben, ende hebben alsoo de stadt overgegeven. Maer + den 27 Augusti heeft Graef Willem van Nassouwen de selve wederom verovert.]

 

Tsheerenberghe is anderhalf myle van Doetekom, een goede stadt met heerlijckheyt ende landtghebiedt: soo dat de weerdicheydt van een Graefschap heeft toebehoorende zynen eyghenen Heere Graef Wilhelm, een treffelijck Vorst.

 

Byv. [Dese is een vermaert Heere geweest, die een van de vier principale Heeren was, die int' jaer 1566 de Requeste aen de Hertoghinne van Parma presenteerde, voor ende met de Geconfedereerde Edelen. Hy hadde ghetrouwt de suster van den Prince van Orangien, by de welcke hy seer veel manlijcke kinderen heeft gekregen: de welcke door miscontentement, hun namaels al begaven in dienste des Conincx: van de welcke twee oft drie in des selven dienst in dese borgherlijcke oorloghen zijn doodt ghebleven, ende Graef Herman, Graef Frederick ende Graef Hendrick haer dapper laten bruycken. Graef Herman troude de erfghename van het Marckgraefschap van Bergen, int' jaer 1599.]

 

Locchem light op den watervloedt Berckel, twee mylen van Zutphen.

 

Byv. [Locchem een sterck ende wel gelegen + stedeken, is van Verdugo beleghert geweest, de welcke dat tot den uytersten noot van provande hadde ghebrocht: maer Graef Willem van Nassouwen, eenich krijchsvolck vergadert hebbende, heeft dies niet teghenstaende seker getal van waghenen gheladen met victalie ende andere behoeften, daer binnen ghevoert, ende vertrock wederomme. Dan Verdugo merckende dat het victalieren niet ghenoech en was om langhen tijdt teghen te houden, is aldaer evenwel blyven ligghen, rondtomme de stadt veel schanssen makende. Het welck de Graven van Hohenlo ende de voorseyde van Nassou vernomen hebbende, zijn wederomme derwaerts getrocken, vergaderende wat zy conden. Daer gekomen zijnde namen den vyant ettelicke schanssen af, ende revictalieerden wederom de stadt: maer Verdugo bleef evenwel voor de stadt ligghen, ende kreegh zijn verloren schanssen lichtelijck in: werdt oock teghen de uytvallen der stadt met ses hondert peerden ende vijfthien hondert voetvolckx versterckt: Waer door de stadt wederom in grooten noot ghekomen zijnde, soo is de Grave van Hohenlo nae Locchem voor de derde reyse ghekomen, (van den Hertoghe van Alenson vijfentwintich hondert voetknechten ende vijfthien hondert peerden verkregen hebbende, met drie Cornetten Enghelschen onder Norrits) om de stadt te ontsetten: ende heeft wel haest het Legher doen opbreecken tot groote vreucht van die van Locchem: de welcke heur + kloeckmoedich, den vyant veel afbreucx doende, betoont hadden. Sints heeft dese stadt bykants verrast geweest int' jaer 1590 den 29 Octobris, als de Spaensche die met hoywaghens meynden in te nemen. De welcke met drie waghens met het openen van de poorte daer zijn ghekomen. Den eersten hier van de eerste valbrugghe ghepasseert zijnde, heeft de poortiers sone met eenen anderen jongen begonnen hoy van den waghen te trecken, volgens een recht oft ghebruyck aldaer, te moghen soo lange hoy vande waghens trecken, als die tusschen beyde de poorten zijn. Dese wagen geen groote haest makende, heeft den jonghen soo veel afghetrocken, dat hy een been in de handt ghekreghen heeft van de soldaten, die int' hoy verborgen laghen. Waer over alsoo den jonghen terstondt verraet, verraet, was roepende, soo zijn zy alle van de waghens uyten hoy ghesprongen, ende hebben terstont de Wacht omghebrocht, ende zijn alsoo met meer volcks dat haer volchde in de stadt ghetrocken. Maer die van der stadt, met het beleyt vanden Wachtmeester Fransoys Ballochi, zijn cloeckelijck daer tegen ingevallen, soo dat zy haren vyant daer uyt gedreven hebben. Den 22 Iulij 1606 heeft Spinola Locchem doen + berennen, besluyten, ende noch dien nacht daer op approcheren: Die van binnen verschrict zijnde, gaven de plaetse over den 23 Iulij, sonder eenen scheut verwacht te hebben. Maer dese + stadt wert weder van Prince Maurits ingenomen den 26 Octobris in het selve jaer.]

 

Grol is op twee mylen naer by Bredervoorde.

 

Byv. [Grol heeft hem meestendeel aen de

Spaensche zyde ghehouden. Dies is de Prince + Mauritius int' jaer 1595 voor Grol getrocken, zijnde sterck stijf thien duysend mannen, daer hy den 14 Iulij zynen Leger voorsloech, in hope van die stadt korts te vermeesteren, midts dat die onversien was van buskruyt. Het garnisoen daer binnen ligghende alle wederstant nae vermoghen deden, ende de stadt hielden op + hope van ontset. Waer toe Montdragon een out krijchsman sterck zijnde ses duysent te voet ende twaelf hondert peerden, seer dapper den Prince Maurits gevolght is, passerende boven Rijnsberck over Rijn by Orsoy nae de Lippe op Dorsten in Westphalen daer een brugghe lach, ende soo voort. Maer Prince Maurits ongheraetsaem vont hem voor de stadt te verwachten, ende heeft zijn Legher op ghebroken, sonder yet op de stadt, die nu ontset was, voor dat jaer te attenteren. Maer int' jaer 1597 als de Vorstelijcke Cardinael Alberens de handen vol hadde met de Fransche oorloge, om Amiens te ontsetten, met volle macht optreckende, waer door de kust over den Rijn, met weynich garnisoen beset, in het vergheetboeck gheraeckt was. De + Prince Maurits dese gheleghentheydt waernemende, met alle gereetschap ende amonitie van oorloghe is ghetrocken naer de stadt Berck op den Rijn gheleghen, ondert' Bisdom van Ceulen, de welcke beset was met garnisoen vanden Coninck van Spangien, tsedert datse uyt zynen naem by den Grave van Mansveldt op den 30 Ianuarij 1590 verovert was gheweest (naer de doodt van Schenck, die de selve uyt den name der Gheunieerde met zijn volck versekert hadde) ende nu seer schadelijck lach voor de Vereenichde Landen, ende wel gheleghen was voor s’Conincks volck, om bequamelijck over den Rijn tot heuren wille te komen: ende hier door Prince Maurits van Grol in den jare 1595 hadden doen opbreken. Dus was raedtsaem ghevonden Berck voor al te veroveren. Soo is dan Prince Maurits voor dese stadt ghevallen, heeft de selve gheweldichlijck rontsom vast belegert, beschoten, ende tot overgheven ghedwonghen, alsoo daer gheen ontset voor handen was. Is derhalven het garnisoen met zyne bagagien vertrocken, ende de stadt wert weder met Hollants garnisoen beset. Hier door heeft het volck + dat in de Camille schansse lach de selve verlaten, soo dat Prince Maurits volle ghebiedt aldaer beneffens den Rijnstroom kreegh. Heeft + oock mede de stadt ende het casteel van Meurs sonder sommeren verovert: het garnisoen met heur bagage daer uyt treckende.

De Prince Maurits nu gheen omsien meer + hebbende, is metten gantschen Legher opghetrocken naer Grol, waer voor hy den 11 Septembris gekomen is. Het scheen dat het garnisoen daer binnen liggende soude hebben willen doen eenighen teghenstandt: maer werden soo dapper beschoten ende ondergraven, dat de belegherde met haren vyant des stadts wallen gemeen hebbende, siende dat het water uyt de gracht werde gheleyt, ende den brandt die in de stadt gheschoten werdt haer seer benaude, vreesende overrompelt te werden, noodich vonden in compositie te treden, ende de stadt wel haest den 28 Septembris ondert' ghebiet van Prince Maurits overgaven, daer uyt met haer bagage ende zijdgheweer vertreckende. Int' jaer 1606 is + Spinola den 3 Augusti met zynen Legher voor Grol gekomen: alwaer hy op het eerste aenkomen met schermutsinghe ontfanghen werdt. Daer nae de buytenwercken inghenomen hebbende, de grachten ghevult, ende mede gheraeckt zijnde tot in de Mynen van der stadt: soo heeft hy de stadt bestaen aen drie plaetsen te bestormen: die van binnen doende aensegghen, dat hy haer niet meer tijdts als een ure hun te bedencken wilde vergunnen, oft hy wildet al vermoorden: hy wilde ende moeste de stadt hebben. Waer door die van binnen seer verschrickt zijnde, hebben den Gouverneur tot accoort beweecht, + ende heeft alsoo den 14 Augusti de stadt overghegheven: ende de soldaten zijn daer met achthien vlieghende vaendelen uytghetrocken.]

 

Bredevoorde light van Aenholt twee mylen.

 

Byv. [De Prince Maurits de stadt Grol verovert hebbende, is terstont voor het stedeken ende casteel van Brevoort ghetrocken, wesende een seer stercke plaetse in morasch gheleghen, hebbende maer een bequaem aenkomen, de welcke noyt van te vooren aen de zyde van de Gheunieerde gheweest en was. Het garnisoen daer + op ligghende ghesommeert zijnde, heeft geantwoort dat zy die plaetsen voor Godt ende den Coninck wilden houden. Waer op Prince Maurits ordre heeft gestelt om die met ghewelt aen te grypen, ende tot dien eynde op drie plaetsen loopgraven, ende oock drie beddingen voor het gheschut doen maecken: met sulcken neersticheydt, dat het ongheloovelijck soude moghen schynen: want niet teghenstaende ghestadigen reghen, ongebruyckelijcke weghen, menichvuldighe morasschen rontom het stedeken, soo dat het schijnt onmoghelijck zijn om aen te comen, heeft nochtans Prince Maurits soo groote neersticheydt ghedaen, met biesbrugghen ende korckbrugghen die hy dede aenbrenghen, dat hy het gheschut ghestelt ende geplant heeft, soo dat alles op den 8 Octobris gereet zijnde, om de stadt met gewelt aen te tasten, hy den negenden drie voleen heeft doen schieten, ende daer na die van binnen appointement doen aenbieden, maer alsoo zy dat 24 uren versochten uyt te stellen, heeft men op de poorten een seker rondeel op de Westzyde van der stadt, met 20 stucken, in sulcken + furie gheschoten, dat die van binnen haer hoeden op staken: Maer de belegghers in de loopgraven zijnde, hebben twee halve manen buyten beyde de poorten ingenomen, ende de andere zijn soo dapper op het rondeel geloopen, dat de soldaten met de borghers op het casteel zijn ghevlucht, sonder dat alsnoch van den ghenen die ghereedt stonden om te stormen, niet eenen uyt zijn ghelit was getreden, ende hebben haer moeten in de ghenade van Prince Maurits geven: diese het leven heeft gheschoncken, ende haer ransoen op drie duysent ende neghen hondert gulden (behalven de Hooftofficieren) laten maken, ende alsoo vertrecken. Int' jaer 1606 zijn + de Spaensche, beleyt van Don Guilelmo Verdugo, bastaert sone van den ouden Verdugo, voor Brevoort ghekomen by avont, ende gelieten hun te wesen van Prince Maurits Ruyterye, roepende aen de wacht dat zy vande Spaensche vervolght waren, biddende maer, ter wyle zy eenen Spaenschen Lieutenant by haer ghevangen hadden, dat sy haer mochten onthouden onder de vestinge, op dat haer haren buyt niet ontweldicht werde, leydende dadelijck eenen als den ghevanghen Lieutenant. Als hier over die van binnen malcanderen raedt vraechden, zijn zy terwyle aen de vestinghe ghekomen, ende hebben haer Petars aen de poorte behendelijcken vast ghemaeckt, haer vyerwerck aenghesteken ende de poorte gheopent, eer den alarm inde stadt + konde komen. Soo dat zy alsoo binnen gheraeckt zijn, doodtslaende al wat voor de handt quam, die niet vele waren: want den meesten deel vande soldaten vluchten terstont met eenighe borgherye opt' casteel. Ende ghemerckt de



illustratieuitvergroten
Hic est situs Oppidi RIJBERCKGIA cum á suj Excellentia de Nassou suit occupatum die mensis 30 Iulio Anno 1602




illustratieuitvergroten
Gelria


brugghe tusschen de stadt ende het casteel afgeworpen was, soo en conden zy met haer Petars aen de poorte niet komen, noch het selve inkryghen. Dese tydinghe terstont tot Zutphen komende, soo hebben de omliggende garnisoenen + haer opghemaeckt, ende Brevoort beset. Ende terstont daer nae is het volkomelijck beleghert geweest: daer vooren komende Graef Hendrick met veel voetvolcx, ende wel sesentwintich Cornetten peerden. Waer door die van Brevoort hun dus sterck besloten vindende, ende van die van het casteel gheduerichlijck beschoten, veel volcks verliesende, zijnde bykants sonder buskruyt ende victualie, zijn den 22 Martij gheaccordeert, dat sy des selven middaechs daer souden uyt trecken, elck van waer hy ghekomen ware, met haer volle gheweer, naer krijchsgheweer, naer krijchsghebruyck: dies souden zy ter plaetsen wederstellen, alle de ghevanghenen, die zy daer uyt ghevoert hadden, niet al het ghene dat zy daer genomen hadden: waer door Verdugo als Ostagier bleef.]


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen