Beschrijvinghe van alle de Neder-landen
(1979)–Lodovico Guicciardini–
Auteursrechtelijk beschermdBeschryvinghe van Aernem.Ga naar margenoot+ Aernem wordt van Cornelius Tacitus ende van andere oude Schryvers ghenoemt Arenacum: Ga naar margenoot+ ende is gheleghen op de rechte zyde vanden Rijn, een halve myle van de plaetse daer dese vloedt hem in twee armen uytdeylt: staende van Nimmeghen ende Doesborg ghelijckelijck twee mylen: Ter deser stede zijn schoone huysen ende kercken. De opper prochie kercke is Sint Eusebius kercke.
Byv. [Daer Hertogh Karel van Gheldre, d’eerste dies naems, begraven light, ghestorven in het jaer 1538.]
Ende int' kort geseyt, het is een goede ende groote stadt, ende het hooft van den staet der Veluwen, daer en boven oock het hooft des vierden quartiers van Ghelderlandt: onder Ga naar margenoot+ welcke dese naevolghende steden ende gebieden staen: Wagheninghen, Hattem, Harderwijck ende Elburg zijn de steden: ende de landtghebieden staen onder de Officiers deser steden, de welcke al gheleghen zijn in het deel van Gelderlandt, ghemeynlijck ghenoemt de Veluwe: daer oock noch veel dorpen zijn met heur besondere Officiers, staende onder den generalen Drossaert van de Veluwe, welck voorwaer een wonder fraey landeken is, ten drie plaetsen omvanghen van den boesem der Zuyderzee, des Rijns ende des Isels: soo datter een schoone visscherye is: desghelijcken oock lustighe boschkens vol van wildt ghedierte. Ontrent de stadt van Aernem is noch een ander lidt van eenen byvanck, ghenoemt Ga naar margenoot+ Veluwezoom, streckende van d’een zyde tot by Zutphen, van d’andere tot Wageningen, met seer schoone beemden ende weyden voor de beesten, ende oock wel ghedrachtich. Dit lidt heeft eenen Officier alleen op zy selven, welck de selve Richter van Aernem is, met vier bancken van rechte: ende de voorseyde Veluwe heefter thien. Aengaende het gheestelijck gericht, staet Aernem onder het Bisdom van Vtrecht. In dese stadt plach de Hertogh van Gheldre zijn Hof te houden: nu is Ga naar margenoot+ daer de Gouverneur des lands: ende oock de Cancelrye ende den Raedt van Ghelder ende van Zutphen: welcken Raedt inghestelt is gheweest door Keyser Karel den vijfsten, soo hy dit landt met den sweerde ghewonnen ende wederghekregen hadde (alsoo hier na Ga naar margenoot+ verklaert wort) int' jaer 1543, ende sette hier eenen Cancelier met thien Raedtsheeren, te weten vier de edelste Heeren vande vier voorseyde quartieren des landts, ende ses gheleerde mannen in de Rechten: de welcke t'samen het officie der justicien berichteden ende bedienden, met groote authoriteyt en sonder appellatie. Nu teghenwoordichlijck zijn in desen staet M. Adriaen Nicolai Cancelier: de Raetsheeren, M. Christoffel van Moers, ende Heer van Zeewalden: M. Iacob Pieck Heer Ga naar margenoot+ van Isendoren; M. Ian van Wttenhorst Heer van Horst ende Drossaert des lands van Kessel: M. Reynout van Appeltoren: M. Ioost Craneveldt Heer van Haren: Doctoor Ian van Staelberghe: M. Ieronymus Lettin: Doctoor Godefroot Pannekoeck: | |
[pagina *82-*83]
| |
ARNHEM
ARNHEMIVM GELRIAE IN RIPA RHENI OPP | |
[pagina 143]
| |
M. Ian Vbrd, de welcke oock Procureur fiscael is: ende Amelin van Amstel van Minden: daer en boven zijn in desen Raedt oock Thomas Roos Greffier, ende Peter van Sint Pieter Ondergreffier. Voorts houdt men in de stadt van Aernem een Rekenkamer, ingestelt van Koninck Philips in het jaer 1559, daer alle Officiers van Gelderlandt ende van Zutphen aengaende de justitie ende oock de finantie moeten komen rekeninghe doen van heur bedieninghe. In dese Rekenkamer nu teghenwoordichlijck sitten Thomas Gramaye, die te vooren veerthien jaren lanck generael Rentmeester van alle dese landen was gheweest, Boudewijn van der Boe, beyde Rekenmeesters, Dierick van Bueren Auditeur, ende Reynier Dibbits Secretaris.
Byv. [Aernem heeft met stercke mueren ende vesten beset Graef Otto, die oock Ruermond een vaste stadt heeft ghemaeckt. Daer na heeft Graef Reymont de eerste dies naems, van den Keyser Rodolf verkreghen een Munte te Aernem, Ruermond ende Harderwijck: ende Reynout de tweede heeft ghesticht het Carthuyser klooster buyten Aernem. Als uyt name vanden Hertogh van Gheldre, uyt Vrieslandt op Hollandt, Langhe Pier, eenen schadelijcken tocht door Noordhollandt ghedaen hadde: hier door de Borgoensche ghetercht, den selven opt' spoor volchden tot in Ghelderlandt: alwaer de groote hoopen van malkanderen scheyden: ende de Ga naar margenoot+ Borgoensche Ghelderlandt beroovende, oock mede voor Aernem legher sloeghen: alwaer de Hertogh selfs in persoone binnen was: waer door de stadt te meer by den inwoonders beschermt werde, ende den Borgoenschen cloeckelijck teghenstonden: niet te min in soodanighe benautheydt gheraeckten: dat de Hertoghe by tusschenspreken van eenighe wel haest verstont tot accoort. Ende in den eersten werdt daer ghemaeckt Ga naar margenoot+ bestandt voor ses maenden. Van het welcke de principaelste stucken waren, dat de Borgoensche terstont souden van de belegeringhe optrecken. Ten anderen dat oock aen d’ander zyde de Hertogh van Ghelder soude afstant doen van de heerlijckheydt van Vrieslant, met alles dat daer aenkleeft, soo wel te water als te lande, uytgesondert de stadt van Groeningen. Door welck afscheet van den lande soude de Koninck van Spangien betalen ende gheven den voorseyden Hertoghe de somme van hondert duysent kroonen eens, te betalen op sekere termynen: waer voor borghe hen stelden Dordrecht, Amsterdam, Gorcum ende s’Hertogenbosch. Dese onderhandelinghe is in de maent van Augustus toeghegaen, ende worde dit bestandt over al op den 21 Septembris in Vrieslandt ghepubliceert in het jaer 1517. Maer dit verdrach en heeft niet connen zijn effect behoorlijcken sorteren oft int' werck gestelt worden, soo de Gheldersche Capiteynen in Vrieslandt, niet daer toe verstaen en wilden, de boden van dit bestandt leelijck mishandelende, wel wetende, dat heur Hertogh ‘tselve niet houden en soude: die alreeds door zynen Stadthouder Arkelens tot Sneeck een landtsdagh doen beroepen hadde: alwaer hy verklaerde de landen van Vrieslandt niet te willen verlaten, ende alle bystant den Ghelderschen Vriesen beloofde te doen, die hem weder alle ghetrouwicheydt toeseyden. Dies niet teghenstaende alsoo de Borgoensche qualijck konden heur selven voor dien tijdt defenderen, soo werdt daer wederom een bestandt voor een jaer ghemaeckt. Ende in den inlandschen krijch int' jaer 1585, als die van Nimmegen ende Doesborg de Ghereformeerde verjaecht hadden ende met Parma vereenicht waren, de Ga naar margenoot+ Grave van Meurs voor de stadt van Aernem bekommert zijnde, heeft gesocht meer volcx daer in te brenghen: tot welcken eynde hy zijn volck heymelijck voor Aernem dede komen, ende buyten weten der borgheren, die gheen soldaten in en wilden hebben, de poorte overweldigende in de stadt bracht. Welck volck eenen dapperen uytval dede op Parmas volck, die om eenen roof op de Betuwe ghecomen waren, ende daer gheviel eenen dapperen slach, aen beyde zyden veel blyvende. Sint is Aernem seer gesterckt, ende als een stapelplaetse van amonitie ende provande wel versien, wel bewaert ende gade gheslaghen gheweest.]
Laet ons nu voorts int' kort segghen van de andere steden deser Provincien in het ghemeyn; ende ten eersten: Hattem, gheleghen aen de slincke zyde des voorseyden vloedts Isel, twee mylen van Elburg, is een groote ende stercke stadt.
Byv. [Het heeft een Borgt oft Casteel, welckers muer 24 voeten dicke is: welck den Drost Ga naar margenoot+ Lodewijck van Montfort, duerende het belech van Steenwijck in het jaer 1581 teghen zynen eedt, den Spaenschen overghaf: maer het selve Ga naar margenoot+ weder ghekreghen zijnde, hy wierdt gheleydt met zynen sone tot Aernem, daer zy beyde ghevierendeelt werden.]
Elburg ligt op den boesem oft inham der Zuyderzee Oostwaerts, twee groote mylen van Harderwijck. Harderwijck is op den selven boesem der Zuyderzee, vijf groote mylen van Wageninghen.
Byv. [Eertijdts een dorp: maer ontrent het jaer 1229 bemuert ende bevest door Grave Otto Cromvoet, die oock mede Ruermondt, Aernem, Bommel, Goch ende Wagheninghen van dorpen, steden heeft ghemaeckt.] Int' jaer 1503 is door een ongeval in dese stadt soo gheweldighen brandt gheweest, dat zy min dan in drie uren gantsch afbrandt (behalven vijf oft ses huysen) met het heel verlies van alle hare goeden, doodt ende onderganck van vele persoonen: het welck een seer wonderlijcke ende jammerlijcke saecke is geweest. Maer daer nae binnen korten tijt wederom opghetimmert veel schoonder ende stercker dan te vooren. Wagheninghen is een seer oude stadt, de Ga naar margenoot+ selve die Cornelius Tacitus Vada noemt, ligghende op de rechte zyde van den loop des Rijns ter rechter handt, even verre van Aernem ende van Nimmeghen, te weten twee mylen, ende van Cuylenborg vier mylen. Tiel ligt op de rechte zyde vande Wale, twee Ga naar margenoot+ mylen van Bommel, ende is een stercke stadt, soo datse int' jaer 1528 de belegheringhe der Borgoensche wederstondt, ende met groote eere ontslagen ende verlost werdt. Heeft heerschappe ende ghebiedt overt' landt van den selven naem Tielerweerdt ghenoemt.
Byv. [Pipinus de derde Coninck der Fransoysen heeft te Tiel ghesticht de Canonisye van Sint Walborgh: maer Reynout d’eerste Hertogh van Gheldre heeft die van daer ghebracht tot Aernem.] |
|