Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

[p. *78-*79]

ZVTPHEN

i	Onser Vrouwen
2	T Raet huys
3	T Wysen huys
4	Tgrauen huys
5	T'Spittal
6	T'Meershuys
7	T'Rondeel
8	Dyfertoren
9	T'heerinckhuys
10	De Prekeere
11	De Nieuwe Stadtskerck

[p. 141]

Beschryvinghe van Zutphen.

⁺ Zvtphen is alsoo gheheeten om dat het leegh ende broeckachtich is: want de Broecken worden in dese tale Venen genoemt: Dese stadt is gheleghen op de rechte zyde des watervloedts Isel, daer ⁺ Plinius ende Mela segghen dat de waterenghde des Rijns is, die zy Flevum noemen: ende meer inwaerts loopt den vloedt Berkel, die daer in de Isel valt: ende dese stadt is anderhalve myle van Doesborg, ende ontrent vier mylen van Aernem, ende ses van Nimmeghen: een goede ende wel betimmerde stadt met kercken, kloosters ende andere huysinghen, al wel gheschickt ende versien.

Byv. [Het Predickheeren klooster heeft ghesticht Reynout de eerste Grave dies naems.]

Hier is oock een schoon Collegie van Canonicken met Proost ende Deken, met oock een hooftkercke ghewijdt ter eeren van Sint Walburg: welck eenen seer schoonen ende ouden tempel is van timmer ende maecsel, maer donckerachtich naet' ghebruyck ende maniere van de oude tyden, doen de Christelijcke ⁺ Religie eerst begost te groeyen: want den wysen Voorouders dochte, dat de heylige plaetsen met den eersten inganck moesten devotie ende berouw den menschen vertoonen, ende de selve indachtich ende innich maecken in heur heylighe ghebeden, sonder het gesichte te verstroyen door te veel lichts. Van hier is gheboortich gheweest de vernaemde ende geleerde Schryver Gheeraerdt, daer Trithenius vermaen af maeckt: ende nu tegenwoordichlijck zijn onder meer andere hier gheboren Ian Voertrus Proost van Deventer, een seer gheleert Prelaet, liefhebber der antiquiteyten, de welcke een fraey stucxken gheschreven heeft ⁺ ghenoemt Phenix. Zutphen is een Graefschap, waer af de Koninck onder andere zyne tytelen den name neemt: ende is de derde hooftstadt van Ghelderlandt ende het hooft des derden quartiers, waer onder begrepen worden dese naevolghende steden, vlecken ende landtghebieden: Doesburg, Doetekom, Locchem, Grol, Bredervoerde ende Bronckhorst ⁺ zijn de steden: hoe wel Bronckhorst gehouden wort voor een stadt ende Graefschap op zy selven alleen, maer int' selve quartier: ende de landtghebieden staen onder de Officiers der voorseyder steden. Daer en boven is hier een Overste ghenoemt de Drossaert des Graefschaps van Zutphen. Onder dit quartier wordt oock begrepen de stadt ende het Graefschap van Tsheerenberghe. Aengaende de gheestelijcke heerlijckheydt staen zy onder het Bisdom van Munster. Dit Graefschap van Zutphen is ghekomen onder de ⁺ heerschappye der Vorsten van Gelderlandt, doort' houwelijck van Otto den eersten Gelderschen Grave met de dochter van Gerlack Grave van Zutphen, ontrent het jaer 1082.

Byv. [Die van Zutphen, eertijts by den Romeynen Vsipeten genoemt, de voetstappen des ouden naems noch behouden, welckers palen doen ter tijdt verre streckten, bewoonende (soo de Oude aenwysen) het lant den Vriesen naest ghelegen, niet verre van de Zee, waer in de Rijn hem ontlaedt: soo dat de Rijn heur pale was: te kennen ghevende dat van het beghinsel van de vaert, de welcke vanden naem van Drusus, door wiens bevel die ghemaeckt is, Drustiana ghenoemt wordt, twee mylen tot de hooftstadt der Vsipij, nu Zutphen, getelt worden: een vernaemde ende stercke stadt met stercken vesten ende bolwercken aen de eene zyde, aen d’ander zyde marassich. Voor dese stadt is Don Frederico met zynen Legher den 22 Novembris 1572 ghekomen, ende plante zijn gheschut, ende beghost die te beschieten: maer tsanderdaeghs snachts vluchten de soldaten met ettelicke borghers daer uyt, door vreese ende oneenicheydt, soo dat het Spaensch krijchsvolck sdaechs daer nae binnen gheraeckte. Die van der stadt wilden haer wel overgeven: maer het krijchsvolck ⁺ siende dat het garnisoen van binnen de vlucht nam, liep over het ijs ende vesten, om alsoo als een ghewonnen stadt die te plonderen, ‘twelck zy deden, vermoordende al wat zy vonden: eenighe hebben zy ghehangen, andere verworcht, ende een groot deel verdroncken in de Isel. In het jaer 1583 den 23 Septembris werdt de stadt van Zutphen van weghen den Prince van ⁺ Parma door den Oversten Taris met listicheyt ingenomen, hebbende by nachte ontrent een poorte krijchsvolck ghebracht, welcke uytspringhende, de poorte smorgens innamen, ende soo langhe inhielden, tot dat meerder macht van daer ontrent inquam: Also werdt de stadt ingenomen, gheplondert ende gheransonneert. Waeromme de Staten van de naest gheleghen Provincien, over d’ander zyde vande Isele een schansse gebout hebben, om de uytvallen ende brantschattinghen in de Veluwe te beletten: Maer in den Winter doort' groot opperwater der rivieren is dese overloopen, soo dat zyse moesten verlaten. De wateren nu weder gevallen zijnde, hebben de Spaensche eerst de schansse ingenomen, ende zijn alsoo inde Veluwe getrocken, daer zy groote schade deden. Daer is namaels veel daer tegen gedaen geweest, om die schansse weder te kryghen, maer te vergeefs: ende de omligghende plaetsen zijn sterck met garnisoenen beset gheweest, om Zutphen alsoo, soo vele doenelijck was, besloten te houden. Ende den naestvolghenden Somer hebben die van Hollandt Zutphen doen belegghen: daer voor sendende den Grave van Hohenlo, maer het Leger ⁺ opbreken moeste, doort' gheweldich ontset, dat Parma derwaerts stierde. In het jaer 1585 de Grave van Leycester weder bestont Zutphen te ⁺ belegheren. Maer de Prince weder nederkomende, zy malkanderen ontmoeteden tusschen Locchum ende Borchloo: alwaer zy malkanderen dapper te keer ginghen: maer de Prince

+ Waerom Zutphen also ghenoemt is.

+ Plin. history. natur. lib. 4. cap. 15.

+ Waeromme de Oude de kercken duyster maeckten.

+ Zutphen een Graefschap.

+ Graefschap van Bronchorst.

+ Hoe Zutphen ghecomen is aen het huys van Gheldre.

+ Zutphen ingenomen ende gheplondert.

+ Door Taris voor Parma inghenomen.

+ Zutphen beleghert by de Staten.

+ Weder beleyt van den Grave van Leycester.

[p. 142]

van Parma een bloedighe overwinninghe behoudende, die van Zutphen victailleerde. Ende de Enghelsche weder over den Isel ghetrocken, op de Veluwe de schans belegherden, ende nae weynighe daghen innamen, ende met Enghelschen ⁺ besetten. De welcke van den Oversten Yorck den 29 Ianuarij 1587 aen Parma gelevert werdt. Maer int' jaer 1591 is de Prince Maurits met meer als hondert seylen, den Rijn opgheseylt nae Aernem, ende soo voort de Isel weder af, naer Zutphen. Als den 23 Mey uyt ⁺ Doesborgh ontrent neghen soldaten in Boeren ende Boerinnen cleedere, ghestoffeert met botter, eyeren ende kase in haer korven, naer de schansse van Zutphen ghesonden waren. Dese lieten haer vinden voor de schansse int' opgaen van de poorte, daer eenen tamelijcken hoop krijchsvolc daer ontrent haer verborgen hielden. Int' open doen vande poorte voeren terstont een groot deel soldaten uyt de schansse overt' water na de stadt, die dien nacht gewaect hadden. Dese gheconterfeyte Boeren leenden op haer stocxkens, ende de Boerinnen hucten neder, ventende haer waren aen die van der wachte, de welcke handelende sonder achterdencken, soo nam een Boerinne van onder haer kleeren een Roer, ende schoot dat los op een der wacht, ende alsoo werden dese Boeren ende Boerinnen Krijchslieden, bespringhende de wacht ende de poorte metten scheut: Daer op het verborghen Krijchsvolck opt' gheluyt van de scheute toeliepen, ende hebben de poorte ende het wachthuys overweldicht, ende de schansse mede. Dese gheweldighe schansse alsoo verrast zijnde, heeft Prince Maurits niet versuymt de stadt van Zutphen ⁺ sanderdaechs den 25 Mey te berennen en te belegheren: Ende op den 28 Mey is de stadt soo dapper beschoten gheweest, dat die van binnen terstondt tot een bespreck van overghevinghe quamen, sommige daghen stilstant versoeckende, maer haer werden alleenlijck eenighe uren ghegunt om te beraden. Hebben over sulcks de stadt by appointemente overghegeven, wesende te weynich in ghetale om soodanigen groote stadt te moghen beschermen teghen s’landts ghewelt, ontset ontbrekende: ende zijn teghen den avondt met haer zijdtgheweyr ende goet, soo veel zy draghen mochten, uyter stadt ghetrocken, ende zijn Excellentie is terstont daer inghekomen. Doch sints is Zutphen seer ghesterckt met bolwercken, onder de Vereenichde Landen.]

+ Yorck levert de Schansse voor Zutphen aen de Spaenjaerden.

+ De schansse van Zutphen wordt van gheconterfeyte Boeren verrast.

+ Zutphen wordt van Pr. Maurits belegert ende ghewonnen.