Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Van Cooplieden ende coophandel t'Antwerpen.

NAdemael wy van het regiment der stadt, ende van den staet der borgeren ende inwoonderen gesproken hebben: soo moeten wy oock wat seggen van den bedryve, handel ende ghebruycke der vreemder + Cooplieden: midts dat de stadt meestendeels op de coopmanschap ghefondeert ende ghesticht, ende voorts door de vreemdelinghen dus groot ende heerlijck gheworden is. Soo seg ick dan ten eersten, dat t'Antwerpen, behalven het volck van den lande, die hier met seer goote menichte overcomen ende woonen, ende behalven 'tgroot getal van Fransoysche Cooplieden, + die in tyden van peyse hier dagelijcks hanteren, ses voornaemlijcke Natien gevonden worden, die soo wel in tyde van oorloghe als van peyse hier vaste woonstede houden, t'samen meer dan op duysent Cooplieden gereeckent, mede begrypende heur voornaemste dienaers. Ende dit zijn Hooghduytsche, Denemarckers ende Oosterlinghen t'samen. Voorts Italianen, Spanjaerden, Engelsche ende Portugaloysen: maer moghelijck meer Spanjaerden, dan van eenige andere Natie, sonder twyfel meer ghehouwelijckte ende vast ghehuysde. Dese Cooplieden onderhouden der stadt wetten ende statuyten, voorts leven cleeden ende doen alle andere dinghen vryelijck naer heur maniere: want de vreemdelinghen hebben voorwaer t'Antwerpen ende in alle dese Nederlanden meer vrydoms, dan erghens elders ter wereldt. Soo dattet een wonderlijck dinck is, soo groote t'samenmenginghe van soo veel menschen ende sinnen te sien, jae noch wonderlijcker de menigherley verscheyden spraecken te hooren: soo dat men sonder verre te reysen, in een stadt de natuere, ghewoonten ende manieren van veel Natien mach mercken, ende de selve navolghen, ist dat men wilt. Hier door comt dat t'Antwerpen, mits soo grooten hoop vreemdelinghen, altijt nieuwe tydinghen zijn van de gantsche wereldt. + De rijckste ende vernaemste onder de Cooplieden zijn de Fockers van Ausborg in Hoochduytslandt: D'overste van desen huyse Heer Anthonis, een uytnemende treffelijck Coopman boven alle andere, is onlancx in zijn Vaderlandt ghestorven, achterlatende by testamente de weerde meer dan van ses milioenen gouden croonen, sonder alle d'ander groote rijckdommen, die in dit hoffelijck ende heerlijck gheslacht zijn gewonnen met coopmanschappen, binnen den tijdt van tseventich jaren: waer door zy tot hooghe staten ende heerlijckheden ghecomen zijn, niet alleenlijck in Duytslandt, maer oock in veel andere deelen van Europe, tot in de nieuwe Wereldt toe. Maer eer ick voorts vare, en mach niet achterghelaten worden, hoe de Catholijcke Koninck, de Koninck van Portugael, ende de Koninghinne van Enghelandt, hen niet en veronweerdigen onder dit geselschap der Cooplieden, wel gheschickte mannen te houden, die heurer Majesteyts handel met de Cooplieden coopmanswyse dryven, welcke dienaers Factoors worden genoemt. Ten eersten houdt de Catholijcke Koninck hier twee Factoors, ende elck van dien heeft zynen last, zijn huys ende zynen dienst in sonderheydt. D'een is nu ter tijt de voorgenoemde Jasper Schets: d'ander Heer Jan Lopes Galle, Banerheer van Male, een wel geacht ende rijck Edelman. Dese hebben volle macht ende procuratie van den Koninck, inhoudende dat zy moghen innemen op leeninghe, wissel ende in alle andere manieren hen goetdunckende, alle sommen van penninghen t'alle tyden, ende den Koninck in't ghemeyn ende in sonderheydt verbinden op sekere bewysinge van d'een oft van d'ander landt: soo dat zy onlancx gheleden een overgroote somme van penninghen ter Borsen opghelicht, ende ten behoorlijcken tyde voldaen hebben. De Koninck van Portugael en heeft hier maer eenen Factoor, een treffelijck eersaem man, ghelijck nu teghenwoordichlijck is Fransoys Pesoa, een vroom ende wel gheschickt Edelman. Dese heeft oock ghenoeghsame procuratie van te mogen sulcke somme van penningen oft coopmanschap opnemen als hem belieft, midts verbindende de croone van Portugael: soo dat hy corts gheleden hier opgelicht heeft al wat hem beliefde: ende in voorleden tyden doen de Koninck mogelijck meer schuldich was, of meer van noode hadde, hebben zyne Factoors somtijdts op een marckt meer dan drie milioenen gouden croonen opghenomen, altijdt behoorlijck voldoende ten ghesetten daghe. Maer soo naemaels by desen tyde de voorseyde Koningen hen selven met schulden beswaert hebben gevonden, d'een midts d'oorloge op Indien, d'ander met den crijch teghen de Fransoysen ende Turcken, ende daer en boven bemerckende dat zy veel te seer belast waren met overmatighen woecker der onversadelijcker Cooplieden, ende qualijck onthaelt werden, hebben in haer beraedt besloten, alsoo't schijnt, hen te voldoen met ghemack by lanckheydt van tyde: ende alsoo blyven nu teghenwoordichlijck de voorseyde Factoors met de Konincklijcke handelen gantschelijck stille staende, verwachtende bescheedt van heur Heeren. De Koninghinne van Enghelandt heeft hier nu eenen tijdt van jaren ghehouden tot Factoor M. Thomas Grassan, een loffelijc Ridder, die oock met sulcke ghenoechsame procuratie hier ter Borsen voor haer groote sommen van penninghen opghelicht heeft, die zy rustichlijck wederom doet betalen. Aengaende den overgrooten coopmans handel die daghelijcks t'Antwerpen ghedreven wordt, is te weten dat de vreemde ende inlandtsche Cooplieden hier houden eenen wonderlijcken handel van wissel ende oversettinghe: welck aldus te wercke gaet. De Cooplieden gaen s'morghens en s'avondts ter ghesetter uren

op d'Enghelsche Borse, daer luttel meer dan + in een ure al op een mael, door middel der Makelaers van alle talen die hier met groote menichten zijn, besonderlijck gehandelt wort van koopinghe ende verkoopinghe van allerley coopmanschappen. Voorts wat spaeyer gaen zy op de nieuwe Borse, welck de voornaemste plaetse is: ende daer wordt oock een ure lanck door middel van de selve Maeckelaers van wissel ende leeninghe ghehandelt.

+ Hier wordt wissel gehouden voor veel steden van Italien, als Roome, Venegien, Milanen, Florencen ende Genuen: van Hooghduytslandt, als Ausborg, Noremberg ende Franckfort: voor veel steden van Spangien, te weten de vier jaermarcten; twee van Medina del Campo, ende twee andere, d'een van Villabon, d'ander van Medina de Riosecco: voorts wordt oock wat wissels ghehouden voor Burgos, Calis, Sevilien ende Lisbone. Oock houdt men hier wissel voor veel steden van Vrancrijck, namelijck voor de vier marcten van Lions, voor Parijs ende Rouaen: eyndelijck voor Londen ende Besancon. Dese wissel is gheleghen in't gheven oft 'tontfanghen hier t'Antwerpen, soo veel grooten van dese munte, als een Croone, eenen Ducaet, oft eenen Angelot doen, om die wederom te hebben oft wederom te gheven ter plaetsen van Italien oft van eenighe andere voorghenoemde Provincie, bykants voor de selve prijs + ende weerde: ende want men geeft oft neemt om elders wederom te ontfanghen oft te betalen, soo wordt dit eyghentlijck wissel geheeten. Welcke wissel voornaemlijck gevonden +

is gheweest tot gerief van de coopmanschap: maer de boosheydt van veel Cooplieden, sonderlijck van de rijckste en is met dese gherieffelijckheydt niet te vreden gheweest: de welcke door giericheydt ende onversadelijcken dorst van onbetamelijck ghewin, dese eerlijcke maniere van wissel verandert ende bedorven hebben. + Want zy by tyden groote sommen van penninghen oplichtende, oft uytghevende op woecker, sonder eenighen noodt, maken gheweldichlijck ende schalckelijck dat het ghelt oft qualijck oft wel te krygen is, tot heur eyghen bate ende tot der ghemeynten schade. Niet te min desen handel van wissel is ghemeynlijck wel lydelijck ende verdraghelijck, ende daer en boven seer gherieffelijck, noch en mach, oprechtelijck ghebruyckt wesende, geen onrechtveerdighe winninghe gheheeten worden (naer de meyninghe der Theologanten) want het ghewin is somtijts kleyn ende sorghelijck, jae altemet valt het verlies van de sompenninghen.

Maer laet ons nu wat segghen van het ghene dat de Cooplieden hier depost noemen. Zy heeten teghenwoordichlijck depost (om de schandelijckheyt der daedt met den woorde eerlijck te maecken) als men yemanden een somme van penninghen gheeft, tot een wyle tijdts, op eenen vasten ende bescheeden prijs van interest, te weten, twaelf ten hondert voor een jaer: welck van Keyser Karel den vijfsten + toeghelaten, ende van Koninck Philips zijn sone bevesticht is gheweest. Desen + interest is by heur Majesteyten den Cooplieden verwillight in quade tyden, om meerder swaericheydt te verhoeden: Maer den tijdt, ende de vervarentheydt (boven de oude exempelen) betoonen dat desen ongheschickten interest wordt door der menschen boosheyt ende schalckheyt in verscheyden manieren misbruyckt ende vermeerdert, ende is den armen menschen, ende den coophandele seer swaer ende schadelijck: ende voorwaer het soude der gantscher ghemeynten oorboorlijcker wesen, dat de lieden hen lieten vernoeghen met eerlijcken pryse van gewin, te weten met ses, oft met ses ende een oordt voor't hondert, gelijck de voorseyde Keyser ende Koninck den Edellieden ende anderen die op heur renten leven, toeghelaten hebben: oft oock wat meer, als tot acht ten hondert. Maer want zy met dese prysen niet te vreden en zijn, den meerderen deel alle palen der matelijckheydt overtredende, maecken desen handel van depost in verscheyden manieren ongherieffelijck, schadelijck ende schoffierlijck. De Edellieden eertijdts die ghereedt ghelt hadden, pleghen dat + te besteden aen landt, vaste goeden, ackerbouwinghe, aen beesten ende andere dingen, waer mede veel lieden hen veronledichden, ende maecten het landt overvloedich. De rijcke Cooplieden besteedden heur ghelt aen goedt ende ware, die zy overvloedichlijck herwaerts ende derwaerts sonden ende ontboden daer het hen van noode docht te wesen, ende desen grooten ende overvloedighen coophandel maeckte dat oneyndelijck veel volcks van alle staet, werck ende profijt kreech: dat de landen ende steden ghenoechsaemlijck met allerley coopgoeden vervult, ende de tollen ende incomende goeden der steden ende Landtsheeren vermeerdert werden. Nu ter tijdt ist soo verre ghekomen, dat een deel van d'Edellieden die ghereet ghelt hebben, belockt ende verleckert aen soo grooten ende seeckeren ghewin als hedensdaeghs door ontamelijcken depost ghedaen wordt, heur ghelt op woecker gheven al heymelijck ende bedecktelijck, om dattet hen verboden is: oft doen het door eenen anderen uytgheven tot heuren profyte: Jae oock een deel rijcke Cooplieden, ter selver oorsaken, om alle quellagie ende perijckel te schouwen, gheven heur ghelt op vasten ende gheweldighen interest: oft setten't te wissel soo hooge als zy konnen: alsoo dat hier door, van weghen der Edellieden veel landts ongebouwt ende sonder vee oft beesten blijft ligghen: welck dierte ende armoede onder het ghemeyn volck dickwils veroorsaeckt. Voorts, aengaende den Coopman, en wordt het landt niet overvloedichlijck versien van coopgoedt ende ware, waer door, boven veel ander ongheriefs, 'tgene datter noch voor handen is, dierder, ja somtijdts seer dier boven maten verkocht wordt: grootelijck tot schade der gemeynten ende besonder der armer menschen, die in veelderley manieren van de rijcke opghegheten worden. Hier af soude men bescheedts genoech weten te segghen: maer want het dadelijck veel te

dickwils met groot misbruyck ende ongheschicktheydt ghesien wordt, ende om alle haet te vermyden, en sullen wy daer af niet meer segghen. Aldus wederom komende op onse voorgaende reden van koopmanschap, ende verklaert hebbende hoe dat veel Cooplieden, tot der Ghemeynten groote schade, met onrechtveerdich gewin omgaen: moet ick oock vertellen hoe dat ontallijcke veel Cooplieden tot des wereldts profijt met rechtveerdich gewin handelen: ende dit gheschiedt alleenlijck door middel der koopgoeden ende waren die zy overvloedichlijck ende getrouwelijck koopen ende verkoopen, ende t'alle kanten ontbieden ende senden. Van welcke voornaemste koopmanschappen uyt gantsch Europe ende andere deelen des wereldts daghelijck ter zee ende te lande in dese Provincie gaende ende komende, (aenghesien een soo weerdighe ende treffelijcke saecke besonder vande Cooplieden t'Antwerpen woonende, ende binnen Antwerpen meestendeels ghehandelt wordt) my goedt ghedocht heeft hier wat te verhalen: midts dat de kennisse van sulcke veranderinghe ende overvloedicheydt aller dingen, den Leser ghenoechte ende oock wat profijts sal moghen bybrenghen. Soo segghen wy dan ten eersten, dat uyt Italien een ontallijcke menichte koopmanschappen van onsprekelijcker grooter weerden, hier te lande ghebracht, ende van hier derwaerts seer grooten schat van ander soorten overghesonden wort. Maer laet ons alsulcke waren in sonderheyt beschryven, ende beginnen nae de voorsettinghe der volcken ende de weerdicheyt des geestelijcken staets, sonder gemerck te nemen op de rechte gheleghentheyt der landen ende steden.

+ Van Roome en komt hier geen koopmanschap van grooter weerden: maer van hier sendt men derwaerts veelderley draperye, tapisserye, saeyen, ossetten, half ossetten, lijnwaet, ende ander goedt.

Van Ancone wordt herwaerts ghesonden een onghelooffelijcke menichte van gewaterde ende onghewaterde Camelotten van veel soorten, Speceryen, Drogeryen, Syden, Cotoenen, Vilten, Tapyten, Marrokynen, ende Indische verwe, alle welcke waren van Oostwaerts hen toekomen. Van hier wordt derwaerts ghesonden groote menichte van Lakenen, als Carseyen ende andere Enghelsche laeckenen, oock veel van desen lande, besonder laeckenen van vier verwen van Armentiers: veel Saeyen, Ossetten, Lijnwaet, sommighe Tapisserye, ende Carmozijn verwe, genoemt Coetsenille, die uyt Spangien komt voor groote sommen van penninghen.

Van Bolonien wordt overghesonden veel syden laeckens, ende laeckenen van goudt ende silver, bonnetten, sluyers, ende dierghelijcke dinghen. Van hier worden derwaerts gesonden allerley saeyen, halve ossetten, tapisseryen, lijnwaet, kramerye, ende weynich wollen laeckens.

Van Venegien wordt op dese landen bestelt Specerye, als Gheroffel naghelen, Caneel, Noten muscaten, Gengber, ende Drogerye ghenoech, als Rhebarbe, Aloe, Cassie, Agarick, Draecken bloet, Mommie, Senebladeren, Coloquinten, Scammonie, Tutie, Mithridaet ende Teriaeckel; welcke dinghen zy al hebben uyt de Oostlanden. Voortijts pleghen de Venetianen, eer dat hen de Koninck van Portugael desen koophandel benomen hadde, alle de Speceryen ende bykants alle de Drogheryen die hier te lande quamen, ter Zee te brenghen: ende ick vinde dat ontrent het jaer 1318 vijf Veneetsche Galeyen met Specerye ende Drogerye geladen, ter marckt zijn ghekomen aen de haven van deser stadt. Hier worden oock van Venegien ghebracht seer schoone ende kostelijcke syden laeckenen, ghesoden ende rouwe syde, Camelotten, grofgreynen, ende ongewaterde Camelotten, Tapyten, wonderlijck wel gemaeckte Samiten, uytnemende Scharlaten, Cottoenen, Comijn, Ebenhout, ende andere krameryen, soo wel van syde als anderssins: ende daer en boven Asur, ende andere verwen om te verwen ende schilderen. Van hier sendt men derwaerts juweelen ende peerlen, veel Enghelsche laeckenen ende wolle, hoe wel dat zy ter Zee meestendeels hen selven daer versien. Voorts sendtmen derwaerts veelderley laeckenen van dit maecksel, als noch Saeyen van Honscote, Rijssel, Atrecht, Valencijn, Berghen, ende van andere plaetsen: Ossetten, half Ossetten, seer veel lynen lakenen, Tapisseryen, Carmozijn verwe voor groote sommen ghelts; ende verscheyden soorten van kramerye, ende huysraedt. Oock wordt dickwils Suycker, ende somtijdts Peper van hier derwaerts ghesonden.

Wt het Koninckrijck ende Eylandt van Sicilien wordt hier ter zee ende te lande ghebracht groote menichte van Galnoten, van Comijn, Orangie appelen, Cottoen ende Syde: by tyden oock sommighe kostelijcke Wynen, als Malveseye ende andere dierghelijcke. Derwaerts wordt van hier beschickt seer groote menichte laeckenen, soo wollen als linnen, Saeyen, Tapisseryen, ende ontallijcke krameryen van metael, ende van verscheyden andere soorten.

Van Milanen ende zynen staet wort hier veel goedts aengevoert, te weten, ghesponnen goudt ende silver voor groote sommen van penninghen, menigherley syden ende gouden laeckenen, ontelbaer Fusteynen ende Bombasynen verscheydelijck goet, Scharlaten, Stametten, ende andere dierghelijcke fyne laeckenen: veel Rijs ende 'tselve goedt, kostelijcke wapenen van alle soorte, ende verscheyden kramerye van grooter weerden, jae oock Parme-

saenkaese, welck een treffelijcke koopmanschap is. Daer henen wordt gheschickt peper ende suycker, juweelen, muskeljaet ende ander ghereuck, veel Enghelsche ende hierlandtsche laeckenen, allerley sayen met groote menichte half ossetten, ontallijcke linnen laeckenen, tapisseryen, Carmozijn verwe, oock Enghelsche ende Spaensche wolle.

Van Florencen worden hier gebracht gouden ende silveren laeckenen, ghefriseert ende onghefriseert, gouden stuckwerck, ende andere schoone ende kostelijcke syden laeckenen: gesponnen gout ende silver: seer goede ende geduerighe laeckenen R[...]ssen ghenoemt: Capitonsyden dobbel ende enckel van inslach, fyne Pelteryen, Marters ende Fluwynen, daer en boven veel lustighe ende fraeye wercken. Wy senden hen menigherley Sayen, halve Ossetten, Lijnwaet ende Vlas, Waeyers, Vriesen, ende Enghelsche wolle, hoe wel zy selve meestendeels ter Zee hen van Enghels goedt wel versien.

Van Genua komt ons hier overgroote menichte van seer kostelijck Fluweel, 'tbeste van stoffe ende maecksel: zy senden ons seer goede ende fyne Satynen, Armosynen, ende andere syden laecken. Van daer komt oock uytnemende Corael, 'tbeste Mithridaet, ende de oprechtste Thriaeckel. Derwaerts wordt van hier geschickt Engels ende Nederlandts laecken; sayen, half ossetten, lijnwaet, tapisserye, kramerye, ende huysraedt.

Van Mantona worden hier oock ghesonden syden laeckenen, ghesoden ende rouwe syde: bonnetten voor een groote somme ghelts, ende verscheyden andere koopmanschappen: Ende van hier worden de voorseyde Nederlandtsche waren derwaerts beschickt.

Van andere Italiaensche steden, als van Verone, Bresse, Vicence, Modene, ende andere, gaen ende komen veel van de voorseyde ende dierghelijcke koopgoeden, die wy hier, om der kortheydt wille by namen niet en stellen.

Van Luca brenghtmen somtijdts ettelijcke gouden ende silveren lakenen: maer doorgaens veelderley syden laeckenen met groote menichten, nochtans meestendeels licht ende slecht van syde: Daer tegen worden de voorseyde Nederlantsche koopgoeden ginswaerts ghesonden.

Boven dien wort hier uyt Italien ter Zee ghebracht Alluyn van Civita Vechia: Olye van Apulien van Genua ende Pisa: Galnoten, menigherley Gomme, Cottoen, Comijn, Senebladeren, Irios oft wit Lisch, Solpher, Operment oft Rattenkruydt, ende andere groote koopgoeden. Daer teghen wort ginswaerts van hier door den selven wech ter Zee ghesonden, tin, loot, rotte, bresiliehout, was, lijnwaet, ruyt, ghesouten visch, schoon timmerhout ende ander: somtijdts oock terwe, koren ende boonen.

Wt Duytslandt wordt hier te lande ghesonden silver geheel ende in klompen: quicksilver, rouw ende ghesmeedt coper met ongelooffelijcke menichte: seer goede Hessensche wolle: glas, fusteynen veel ghelts bedragende: pastel, mee, saffraen, ende andere dinghen bequaem om te verwen: salpeter, kramerye ende huysraedt van alle soorten, schoon ende wonderlijck wel ghemaeckt: alle soorten van metael wonderlijck groot van pryse: geweer ende crijchsrusting van alle soorte ende weerde, om machtighe sommen ghelts: ende menigerley witten Rijnschen wijn, wit van coleur, van grooter weerden in de koopmanschap, uytnemende goedt van smake, seer gesondt, ende bequaem tot verteeringhe, van sulcken aert in sonderheydt, dat men twee mael meer daer af kan drincken dan van andere wynen, eer dat 'thooft oft de maghe beschadicht wordt. Derwaerts worden ghesonden juweelen ende peerlen, groote menichte van speceryen ende drogeryen, saffraen, suycker, Enghelsche laeckenen, als een besondere sake ende van grooten prijs, oock een goede menichte hierlandtsche lakenen: daer en boven sayen, ossetten, half ossetten, tapisseryen, oneyndelijck veel lijnwaets, ende kramerye van alle soorten.

Wt Denemarck, Oostlandt, Lieflandt, Noorweghen, Sweden, Polen ende andere Noordtsche landen wordt hier ter Zee ghebracht ontallijcke veel goedts. Ten eersten granen, koren ende rogghe voor een groote somme van ghelde koper ende eerenwerck genoech, salpeter, weedt, koperroot, rotte, seer kostelijcke Oostenrijcksche wolle, vlas, honich peck, wasch, de welcke tot hooghe pryse loopen; solpher, potasschen, welck koopmanschappen van grooten pryse zijn, seer schoone pelterye van alle soorten, als Zebels, Marters Ermelynen, Lochsen, Luypaerden, Fluwynen, seer schoone witte ende oock ghemeyne Vossen, witte ende gemeyne Wolven, vellen van veelderley visschen, veel huyden van allerley beesten, besonder van Buffels, Beernhuyden tot crijchsweeringhe: allerley schoon ende goedt houtwerck tot alle timmeringe, besonder tot schepen: waer af een soorte is ghenoemt Waghenschot, + seer schoon ende ghestreept, bycants ghelijck de noteboom, veel ghebruyckt in alle wercken, wonderlijck herdt ende gheduerich, sonder spyten oft klieven, alst niet boven maten oudt en is, ende wort deshalven tot in Italien toe ghevoert. Diesghelijck komt van daer sterck bier, maer wel dier, veel ghesouten vleesch, veel ghesouten visch, ghedrooght in den roock, in de sonne, in den windt, ende in den kouden vorst. Oock brengtmen van daer gheel Ambre voor groote sommen van penningen, t'onrechte genoemt Ambre van Dansick, om dat zy daer meesterlijck in het werck ghestelt wort: maer wort van seer verre meer dan hondert Italiaensche mylen ghebracht. Ende aengesien dat dit een sake is van groote verlanghe, ende van oudts ende oock nu by + onsen tyden verscheydelijck getracteert is geweest met seer vreemde ende onwaerachtighe meyninghen, die noch niet gheslicht en zijn, ghelijck de welgheleerde Matheolus schrijft: soo sal't hier wel voeghen, daer af wat sekers bescheedts te segghen, welck wy van eerlijcke

Cooplieden hebben, besonderlijck van Jan van Achelen, die over seer langhen tijdt van jaren met gheen ander coopmanschap omgegaen en hebben, dan met dese Ambre: ende hebben my genoech laten sien de rouwe, ende de ghewrochte van veel verwen, die zy seggen meer dan hondertley te wesen, maer trecken al t'samen van silververwe tot goudenverwe, ende segghen datmen die constichlijck van alle verwen kan maecken. Voorts heb ick gesien een schoon boecxken in Duytscher talen ghedruckt, dat nergens elders af spreect dan van dese Ambre, beschreven door Adriaen + de Goudtsmidt, een seer geschickt Medecijnmeester van dien lande, welck over een komt met de voorseyde reden der Cooplieden. Soo seg ick dan dat nu noch ter selver plaetsen dese materie van sommighen gheheeten wordt Ambre, oft Emmer: maer den ghemeynsten + naem is Bornsteyn, dat is, brandende steen: want 'twort vyerich ende brandende met een schoone ghedueriche vlamme, zy selven allengskens vernielende ghelijck peck: wordt oock gheheeten Aecksteen oft Haecksteen, dat is, treckende oft haeckachtich steen, want hy treckt tot hem niet alleenlijck palie, caf, bladeren, ende andere drooghe dinghen: maer oock + yser, ghelijck de Seylsteen, welck ick selve geproeft hebbe. Het wordt in Latijn gheheeten Succinum, van Succus, dat is, sap; want zy meynden dattet sap van de boomen was, ende seyden meestendeels dattet was 'tsap van den Pijnboom; door dien dat het ghewarmt wesende, desen reuck schijnt te hebben. Voorwaer, 'ten is niet anders dan sap oft gomme, maer niet van eenen boom; maer van eenen + steen die voortkomt bykants gelijck Corael, in eenen bergh in de Oosterzee, bedeckt met water sommighe vademen hooge, soo dat de voorbyvarende schepen wel drie mylen verre van daer blyven, om teghen de steenrootsen niet te stooten. Den bergh is redelijck wijdt ende breedt, ontrent tachtentich Italiaensche vademen hooghe, de welcke door Godtlijcke gratie ende verholentheyt, seer groote menichte + van dese Ambre voortbrenght: ende altijt, besonder in de Herfstmaendt ende Horenmaendt, als in dese Zee groot onweder is: want dan wordt d'Ambre door dese beroerte afghebroken, ende gedreven aen de byliggende ende verreligghende oeveren: waer af het profijt veel Vorsten ende Heeren aengaet, gelijck den Koninck van Sweden, den Hertoge van Pomeren, maer allermeest den Hertoghe van Pruyssen: want d'Ambre in die Zee meestendeels ghevischt wordt met naeckte lichamen, als het water door onweder seer beroert wordt, soo dat ten eersten veel kruydts, ende daer nae d'Ambre te voorschijn komt, die de voorseyde Hertoghe dien van Dansick met menichte over laet, ende doet daer groot profijt mede: want de ware is sonder twyfel soo aenghenaem by alle Natien, dat zy de gantsche wereldt door ghesonden wordt, besonder te Venegien. Ende hier en tusschen men weet nerghens te segghen noch by gheschrifte te vinden, dat dit sap eenige andere plaetse voort komt, ghelijck Cornelius Tacitus verklaert met dese naevolghende woorden: Germanos + hujus maris accolas, solos omnium succinum habere & legere. Dat de Duytsche by dese Zee woonende alleen onder alle andere dese Ambre oft Haecksteen hebben ende rapen. De Romeynen hebben die altijt in grooter weerden ghehouden, ghelijck oock noch teghenwoordichlijck de Africanen ende Turcken doen. Dese Ambre is seer weerdich van deucht ende van schoonheydt: want beneffens dat zy veel dinghen tot haer treckt, ghelijck voorseght is, heeft oock krachtighe deucht teghen seer veel sieckten: ghelijck de voorseyde Medecijnmeester in sonderheydt verklaert; ende + boven al teghen allerley koortsen, besonderlijck de vierdedaeghsche, teghen alle bloedtloop van onder oft van boven, teghen peste ende allerley venijn, teghen de watersuchte ende vallende sieckte, teghen steen, graveel, colijcke, hooftsweer ende pyne in de maghe: ende boven al teghen de geelsuchte, als door het verspreyden der gallen de mensch geel wordt ghelijck Ambre: waer uyt te mercken is wat baten dat men vindt met de selve over hem te draghen, gelijck men voortijts plach te doen, sonder alle de schoonheydt ende lusticheyt die zy den mensche daer en boven bybrengt. Dit sal hier mede ghenoech ghesproken zijn van dese kostelijcke gomme oft steen, soo men die noemen wilt.

Wt de voorseyde Noordtsche landen wort ons hier noch soo veel ende menigherley suyvere ware in't gros bygebracht, dat ons moghelijck de namen ende oock den tijdt gebreken soude, indien wy't al wouden vertellen. Van hier wordt derwaerts ghesonden groote menichte van Specerye, Drogerye, Saffraen, Suycker, Sout, Enghels ende hierlandts laken, Sayen, Ossetten, half Ossetten, Fusteynen ende Lijnwaet, kostelijcke juweelen, syden ende gulden laecken, Camelot grofgreyn ende van alle soorte: sommighe tapisseryen, veel wijns, besonder Spaenschen, Alluyn, Bresiliehout, kramerye, ende huysraedt met hoopen.

Wt Vranckrijck werdt hier ter Zee ghebracht + seer veel sout van Brouage, veel weedt van Tholose, canefas ende ander grof lijnwaet van Bretanien ende Normandyen, om veel ghelts: roode ende witte seer goede, ghesonde ende wel voedende wynen van verscheyden landtschappen: Olye, saffraen, graen uyt Provencen, honich, termentijn, peck, menigherley schrijfpapier van veel landen, om groote sommen ghelts: glas, drooghe pruymen, veel bedragende: ende Bresiliehout met hoopen, welck de Fransoysen met perijckel hares levens gaen halen op een ghewest van America, Bresilien ghenoemt ter oorsaecken + van desen boom, toebehoorende den Portugaloysen, ghelijck hier voor gheseght is, hoewel dat de Fransoysen daer oock eenen nest met een goede sterckte ghemaeckt hebben. Noch wordt hier uyt Vranckrijck te lande gebracht menigerley schoon verguldtwerck, sommighe seer fyne lakenen van Parijs ende

Rouanen, Carmosynen van Tours, Boratten van Champanien, garen van Lions, ende Kennep, welcke treffelijcke koopmanschappen zijn: seer goedt Spaensgroen van Mompelliers; daer en boven kramerye van veel soorten ende landen om veel ghelts. Derwaerts + worden gheschickt ghesteenten, peerlen, heel silver ende in klompen; quicksilver, coper, klockspyse, lattoen ghewrocht ende onghewrocht, loot ende tin, vermillioen, azur, carmozijnverwe, solpher, salpetre, coperroot, camelotten, grofgreynen ende Turcksche: veelderley Enghelsche laeckenen, besonderlijck carseyen, vriesen ende sayetten: oock veelderley hierlandts laecken, ghefriseerde ende onghefriseerde; fijn lijnwaet van grooten pryse, allerley sayen; veel ossetten ende half ossetten, tapisseryen, Oostenrijcksche wolle, leder, pelterye, wasch, rotte, hoppe, ruyt, drooch vleesch, ende veel ghesouten visch.

Wt Enghelandt wordt hier gebracht seer groote menichte van laeckenen, als carseyen, ende veelderley andere fyne ende grove laeckenen, frangien ende andere dinghen van seer hooghen pryse: seer fyne wolle: seer goet saffraen, maer luttel: tin ende loot, om veel gelts; Hamelen ende Conynen vellen sonder getal, ende sommighe andere fraeye pelterye ende leder: biers ghenoech, kase ende ander montkost met menichten, jae oock Malvesey die daer alle jaer uyt Candien ter Zee ghebracht wordt. Van hier worden derwaerts ghesonden veel juweelen ende ghesteenten, onghewrocht silver, quicksilver, gouden, silveren ende syden laecken; ghesponnen goudt ende silver, camelotten, grofgreynen, ende Turcksche, specerye, drogherye, suycker, cottoen, comijn, galnoten, grof ende fijn lijnwaet; sayen, half ossetten, tapisseryen, rotte oft mee, hoppe met groote menichte, veel glasen, ghesouten visch, kramerye van allerley metael, ende van alle andere materye van grooter weerden: allerhande wapenen ende krijchsrustinghe, daer en boven veel huysraets.

Wt Schotlant komt ons hier groote menichte Hamelen ende Conynen vellen, ende andere fyne pelterye van verscheyden kleyne gedierten, maer boven al de schoonste Marters die te vinden zijn: Oock veel leders, wat wollen ende slechte laeckenen: schoone ende groote peerlen, maer niet soo klaer, wit, noch soo weerdich als d'Orientaelsche. Maer aenghesien dat de Schotten arm zijn, ende heur meestendeels versien met koopware uyt Enghelandt ende Vranckrijck, soo en wordt van hier niet veel derwaerts ghesonden, dan sommighe speceryen, suycker, mee, sommighe syden laeckenen, camelotten van alle soorte: sayen van verscheyden fatsoenen; lijnwaet ende kramerye.

Wt Yrlandt wordt ons ghebracht met groote menichte rouw ende droogh leder van veel beesten, als van Ossen, Koeyen ende Hamelen, fyne pelterye: sommighe laeckenen van kleynder weerden, ende andere grove ende slechte dingen. Van hier wordt derwaerts beschickt het selve dat men in Schotlandt sendt; want zy versien hen meest uyt Engelandt.

Wt Spangien worden ons hier gebracht + ontallijcke soorten van koopgoeden, juweelen, gesteenten, peerlen van verscheyden soorten ende prysen, die de Spanjaerts uyt West-Indien, van Peru, America ende de nieuwe Wereldt ghenoemt, brenghen: welcke ghesteenten ende peerlen van daer komende, groot ende schoon zijn, maer niet soo volmaect als d'Orientaelsche. Zy brengen ons oock groote menichte van fijn goudt ende silver heel ende in klompen, welck zy meestendeels uyt de nieuwe ende gheluckighe Wereldt halen: diesghelijck oock de Carmozijn verwe, die zy Coetsenille heeten: brenghen oock van daer de seer heylsame wortele Salsaparilla ghenoemt, ende het Heylich hout oft Pockhout, seer goet behalven alle zyne andere krachten, om te ghenesen de sieckte die d'Italianen oneyghentlijck noemen de Fransoysen: welck Hout in de selve Indische landen wast, van + waer dese sieckte in Europa ghebracht is geweest, midts de schipvaert van Christoffel Colomb Genevois, ontrent het jaer 1482. Voorts wordt ons uyt Spangien selve ghebract Saffraen, sommighe Drogheryen, Scharlaet, veel rouwe syde, veelderley syden laken; besonder Fluweelen van Toledo, ende Taffetaf, Sout, Alluyn van Mazzeron, Orcille van Canaryen; welck kruydt om te + verwen Raspa wordt ghenoemt van de Florentynen: seer fyne wolle, yser, droogh leder; menigherley witte wynen, als Bastaert, Romenye, ende meer andere goede, leckere ende ghesonde soorten: soete olyen ende vette tot de draperye; azijn, honich, melassen, Arabische gommen, zeepe; ende groote menichte van allerley fruyt versch ende drooghe, als Orangie appelen, Limoenen, Granaetappelen, Olyven, Cappers, Daeyen, Vygen, Rosynen ende Amandelen, waermede seer groote koopmanschap gedaen wordt. De Spanjaerts senden ons noch Wijn ende Suycker + van Canaryen, welck de selve Eylanden zijn, die van d'Ouders ghenaemt werden Fortunatae, dat is, gheluckighe, in't Zuyden, waer af Ptolemeus ende andere Cosmographen de lengde des aerdtrijcks nemen, nu ter tijt toebehoorende der croonen van Spangien. Van hier wordt in Spangien ghesonden Quicksilver; + hoe wel eertijdts groote menichte van daer herwaerts ghesonden werdt: welck geschiedt door dien dat daer sommige Mynen oft Aderen verdrooght zijn: oock wordt het nu meer ghebruyckt dan eertijdts. Noch wordt van hier ghinswaerts ghesonden Coper, Clockspyse ende Lattoen, ghewrocht ende rouw, Tin ende Loot, veelderley laeckenen hier te lande, besonder in Vlaenderen ghemaeckt, ende oock sommighe Enghelsche: Sayen van allerhande soorte ende prijs, Ossetten, half Ossetten, Tapisseryen, fijn ende grof lijnwaet om groote sommen van gelde, Camelotten van alle soorten, vlasch, garen, wasch, peck, mee, ruyt, solpher, ende dickwils koren ende rogge, ghesouten vleesch ende visch;

jae oock kaese ende botter: daer en boven allerley kramerye van metael, van syde, filoselle, ende andere, voor wonderlijck groote sommen ghelts; goede quantiteyt silvers, veel silverwercks; allerley wapenen, gheweer ende crijchsrustingh, ontallijcke veel huysraedts, soo kleyn als groot. In somma, men mach wel segghen, dat het meeste deel van Spangien hier te lande ghestoffeert ende versien wordt van alle dingen die't daghelijcx handtwerck, ende der menschen konste ende arbeyt aengaen: welck hantwercken ende arbeyden de Spanjaerden van leeghen staet doodtlijck haten, besonder in heur eyghen landt.

+ Wt Portugael komen ons hier kostelijcke gesteenten, volmaeckte Orientaelsche peerlen, louter goudt heel ende gheslaghen, Specerye, Drogerye, Ambre, Muskeljaet, Civette, Yvoir oft Elpenbeen (dat is Elephanten tant) met groote menichte, Rhebarber, Aloe, Azur dat de Portugaloysen Anil heeten, Cottoen, wortelen uyt China, ende andere kostelijcke dinghen met groote menichte, waer mede het meeste deel van Europe herwaerts over versien wordt, welcke de Portugaloysen uyt Oost Indien van Calecut, ten eersten te Lisbone, ende daer nae daghelijcks hier brenghen. Oock beschicken zy herwaerts Suycker uyt het Eylandt van Sint Thome, recht onder de Equinoctiael linie gheleghen: welck Eylandt met meer andere daer Suycker ende andere kostelijcke dinghen ghemaect worden, der Croonen van Portugael met gewelt onderworpen zijn. Noch brenghen zy ons Bresiliehout ghehaelt uyt heur deel der nieuwer Wereldt, welck van desen Bresilieboom, Bresilien gheheeten wordt. Zy schicken oock herwaerts Malegette ende andere drogherye van de zyde van Guinea in Africa ghelegen, daer zy groote heerschappye hebben: voorts + oock seer goet Suycker, ende wijn van Madera, ghebracht van dit Eylandt hen toebehoorende, ende is soo uytnemende goedt dat het Malvaseye schijnt te wesen. Wt het Koninckrijck van Portugael wordt ons hier gebracht Sout, Wijn, Olye, Weete, Greyne, Orcille, ende verscheyden andere simpele ende goede vruchten, versch ende drooghe, gheconfijt ende in conserve, daer zy veel gelts af maken. Ginswaerts wordt van hier ghesonden heel Silver, Quicksilver, Vermilioen, Coper, Clockspyse, ende Lattoen, gewrocht ende onghewrocht, Tin, Loot, wapenen, geschut, ende ander crijchsgheweer, ghesponnen goudt ende silver, ende bykants alle andere soorten van koopmanschappen, die wy van hier nae Spangien senden.

Eyndelijc sullen wy vertellen hoe uyt Barberyen, een landtschap in Africa gheleghen, herwaerts ghebracht wordt Suycker, Azur, gomme, Coloquinten, leder, pelterye, ende seer schoone ende verscheydene plumagien ende vederen. Derwaert sendtmen van hier, laecken, lijnwaet, sayen, ende oneyndelijcke krameryen; metael ende andere dinghen.

Men soude niet konnen gheschatten, noch verdencken, ende veel qualijcker beschryven de weerde ende den treffelijcken handel van dese koopmanschap: nochtans sullen wy ons beste doen om wat in't gemeyn te verklaren: ende om dit te doen, sullen wy in sonderheyt de weerde van sommighe koopgoeden hier te lande komende aenteeckenen, ende verkiesen uyt elcke van de voorseyde Provincien eenige koopmanschappen, niet de voornaemste, maer eer de ghene daer wy door menigherley middel ende ghelegentheydt best kennisse af hebben: het overblijfsel meest van weerden onder den grooten vermengden hoop sullen wy (om daer in niet te verdolen) achterlaten, ende stellen dat ten wijsdomme van den verstandigen Leser, oft ten laste van eenen anderen vlytighen Schryver. Soo seggen wy dan ten eersten, sprekende van Italien, dat de gouden ende syden lakenen, het ghesponnen gout ende sulver, de Camelotten, grofgreynen ende andere, bereyde ende rouwe syden alleen, sonder veel andere dingen die hier in't landt uyt Italien ghebracht worden, ghemeynlijck alle jare ontrent drie milioenen gouden kroonen bedragen.

Wt Duytslandt worden hier vele ende menigherhande fusteynen ghebracht, beloopende s'jaers meer dan ses hondert duysent kroonen: 'tis te verwonderen hoe veel Rijnsche wynen hier 'theel landtschap door ghebracht worden: d'een mael meer ende d'ander mael min, nae dat den jaerghanck is, bevindt men gemeynlijck jaer voor jaer meer dan veertich duysendt vaten, elck vat van ses amen Antwerpscher maten: ende elck vat op sesendertich kroonen ghereeckent, maken ontrent anderhalf milioen gouden kroonen.

Wt Denemarck, Oostlandt, Lieflant, Polen + ende andere voorghenoemde Noordtsche Provincien, worden gemeynlijck in Hollandt ghebracht jaer voor jaer tsestich duysendt lasten van Koren, besonderlijck van Rogghe, ende wordt ghemeynlijck elck last geschat op veertich gulden, den gulden tot sesenvijftich grooten, welck soude bedraghen vijfhondert ende tsestich duysendt pondtgrooten Vlaemscher munten, ende elck pondt Vlaemsch gereeckent op drie kroonen, maken een milioen, ende ses hondert tachtentich duysent gouden kroonen.

Wt Vranckrijck worden te water als te + lande ghemeynlijck in dese Provincie gevoert ontrent veertich duysendt vaten wijns, van der voorseyder maten, somtijdts meer somtijdts min, nae dattet goede wijnjaren zijn: elck vat wordt ghereeckent d'een door d'ander op vijfentwintich kroonen, welck een milioen kroonen s'jaers bedraghen soude. Oock worden van daer herwaerts ghebracht meer + dan veertich duysendt balen Pastel, elcke bale ghereeckent d'een door d'ander op seven kroonen ende een halve, maken drie hondert duysendt kroonen. Het Sout van Brouage dat herwaerts ghebracht wordt, bedraeght + ghemeynlijck alle jaer ses duysendt honderden, ende elck hondert houdt hondert tonnen van twee hondert vijfentwintich tot twee hondert dertich ponden landts ghewicht de tonne, meer oft min, naer dat het Sout wit

ende suyver is. Welcke ses duysendt honderden ghereeckent op dertich kroonen het hondert, bedraghen hondert tachtentich duysent gouden kroonen.

Wt Spangien plach men alle jaer naer Brugghe te senden meer dan veertich duysendt sacken met wolle: maer naedemael dat men onlancx daer te lande meer laeckenen begonst heeft te maecken dan men plach, soo en wordt nu ter tijdt soo veel wolle niet overgesonden, soo dat ten desen teghenwoordighen jare 1560 maer vijfentwintich duysent sacken hier ghebracht en zijn, de welcke ghereeckent op vijfentwintich kroonen den sack, bedraghen ses hondert vijfentwintich duysent kroonen. Maer de wynen die uyt Spangien komen, bedraghen hedensdaeghs veel meer dan de wollen.

Wt Portugael wordt t'Antwerpen ghebracht, alsoo men bevint, Specerye meer dan voor een milioen kroonen s'jaers, het een jaer door het ander ghereeckent.

Eyndelijck moeten wy oock van Enghelandt spreken, (overslaende Schotlandt, Yrlandt ende Barbaryen, aenghesien dat van daer niet veel treffelijcks en komt) ende segghen, dat de wollen van Enghelandt (waer af den stapel te Calis plach te wesen, maer is nu teghenwoordichlijck te Brugghe) beloopen wel duysent twee hondert serpillieren van veelderley soorten ende prysen, welcke al t'samen ghereeckent meer dan twee hondert vijftich duysent kroonen s'jaers bedragen. Maer de menichte van lakenen die uyt 'tKoninckrijck van Enghelandt in dese Provincie ghebracht worden, is een wonderlijck werck: want het is kennelijck ende blijckelijck, dat het een jaer door het ander gerekent, ende de carseyen ende andere kleyne laeckenen voor heele laeckenen gheschat, t'samen meer dan twee hondert duysendt laeckenen bedraghen, die d'een door d'ander gheschat worden, het stuck ten minsten op vijfentwintich kroonen: welck aldus t'samen meer dan vijf milioenen gouts s'jaers soude maecken. Desen schat van lakenen ende van wolle met den ontfanck van veel andere koopgoeden die d'Engelsche hier brengen, wordt al wederom besteet ende uytghegheven aen allerleye voorghenoemde ware die uyt desen lande in Enghelandt gevoert wordt: Soo dat ick desen koophandel wel aenmerckende ende berekenende, bevinde dat midts uytgheven ende ontfanghen, de koopmanschap die Enghelandt met dese landen doet, alle jare bedraecht (welck schier onghelooffelijck schijnt te wesen) meer dan twaelf milioenen gouden kroonen: met sulcke gherief ende ghewin van't een ende het ander landt ten beyden zyden, dat d'een d'ander nauwelijck en soude comen ghederven oft ontbeeren.

+ Byv. [Hier en konnen wy niet voorby gaen de calculatie die Scribanius maeckt van de goederen die t'Antwerpen, als de stadt in haren fleur was, verkocht zijn gheweest: wiens woorden wy hier sullen, uyt het Latijn overgheset, by voeghen. Ick hadde in mijn Antwerpen geseyt, datter vijftich milioenen gouts, alle jare, in de koopinghen ende vercoopinghen der dinghen, in dese stadt alleene pleghen besteedt te werden; ick verbetere dat. Want ick door nauwer ondersoeck bevinde, dat in yeder jaer van de boven verhaelde, vijfhondert milioenen silvers, naemelijck hondert drie ende dertich milioenen gouts ende wat daer over loopt, in de koopinghen ende verkoopinghen der dinghen zijn uytghegheven gheweest. Ende dit buyten het wisselghelt, welck by nae een onuytsprekelijcke somme bedroech.]

 

Ende wy en moghen niet vergheten dat de Cooplieden meestendeels van de koopgoeden ende waren die ter Zee gaen ende komen, om in gheen groote sorghelijckheydt van verlies te staen, malcanderen asseurantie ende versekeringhe doen, by gedeelte op sekeren prijs, nae dat zy t'samen overkomen, van de schepen die zy over al uyt senden, deylende wel ende wijsselijck heur schade ende verlies. Om te besluyten, ende te beneerstighen alle 'tghene dat wy van de schoonheydt, grootte, rijckdom, macht ende heerlijckheydt deser edeler stadt van Antwerpen hebben geschreven ende vertelt, heeft my goedt ghedocht hier by te stellen dese fraeye Latijnsche veersen, gemaect der stadt ter eeren door den goeden Poeet Julius Scaliger van Verone: ende oock een lustich Rijmghedicht meer dan over vijf jaren ghemaeckt tot gunste der stadt, door den welgheleerden ende geschickten Franciscus Pescion Florentiner.

Veersen van Julius Scaliger.

Oppida quot spectant oculo me torva sinistro,
Tot nos invidiae pallida tela petunt.
Lugdunum omnigenum est, operosa Lutetis, Roma
Ingens, res Venetûm vasta, Tholosa potens.
Omnimodae merces, artes priscaeque, novaeque,
Quorum insunt alijs singula, cuncta mihi.

Sonnet van Pescion.

 
Godi Anversa, è humil' gratie a Dio rendi,
 
Di si preclaro, è cosi amplo dono:
 
Onde, da quanti regni al mondo sono,
 
Richezze accogli, e liéta in alto ascendi.
 
Segui il tuo corso, è vittoriosa tendi:
 
D'ogni grandezza al sommo: ma fia buono,
 
Che quanto piu (nota cio ch' io ragiono)
 
Sormonti, è forze, è aumento prendi.
 
Tanto piu vegli, è gelosa procuri,
 
Ch'en si ricca fortuna ebbri i tuoi figli,
 
Non forse evertan' si felice stato.
 
Perche se fien' superbi, injusti, impuri,
 
A Baccho additti, & di rapaci artigli,
 
Breve harai vita (eh lassa) è diro il fato.

Byv. [De heerlijcke ende seer vermaerde Coopstadt van Antwerpen aldus wijtloopich van onsen Autheur beschreven zijnde; soo en konnen wy niet laten verscheyden gheschiedenissen die in de selve wedervaren zijn, tot vermaeckinghe des Lesers voor te draghen. Nae dat die geconfedereerde Edelen der Nederland-

den den vijfden Aprilis in het jaer 1566 aen de Regente tot Bruyssel de Requeste gepresenteert hadden, versoeckende abolitie van de strenghe Placcaten, nopende de Religie: soo is hier op ghevolght, voor die haer noemden vande Ghereformeerde Religie, vryheydt ende toelatinge van openbare Predicatien, tot Antwerpen ende Doornick: in West Vlaenderen, Hollandt, Zeelandt, ende elders. Ende den 20 Augusti des selven jaers is gheschiet de destructie der Beelden in onse lieve Vrouwen kercke binnen Antwerpen, als oock op andere plaetsen. Daer is + oock tot Antwerpen een groote beroerte opghestaen, op den vierthienden Martij 1567, dat het volck alle in wapenen zijn ghekomen op de Meyrbrugghe, met een groot mistrouwen d'een van d'andere. Wt oorsaecke dat die vaendelen soldaten aenghenomen by den Heere van Toulouse, tot voorstandt der voorseyde Ghereformeerde t'Ousterweel buyten Antwerpen, van het volck van de Regente verslaghen waren. Maer de selve is in alder neersticheydt, by den Prince van Orangien, den Grave van Hooghstrate, ende den Borghemeester Stralen, ter neder gheleyt gheweest. Door dese beroerte ende verscheyden klachten van allen hoecken hoorende, is de Regente niet weynich voor haren persoon bevreest gheweest, siende dat haer authoriteyt seer kleyne gheworden was: hoe wel zy ghecourageert wierde by eenighe van't Hof, welcke de Edelen van den lande Geusen, dat is soo vele als Fielen ende Bedelaers, ghenoemt hadden. Waer over de voorseyde Edelen haer belghende, nochtans dien name tot een tytel, waer in zy voorts aen roemden, opnamen: waer uyt groote partyschap is ontstaen. Des niet teghenstaende, door de behendicheydt van de Regente, ende het ontsach van hare ende des Konincks macht, werdt alles gheslist: oock t'Antwerpen het predicken achter ghelaten, de Kercken der Ghereformeerde afghebroken: de Regente met haer garnisoen onder het beleyt van den Grave Karel van Mansveldt in de stadt ontfanghen, de Beeldestormers alomme ghevanghen, ende vele ghehangen: ende het landt nu weder gheheel op hope van Generael pardoen, in ruste ghebracht. De Prince van Orangien, met Brederode, Hoochstrate, ende andere Edele uyt den lande ghetrocken, met ontallijcke menichte van de Ghereformeerde Religie: niet resterende dan te executeren een groot ghetal van ghevanghenen, daer de ghevanckenissen mede ghevult waren. Dit al niet teghenstaende, de Koninck ende het Hof van Spangien van alle dese dinghen verwitticht zijnde, + is den Hertogh van Alva by den Koninck verkoren gheweest, om het gouvernement der Nederlanden aen te nemen. De welcke tot Barcelona met zijn krijchsheyr in Mey des jaers 1567 vertrocken zijnde, is op den 28 Augusti tot Bruyssel aenghekomen: alwaer hy zyne commissie vertoonende, by den Hove van Bruyssel ontfanghen is gheweest: ende de Regente is (niet sonder groote droeffenisse van veel lieden) vertrocken. Het gouvernement + ontfanghen hebbende, heeft hy in alle strengicheydt gheprocedeert, ende inne ghevoert eenen nieuwen Raedt, te weten den Troubelen ofte Bloedraedt, welcke volkomen macht soude hebben, om te wysen ende oordeelen, ende sententien gheven ter doodt. Waer door een groote vreese het landt bevanghen heeft: ende veel persoonen zijn ghevangen ghenomen geweest, ende uyt kracht der Placcaten ter executie ghebracht: waer door veel volcks uyt de Nederlanden vertrock. Hy heeft oock de Graven van Egmont ende van Hoorn ten Hove ontboden, (de Prince van Orangien nae Duytslandt vertrocken zijnde) om met haer, soo het scheen, van Landtsaecken te handelen: maer als zy aldaer ghekomen waren, dede haer ghevanghen nemen, ende in het Casteel van Ghent ghevanckelijck leyden: de welcke daer naer tot Bruyssel, den vijfden Junij 1568, onthalst zijn gheweest. De selve Hertoghe heeft mede t'zijnder + eeuwigher ghedachtenisse, in't midden van het Casteel van Antwerpen (dat hy nu volbouwet hadde) doen oprichten tot een Tropheum, ofte teecken zijnder victorien, een beeldt van koper naer zijn eyghen ghedaente ende lenghde, hebbende onder zijn voeten twee metalen beelden, de Edele des landts bediedende. Voor op het pedestael was in den steen ghehouwen: Ferdinando Alvarez de Toledo Albae Duci, Philippi I I Hispan. Regis apud Belgas Praefecto, quod extincta seditione rebellibus pulsis, Religione procurata, Iustitia culta, Provincias pace firmarit, Regis optimi fidelissimo ministro positum. Het Casteel daer dit beeldt in stondt heeft de selve Hertogh seer sterck ende gheweldich laten maken, daer op ordinaris garnisoen houdende, waer door der stadt van Antwerpen groot verdriet over ghekomen is den sesentwintichsten Aprilis in't jaer 1574, als wanneer de ghemuytineerde + Spanjaerden binnen Antwerpen door het Casteel ghekomen zijn, alwaer zy grooten overlast hebben ghedaen, dreyghende de stadt te pillieren, ende roepende Fuora Veillacos, fuora Veillacos: Hebben oock de Walen ende den Gouverneur Champigny uyt de stadt ghejaecht, ende vele insolentien bedreven, om haer volle betalinghe te kryghen: tot dat zy eyndelinghe, soo met ghelde ende oock met behendicheydt te vreden zijn ghestelt gheweest: de Borghers boven haer kosten vier hondert duysent guldens opbrenghende. Maer dit en is niet te gelijcken by het verdriet dat door het Casteel der stadt gheschiedt is, als de Staten der Landen, naer het overlyden des grooten Commandeurs (die ghemuytineerde Spanjaerden om haer betalinghe het landt in roere stellende, op den vijfentwintichsten Julij Aelst overvallende, Maestricht den twintichsten Octobris, 1576 innemende, ende rantsonnerende, waer door zy voor vyanden des landts verklaert werden) tot Ghent met die van Hollandt ende Zeelandt in vredehandelinghe ghetreden waren: ende nu ettelijcke compaignien binnen Antwerpen bestelt hadden beneffens den Hooghduytschen, die ten dienste der Landen waren, teghen het ghewelt der Spanjaerden, die uyt het Casteel van Antwerpen niet en wilden vertrecken. Die van der stadt begosten haer teghen het Casteel te beschanssen, maer eer dat selve volbracht was: soo zijn den vierden Novembris die Spanjaerden van Maestricht, ende van Liere, met die van Aelst in het Casteel ghekomen: waeromme zy een groote vreucht ghemaeckt hebben, als zy alle te samen by malkanderen ghekomen waren: ende hebben terstondt eenen uytval op de stadt gedaen, + een groote moort onder den soldaten ende borghers aenrechtende: ende zijn meester gheworden van der stadt, met verlies van ontrent twee hondert van de hare, waer onder eenighe groote Heeren waren. Vander stadt bleven ontrent vier oft vijf duysent doodt, alsoo men giste, soo verslaghen als verdroncken. De Grave + van Oversteyn ende de Heere van Bievre haer meynende te salveren, zijn verdroncken. De Heere van Champigny, de Marquis van Havre, ende de Marckgrave salveerden haer, ne-

+ verlatende haer selven lancks een bolwerck ende gheraeckten op des Princen van Orangiens schepen, ende lieten haer voeren in Zeelandt. De Grave van Egmont werdt ghevanghen, als oock mede de Heere van Capres, ende de Heere van Goingnies. Daer zijn verbrant gheweest + ontrent ses hondert huysen, oock mede het wijdt vermaerde Stadthuys, het welcke gheheel binnen uyt ghebrandt is, datter niet dan de mueren en bleven staen: voort hebben + zy haer begheven tot plonderen, ende rooven ettelijcke daghen, de borgherye groote tormenten aendoende ende rantsonnerende. In dese gantsche furie der Spanjaerden zijn ghebleven onder Borghers ende Soldaten, meer als acht duysendt persoonen: sommighe schryven van thien duysendt, soo wel omghebrocht als versmoort + in de Haven ende andere wateren. De schade aldaer ghedaen is seer groot gheweest, ende wordt gheacht van ervarenste, dat het ghereedt ghelt dat de Spanjaerden hier bekomen hebben, boven de veertich tonnen goudts beliep, sonder de juweelen, silverwerck ende anders: ende de schade des brandts was oock wel soo vele gheschat. De Spanjaerden hebben hier gedomineert tot dat Don Johan van Oostenrijck neder gekomen zijnde, ende de Pacificatie + der Staten ratificerende, die dede uyt den lande vertrecken: de welcke den vierden Mey tot Bruyssel voor Gouverneur generael der Landen is aenghenomen gheweest. De Spanjaerden haer betalinghe ontfangen hebbende, de Hertogh van Aerschot werdt ghestelt by de Staten tot Gouverneur van het Casteel, de welcke zynen sone den Prince van Cimay zynen Lieutenant maeckte. Maer al was de Stadt ende Casteel nu vry van de Spaensche garnisoenen, soo werdt zy noch ghenoech ghedwonghen: Want daer laghen noch in de stadt Duytsche knechten, die in des Konincks dienst waren, ende helpers der Spanjaerden geweest waren in het plonderen der stadt, onder het gebiedt der Collonellen Focker ende Fronsberghe, die daer noch laghen en wachten om hare + betalinghe: met de welcke Don Johan was handelende, teghen het welbehaghen van de Staten des Landts. Den aenslagh die hy met haer maeckte, onder andere, was, dat de vier vaendelen Duytschen binnen Antwerpen ligghende, ende daer noch soude by komen Cornelis van Enden met vier vaendelen, t'samen goede correspondentie houden souden metten Luytenant van den Casteele, den Heere van Trelon, die daer als Stadthouder in lach, hem toeghedaen wesende, ende soude de Stadt met den Casteele houden voor hem. De Staten, Don Johan naer Namen ghetrocken zijnde, bevonden hebbende zyne secrete handelinghen met de voorseyde, hebben by alle middelen gesocht dit te verhinderen: ende hebben den Baron van Liedekercke t'Antwerpen ghesonden, om de Borgherye in ordre te houden: de welcke met assistentie van sommighe andere, heeft + aen de Staten zyde beweecht een van de Capiteynen des Casteels, den Heer van Bours; de welcke op den eersten Augusti 1577 Trelon gevanghen heeft ghenomen, ende zijn volck dat op het Casteel in garnisoene lach, doen vertrecken. + Waer door een groote vreese de Duytsche soldaten in de stadt ligghende, bevangen heeft, de welcke sonder te hebben heur betalinghe, t'sanderdaeghs op den middagh, siende vier van des Princen van Orangiens oorloochschepen de Riviere opgheseylt komen, uyt Antwerpen naer Berghen ende Breda ghevlucht zijn, ende in het leste heur Oversten den Staten overghelevert hebben. Daer naer hebben die van der Stadt het Casteel, aen de zyde die teghens de stadt was, af ghebroocken, ende de gracht ghevult, ende het selve tot des stadts defensie gheapproprieert. Don Johan gheen goede ghemeynschap met de Staten des lants (dien hy scheen te willen een voordeel af sien) houdende, ende de Pacificatie van Ghent by den selven Staten blyvende in vigeur: soo is de Prince van Orangien op den achthienden Septembris ghekomen tot Antwerpen, ende met aller blyschap ontfanghen. Van waer hy den drieentwintichsten der selver maendt te + Bruyssel met grooter triomphe ende eere aenghekomen is: ende den tweeentwintichsten Octobris van het gantsche landt tot een Gouverneur van Brabandt vercoren. Maer tot Gouverneur generael is by den Staten aenghenomen + gheweest de Eerdtshertogh Matthias van Oostenrijck, Broeder des Keysers Rudolphi, de welcke den tweeden Octobris in Nederlandt ghekomen is: ende Don Johan ende zyne aenhanghers den sevenden Decembris voor vyanden der Landen verklaert: teghen den welcken de Staten eenen grooten + heyrlegher onder den Veltheer den Grave van Bossu hebben ghebracht. Maer Don Johan gheduerende dese troublen, is van de Peste by + Namen ghestorven, ontrent den eersten Octobris 1578. De Eerdtshertoghe Don Matthias tot Antwerpen in alder eeren ontfangen, in alles goede ordre stelde.

In het jaer 1578 is die vande Ghereformeerde Religie toeghelaten gheweest opentlijck te predicken, tot welcken eynde haer Kercken zijn verleent, tot Antwerpen, ende op andere plaetsen: waer teghen de Heere van Champigny met den Heere van Hese, den Marquis van Berghen, Requeste tot Bruyssel overghevende, om de Religions vrede aldaer te beletten, ende + datter niet ghepredickt en werde by de Protestanten, zijn ghevanghen ghenomen gheweest.

In't jaer 1579 den achtentwintichsten Mey die van de Roomsche Catholijcke Religie t'Antwerpen + haer vereert vindende met de teghenwoordicheyt van den Eertshertogh Matthias, ende veel ander Catholijcksche Heeren ende Adel des Landts ende Staten, hebben willen een statelijcke Processie houden, lancks des stadts grooten circkel: maer alsoo zy meynden te gaen door een plaetse ghenoemt het Meulegat, soo heeft hen de wacht aldaer (by laste van de Capiteyn) sulcks verboden, ende den wech ghestopt. Waer over eenighe Catholijcksche Italianen, woorden maeckten, ende haer Rappieren trocken, willende den wech met ghewelde maecken, sulcks dat die van de wacht eenighe scheuten schoten, daer een man ende een vrouwe van doot bleven, het welck de gantsche Processie weder in de Kercke dreef, met sulcken ghedruys, dat zy malkanderen vertraden. Waer uyt eenen ghemeynen alarm over de gantsche stadt rees, soo dat de Kerck met al het volck daer in, toeghesloten werdt, de Eertshertogh met zijn Hofghesin oock daer binnen wesende. Dit ghekomen zijnde ter ooren van den Prince van Orangien, is hy met zijn lijfwacht toe gheloopen om de Ghemeynte te stillen, het welck hy doen niet doen en konde, van weghen het ghemeyne gheschrey, Papen uyt, Papen uyt. Maer heeft den Eerdtshertoghe, met zijn Hofghesin uyt de Kercke ghekreghen. Doen heeft de Ghemeynte alle de Gheestelijckheydt, Canonicken, Papen, Monicken, die daer tot de Processie vergadert waren, ghenomen ende te schepe ghevoert wel twee mylen van der stadt,

ende aldaer soo langhe ghehouden, tot dat men in de stadt beraedtslaecht heeft, wat men met de selvighe doen soude. Eyndelijck is door tusschen spreken van den Prince eenen Religions vrede weder ghepubliceert, waer by de Gheestelijcke wederomme in sommighe Kercken gestelt werden. Maer de Monicken, biddende Ordenen ende de Canonicken uyt de stadt moesten blyven.

+ Hier en tusschen is de Prince van Parma in de plaetse van Don Johan ghecomen als Luytenant, welcke daer naer van den Koninck selve is bevesticht als Gouverneur. De welcke met den Spanjaerden die hy onder weghe opghenomen hadde over de Mase Helmont ende Weert inghenomen hebbende, is naer Antwerpen ghetrocken, maer siende dat hy daer niet en soude konnen uytrechten, toogh hy te rugghe, ende belegherde de stadt van Maestricht, terwyle tot Ceulen van vrede gehandelt wiert, dwelck niet tot effect en quam. Waer door de Staten des Landts heur niet ghenoech versekert vindende door haer eyghen kracht, ende voorstandt van den Eerdtshertogh Matthias, teghen het ghewelt des Konincks van Spangien, + zijn in onderhandelinghe ghetreden met den Koninck van Vrancrijck ende zynen broeder den Hertogh van Alençon, de welcke de landen onder zijn protectie nam. Dwelck by den Eerdtshertoghe Matthias vernomen zijnde, ende vermerckende het kleyn respect dat men hem toedroech, heeft zijn gouvernement overghegheven, ende is den neghenentwintichsten Octobris 1581 naer Duytslandt vertrocken. Nae desen den Hertogh van Alençon uyt Enghelandt met recommandatie der Koninghinnen, is tot Antwerpen aenghekomen, ende aldaer inghehaelt ende ghehult als Hertoch van Brabant. Maer dese nieuw ghehulde Hertoch achtende dat hy niet authoriteyt ghenoech en hadde, ende siende dat hem hulpe ende assistentie van den Koninck van Vranckrijck zynen broeder gheweyghert werdt, heeft hy gherolveert om tot absoluter authoriteyt te komen, dat op eenen dagh alomme de Fransoysen, daer zy konden, ende principalijck daer zy in garnisoen laghen, haer souden meesters van der plaetse maecken. Antwerpen nam hy op + hem met zijn garnisoen te verseeckeren. Maer alsoo hy hier toe niet wel en konde komen dan met practijcke, soo heeft hy ghepractiseert een monsteringhe die in zyne teghenwoordicheydt voor de stadt van Antwerpen gheschieden soude, hier toe dagh ende tijdt bestemt zijnde, naemelijck den seventhiensten Januarij 1583: op welcken tijdt zyne aenslaghen op andere plaetsen mede souden aengaen, om daer volle macht over te kryghen. Tot dien eynde is den Hertogh, zijn noenmael vroech ghedaen hebbende, verselschapt met ontrent twee hondert peerden van zijn Edellieden ende andere, met alle zijn + wachte, ghereden naer de Kipdorp poorte, de welcke by zynen laste open ghelaten was. Hier van heeft hy hem door zijn volck lichtelijck meester ghemaeckt, die de wacht vermoorden. Hier op keerden meest de voorseyde twee hondert peerden met een ghedruysch wederom in de stadt, ende men sach den heelen Leger marcheren ende volghen. Daer quamen terstondt binnen de stadt seventhien vaendelen, ende vier Cornetten peerden, die al t'samen riepen Ville gaignée, Vive la Messe, Tue, Tue. Maer + de Borghers ghewaer wordende datmense alsoo vyandtlijck overviel, zijn terstondt alomme daer ontrent met haer gheweer uyt haer huysen gheloopen, doch eerst in seer kleynen ghetale, haer stellende teghen den Fransoysen, ende die ophoudende dat zy niet veel verder konden voort trecken. Terwyle hebben de Trommelen alarm gheslaghen, ende een yegelijck is teghen de Fransoysen in de wapenen + ghekomen: ende eenighe vaendelen in ordere ghebracht wesende, hebben alomme daer zy konden, de ketenen doen spannen. Godt Almachtich heeft den Borghers sulcken mannelijcken herte ghegheven, dat zy bykants in alle straten ende plaetsen haren vyanden hebben doen den rugghe keeren, ende met groote disordre uyt de stadt loopen, oft van boven neder springhen van de hooghe mueren, ende dat nae dat de Fransoysen meesters vander poorte waren gheweest meer den een ure lanck, ende alreede met vlieghende vaendelen waren ghekomen tot ontrent de groote Marckt. Als nu de Borghers de Vesten weder inghenomen hadden, keerden ende schoten zy het grof gheschut teghen die van buyten, naemelijck teghen de Switsers, die noch naer de stadt marcheerden, waer by zy mercken konden dattet noch niet al voor haer en was. De poorte lach vol dooden + op een ghetast wel anderhalf mans lengde hooghe, ende seer verre, daer onder datter vele noch leefden ende jammerlijcken riepen, ende niet te min door de groote menichte verstickten. Daer zijn doodt ghevonden ende begraven, soo binnen der stadt als op de vesten, boven de vijfthien hondert, sonder de ghequetste ende ghevanghene, waer onder vele edele personagien van qualiteyt ende aensien waren. Den Hertogh buyten blyvende, met zijn volck herwaerts ende derwaerts swerfde, tot dat hy weder uyt den lande in Vranckrijck quam, alwaer hy den thienden Junij 1584 overleden is. Hier en tusschen de Prince van Parma door de + assistentie der Malcontenten, den voortganck der oorloghe voorderende, soo dat hy een groot ghedeelte der Landen onder de ghehoorsaemheydt des Konincks ghekreghen hadde, is ten lesten oock mede met zijn heyrkracht beneffens Antwerpen weder ghekomen. Maer geen middelen siende om de stadt met gheweldt te overweldighen, is van meyninghe gheweest die uyt te hongheren: dwelck niet en konde gheschieden, soo langhe haer toevoer genoech konde ghedaen werden by die van Hollandt ende Zeelandt. Derhalven hy alle neersticheydt + heeft ghedaen om haer de Schelde te sluyten, ende door dien middel haer te benouwen. Hier toe is hy met zijn Leger tot Beveren in Vlaenderen, twee mylen van Antwerpen ghekomen, ende heeft Mondragon metten zynen over de Riviere ghesonden. Zijn voornemen was met een Brugghe de Schelde te sluyten, het welck hy eyndelijck te weghe ghebracht heeft. Want met Pleyten heeft hy de Riviere toegheleyt, oft zijn Brugghe op ghemaeckt: ende op elcke zyde van den Dijck daer de Brugghe soude beghinnen + of eynden, heeft hy stercke Schanssen ghemaeckt, d'eene in Vlaenderen, d'andere in Brabandt by Ordam: met meer andere die hy ghemaeckt heeft alomme daer het hem goet dochte, tot dertich oft daer ontrent in ghetale. Van de twee Schanssen vande Brugghe af, dede hy soo vele groote pylen aen den kant in het water heyen, tot dat zy ten lesten tot vijftich voeten lenghde quamen diep in het water, ende dat zy niet voorder om de diepte konden comen: die werden met plancken overleyt, waer mede hy meer dan duysendt voeten van beyde zyden de Riviere enghde: Ende daer en boven soo resteerden noch wel derthien hondert voeten, die hy met tweeendertich Pleyten overley-

de, elcke met twee anckers vast gheleyt, ende soo werden kleyn masten van d'eene op d'andere gheleyt, ende daer op plancken: ende alsoo maeckten zy een Brugghe, om wel over te moghen gaen. Elck schip hadde twee groote stucken gheschuts, met dertich soldaten. Onder ende boven dees Brugghe waren noch groote Vlotten van dryvende masten gemaect, dwars voor de selve Brugghe, om de selve te beschermen van de aenkomende seylende schepen, die aen gheweldighe anckers laghen. De lenghde van de gheheele Brugghe was ontrent twee duysendt ende vier hondert voeten: ende aen beyde de zyden van der Brugghen waren wel thien oorlooghschepen, van alles wel toegherust. Dit was de ghereedtschap van Parma om Antwerpen te dwinghen, waer teghen die van Antwerpen oock haer beste hebben tot teghenweer + ghedaen. Onder andere hadden zy een seer groot swaer werck ghemaeckt van masten opten anderen, dat een dryvende Casteel soude zijn, daermede zy alle des vyandts wercken meenden schadeloos te maecken: het selve noemden zy Fin de la Guerre, dat is, eynde des Krijchs. Maer het was te swaer ende onmanierlijck bevonden. Dit is ten lesten aen den grondt ghekomen, ende den vyandt te deele ghevallen. Zy hebben oock een groot Schip + toegherust, om de Brugghe te doen wech springhen, het welck was in deser maniere toeghemaeckt: In dit Schip was een verwelfsel ghemetselt, ende met groote Meulensteenen ende Sarcken beswaert: in't hol van het selve was een groote menichte tonnen buscruyt ghedaen, ende dit Schip is toeghesloten ende ghedeckt met gaten, daer veel brandende Lonten in werden gheleyt, met koordekens ghebonden: als nu de brandt aen het garen quam, daermede de Lonten ghebonden waren, soo verbrande 'tselve, ende de Lonten vielen nederwaerts in het pulver, ende ghinck alsoo aen. Ende achter aen het Schip was ghebonden een dryvende balck, om het selve in de rechte te houden in het midden van de Riviere. Alsoo is dit + Schip den vierden Aprilis tot aende Brugghe ghedreven, ende daer nae aenghegaen ende in brandt ghekomen, alsoo dat de brandt in het kruyt komende, het selve Schip met datter in was om verre ghespronghen is, ende heeft een goet deel van de Brugghe wech ghenomen: ghevende soo vreesselijcken slach dat Hemel ende Aerde scheen te vergaen, oock mede in het water, dat het water over den Dijck vlooch, ende vulde het Fort van Calloo ende de Velden rondtomme, dat men daer tot de knien in het water stondt, ende alle vyer ende lonten uytbluste. De schade onder het volck was groot, dat veel in de Locht ghesmeten werdt, ende wel gheschat op acht hondert menschen, die daer doodt bleven, waer onder was den Marquis van Rijsborch, Robles Heere van Billy, ende vele Capiteynen. Des daeghs te vooren hadden die van Zeelandt Liefkenshoeck inghenomen, ende waren besich met de andere Schanssen. Die van Antwerpen deden + oock een proeve van vijfthien Pleyten, de welcke onder het water souden dryven, het welck gheschiede, ende opende ende brack de Brugghe: maer den windt niet dienende, ende mits andere inconvenienten, isser van die van Zeelandts zyde niet op ghevolght: van waer zy oock sonden eenighe kleyne Vyerschepen, maer qualijck ghemaeckt, met kleyne effecten. Den sesentwintichsten Mey hebben die van Antwerpen des morghens ontrent drie uren haer Schepen aen den Couwensteynschen Dijck ghebracht. Het selvighe deden die van Hollandt ende Zeelandt mede van beneden, ende quamen wel met hondert ende twintich Schepen met Krijchsvolck ende soldaten heel vroech voor daghe aen den selven Dijck. Dees Schepen schoten soo gheweldigh aen wederzyden op beyde Schanssen des Dijcks ende tusschen den selvighen, dat de vyanden daer niet harden mochten, maer moesten nae veel gheleden schade haer Loopschanssen verlaten. Ende hebben alsoo den Dijck inghenomen, ende terstondt + beghonst aen beyde zyden teghen den vyandt te beschanssen, tusschen twee zyne Forten, ende hem voorts beghonst door te steecken in verscheyden plaetsen, om te moghen door varen. Parma heeft oock sonder tijdt te verliesen, met alle gheweldt over beyde zyden ghetracht den Dijck weder te winnen, hebbende op het Huys van Couwensteyn seven stucken gheschuts ligghende, waer mede hy groote schade in de Schepen ende in het Volck dede. Waer door eyndelijck Parmas volck, door aenhitsen van Camillo del Monte, weder van de + plaetse Meester gheworden is, naer seven oft acht uren vechtens, niet sonder groot bloedtstorten over beyde zyden, want zy vijfmael zijn aenghevallen, ende t'elcke reyse te rugghe ghesmeten van die van Antwerpen: welcke borstweeringhe ten lesten vermeestert werdt. Nae desen hebben die van Antwerpen, siende dat alle haer aenslaghen ongheluckelijck afliepen, + zijn zy den seventhienden Augusti met Parma in redelijck accoort ghetreden, de welcke den sevenentwintichsten der selver maendt, daer triomphantelijcken in quam, als hy te vooren het Ghulden Vlies met behoorlijcke ceremonien, by den Grave van Mansveldt van s'Konincks weghe ghegheven, ontfanghen hadde. Doen werdt het Casteel weder in zijn volle ordonnantie opghemaeckt, ende met veel groot gheschut ende garnisoen beset.]



illustratieuitvergroten
'sHertogenBosch
Bvscvmdvcis oppidum ludo literario, et pugnaci populo nobili Horum arma superio rib. annis kaud semel geldry. sensere. cum qua gente vario certatum est euentu nostris. hominibus In hac vrbe templus est Deipara sacrum, opus visendo apparatu Hadrianus Barlandus:



Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen