Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Beschryvinghe van Antwerpen.

DE vernaemde ende vermaerde stadt van Antwerpen, eyscht in heur beschryvinghe veel wyder verhael dan alle andere: Ten eersten, want van dese stadt alleen meer te segghen valt dan van een gantsch landtschap: voorts oock, want Antwerpen aengaende policien, statuten ende regiment bycants dienen sal voor eenen generalen regel ende een exempel van gantsch Nederlandt, midts dat d'andere steden in sulcke saecken niet seer en verschillen van Antwerpen: soo dat als dese volcomenlijck beschreven is, van gheenen noode en sal wesen d'andere soo wijdt in sonderheyt te beschryven. Want die de beschryvinghe ⁺ van't regiment deser stadt heeft, sal niet alleenlijck de forme des bewindts van alle Neder-

+ De forme der policien byna gelijcformich in Nederlant.

[p. 58]

landtsche, maer ooc bycants van alle de voornaemste Hooghduytsche steden, ende van andere Noordtsche landen hebben. Want al ist dat sommighe van dien moghelijck vryer ende min belast zijn, hebben niet te min bycants al een regiment, als Borgemeesters met heuren Raedt, Capiteynen van quartieren, Overhoofden ende Dekens van ambachten, ende ander Officieren, die by nae macht ende bewindt hebben als dese hier te lande. Beginnende dan de beschryvinge van Antwerpen, ⁺ welcke Petrus Appianus de wel gheleerde Cosmographe ende sommige andere Schryvers willen seggn te wesen de selve die Ptolomeus Atnacutum noemt, soo seg ick dat den oorspronck van heuren teghenwoordighen naem sonder twyfel seer onseecker is, ghelijck oock van het meeste deel der steden van desen lande, hoe wel dies niet teghenstaende veel Schryvers verscheydenlijck het beginsel geven. Sommighe schryven dat ten tyde van Julius Cesar, ter deser plaetsen op den kant van de Schelde een Borgt oft Slot gestaen heeft, daer in woonde eenen grooten Reuse genoemt Druon (andere segghen Antigon) die tyrannelijck levende op dese passagie, dede betalen de halve weerde van alle de coopmanschap die hier passeerde: ende als hy eenich bedroch bevondt aen den Coopman, confiskeerde alle het goet, ende dede daer en boven, nae't inhout van zyne Wet, des Coopmans handt af houwen, ende in den vloedt worpen. Alsoo dat van Handt ende Werpen, te weten van de afghesneden handt ende in het water gheworpen, de ghebueren begonst hebben dese ⁺ Borgt Handtwerpen te heeten, gelijck noch op den dach van heden de stadt Handtwerpen heet, ende in Latijn Antverpia, de Fransoysen den naem verlichtende segghen Anver, ende d'Italianen een letter in't eynde byvoeghende, Anversa: soo dat de Schryvers van desen tyde willen dat de stadt 'tbeginsel hebbe van dese Borgt, ende den naem van dese ⁺ gheschiedenisse. Tot bevestinghe van dese meyninghe toonen zy met der daedt de forme ende het overblijfsel van dese Borgt aen de Schelde gheleghen, ende der stad wapen een Borgt ende afgehouwen handen: Bewysen voorts by de Vierschare, daer de Borgt ontrent plach te comen, het overblijfsel van een oudt slot, welck onlancks gheleden te gronde afgheworpen is, om ander huysinghen ende wooninghen te maecken voor de Duystsche Cruysheeren, Ridders van onser Vrouwen orden: op welck slot zy seggen dat dese Reuse ghewoont heeft: ende toonen eyndelijck oock sommighe wonderlijcke ghebeenten met een spore, die op't Stadthuys bewaert worden, ende segghen dat van den Reuse is. Waer op de welgeleerde Cornelius Grapheus dese lustighe veersen heeft gemaect: ende eerstelijck,

In coxam.

Tanta haec horrifici fuerit si coxa Gigantis,
Caetera quanta illi membra fuisse putes?

In dentem.

Faucibus immensis dens hic stetit.ore voraci
Quivisset solidos ille vorare boves.

In brachium.

Quam fuerit forti munitus robore saevus
Ille vir, id cubiti pars monet ista fui.

In scapulam.

Ardua terribilis scapula haec est (crede) tyranni:
Quid reris quantum sustinuisset onus?

In tibiam.

Gestavit vastum vasta isthaec tibia corpus,
Enceladum aequavit (non dubium) ille gradu.

De ghene die van deser meyninghen zijn, behelpen hen oock, met dat inde twee jaerlijcsche processen oft omgangen van de Besnydenisse ende van onser Vrouwen, van oudts altijdt een seer groot stockbeeldt gaet, nae de ⁺ ghelijckenisse des voorseyden Reusen, met sommighe daer nae comende, der welcker een handt schijnt afghesneden te zijn. Daer en boven behelpen zy hen oock met dese Latijnsche veersen, die zy geschreven vinden op den ouden Privilegieboeck der stadt: maer Godt weet wanneer die ghemaeckt zijn.

Postquam res Asiae ceciderunt, mille trecentis
Annis ante Iesum de sacra Virgine natum,
Hic fuit Antigoni castrum insigne Gigantis,
Quem Brabo devicit, de quo Brabantica tellus,
Moenibus inceptum magnis, & turribus altis,
Cui nomen tribuit manuum violenta potestas,
Extra Clima jacens, juxta Scaldam, Pelagusque,
Fluctibus Oceani quatitur surgentibus ampli,
Nunc villa insignis toto notiβima mundo,
Caesaris excelsis olim dotata trophaeis,
Ex pelago, & terra, & coelo confisa sereno,
In sterili terra locuples portui fluviorum,
Per mare, per terras, quae quaestum gentibus affert,
Quo multi vivunt, multi ditantur abundè,
Imperialis hera, sic est Antwerpia vera.

Indien yemandt dese vonden ende gedichten wilt wederleggen, die mach segghen, dat men geen oprechte geloofweerdige gedenckenissen hier af en vindt: ende dat waerschijnlijcker is, dat de Antwerpenaers Hoochduytsch volck wesende, welcke (ghelijck Meyer ende ander ⁺ Schryvers melden) hier te lande overgecomen, ontrent het jaer seshondert, met veel ander natien uyt dese groote Provincie hier nedergheslagen ende vast gebleven zijn, den oorspronck ende naem van Antwerpen gegeven hebben: van welcken naem midts de gelijckenisse van zijn beteeckeninghe de fabel van den Reuse ende de afhouwinghe van de handen, lichtelijck mocht voortghecomen zijn. Andere willen dat desen naem Antwerpen oorspronck heeft van d'eyghen plaetse, oft haven van de oude Craen, daer ghemeynlijck de schepen aen het landt quamen ende ontladen werden, welck in ouden tyden Werp, ende nu om soeteren

+ Petrus Appian Prolo. n lib 2 & 9 tab. 3. Europae.

+ Verscheyden namen van Antwerpen nae de Natien.

+ Bewijs der historie van den Reuse Druon.

+ Een Reusenbeeldt in de processien omghedraghen.

+ Meyerus lib. 1 Annal. Flandt.

[p. 59]

clanck Werf geheeten wordt. Maer sommighe ⁺ scherpsinnighe van deser stadt geboren, wederlegghende met goede redenen alle dese meyninghen, houden dat den naem Antwerpen ghecomen is van het Duytsch woordt An ende van Werpen t'samen soo veel te segghen als Aenworp, in het Latijn Adjectum: want het is blijckelijck ende seker (soo zy seggen) dat d'eerste Borgt ende een deel der stadt ghestelt ende ghesticht is op den aenwas den lande van den vloedt toegheworpen: gelijck in het jaer 1560, soo men het nieuw Stadthuys fondeerde, onder de aerde dick yserwerc ende houtwerck ghevonden werdt, tot een merckelijck teecken, dat de watervloedt eertijdts ghecomen is ter plaetsen daer nu ter tijdt de marckt staet. Aengaende den Reuse, ⁺ segghen sommighe dat dit niet anders en is gheweest dan een Heer uyt Russien, de welcke daer zijnde ghecomen om te woonen, heeft de Borgt van Antwerpen ghecocht, gesticht, oft oock met gheweldt ghecregen: ende want hy een groot ende lanck man was, ghelijck meestendeels 'tvolck van dien lande noch hedensdaechs is, maer eertijdts noch grooter: overmidts dese grootte ende de ghelijckenisse des naems van Russie met Reuse, hebben de nacomelinghen ghelooft dat dit een Reuse is gheweest. Hier mede zy ghenoech gheschreven van den naem van Antwerpen ende van de fabel van den Reuse: Laet ons nu voort varen tot de waerachtighe beschryvinge van de ghelegentheydt ende andere deelen der stadt.

⁺ Antwerpen is tot sesentwintich graden ende tweeenveertich minuten in de lengde, ende eenenvijftich graden ende achtentwintich minuten in de breedde, onder het teecken van Virgo, lustichlijck gestelt in een groote effenheyt ter rechter zyden van de Schelde na het Westen, aldaer dese vloedt met eenen hooghmoedighen loop Noordoost (den windt tusschen den Oosten ende Noorden) streckende, het Hertoghdom van Brabandt afscheydt van het Graefschap van Vlaenderen, daer seer groote breedde ende diepte van water is, soo dat allerley seer groote schepen uyt der Zee stoutelijck tot de Havene, Kaye oft Krane connen comen, jae soo vast daer by, dat men van de kaye aen de schepen can reycken met der hant: de welcke op de ghecassyde plaetse ontladen worden op't drooghe, ende in het wassen des vloedts can het schip selve lichtelijck tot daer toe dryven: welck soo grooten gherief is, ghelijck wel vervaerne schippers die bycants de gantsche wereldt deur ter Zee zijn gheweest, vastelijck segghen, als in eenighe andere Havene ghevonden mach worden. De breedde ⁺ van dese vloedt is voor de stadt meer dan vijf hondert Antwerpsche ellen groot, ende de diepte ontrent tweeentwintich: welcke breedde ende diepte eenen lustighen ende heerlijcken schijn geven, besonder alst volle Zeevloedt is, want dan wordt het water ghemeynlijck twaelf voeten hoogher. Antwerpen is ontrent seventhien mylen van de Zee ghelegen, na den loop van den watervloedt: maer te lande te nemen, ist wel vier mylen naerder. Heeft bycants Zuydwestwaerts Mechelen, vier mylen van daer: Leuven Zuydoostwaerts ⁺ ontrent acht mylen: Bruyssel Zuydwaerts, oock soo verre: Gent Zuydwestwaerts, namelijck tusschen den Zuyden ende den Westen, thien mylen: Brugge Westwaerts vijfthien: Calis drieendertich: Londen (mede begrepen seven mylen ende een half, welck de breedde der Zee is van Calis tot Dovre) ontrent tsestich: Ceulen neghenentwintich: Franckfort tsestich seer groote. Eyndelijck willen wy Parijs ende Rouaen oock setten gheschat ontrent tseventich mylen.

Onse reden dan voorts vervolgende, staen wy toe, dat t'Antwerpen dadelijck ghesien wordt de forme, ghestaltenisse ende overblijfsel van een oude Borgt, gheleghen ende noch ligghende op de watervloedt aen den Kraen: welcke forme rontom beset is met eenen seer ouden muer van ghehouwen steen, wel vast ende wonderlijck ghemetst: nu noch op den dagh van heden meestendeels gantsch ende heel over eynde staende, in de wijdde van duysent ghemeyne schreden, rontom met zijn grachten: waer af d'een den uytghanck heeft met den rechten hoeck aen de Krane, ende d'ander met den slincken aen de Vischmarct, ende comen alsoo in de Schelde, omvangende onder ander de Borgkercke, de Vierschare ende de Steen oft 'tgemeyn ghevanghenisse. Voorts staen wy oock toe als blijckelijck ende kennelijck, ⁺ dat Antwerpen nae de Borgt vermeerdert ende omvanghen is gheweest met nieuwe stadtmueren, tot drie verscheyden reysen toe.

Den eersten muer, soo ick bevinde, is ghefondeert ⁺ gheweest ter begeerten van die van Antwerpen, in't jaer 1201, met Hertogh Hendricks des eersten verwillinghe, die den tytel voerde van Hertoghe van Lotrijck, ende Marckgrave des Roomschen Rijcks. Welcken muer, behalven de gheschriften die men noch vindt, merckelijck sienbaer is in veel plaetsen: besonder tusschen Sint Michiels ende 'tStadthuys, daer de oude Sint Jans poorte met eenen arm van den muer noch gantsch ende heel is. Ende te dien tyde vinde ick dat die van Antwerpen silveren ende gouden munte hebben gheslaghen.

Den tweeden muer, grootelijck ghewijdt ⁺ ende vermeerdert, die noch onlancks gestaen heeft, is ghesticht gheweest, soo de Registerboecken ende onghetwyfelde gedenckenissen inhouden, in't jaer 1314, waer af noch op den dagh van heden sommighe torenen ende bycants alle de poorten, gelijck Sint Michiels, Sint Joris, ende Sint Jacobs overghebleven zijn voor de naecomelinghen tot een ghedachtenisse. In't jaer nae dese stichtinghe, en ⁺ dedet schier anders niet dan reghenen: waer uyt seer dieren tijdt volghde, soo dat een viertel korens goldt twaelf gulden: die nu ghemeynlijck maer twee gulden en gheldt: daer naer quam een grouwelijcke pestilentie het gantsch landt door.

Den derden ende teghenwoordigen muer ⁺ is nieuwelijck begost gheweest by onsen ty-

+ Waer van eygentlijck den naem van Antwerpen komt.

+ Hoe de Historie van den Reuse verklaert wort.

+ Ghelegentheydt der stadt van Antwerpen.

+ De breedde der Schelden voor Antwerpen.

+ Ghebuersteden van Antwerpen.

+ Antwerpen drie mael met mueren omvangen.

+ Wanneer den eersten muer ghefondeert is.

+ Op wat tijt den tweeden muer ghebouwt is.

+ Dieren tijt ende peste tot Antwerpen, 1315.

+ Den derden omvanck van de wallen tot Antwerpen gemaeckt in onsen tijdt.

[p. 60]

den, in't jaer 1543, soo de stadt op de Noordzyde een groote streke landts ghemeerdert is: desen heeft in de breedde Oostswaerts te rekenen tot de Roode poorte, Westwaerts tot de Schelde, acht hondert ende vijftich: ende in de lengde, Zuydwaerts te rekenen vande Cistern poorte, Noordwaerts tot aen de stadtmuer, tweehondert vijftich schreden, Antwerpscher maten, bedraghende elcke schrede vijf Roomsche voeten: welcke wijdde ende byvanck nu teghenwoordichlijck de Nieuwstadt wordt gheheeten. Is oock in het ronde ⁺ van alle zyden wat ghemeerdert, behalven Westwaerts, daer de waterstroom aencomt: soo dat de forme der stadt ghestelt is, ghelijck een halve Mane, oft om beter te segghen, gelijck eenen ghespannen boghe, nemende den oever des watervloedts voor de pese des ghespannen boochs. Dese muer naemaels gantschelijck voleyndt ende volbracht, is een seer schoon ende sterck werck, verciert met witten steen, hoogh opghemaeckt ende uytnementlijck dick, met langhe catten van vaste aerde by malcanderen opgevult, daer en boven gevesticht ende ghesterckt met seer hooghe ende breede dammen ende wallen. Heeft thien groote ⁺ ende treffelijcke bolwercken: ende seven treffelijcke, heerlijcke ende costelijcke poorten: van seer schoone steenen aerdichlijck ghemaeckt. De namen van dese poorten zijn, beghinnende van voor af, d'eerste Sint Michiels poorte, anderssins ghenoemt Croonenborg, staende Zuydwaerts, aen de Schelde: de tweede volghende den wech Oostwaerts, is gheheeten de Baghynen poorte: de derde Sint Joris poorte, maer eyghentlijcker de Keyser poorte: want zy is alsoo ghenoemt gheweest van Keyser Karel die haer den maechdom aller eerst heeft ghenomen, daer door passerende doen zy gantschelijck volmaeckt was, in het jaer 1545: ghelijck boven aen de poorte in groote ghehouwen letteren staet: de vierde is Sint Jacobs poorte, anders gheheeten Kipdorp: de vijfste, is de Roode poorte, oock de Bergpoorte ghenoemt, want men daer door na Berghen gaet ende comt: de seste staet op het uyterste der stadt, niet verre van den vloet, Noordwaerts, gheheeten de Cistern poorte, overmits de byligghende leeghe ende waterachtighe plaetsen. Alle dese poorten hebben buyten fraeye brugghen van seer schoone ende groote steenen, met haer valbrugghen ende voorpoorten, daer zy mede besloten ende bewaert worden: de sevenste, sonder d'ander poortkens, staet ter zyden de rivier op de Kraen, waer af zy de naem heeft, ende is nu corts seer ⁺ sterck ende lustich vermaeckt. De stadtmueren hebben rontom seer wyde ende diepe grachten, vol van water, eensdeels comende uyt den grondt, door levende aderen, maer besonderlijck uyt den vloedt: want men brengt in dese ⁺ grachten soo veel waters als men begeert, met twee seer schoone ende bequame meulenen, d'een staende aen Sint Jans poorte, ende d'ander by de Nieuwstadt: met de welcke men treckt ende doet comen soo veel waters als men wilt in de selve grachten der stadt. De overste werckmeester, aengever ende voortsteller van dese stadtmueren, is geweest meester Donato Boni Pellizuoli van Bergamo: ⁺ welcke eenen grooten schat hebben ghecost: want bedragen met de goten ende andere hare toebehoorten in de Nieuwstadt gemaeckt, tot nu toe gherekent, de somme van een millioen gouden croonen.

De stadt, nae desen lesten muer, van buyten ⁺ te meten, houdt in't ronde vier duysendt acht hondert ende twaelf passen, van de voorghenoemde mate, bedraghende ontrent vijf vierdeelen van een Nederlandtsche myle, makende by nae vier Italiaensche mylen: ende in't midden doorgaende in de lengde duysent ses hondert voorseyde passen: in de breedde acht hondert ende vierenveertich: ende comt alsoo tot de grootte van Luyck oft Rouaen, immers daer ontrent. Maer in desen nieuwen druck mijns boecx en mach ick niet achterlaten te segghen, dat met de overcomste van den Hertoghe van Alve, als Gouverneur deser landen, in't jaer 1567, is merckelijck ⁺ by de Konincklijcke Majesteyt gheordineert gheweest, in dese stadt een casteel te maecken: deshalven nae veel verscheyden meyninghen ende aenmerckinghen van de gheleghentheyt ende meer andere, de voorseyde Hertoghe nae zynen sin bevestichde datmen't in Sint Michiels Abdye soude maecken, midts dat (soo hy seyde) Keyser Karel de vijfste dit van het jaer 1540 aldus gheschickt hadde: Eyndelijck nae veel aensiens ende beraedts, wert besloten door den Raedt van Marquis Vitelli, van den grooten Prioor van Hongarien, ende van Pacieco den Fortificatiemeester, datmen het maecken soude op de Zuydzyde, bycants buyten de stadt: anderssins hadde meer dan 'tvijfste deel van de stadt bedorven gheworden, tot seer groote schade ende verdruckinge der selver: want het met de plaetse ende omloop soude ghestreckt hebben tot Sint Andries kercke toe. Aldus dit maeckende ⁺ sonder eenich huys af te breken, in de plaetse ende forme die men siet, en soude de stadt daer by gheen schade lyden: ende het casteel soude moghen schoonder ende gherieffelijcker ghebouwt worden, gelijck het oock is geschiedt: soo dat nae het oordeel van veel mannen die kennisse ende verstandts ghenoech van de sake hebben, dit slot, overmidts de gheleghentheydt des watervloedts, ende de lusticheydt ende sterckte der plaetsen, een van de schoonste ende sterckste casteelen is, die men met ooghen mocht aensien. Maer doen de veranderingen ⁺ ende swaericheden der landen met soo groote ongheschicktheden over zijn ghecomen, gelijck wel kennelijck is, soo werden bynae alle de stercke casteelen der Provincien te gronde afgheworpen: Maer dit casteel van Antwerpen werdt alleenlijck afghebroken op ⁺ de zyde daer men lancks in de stadt comt, alle het ander met de huysingen is bewaert ende blyven staende tot muer, veste ende schutsel der selver stadt.

Byv. [Maer is weder bewalt ende bemuert teghen de stadt, nae dat de Prince van Parma

+ Forme van Antwerpen.

+ Thien bolwercken tot Antwerpen en seven poorten.

+ Antwerpen wel bemuert.

+ Instrumenten om de grachten met water te vullen.

+ Donato Boni Boumeester der mueren van Antwerpen.

+ Grootte der stadt van Antwerpen.

+ Voornemen van een casteel tot Antwerpen te bouwen.

+ Waer het casteel ghebout werdt.

+ Afwerpen der casteelen in Nederlandt.

+ Het casteel van Antwerpen niet geheel afghebroken.

[p. *18-*19]

S. P. Q. A.
invsvm negotiatorvm cvivuscvmq. nationis aclingvae vrbisq. adeosvae ornamentvm anno. m. d. xxxi. a solo extrvi cvr.
Mundi anima vt rerum moderetur Numinus habenas Terrasq et tractus conciliet marium
Disce hospes toto quantuis diuisis ab orbe:
Hic. tibi si Nummus non pe regrinus eris

[p. 61]

Antwerpen door compositie verovert hadde, uyt den name des Konincks.]

Soo dat de stadt aldus haer langher ende breeder uytstreckt Zuydwaerts, dan Noordwaerts aen de Nieuwstadt, ontrent een Italiaensche myle: welck deel van nieuws sterck ⁺ is ghemaeckt, ende op de vesten zijn gheset vier of vijf ryen van Lindenboomen, die wonderlijcke sterckte ende lusticheydt by brenghen: alsoo dat Antwerpen in aller manieren op den dach van heden in't ronde is een van de grootste steden van gantsch Nederlandt: maer sonder twyfel een van d'aller stercste in heel Europa. Laet ons nu voortvaren met de beschryvinghe der stadt.

Antwerpen heeft een schoone Havene aen ⁺ den waterstroom, genoemt de Werf, met een wyde plaetse oft kaye, ghemeynlijck genoemt de Kraen, midts een schoone konstighe ende gherieffelijcke gereedtschap daer staende, met welcke de schepen lichtelijck gheladen ende ontladen worden. Dese plaetse is ghecassijt ende wel verheven op den oever des waterstrooms, daer allerley schepen, soo groote als cleyne, gheladen ende ontladen worden, der welcker een groot ghetal altijdt gaen ende comen over ende weder. Het is voorwaer seer lustich ende wonderlijck op eenen ooghenblick tijdts de groote wijdde des grooten watervloedts ende de eeuwighe vloedt ende ebbe te aenschouwen: daer en boven t'alle stonden te sien gaen ende comen van alle zyden in het ronde schepen van alle natien ende landen, met allerley volck ende coopmanschap: ende te aenschouwen soo veelderley schepen, soo veel instrumenten, gereedtschappen ende manieren om die te stieren: want hier is altijdt wat nieuws te sien.

⁺ Byv. [Wy en konnen niet laten hier by te voeghen 'tghene dat Scribanius van de groote menichte der schepen schrijft. Wy hebben, seyt hy, in de riviere tot verscheyden reysen twee duysendt ende vijf hondert schepen ghesien, als de leste op ancker bleven liggende, twee, oock drie weecken, eer zy aen landt leyden ofte ontlaedden; ende daer en was niet eenen dagh, op den welcken datter niet ten minsten vijf hondert aenquamen, of t'seyl ginghen met alderley waren gheladen: ende wy hebben verstaen datter dickwils met een ghetyde vier hondert aengekomen zijn. De selve Scribanius voecht hier by van het ghetal der waghenen, het welck by ⁺ nae ongheloovelijck schijnt te zijn: datter niet eenen dagh en is gheweest of daer en zijn twee hondert voerwaghenen met volck geladen ghesien: behalven de Hooghduytsche, Oostersche, Lorreynsche, Fransche lastwaghenen, de welcke alle weken wel duysent waren, met packen geladen: behalven de boerenwaghens, alderley provande inde stadt brenghende, de welcke alle weken, over de thien duysent waren: behalven wel vijfhondert Cotsien, tot recreatie, oock tot overdadicheydt ende pracht gheeyghent. Het welck voorwaer t'samen een seer groot ghetal uytbrenght.]

Antwerpen heeft acht principale boesemen, ⁺ vlieten of grachten comende uyt de Schelde, waer door allerley schepen, groote ende cleyne met goedt gheladen inde stadt gebracht worden. De grootste van allen is lest ghemaeckt in de Nieuwstadt, met een wyde ende gerieffelijcke havene aen't Oosters huys: welcke vliet soo groot ende wijdt is, dat daer meer dan hondert groote schepen gemackelijck connen havenen ende ligghen. Over dese grachten, vlieten ende andere wateren door de stadt loopende, staen vierentseventich brugghen soo ⁺ groote als kleyne.

Nu ten tegenwoordighen tyde heeft Antwerpen ⁺ twee hondert ende twaelf straten, groote ende kleyne, meestendeels wijdt, recht ende wel bekent, ghelijck zy oock bycants gantsch Nederlandt door zijn: de voornaemste zijn de Meyr, Lange nieuwstrate, Kipdorp, Keyserstrate, Coeperstrate, Huyvetterstrate, Cammerstrate ende Hooghstrate.

+ Boomen gheplant op de vesten van Antwerpen.

+ Die Kaye tot Antwerpen.

+ Orig. Antverp. cap. 8.
Menichte van schepen.

+ Groot getal der waghenen.

+ Acht principael vlieten oft grachten tot Antwerpen.

+ 74 Bruggen in Antwerpen.

+ Hoe vele straten in Antwerpen.